K ütləvi qırğın silahları



Yüklə 218,76 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix02.03.2017
ölçüsü218,76 Kb.
#9930

 

 

 



M

 

övzu 3

 

O

 



caqov H.O.

 

Nağıyev



 

N.T.


 

Muxtarov


 

R.M


 

 

 

 



Adi

 

q



 

ırğın vasitələri

 

Kütləvi qırğın vasitələri



 

 

 

 



K

 

ütləvi qırğın silahları

 



 



Nüvə silahı

 



 

Nüvə zədələnməsi ocağı (NZO)

 



 

Neytron bombası

 



 

Kimyəvi silah

 



 

Güclü təsirli zəhərli maddələr

 



 

Bakterioloji silah

 



 

Radioaktiv,

 

kimyəvi zəhərlənmə 

 

zonalarında,

 

bakterial zəhərlənmə ocaqlarında 

 

əhalinin davranış və fəaliyyətinin qaydaları

 


 

Düşmən  tərəfindən  tətbiq  edilən 

kütləvi qırğın vasitələrindən obyektlərin 

müdafiəsi  və  yaranan  şəraitin  aradan 

qaldırılması  üzrə  tədbirləri  təşkil  etmək 

və həyata keçirmək üçün nüvə, kimyəvi, 

bakterioloji  (bioloji)  silahların  və  digər 

vasitələrin  təsir  prinsipini  bilmək 

lazımdır.

 

Düşmənin tətbiq etdiyi kütləvi qırğın 



vasitələrinin növündən asılı olaraq nüvə, 

kimyəvi,  bakterioloji  (bioloji)  zərbə 

ocağı və radioaktiv, kimyəvi, bakterioloji 

(bioloji)  yoluxma  zonası  yarana  bilər. 

Adi  qırğın  vasitələri  tətbiq  olunması 

zamanı belə zərbə ocağı əmələ gələ bilər. 

İki  və  daha  çox  kütləvi  qırğın 


 

vasitələrinin tətbiqi zamanı ikili kombinə 

edilmiş zərbə ocağı yaranır.

 


 

 

 



Nüvə

 

silahının



 

partlayış

 

gücü


 

trotil


 

ekvivalenti

 

ilə


 

xarakterizə

 

edilir


 

.

 



Trotil

 

ekvivalenti



 

-

 



partlayış

 

enerjisini



 

bu

 



nüvə

 

sursatının



 

partlaması

 

nəticəsində



 

alınan


 

enerjiyə


 

bərabər


 

adi


 

partladıcı

 

maddənin


 

(

 



trotil

 

)



 

tonla


 

miqdarına

 

deyilir


 

.

 



Nüvə

 

silahını



 

hədəfə


 

çatdırmaq

 

üçün


 

müxtəlif


 

növlü


 

raketlərdən,

 

təyyarələrdən,



 

sualtı


 

qayıqlardan,

 

gəmilərdən,



 

habelə


 

artileriya

 

toplarından



 

istifadə


 

etmək


 

mümkündür

 

.

 



Nüvə

 

silahının



 

tətbiqi


 

məqsədindən

 



 



basqın

 

hədəfinin



 

xarakterindən

 

asılı


 

olaraq


 

nüvə


 

sursatları

 

kosmosda,



 

havada,


 

yerin


 

üstündə,


 

yerin


 

altında


 

 



suyun

 

üstündə,



 

suyun


 

altında


 

partladıla

 

bilər


 

.

 



 

 

 



Nüvə

 

silahı



 

ilk


 

dəfə


 

1945


 

-

 



ci

 

ilin



 

avqustunda

 

ABŞ


 

-

 



ın

 

silahlı



 

qüvvələri

 

tərəfindən



 

Yaponiyanın

 

Xirosima


 

 



Naqasaki

 

şəhərlərinə



 

qarşı


 

istifadə


 

olunmuşdur

 

.

 



Naqasakiyə

 

atılan 



 

 

Fat 

 

man

 

” 

 

bombası


 

Xirosimaya

 

atılan 



 

“Little boy”

 

bombası və onu daşıyan 



 

“Enola 

 

gay” 

 

təyyarəsi



 

 

 

 



Nüvə partlayışı nəticəsində 

 

beş cür zərərli təsir meydana 



 

çıxır. Bunlara nüvə 

 

partlayışının zədələyici 



 

amillləri deyilir.

 

Zərbə dalğası

 

İşıq şüalanması

 

Nüfuzedici radiasiya, 

 

Yerin radioaktiv zəhərlənməsi

 

Elektromaqnit impulsu

 

Nüvə

 

partlayışı

 

enerjisi

 

təqribən

 

50

 

%

 

-

 

i

 

zərbə

 

dalğasının,

 

35

 

%

 

-

 

i

 

işıq

 

şüalanmasının,

 

4

 

%

 

-

 

i

 

nüfuzedici

 

radiasiyanın

 

yaranmasına,

 

10

 

%

 

-

 

i

 

yerin

 

radioaktiv

 

zəhərlənməsinə

 

 

1

 

%

 

-

 

i

 

isə

 

elektromaqnit

 

impulsunun

 

yaranmasına

 

sərf

 

olunur

 

.

 


 

Zərbə  dalğası  partlayış  mərkəzindən  hər 

tərəfə  çox  yüksək  sürətlə  yayılan  çox  güclü 

sıxılmış hava, torpaq, su qatından ibarətdir.

 

Zərbə  dalğasının  zədələyici  təsirini  xarakterizə 



edən  əsas  parametrlər  dalğanın  ön  həddindəki 

izafi  təzyiq,  havanın  sürət  təzyiqi  və  izafi 

təzyiqin təsir müddətidir. İzafi təzyiq hər kvadrat 

santimetrə düşən kiloqram qüvvə ilə ifadə edilir. 

Zərbə  dalğasının  zədələyici  təsiri  sursatın 

gücündən,  partlayışın  növündən  və  partlayış 

mərkəzindən olan məsafədən, yerin relyefindən 

və  s.  asılı  olur.  Məsələn,  20  kilotonluq  nüvə 

zərbə  dalğası  1  km  məsafəyə  2  saniyə,  2  km 

məsafəyə 5 saniyə, 3 km məsafəyə isə 8 saniyəyə 

çatır;  3  meqatonluq  partlayış  zamanı  isə  bu 

müddətlər  müvafiq  surətdə  0.5,  2  və  3  saniyə 

olur.

 


 

Mühafizə olunmayan adamlar 20 - 40 kPa 

izafi təzyiq zamanı yüngül zədələnməyə, 40 60 

kPa nəticəsində orta dərəcəli zədələnməyə, 60 - 

100 

kPa) 


nəticəsində 

ağır 


dərəcəli 

zədələnməyə,  100  kPa  artıq  olan  izafi  təzyiq 

nəticəsində  çox  ağır  dərəcəli  zədələnmələrə 

məruz  qalırlar.  Belə  zədələnmələr,  adətən, 

ölümlə nəticələnir. Nüvə silahından qorunmaq 

üçün düzəldilmiş sığınacaq və daldalanacaqlar 

adamları  zərbə  dalğasının  təsirindən  qoruyur. 

