Mavzu: 7-sinfda “Uvaysiy g`azallari tahlili”
Yüklə 0,83 Mb.
|
|
T oshkent viloyati Angren shahar XTMFMT va TEBga qarashli 8-umumiy o`rta ta`lim maktabi ona tili va adabiyot fani o`qituvchisi Kuldasheva Surayyoning adabiyot fanidan bir soatlik ochiq dars ishlanmasi. Mavzu:”Uvaysiy g`azallari tahlili” Mavzu:7-sinfda “Uvaysiy g`azallari tahlili”
R a s m
Mavzu: ”Uvaysiy g`azallari tahlili”
Darsning maqsadi: ta`limiy maqsad: Uvaysiy g`azallari mazmunini ochib berish. G`azallar orqali bilim va malakalarini hosil qilish va mustahkamlash. tarbiyaviy maqsad: O`quvchilarni milliy qadryatlarga, ota-onaga hurmat, yaqinlarga muhabbat ruhida tarbiyalash. rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni ifodali o`qish, og`zaki nutqlarini rivojlantirish, o`quvchilar xotirasini mustahkamlash, erkin va ma`noli mulohaza yuritishga o`rgatish. Dars turi: yangi bilim berish Dars metodi: aqliy hujum, “Klaster” usuli, ”Sinkveyn” usuli. Dars jihozi: kompyuter, videoproyektor, Uvaysiy rasmi, darslik, tarqatmalar. Dars shiori: ”Adabiyot – so`z san`ati” Dars bosqichlari yuzasidan vaqt taqsimoti.
Darsni tashkil etish. 1. Salomlashish 2. Davomatni aniqlash 3. Guruhlarga bo`lish 1-”Bilimdonlar” 2-”Zukkolar” 4.Tarbiyaviy daqiqa Tarbiyaviy daqiqa Guruhlarga savollar beriladi. Fevral oyida qanday shoirlarning tavallud kunlari nishonlanadi? 1-guruh: 9-fevral kuni A.Navoiyning 575-yilligini nishonlaymiz. A.Navoiy 1441-yil 9- fevral kuni Hirotda dunyoga kelgan. 2-guruh: 14-fevral kuni Z.M.Boburning 533-yilligini nishonlaymiz. Z.M.Bobur 1483-yil 14-fevral kuni Farg`ona viloyatining poytaxti Andijonda dunyoga keladi. 2.A.Navoiy va Z.M.Bobur haqidagi she`rlardan bilasizmi? 1-guruh: So`z mulkining sohibqironi Siz millat ramzisiz, millat faxrisiz Sizdek shamsul millat, zebu jahon yo`q Siz bilan toabad baland qadrimiz, Tangri nazar solgan sizdek kamron yo`q 2-guruh: Bobur monologi Hindu elda yurt sog`ingan ko`zim yig`lar Andijonim deya bunda so`zim yig`lar Shohman bunda lek uzatsam yetmas qo`lim, Nahot endi ko`rolmasman turkiy elim. Qovunlari tushlarimda tilim-tilim Sharbatlari ko`zdan o`qib ko`zim yig`lar, O`lgunimcha Hindistonda Bobur Mirzo, Yursam edi Andijonda bo`lib gado Guruh a`zolari she`r aytib bo`lganicha ”Klaster” usulida ishlashadi. 1 -guruh 2-guruh:
O`tilgan mavzuni mustahkamlash. Guruhlarga savollar beriladi. 1-guruh savollari: 1.Uvaysiy qayerda tug`ilgan? (Marg`ilonning Childuxtaron mahallasida) 2.Uvaysiyning otasi kim bo`lgan? (Otasi Sidiq kosiblik bilan shug`ullangan. El orasida ”Hofiz bobo” nomi bilan tanilgan bo`lib, o`zbekcha va tojikcha she`rlar yozgan) 3.Uvaysiyning onasi haqida ayting. (Chinnibibi maktabdor otin bo`lgan) 4.Jahon otin necha yoshida turmushga chiqadi? (17 yoshida marg`ilonlik Hojixon ismlik kishiga) 1.Uvaysiy farzandlarini ayting (Muhammadxon va Quyoshxon) 2.O`g`li Muhammadxon qanday taxallus bilan she`rlar yozgan? (Majnun taxallusi