Bu  məqsədlə  xəndəkdən,  yeraltı  binalardan, 

habelə  yerin  relyefindən  də  (çala,  dərə,  meşə) 

müəyyən dərəcədə istifadə etmək mümkündür. 

Zərbə  dalğası  özünün  yayılması  istiqamətində 


 

rast  gəldiyi  binaları  və  başqa  yerüstü  tikililəri 

dağıdır və zədələyir.

 

İşıq  şüalanması  nüvə  partlayışı  zamanı  meydana  çıxan  od 

kürəsinin saçdığı gözə görünən ultrabənövşəyi və infraqırmızı güclü 

şüalanma selidir. Təsir müddəti nüvə yükünün gücündən asılı olaraq 

10-20  saniyə  olur.  İşıq  şüalanmasının  zədələyici  təsiri  işıq 

impulsundan, yəni işıq şüalarına nisbətən şaquli yerləşmiş səthin hər 

bir kvadrat santimetrinə bütün şüalanma ərzində düşən işıq enerjisinin 

miqdarından  asılı  olur.  İşıq  impulsunun  ölçü  vahidi  olaraq  kal/m² 

qəbul  edilmişdir.  Müxtəlif  sahələrdə  yaranmış  işıq  impulsunun 

kəmiyyəti nüvə partlayışının gücündən, növündən, məsafədən və hava 

şəraitindən asılı olur.

 


 

Təsirin qısa müddətinə baxmayaraq, işıq şüalanması xeyli məsafələrdə 

bədənin yanıqlarına, gözlərin müvəqqəti və ya daimi korluğuna, müxtəlif 

materialların  alovlanmasına,  kömürləşməsi  və  əriməsinə,  yaşayış 

məntəqələrində,  meşələrdə,  mədənlərdə yanğına səbəb  ola bilər. Məsələn 

havada gücü 1mln. tonluq nüvə partlayışı zamanı 19 km məsafədə 4kal/sm². 

15  km  məsafədə  10  kal/sm²,  10  km  məsafədə  16  kal/sm²  işıq  impulsu 

mövcud olur ki, nəticədə müvafiq surətdə bədənin açıq hissələrində yüngül, 

orta  və  ağır  yanıqlar  baş  verə  bilər.  İşıq  şüalanması  qeyri-şəffaf 

materiallardan (divar, taxta, bina və s.) keçə bilmir. İşıq şüalanması yaşayış 

məntəqələrində, meşələrdə, tarlalarda güclü yanğınlar törədə bilir.

 

İşıq  şüalanmasının  təsiri  meteoroloji  şəraitdən  çox  asılı  olur.  Qatı 



duman,  yağış  və  qar  onun  təsirinin  10-20  dəfə  azaldır.  Sığınacaq  və 

daldalanacaqlar  işıq  şüalanmasının  təsirindən  qorunmaq  üçün  ən  etibarlı 

yerlərdir.

 

Nüfuzedici  radiasiya  nüvə  partlayışında  partlayış  yerindən 

ətrafa  yayılan,  gözə  görünməyən  qamma  şüaları  və  neytronlar 

selindən ibarətdir.

 


 

Nüfuzedici  radiasiya,  onun  tərkibindəki  qamma  şüalanma  da 

nəzərə alınmaqla nüvə partlayışı vaxtı cəmi 10-25 saniyə təsir edir. 

Lakin  bu  qısa  müddət  ərzində  mühafizə  edilməmiş  adamlar  şüa 

xəstəliyinə  tutula  bilərlər.  Nüfuzedici  radiasiyanın  təsiri  ondan 

ibarətdir  ki,  qamma  şüalar  və  neytronlar  canlı  toxumaların 

molekullarını  ionlaşdırır.  Bu  isə  heyvan  və  insan  orqanizmində 

maddələr  mübadiləsinin  pozulmasına,  hüceyrələrin  və  müxtəlif 

üzvlərin  həyat  fəaliyyətinin  dəyişməsinə,  yoluxucu  xəstəliklərə 

qarşı orqanizmin mübarizə qabiliyyətinin zəifləməsinə səbəb olur. 

Şüa  alan  adam  bunu  hiss  etmir.  Zədələnmə  əlamətləri  müəyyən 

müddətdən sonra aşkara çıxır, xəstəliyin gedişi orqanizmin aldığı 

şüanın dozasından asılı olur.

 

Nüfuzedeici radiasiyanın təsiri udulan doza ilə qiymətləndirilir 

və Qrey (Qr), Rentgen (R), rad ölçü vahidləri ilə ölçülür. 1 Rentgen 

qamma  şüalanmanın  elə  dozasıdır  ki,  bunun  nəticəsində  0ºC 


 

tempraturda və 760 mm civə sütunu təzyiq şəraitində quru havanın 

1sm³ təxminən 2 milyard cüt ion əmələ gəlir. Müxtəlif sıx və qalın 

materiallardan  keçərkən  nüfuzedici  radiasiyanın  təsiri  zəifləyir. 

Məsələn, poladın 2,7 sm, betonun 10 sm, torpağın 14 sm, suyun 23 

sm, ağacın 30 sm qalınlığı nüfuzedici radiasiyanı 2 dəfə zəiflədir 

(bunlara  yarımzəiflətmə  qatı  deyilr).  Nüfuzedici  radiasiyadan 

mühafizə, məhz materialların bu xüsusiyyətinə əsaslanır. Belə ki, 

radiasiya  dozasını  üstüörtülü  xəndək  40  dəfə,  mühafizə  üçün 

uyğunlaşdırılmış zirzəmi 400 dəfə zəiflədir. Neytron seli tərkibində 

hidrogen olan maddələrdə (parafində, betonda) daha çox zəifləyir.

 

Radioaktiv zəhərlənmə (çirklənmə). Yerüstü nüvə partlayışı baş 

verəndən  sonrakı  ilk  anlarda  radioaktiv  zərrəciklər  odlu  kürənin 

tərkibində  olur.  Odlu  kürə  tüstüyə  və  buxara  bürünərək  hündürə 

qalxır və bir neçə saniyədən sonra topa buludlara çevrilir. Hündürə 

qalxan  hava  axınları  yerdən  toz-torpağı  göyə  qaldırıb  onları 

radioaktiv  buludla  birlikdə  aparır.  İri  radioaktiv  toz  hissələri 

bilavasitə partlayış rayonunda yerə çökür. Qalan hissələr isə buludun 



 

tərkibində  qalıb  hava  axınları  vasitəsilə  partlayış  mərkəzindən 

yüzlərlə km uzağa aparılır.

 

Radioaktiv  zəhərlənmənin  dərəcəsi  partlayışın  növündən  və 



gücündən, partlayışdan sonra keçən müddətdən, partlayış mərkəzinə 

qədər  olan  məsafədən,  meteoroloji  şəraitdən  və  yerin  relyefindən 

asılı  olur.  Radioaktiv  zəhərlənməyə  məruz  qalmış  ərazi  formaca 

ellipsə bənzəyir.

 

Nüvə  partlayışının  bu  zədələyici  amilini  digər  amillərdən 



fərqləndirən  cəhət  zəhərlənmənin  geniş  sahələri  əhatə  etməsi,  uzun 

müddət  təsir  göstərməsi,  çətin  aşkar  olunması,  qeyri-sabit  xarakterli 

radioaktiv  maddələrin  fasiləsiz  olaraq  parçalanması  ilə  bağlı 

zəhərlənmiş ərazinin ölçülərinin müəyyən müddət ərzində azalmasıdır.

 

Radioaktiv  maddələrin  heç  bir  xarici  əlaməti  (rəngi,  iyi  və  s.) 



yoxdur. Zəhərlənmənin ancaq xüsusi dozaölçən (dozimetrik) cihazlar 

vasitəsilə 

aşkar 

etmək 


mümkündür. 

Adamları 

radioaktiv 

zəhərlənmədən  mühafizə  etmək  üçün  onları  ümumi  xarici 

şüalanmadan  qorumaq,  həm  də  radioaktiv  maddələrin  dəri  səthinə, 


 

burunun, gözlərin selikli qişalarına düşməsinin və hava, ərzaq, su ilə 

orqanizmə keçməsinin qarşısını almaq lazımdır.

 

Elektromaqnit impulsu.  Nüvə partlayışı  anında ətrafa külli 

miqdarda  qamma-kvantlar  və  neytronlar  yayılır.  Bunlar  ətraf 

mühitin atomları ilə qarşılıqlı təsirə girərək elektromaqnit sahələri 

yaradır, nəticədə hava və ya yeraltı rabitə, kabel xətlərində, siqnal, 

elektrik  xətlərində,  radiostansiyaların  antenalarında  və  s. 

qısamüddətli, lakin çox güclü cərəyan və gərginlik əmələ gətirir. 

Buna  elektromaqnit  impulsları  deyilir.  Elektromaqnit  implusları 

radioelektron  cihazlarını  sıradan  çıxarır,  xarici  xətlərə  qoşulmuş 

elektrik qurğularının işini pozur. Elektromaqnit impulsu, həmçinin 

yarımkeçirici  cihazları,  qazboşalma,  vakuum  cihazlarını, 

kondensatorları da xarab edib sıradan çıxarır. Bu cihazlarla işləyən 

adamların təhlükəsizliyi üçün tədbir görülməyibsə, elektromaqnit 

impulsu  yüksək  elektrik  gərginliyi  ilə  adamları  zədələyə  bilər. 

Elektromaqnit  impulsundan  mühafizə  vasitəsi  kimi  qoruyucu 

avtomat  tərtibatlardan  istifadə  edilir  (ildırımdan  mühafizədə 

olduğu kimi).

 


 

Nüvə zədələnməsi ocağı (NZO) – o 

əraziyə deyilir ki, orada nüvə partlayışının 

zədələyici amilləri nəticəsində külli miqdarda 

insan, heyvan və bitki tələfatı olur, bina və 

qurğular dağıdılır, yanğınlar baş verir və yer 

radioaktiv maddələrlə zəhərlənir.

 

Nüvə  zədələnməsi  ocağı  mürəkkəb 



zədələnmə 

ocağıdır:  burada  dağıntılar, 

yanğınlar  və  radioaktiv  zəhərlənmə ocaqları 

hamısı eyni zamanda əmələ gələ bilər.

 

Nüvə  zədələnmə  ocağının  ölçüləri, burada dağıntıların dərəcəsi 



və tələfat – nüvə  sursatının  gücündən,  partlayışın növündən,

  yaşayış məntəqəsindəki tikintinin  xüsusiyyətlərindən, yerin 

relyefindən və s. asılı olur. Zədələnmə ocağı sahəsinin 13%-ni tam 

dağıntı zonası, 

Naqasaki hücumdan 

10%-ni güclü, 15%-ni orta 

dərəcəli və

 

62%-ni zəif dağıntılar zonası təşkil edir. 



qabaq və sonra

 


 

Tam dağılma zonası. Nüvə partlayışı mərkəzinə ən yaxın olan sahələrə 

tam  dağıntı  zonası  deyilir  və  bu  sahənin  hüdudları  daxilində  zərbə 

dalğasının yaratdığı izafi təzyiq 50 kPa-dan artıq olur. Burada istehsalat və 

yaşayış binaları tamamilə dağılır, partlayış mərkəzinin lap yaxınlığında isə 

sığınacaqların bir qismi uçulur. Sığınacaqların əksəriyyəti (75%-ə qədər) və 

yeraltı  kommunal-energetika  şəbəkələri  (95%)  salamat  qalır.  Küçələrdə 

uçqunlar əmələ gəlir, sığınacaqların çıxış yolları uçqunlarla tutulur.

 

Güclü  dağılma  zonası.  50  kPa-dan  30  kPa-dək  izafi  təzyiqin  təsirinə 

məruz qalan sahələr orta dərəcəli dağıntılar zonasıdır. Bu zonanın hüdudları 

daxilindəki  yerüstü  binalar  orta  dərəcədə  dağılır,  yeraltı  sığınacaq  və 

şəbəkələr salamat qalır. Küçələrin müxtəlif yerlərində uçqunlar yarana bilər. 

İşıq şüalanması nəticəsində güclü yanğınlar törəyir.

 

Orta  dağılma  zonası.  30  kPa-dan  20  kPa-dək  izafi  təzyiq  təsir 

göstərən sahələrdə orta dağıntılar baş verir. Taxta evlər tamamilə və çox 

dağılır, Sığınacaq, daldalanacaq və bina zirzəmilər dağıntılarsız ötüşülər. 

Küçələrdə  ayrı-ayrı  uçqunlar  əmələ  gəlir.  İşıq  şüalanması  nəticəsində 

başdan-başa yanğınlar törəyir.

 

Zəif  dağılma  zonası.  20  kPa–dan  10  kPa-dək  izafi  təzyiq  təsir 

göstərən  sahələrdə  zəif  dağıntılar  baş  verir.  Bu  zonada  yerüstü  binalar 


 

zəif dağıntılara məruz qalır (onların qapı-pəncərələri, artırmaları, daxili 

arakəsmələr  və  s.  dağılır).  Küçələrdə  tək-tək  uçqunlar  yaranır,  işıq 

şüalanmasından tək-tək yanğınlar törəyir.

 

Dağıntı  zonalarından  kənarda  (izafi  təzyiq  10  kPa–dan  az  olan 



yerlərdə) zərbə dalğası mühafizə olunmamış adamlara təhlükə törətmir, 

binaları isə azacıq zədələyir.