bilan she`rlar bitgan) 3.Qizi Quyoshxon qnday taxallusda she`rlar yozgan? (Xokiy taxallusida she`rlar yozgan) 4.Uvaysiyning nabirasi Quyoshxonning qizi Bibi Hadicha qanday taxallusda ijod qilgan? (Azmiy taxallusi bilan ijod qilgan) III. Yangi Mavzu: Mavzu daftarga yozdiriladi. “Uvaysiyman” g`azali o`qituvchi tomonidan yoddan aytiladi. Mehnat-u alamlarga mubtalo Uvaysiyman, Qayda dard edi bo`lsa, oshno Uvaysiyman. Istadim bu olamni, topmadim vafo ahlim, Barchadin yumib ko`zni muddao Uvaysiyman. Uz diling taalluqdin, band qil Xudo sori, To degil kech-kunduz: “Mosivo Uvaysiyman!” Kechalar fig`onimdin tinmadi kavokiblar, Arz to samo uzra mojaro Uvaysiyman. To ko`rib xarobotin ta`na etma, ey zohid Bir nafas emas xoli iqtido Uvaysiyman. Faqr borgohida qo`ysa gar qadam har kim Bosh agar kerak bo`lsa, jon fido Uvaysiyman Vaysiy beriyozat deb sahl tutma, ey orif, Ishq aro nohon dardi bedavo Uvaysiyman. Bugun biz Uvaysiy g`azallarini tahlil qilamiz. Shoira gazal, murabba, muhammas, musaddas, chiston va doston janrida ijod qilgan. “Uvaysiyman” radifli g`azalidagi Uvaysiyman radifi ikki ma`noni anglatadi. Shorning taxallusi va tasavvufidagi uvaysiylik yo`lidagi so`fiy ma`nosida kelgan. Jahon otin o`tmishda Uvays Qaraniy ismli o`tgan valiy zotga alohida ikrom va e`zoz bilan mehr qo`ygan. Dilim dunyo aloqasidan uzilgan Uvaysiyman. Dunyodan uzib dilni Xudo sari boylagin deydi. Xudoni, iymon va vijdonni unitmaslik kerakligini uqtiradi. Chunki Ilohiy ishqda o`rtanayotgan oshiqning kechinmalari yer-u ko`kni larzaga soladi. Guruhlar fikrlarini tinglash. “Sog`indim” g`azalni ifodali o`qitish Sog`indim Bukun, ey do`stlar, farzandi jonimni sog`indim, Gado bo`lsam ne ayb, ul shohi davronimni sog`indim. Musofirman, g`aribman, bekas-u ham benavodurman, Vujudim dardga to`ldi, emdi darmonimni sog`indim Tilimning zikr-yu, ko`nglimni fikri, yaxshi farzandim, Azizm, yolg`izim, davlatli sultonimni sog`indim. Kech-kunduz yo`lig`a muntazirdurman, tikarman ko`z, Kelib holim so`ribman ketsa, mehmonimni sog`indim. Nasibin uzmadi tangri, ilojim topmag`ay kelsa, Onam deb bo`lg`usi bag`ri qizil qonimni sog`indim. Qorong`u bo`ldi olam ko`zima ushbu judolikdin, Ko`z-u ko`nglum ziyosi mohi tobonimni sog`indim. Mani bekasi Uvaysiy, yig`layman ro`z – shab tinmay Uyimning ziynati, ko`z ravshani, xonimni sog`indim. “Sog`indim” she`ri shoiraning tarjimayi holi bilan bog`liq. Amir Umarxon vafotidan keyin Qo`qon taxtiga o`g`li Muhammad Alixon o`tiradi. Uvaysiyning o`g`lini sarbozlikka oladi. Qashqar urishiga jo`natilgan o`g`li Muhammadxonni sog`inib, o`rtanib “Sog`indim” gazalini yozadi. G`azaldagi “Gado”, “Shohi davron” so`zlari orqali biz shoiraning intizorlik tuyg`ularini xis qilamiz. Vujudim, dardga to`ldi, emdi darmonimni sog`indim misralarida farzandini sog`inib, iztirob chekayotgan ayol tuyg`ulari aks ettirilgan. Dard-sog`inch, darmon-diydor ma`nosida kelgan. Tilimning zikri-yu, ko`nglimni fikri, yaxshi farzandim, Azizim, yolg`izim, davlati sultonimni sog`indim Bu misralarda onaning farzand dog`ida azoblanishi aks ettirilgan. Shoira oddiygina – askar o`g`lini ”davlati sultonim” deb ataydi. Albatta, har bir ona uchun farzand, sulton kabidir. Uvaysiy ham o`g`lini o`z davlati, oilasining sultoni deb biladi. “Onam deb bo`lgusi bag`ri qizil qonimni sog`indim” misralari orqali esa farzandining ham ko`ksi qonga to`lib, uni ham onasiga bo`lgan sog`inch qiynayotgani aks ettirilgan. Uvaysiy g`azal yozish bilan birga “Chiston” janrida ham ijod qilgan. O`zbek adabiyotida ilk chitonni A.Navoiy yaratgan Fors-tojik adabiyotida Chiston lug`z deb atalgan. Chist(nima?) on(u) Chistonlar Ul na gumbazdir, eshigi, tuynugidin yo`q nishon, Necha gulgunpo`sh qizlar manzil aylabdur makon Sindurub gumbazni, qizlar holidin olsam xabar, Yuzlarig`a parda tortig`liq turarlar bag`ri qon. (Anor) Ul nadurkum, sabzto`nlik, yoz yog`ochning boshida Qish yalang`och aylagay barcha xaloyiq qoshida Barcha qushlarning so`ngoki ichida Ul na qushdurkim, so`ngoki toshida (Yong`oq) Ikki mahbubni ko`rdum, bir-birisin ko`rmagan Ikkisining o`rtasiga, do`stlar, qil sig`magan (Kun va tun) IVMustahkamlash: ”Sinkveyn” usuli 1-guruh: ”Uvaysiyman” g`azali G`azal ikki ma`no beradi. Taxallusi va Uvays Qaraniyga mehr qo`ygan. Ollohga dilini boylaydi. Iymon va vijdonni unitmaslik. Dili dunyodan uzilib, Xudo tomon boylanganligi. 2-guruh:
O`g`li Muhammadxonga atalgan. Farzand sog`inchi. Judolik va iztirob haqida. Onaning farzandiga muhabbati so`zini sho`rpeshana, baxtsiz deb biladi. O`g`lini sultonga tenglashtiradi. Guruhlar rag`batlantiriladi. “Klaster” usuli. 1-guruh: Guruhlar rag`batlantiriladi. ”Aqliy hujum” usuli 1-guruh: Shoira qaysi janrda ijod qilgan? (g`azal, murabba, muxammas, musaddas, chiston va doston ) 2-guruh: Uvaysiy she`rlarining nomlarini ayting (”Uvaysiyman”, ”Dog` oldi, dog` o`ldi”, ”Sog`indim”) 1-guruh: Shoiraning “Sog`indim” g`azalida nima aks ettirilgan? (Farzand sog`inchi) 2-guruh: “Uvaysiyman” radifli g`azalida radif nechta ma`noda kelgan (ikkita) 1-guruh: Mumtoz adabiyotdagi she`riy topishmoq nima? (Chiston) 2-guruh: Chiston hajmi qancha bo`ladi? (Hajmi cheklanmagan) 1-guruh: “Uyimizning ziynati, ko`z ravshan” misrasi orqali nima aks ettirilgan? (Kecha – yu kunduz o`g`lini nomini takrorlab, uni o`ylashi aks ettirilgan) 2-guruh:
(Dunyodan uzilgan Uvaysiyman) 1-guruh: Kavokib so`zining ma`nosi nima? (Yulduzlar) 2-guruh:
(Mashaqatsiz, azobsiz, qiynoqsiz) 1-guruh: Benavo so`zining ma`nosi nima? (sho`rpeshana, baxtsiz ) 2- guruh: Ro`z-shab so`zining ma`nosi nima? (Kun –tun, erta - kech) V.Baholash va rag`batlantirish: Eng ko`p rag`bat kartochka olgan guruh g`olib deb e`lon qilinadi. O`quvchilar darsdagi ishtirokiga ko`ra rag`batlantirilib, baholanadi. VI. Uyga vazifa: Uvaysiy –g`azallarini yod olish Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|