 

Neytron  silahı  zəif  istilik-nüvə  sursatıdır.  Əsas  zədələyici  təsiri 



neytronlar selinin nüfuzedici təsirindən ibarətdir. Neytron sursatının gücü, 

adətən,  0,5  kt-dək  (2  min  tonadək)  olur.  Adi  nüvə  sursatında  nüfuzedici 

radiasiyanın  yaranması  üçün  partlayış  enerjisinin  ancaq  5%-i  sərf  olunur, 

neytron sursatında isə bu zədələyici amilin payına enerjinin neytronlar seli 

digər  nüvə  partlayışına  nisbətən  5-6  dəfə  güclü  olduğu  üçün  adamlar 

radiasiyadan  zədələnməyə  zərbə  dalğasının  və  işıq  şüalanmasının  təsir 

dairələrindən daha çox məruz qalırlar.

 

Neytron bombası partlayışının təsirindən mühafizə olunmayan adamlar 



partlayış mərkəzindən 800 m-dək məsafədə bir anda, 1600 m-dək məsafədə 

partlayışdan bir neçə gün sonra məhv ola, 2000 m məsafədə isə ən təhlükəli 

şüa  xəstəliyinə  tutula  bilərlər.  Qış  vaxtı  (rütubətli havada)  neytron  selinin 

zərərli təsir məsafəsi yaydakına nisbətən 1,2 dəfəyədək az olur.

 


 

Neytron  partlayışı  zamanı  nüfuzedici  radiasiyadan  mühafizə  nisbətən 

çətindir.  Partlayış  zamanı  nüfuzedici  radiasiyanın  təsir  dairəsi  eyni  güclü 

digər  nüvə  sursatlarının  təsir  dairəsindən  təxminən  iki  dəfə  artıqdır. 

Daldanacaqların radiasiyası zəiflətmə əmsalı 1,5-2 dəfə az olduğuna görə, 

neytron döyüş sursatından qorunmaq üçün nəzərdə tutulan daldalanacaqda 

divar və tavanın qalınlığı adi radiasiya daldalanacağındakından 1,5-2 dəfə 

qalın, yəni 130-150 sm olmalıdır.

 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Sinir iflicedici ZM kimyəvi strukturuna görə fosforlu üzvi maddədir 

(FÜM). Belə maddələrə zarin, zoman və V qazı aiddir.

 

Zarin və zoman rəngsiz (və ya sarımtıl), səciyyəvi iyli mayelərdir. Bu 

maddələr  üzvi  həlledicilərdə,  o  cümlədən  yağlarda  və  yağaoxşar 

maddələrdə yaxşı, suda isə zəif həll olur, havada tez bir zamanda ölümcül 

təsir göstərən yüksək konsentrasiyalı buxar törədir..

 

V qazı suda zəif, üzvi həlledicilərdə, yanacaq, sürtgü materiallarında 

yaxşı həll olan rəngsiz mayedir. Rezin-texniki məmulatlara və lak-boyaq 

örtükləri yaxşı hopur. Yavaş buxarlandığı üçün (20C-də 10

-3 


mq/1) ərazidə 

uzun müddət qalır.

 

V qazı, zoman, zarin davamlı zəhərləyici maddələrdir.

 

Fosforlu üzvi zəhərli maddələr (FÜZM) tətbiq edilərkən zəhərlənmə, 



adətən, maye damcılarının dərini səthinə düşməsi hallarında, yaxud həmin 

ZM-in buxarları tənəffüs yollarından keçərkən baş verir.

 


 

Ümumzəhərləyici  təsirli  ZM  əsasən  tənəffüs  üzvlərindən  keçib 

orqanizmin  ən  vacib  sistemlərinə  sürətlə  təsir  göstərən  tezbuxarlanan 

kimyəvi birləşmələrdir.

 

Zəhərləyici maddələrin bu qrupuna sianid turşusu və xlorsian aiddir. 



Son vaxtlar sianid turşusu güclü təsirli zəhərli maddələrə aid edildiyi üçün 

onun xassələri sonrakı paraqrafda nəzərdən keçiriləcəkdir.

 

Xlorsian  kəskin  iyli,  sudan  ağır,  rəngsiz  mayedir.  Suda  məhdud 

miqdarda (7%), üzvi həlledicilərdə (spirt, efir) yaxşı həll olur.

 

Xlorsian 

qıcıqlandırıcı  təsirə 

malikdir.  İlk  qıcıqlandırma 

konsentrasiyası  0,0025  mq/l,  güclü  yaşaxma  və  bəbəklərin  spazmasına 

səbəb  olan  dözülməz  konsentrasiyası  0,06  mq/l-dir.  Bundan  artıq 

konsentrasiyalar orqanizmin ümumi zəhərlənməsi ilə nəticələnir. Xlorsian 

davamsız zəhərli maddədir.

 

Dəridə yaraçıxaran ZM elə zəhərli birləşmələrdir ki, onlar hətta ən cüzi 

miqdarda bədənin dəri örtüyünü zədələyə bilir.

 


 

Kimyəvi təmiz iprit zəif gənəgərçək iyli, şəffaf, yağlı, rəngiz mayedir. 

O, üzvi həlledicilərdə, yağ və yağaoxşar maddələrdə yaxşı, suda xeyli zəif 

həll  olur.  Ərzaq  məhsullarına,  məsaməli  materiallara,  boyaq  örtüklərinə, 

rezin-texniki  məmulatlara  asanlıqla  hopur  və  onların  uzun  müddət  zəhərli 

qalmasına  səbəb  olur.  İprit  suda  yavaş  hidroliz  olunur  və  neytrallaşır 

(zəhərsizləşir),  qələvilərin  təsirindən  ipritin  hidrolizi  sürətlənir.  Xlorlu 

əhəng,  xloraminlər  və  sulfidlər  ipriti  tez  zəhərsizləşdirir.  Bədənin  səthinə 

düşən  iprit  damcıları  7  dəqiqədən  sonra  dərinin  alt  qatlarına  keçir.  20-30 

dəqiqə  ərzində  isə  heç  bir  ağrı  hissi  törətmədən  orqanizmdə  tamamilə 

sorulur. İprit davamlı zəhərli maddədir.

 


 

 

 



Boğucu

 

təsirli

 

ZM

 

elə



 

maddələrə

 

deyilir


 

ki,


 

onlar


 

xüsusən


 

ağciyər


 

toxumalarını

 

zədələyir,



 

orqanizmin

 

digər


 

toxumalarına

 

güclü


 

təsir


 

göstərmir

 

.

 



Boğucu

 

təsirli



 

zəhərli


 

maddələr


 

qrupuna


 

fosgen

 



 

difosgen

 

aiddir



 

.

 



Fosgenin

 

xassələri



 

sonrakı


 

paraqrafda

 

nəzərdən


 

keçiriləcəkdir

 

.

 



Difosgen

 

qaynama



 

temperaturu

 

128


 

dərərcə


 

olan


 

mayedir,


 

yavaş


 

buxarlanır

 

.

 



Havadan

 

7



 

dəfə


 

ağırdır


 

.

 



Yayda

 

ərazinin



 

açıq


 

yerlərində

 

1

 



saata,

 

meşəlik



 

yerlərində

 

isə


 

bir


 

neçə


 

saatadək


 

zəifləyir

 

.

 



Difosgen

 

suda



 

həll


 

olur,


 

bu

 



zaman

 

xlorid



 

turşusu


 

 



karbon

 

qazı



 

yaratmaqla

 

parçalanır



 

.

 



Difosgen

 

su



 

quyularını

 

zəhərləmir



 

.

 



Difosgen

 

davamsız



 

zəhərləyici

 

maddələrə



 

aiddir


 

.

 



 

Qıcıqlandırıcı ZM Si-Es və adamsit aid edilir.

 

Adamsit  yaşılımtıl  rəngli  bərk  maddədir,  suda  həll  olmur,  üzvi 

həlledicilərdə, xüsusən qızdırılarkən və asetonda yaxşı həll olur. Yavaş 

buxarlanması və pis həll olmasına görə torpağı uzun müddət zəhərləyə 

bilər.  Suda  parçalanmır,  qələvi  maddələr  onun  suda  hidrolizini 

sürətləndirir.

 

Adamsitin  1,41  mq/l  konsentrasiyası  olan  havada  2  dəqiqə  və  ya 

0,28  mq/l  konsentrasiyalı  havada  20  dəqiqə  qalarkən  ölümcül 

zəhərlənmə baş verir.

 

Si-Es  suda  pis  həll  olan  rəngsiz  maddədir.  O,  spirtdə  bir  qədər, 

asetonda, dioksanda, metilxloriddə, etilasetatda, benzolda isə yaxşı həll 

olur. Aerozol şəklində tətbiq olunur.

 

Si-Es maddəsinin ümumi zəhərliliyi zəifdir, lakin o, qıcıqlandırıcı 

təsirə  malikdir  ki,  bu  da  asqırtıya,  öskürəyə,  gözlərdən  çoxlu  yaş 

axmasına, tənəffüsün çətinləşməsinə səbəb olur. Bunlardan başqa dəriyə 


 

gicitkən  kimi  qaşındırıcı  təsir  göstərir,  yüksək  konsentrasiyası  0,001-

0,005 mq/l-dir.

 

Gözyaşardıcı  və  ya  lakrimator  (yunanca  lakrime  -  göz  yaşı) 

maddələr gözlərin, burunun selikli qişalarını qıcıqlandırır, bu isə gözdən 

yaş  axması,  bəbəklərin  spazması,  burundan  güclü  selik  axması  ilə 

nəticələnir.  Bunlar  tərkibində  haloid  olan  üzvi  maddələrdir.  Belə 

maddələrdən əsasları xlorasetofenon və brombenzilsianiddir.

 

Xlorasetofenon  bənövşə  və  ya  meşəgilası  iyi  verən  bərk  kristal 

maddədir. Üzvi həlledicilərdən yaxşı həll olur. Suda hətta qaynadılarkən 

də  dağılmır.  Müsbət  20C-də  buxarlanır,  buxarları  havadan  5,3  dəfə 

ağırdır.


 

Brombenzilsianid  acı,  badam  iyli,  rəngiz,  yaxud  sarımtıl  kristal 

maddədir. Suda, demək olar ki, həll olmur, üzvi həlledicilərdə isə yaxşı 

həll olur.Suda hidroliz olunmur, torpaqda bir ayadək qala bilər.

 

Zəhərləyici maddələr, zəhərlənmiş hava ilə nəfəs aldıqda, ZM dəri 



üzərinə  və  selikli  qişaya  düşdükdə,  həmçinin  zəhərlənmiş  yeyinti 

 

məhsullarından  və  sudan  istifadə  etdikdə  insanları  və  heyvanları 

zədələyir. Ona görə onların seçilməsi və tətbiqi üsulları yerli şəraitdən, 

zəhərləyici  maddələrin  xassələrindən  və  qarşıya  qoyulmuş  məqsəddən 

asılı olaraq müxtəlif ola bilər.

 

Kimyəvi silah təyyarə bombalarında, top güllələrində, maye çiləyə 



bilən  təyyarə  cihazlarında  və  müxtəlif  tərtibatlarda,  habelə  buxar  və 

aerozol (tüstü, duman) şəklində tətbiq edilə bilər. Bu halda zəhərləyici 

maddələr küləyin istiqamətində on kilometrlərlə məsafəyə yayıla bilən 

zəhərli bulud yaradır.

 

Havanın zəhərlənmə təhlükəsinin dərəcəsi ZM-in qatılığı və mühafizə 



olunmayan adamın zədələndiyi vaxtla müəyyən edilir.

 

Güclü təsirli zəhərləyici maddələr (GTZM) 



(Qəza təhlükəli kimyəvi maddələr (QTKM) 

Güclü  təsirli  zəhərli  maddələrin  saxlandıqları  tutarlardan  və 

qablardan kənara axması - həm dinc dövrdə qəzalar nəticəsində, həm də 



 

müharibə  vaxtı  nüvə  partlayışının  zərbə  dalğasından,  adi  basqın 

vasitələrinin  birbaşa  təsirindən  və  ya  təxribatlar  yolu  ilə  GTZM 

avadanlığının dağıdılması nəticəsində baş verə bilər.

 

Beləliklə,  düşmənin  nüvə  və  ya  adi  silahla  havadan  zərbələri 



nəticəsində  yaranan  qəzalar  zamanı  kimyəvi  obyektlərdə  GTZM-in 

ətrafa yayılması (axması) mümkündür. Belə hallarda ikincili zədələnmə 

ocaqları yaranır.

 

Ammonyak  boğucu,  kəskin  naşatır  iyli,  rəngsiz  qazdır,  dadı  çox 

acıdır,  havadan  yüngüldür.  Ammonyak  yuxarı  tənəffüs  yollarına  və 

gözlərə  qıcıqlandırıcı  təsir  göstərir.  Onun  yüksək  konsentrasiyaları 

gözlərdə ağrıya və güclü yaşaxmaya, təngənəfəsliyə, kəskin öskürməyə, 

başgicəllənməsinə,  mədə  ağrılarına,  qusmaya  səbəb  olur.  Susuz,  saf 

maye ammonyak dəridə ağır yanıqlar törədir, çünki o, nəinki qələvi kimi, 

həm də yüksək buxarlandırma hərarətinə malik dondurucu maddə kimi 

təsir göstərir. Ammonyakı zərərsizləşdirmək üçün 1/20 nisbətində sudan 

istifadə edilir.

 

Güclü təsirli zəhərləyici maddələr (GTZM)



 

(Qəza təhlükəli kimyəvi maddələr (QTKM)

 


 

Xlor  kəskin  boğucu  iyli,  göyümtül-sarı  qazdır.  Havadan  2,5 

dəfə  ağırdır.  Xlor  yuxarı  tənəffüs  yollarına  kəskin  qıcıqlandırıcı 

təsir  göstərir,  yüksək  konsentrasiyalarda  təsir  zamanı  dərhal 

ağciyər  ödemi  (şiş)  inkişaf  edir.  Xloru  neytrallaşdırmaq  üçün 

1/120 nisbətində sudan istifadə olunur.

 

Saf  xlorpikrin  kəskin iyli, rəngsiz, yağlı mayedir.  Xlorpikrin 

buxarkları  gözlərin  selikli  qişalarını,  ağciyərləri  güclü  surətdə, 

yuxarı  nəfəs  yollarını  azacıq  qıcıqlandırır.  Ümumi  zəhərlıyici 

təsirə də (xüsusən, kapillyar damarlara) malikdir.

 

Sianid turşusu rəngsiz, şəffaf mayedir. Acı badam iyinə bənzər 

bihuşedici iyi var. Sianid turşusunun buxarları ilə nəfəs alarkən, o, 

dəri səthindən sorulmaqla və qida yolları ilə birbaşa daxilə keçərək 

zəhərlənmələrə səbəb olur.

 

Güclü təsirli zəhərləyici maddələr (GTZM)



 

 

(Qəza təhlükəli kimyəvi maddələr (QTKM)

 

Fosgen  çürük  ot  iyi  verən  rəngsiz  qazdır.  Fosgen  torpağı, 

texnikanı,  avadanlığı  zəhərləyə  bilmir.  Fosgen  buxarları  ilə  nəfəs 

alarkən ağciyərlərin spesifik zəhərlənməsi baş verir. Bundan başqa o, 

gözlərə və selikli qişalara zəif qıcıqlandırıcı təsir göstərir, dəriyə təsir 

etmir.

 

Kimyəvi silah tətbiq olunan və GTZM dağılan ərazilərdə kimyəvi 



zəhərlənmə  ocağı  yaranır.  Kimyəvi  zəhərlənmə  ocağı  o  əraziyə 

deyilir  ki,  orada  ZM  və  ya  GTZM  –in  təsiri  nəticəsində  əhalinin, 

heyvanların və bitkilərin zədələnməsi baş verir. Kimyəvi zəhərlənmə 

ocağının  ölçüləri  zəhərləyici  maddələrin  işlədilməsi  miqyasında, 

onların növündən, tətbiq edilmə üsulundan, meteroloji şəraitdən və 

yerin  relyefindən  asılı  olur.  Kimyəvi  zəhərlənmə  ocağı  iki  zonaya-

ZM  ilə  bilavasitə  zəhırlının  əsas  zonaya  və  ZM  –in  buxar  və  ya 

aerozolları yayılan ikinci zonaya ayrılır.

 

GTZM-dən  mühafizə  olunmaq  üçün  sənaye  əlehqazlarından  və 



xüsusi respiratorlardan istifadə olunur.

 


 

Bakterioloji (bioloji) silah.

 

Bakterioloji  silah  (BS)  kütləvi  qırğın  silahlarının  bir  növüdür.  BS 

bakterial  vasitələrə  və  onları  tətbiq  etmək  üçün  işlədilən  döyüş  sursatına, 

cihaz  və  tərtibatlara  deyilir.  Bakterioloji  silahın  (BS)  əsasını  xəstəlik 

törədən mikroblar və onlardan alınan zəhər-toksinlər təşkil edir.

 

Bakterioloji vasitələrin insanlara və bitkilərə zədələyici təsiri bir sıra fərdi 



xüsusiyyətlərlə  xarakterizə  edilir.  Onların  hətta  çox  kiçik  dozaları  belə, 

yolxucu xəstəlik törədir, yaxud insanları və heyvanları zəhərləyə bilir. Bir 

çox  xəstəliklər  xəstə  adamdan  sağlam  adama  keçir,  insanlar  və  heyvanlar 

arasında tez yayılır. Xəstəliktörədən mikroblar və toksinlər müəyyən müddət 



 

xarici mühitdə və ya yoluxmuş həşəratlarda, gənələrdə, gəmiricilərdə qala 

bilər.

 

Bakterioloji (bioloji) silah.



 

Düşmən bakterioloji vasitələri təyyarə bombaları, top güllələri, raketlər, 

habelə içərisinə maye, yaxud quru halda mikrob və zəhər qatışığı (reseptur) 

doldurulmuş xüsusi konteyner və cihazlarda ata bilər.

 

Xəstəliyin  yayılmasının  ən  sadə  və  təsirli  üsullarından  biri  havanın 



yoluxmasıdır.  İçərisində  bakterioloji  vasitələr  olan  hərbi  sursat  havada 

duman və ya tüstüşəkilli aerozol buludu yaradır. Onun zədələyici təsiri tətbiq 

edilən xəstəliktörədicidən, ərazinin relyefindəən meteroloji şəraitindən və s. 

aslıdır.


 

İnsanlar və heyvanlar təkcə bakterioloji vasitələrin tətbiq edildiyi zaman 

deyil,  buluddan  ayrılmış  aerozol  hissəciklərinin  öz  zədələyici 

xüsusiyyətlərini saxlaya bildiyi vaxtdan asılı olaraq, bir neçə saat, gün, həftə, 

hətta ay müddətində də zədələnə bilər.

 

Bakterioloji silahın  tətbiqi nəticəsində  bioloji zədələnmə ocağı  yarana 

bilər.  Bioloji  zədələnmə  ocağı  o  əraziyə  deyilir  ki,  orada  bioloji  silahın 


 

tətbiqi nəticəsində insan, heyvan və bitki tələfatı olsun. Bioloji zədələnmə 

ocağı yaranan yerdə karantin və observasiya rejimləri tıtbiq olunur.

 

Yolxucu xəstəlik yayan həşaratlar bir yerdən başqa yerə keçdikləri üçün 



bakterioloji  yoluxmanın  ilk  sərhədləri  də  genişlənir  və  deməli,  yolxucu 

xəstəliklərin yayılma təhlükəsi artır.

 

Bakterioloji (bioloji) silah.

 

Bakterioloji hərbi sursat partladıqda boğuq səs eşidilir, ətrafı iri qəlpələr 



yayılaraq, torpaq və bitki üzərində damcılar və tozşəkilli maddələr çökür. 

Bəzən təyyarələrdən müxtəlif yüklərin-konteynerlərin, torbaların, kisələrin, 

bağlamaların  atıldığını  da  müşahidə  etmək  olar.  Yolxucu  xəstəlik  yayan 

həşəratlar tətbiq edildikdə, hərbi sursatın partladığı yerdə əvvəllər təsadüf 



 

edilməyən xeyli miqdarda həşərat və gənə müşahidə edilə bilər. Düşmənin 

bakterioloji  vasitələr  tətbiq  etdiyi  rayonlarda  insanlar  arasında  epidemiya

həmçinin mal-qaranın qırılması halları baş verə bilər.

 

Bunun  qarşısını  almaq  üçün  observasiya  və  karantin  təyin  edilir. 



Observasiya  epidemiya  ocağında  yolxucu  xəstəliklərin  yayılmasının 

qarşısını almaq  məqsədilə həyata keçirilən təcridetmə-məhdudlaşdırma və 

müalicə profilaktika tədbirləri sistemi deyilir.

 


 

 

 



Bakterioloji (bioloji) silah.

 

Düşmənin



 

bakterioloji

 

silahının



 

təsirinə


 

məruz


 

qalmış


 

rayonda


 

hakimiyyət

 

orqanları



 

xüsusi


 

rejim


 

karantin


 

yaradırlar

 



 



həmin

 

rayona



 

gediş


 

 



gəliş

 

qadağan



 

edilir


 

.

 



Karantin

 

dövründə



 

əhalinin


 

vəzifəsi


 

qoyulmuş


 

qaydaya


 

ciddi


 

riayət


 

etməkdir


 

.

 



Yadda

 

saxlamaq



 

lazımdır


 

ki,


 

bütün


 

tədbirlər

 

adamların



 

həyatını


 

 



sağlamlığını

 

mühafizə



 

etmək


 

üçün


 

görülür


 

.

 



Karantin

 

bakterial



 

yoluxma


 

ocağını


 

təcrid


 

etmək,


 

xəstəliklərin

 

yayılmasınım



 

qarşısını

 

almaq


 

 



yoluxmanı

 

aradan



 

qaldırmaq

 

məqsədilə



 

yerinə


 

yetirilən

 

epidemiya



 

əleyhinə


 

rejimli


 

profilaktia

 

tədbirləri



 

sistemidir

 

.

 



 

Radioaktiv, kimyəvi zəhərlənmə zonalarında, 

bakterial zəhərlənmə ocaqlarında əhalinin davranış 

və fəaliyyət qaydaları.

 

Radioaktiv  maddələrlə  zəhərlənmiş  ərazidə  əhalinin  mühafizə  və 

davranış  rejimləri  radiasiyasının  səviyyəsindən  asılı  olaraq  mülki  müdafiə 

tərəfindən müəyyən edilib elan olunur. Məqsəd adamların təhlükəsiz dozadan 

artıq  şüalanmaya  məruz  qalmalarının  qarşısını  almaqdır.  Radiasiyadan 

mühafizə  rejimi-zəhərli  sahədə  adamların  ardıcıl  olaraq  əvvəlcə  radiasiya 


 

daldanacağından,  bundan  sonra  isə  adi  binalarda  qalması  və  mühafizə 

vasitələri işlətməsi müddətlərini təyin edir.

 

Zəhərlənmiş  sahələrdə  qalmağa  məcbur  olan  hallarda  adamlar  hökmən 



fərdi mühafizə vasitələrini işlətməli, 2 saylı radiasiyadan mühafizə dərmanını 

(Aİ-2 apteçkasından) içməlidirlər.

 

Radioaktiv, kimyəvi zəhərlənmə zonalarında, 



bakterial zəhərlənmə ocaqlarında əhalinin davranış 

və fəaliyyət qaydaları.

 

Kimyəvi zəhərlənmə ocağında MM qərargahının xüsusi 

göstərişi olmadan sığınacaqdan çıxmamaq, sığınacağın 

kipliyi pozulan hallarda fərdi aptekçədən antidot  dərman

  qəbul  edəndən 

sonra  əleyhqaz taxmaq, dərini 

qoruyan paltar geymək, açıq yerlərdə

 

(qurğudan  kənarda)  qalan  hallarda  dərhal  əleyhqaz 



taxmaq,  xüsusi  qoruyucu  paltarlar  geymək  və 

zəhərlənmə  ocağından  çıxmaq,  xüsusi  qoruyucu 



 

paltarlar  olmadıqda  dərhal  köynəyin  və  pencəyin 

ətəklərini  şalvarın  içinə  salmaq,  şalvarın  balaqlarını 

topuqda, köynəyin qollarını biləkdə qaytanla bağlayıb 

kipləşdirmək,  üstdən  sintetik  və  ya  rezinli  parçadan 

plaş geyinmək, zəhərli sahələrdən çıxandan sonra tibbi 

müayinədən  və  tam  sanitariya  təmizlənməsindən 

keçmək lazımdır.

 

Radioaktiv, kimyəvi zəhərlənmə zonalarında, 



bakterial zəhərlənmə ocaqlarında əhalinin davranış 

və fəaliyyət qaydaları.

 

Yoluxucu  infeksion  xəstəliklər  aşkar  edilərkən  pəncərə  və  qapı 



yerlərini yaxşı  kipləşdirmək  lazımdır.  Yalnız  su  kəmərindən  və  şübhə 

törətməyən  su  mənbələrindən  istifadə  edilməlidir.  Qab  qacaq 

yuyulandan sonra qaynadılmalıdır.

 

Adamların  bir-biri  ilə  təmasda  olması  məhdudlaşdırılmalıdır. 



Yoluxucu xəstəliyin əlamətləri aşkara çıxan kimi (hərarətin yüksəlməsi, 

 

ürək  bulanması,  qusma,  mədə  pozğunluğu)  bu  barədə  dərhal  tibb 

müəssisəsinə xəbər verilməli, xəstə ayrıca otaqda yerləşdirilməli, yataq 

ləvazimatı, qab-qacağı, mebeli dezinfeksiyadan keçirilməlidir.

 

Xəstə ilə təmasda olan bütün şəxslər tam sanitariya təmizlənməsindən 



keçməlidirlər.

 


 

 

 



 

Adi qırğın vasitələrinin növləri

 



 



Adi qırğın vasitələrindən mühafizə

 


 

Son  illərdə  adi  silahların  sayının  və  keyfiyyətinin  yüksəlməsi 

hesabına  inkişaf  etmiş  ölkələrin  döyüş  potensialının  kəskin  artması 

qeyd  olunmalıdır.  Kifayət  qədər  kütləvi  qırğın  silahları  ehtiyatını 

artıran  böyük  dövlətlər  fikirlərini  adı  silahların  istehsalına 

yönəltmişlər.  Bu  silhaların  da  hədəf  alma  keyfiyyəti  və  döyüş 

effektliliyinin  artmasının  kəskin  inkişaf  nəzərə  çarpır.  Yeni  fiziki 

prinsiplər əsasında silahların hazırlanması üzrə intensiv işlər görülür. 

son hərbi əməliyyatlardan aydın oldu ki, qərb ölkələrinin ordusunda 

daha  çox  adi  qırğın  vasitələrinin  bir  növü  olan  dəqiq  silahlardan 

istifadəyə  önəm  verilməsi  konsepsiyası  əsas  rol  oynayır,  əsasən  də 

geniş miqyaslı əməliyatlar həyata keçirmədən uzaq məsafədən idarə 

olunmaqla hücumlar həyata keçirilirdi.

 


 

 

 



Qəlpəli sursatlar

 

(



 

kassetli, kürə 

 

formalı və s)



 

Fuqas döyüş 

 

sursatları



 

Kumulyativ 

 

döyüş sursatları 



 

Beton (zireh) 

 

dağıdan döyüş 



 

sursatları

 

Yandırıcı döyüş 



 

sursatları

 

Həcmli 


 

partlayış döyüş 

 

sursatları



 

Dəqiq silahlar

 


 

 


 

Qəlpəli 


silahlar əsasən  insanları 

məhv etmək üçün nəzərdə tutulub. Bu 

tip  bombaların 

ən  effektli 

sursatlarından biri kürə formalı döyüş 

sursatlarıdır.  Kassetli  döyüş 

sursatlarının  içərisində kürə formalı 

96-640 ədəd bomba yerləşdirilir. Kürə  formalı bomba uzunluğu

 

35sm,  diametri 



7,5sm  olan silindrik gövdədən ibarətdir. Onun 

içərisi partlayıcı maddə ilə doldurulub, divarlarına isə 250 ədəd, 

kütləsi 0,7-1,0 q olan metal kürəciklər və ya dörbucaqlı metallar 

dodurulub. Partlayış zamanı kürəciklər və ya dörbucaqlı metallar 

100m



ətrafa yayılır və mühafizə olunmamış adamları zədələyirlər.



 

Yerə çatarkən kasset açılır, bombalar isə 250 min m

əraziyə dağılır 



və partlayır.

 


 

 


 

Hərbi  və  mülki  obyektlərin,  istehsalat,  yaşayış  və  inzibati 

binaların,  texnikanın  dağıdılması,  insanların  qətlə  yetirilməsi  üçün 

istifadə olunur.

 

Adi partlayıcı maddələr partlayarkən yaranan hava dalğası əsas 



zərbə  faktorudur.  Partlayıcı  maddənin  (trotil,  heksogen  və  onların 

qarışığı)  ağırlığı  50-200  kq-a  qədər  olur.  Fuqas  döyüş  sursatları 

torpağa keçərək partlayış zamanı torpağı xaricə tullamaqla qıf şəkilli 

çuxur əmələ gətirir.

 

Fuqas döyüş sursatı partlayarkən 



partlayış məhsullarının genişlənməsi 

və  həmin  mühitdə  zərbə  dalğasının 

yaranması müşahidə olunur.

 


 

 


 

Zirehli hədəfləri vurmaq üçün istifadə olunur. Kumulyativ döyüş 

sursatının  ön  hissəsində  konus  şəkilli  boşluq  var.  Partlayış  zamanı 

əmələ gələn sıxılmış hava enerjisi 10-15 km/san sürətlə bir nöqtəyə 

yığışır, axın vasitəsilə 6000-7000 dərəcə istilik və təzyiq yaradır və 

zirehli səthləri dağıdır.

 

İndiki  kumulyativ  döyüş  sursatları,  tank 



əleyhinə  raket  və  qumbaralar  qalınlığı  400-600 

mm zirehli səthləri dağıdır. Onun qəlpələri həmin 

səthin  arxasında  yerləşən  adamları  (tankın  şəxsi 

heyətini) məhv edir.

 

Kumulyativ döyüş sursatları müdafiə olunmaq 



üçün  müxtəlif  materiallı  ekranlardan  istifadə 

olunur.  Belə  halda  axının  enerjisi  ekranın 

dağıdılmasına  sərf  olunur,  əsas  konstruksiya  isə 

salamat qalır.

 


 

 

Bu  döyüş  sursatları  dəmir-beton  tikililərin  və  həmçinin 



aerodoromların  uçuş  enmə  zolaqlarının,  təyyarə  anqarlarının 

dağıdılması üçün istifadə olunur

 

Beton dağıdan bombalar, zədələyici elementləri möhkəm və ağır 



qatışıqdan hazırlanmış özəkdən ibarətdir. Sursatın daxilində 2 bomba 

kumulyativ və fuqas bombası və 2 detonator yerləşdirilir. Beton səthə 

dəydikdə  komulyativ  sursat  detonator  vasitəsilə  partladılır  və 


 

bombanın  gövdəsi  xaricdə  qalır,  özək  isə  betona  keçir  müəyyən 

gecikmə ilə ikinci detonar vasitəsilə fuqas bombası partladılır.

 

İnsanlar zədələnir, texniki vasitəsiləri isə sıradan çıxarır.



 

YANDIRICI DÖYÜŞ SURSATLARI

 

Adi  qırğın  vasitələrinin  bir  növü  də 



yandırıcı silahlardır. İnsanları qətlə yetirmək, bina 

və tikililəri, müxtəlif anbarları yanğınla dağıtmaq 

üçün istifadə edilir.

 

Yandırıcı  silahların  əsasını  yandırıcı 



maddələr və onları tətbiq etmək üçün vasitələr 

təşkil edir.

 

1.

 



Yandırıcı maddələrin növləri:

 

2.



 

Neft məhsulları əsaslı – Napalmlar;

 


 

3.

 



Metallar əlavə edilmiş - Pirogellər;

 

4.



 

Termit və termit əsaslı yandırıcı maddələr;

 

5.

 



Ağ və plastik fosfor; 

6. 


Qələvi metallar və s.

 

 



Həcmli  partlayış  döyüş  sursatlarında  200  kq-lıq  kassetin 

içərisində 3 ədəd 40 kq-lıq çəkili konteyner var. Hər konteynerdə 33 

kq-a yaxın maye etilen oksidi yerləşdirilib.

 


 

Həcmli  partlayış  döyüş  sursatlarının  əsas  zərbə  faktoru  hava 

dalğasıdır.  Bu  sursatlar  öz  gücünə  görə  nüvə  və  adi  (fuqas) 

bombalarının arasında yer tutur. Hətta partlayış mərkəzindən 100 m 

məsafədə belə təzyiq 100 kPa da çata bilər.

 


 

 


 

 


 

 

Əsas həyata keçirilən tədbirlər: 





Mühafizə qurğularında daldalanmaq; 

 



 



Fərdi mühafizə vasitələrindən 

 

istifadə etmək



 

 



İri  şəhərlərdən və təhlükəli 

sahələrdən əhalinin şəhərdənkənar 

təhlükəsiz zonaya köçürmək və s.

 

Ocaqov H.O.



 

Nağıyev N.T.

 


 

Muxtarov R.M



 

Yüklə 218,76 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin