Mavzu: multipleksor va demultipleksorlar

---

MAVZU: MULTIPLEKSOR VA DEMULTIPLEKSORLAR
Reja: 
1.
Multipleksor tushunchasi 
2.
Multipleksor sxemasi va uning shartli belgilanishi 
3.
Demultipleksor 
Tayanch so’z va iboralar: 
Raqamli qurilmalar,
 
kombinatsion sxema, 
multipleksorlar, demultipleksorlar. 
Multipleksor tushunchasi 
Kombinatsion 
turdagi 
mikrosxemalarning 
keyingi 
guruhini 
multipleksorlar
tashkil etadi. Ular bir necha manbadan berilayotgan 
ma’lumotlarni 
bitta
chiqish kanaliga uzatishni 
boshqarish
uchun mo‘ljallangan. 
Multipleksorda, masalan to‘rtta ma’lumot kirishi va bitta chiqish bo‘lishi 
mumkin. Demak, multipleksorga 4-ta datchik - ma’lumot manbai ulanishi 
mumkin. Sxemada bitta chiqish bo‘lganligi sababli, multipleksorga ulangan qabul 
qilgichda ma’lumotlar faqat ketma-ket qayta ishlanadi. Ma’lumotlarni qayta 
ishlash ketma-ketligi, multipleksorning boshqaruv kirishlariga berilayotgan 
signallar bilan belgilanadi. 
Multipleksorlar avtomatika, telemehanika va aloqa qurilmalarida keng 
qo‘llaniladi. Masalan, fazoda tarqalgan bir nechta manbadan kelayotgan 
ma’lumotlarni bitta telefon kanalidan uzatishda. Bunday amal 
multipleksiyalash
deb ataladi, ya’ni bitta liniyadan bir necha manbadan berilayotgan ma’lumotlar 
uzatiladi. 
Shunday qilib, multipleksor bir nechta kirishdan kelayotgan ma’lumotlarni 
faqat bittasini chiqishga ulab berishni ta’minlashi kerak ekan. Buning uchun 
multipleksorda ikki guruqga mansub kirishlar mo‘ljallangan: ma’lumotlar uchun 
va adres uchun (boshqaruvchi). U yoki bu Ai kirish liniyasini tanlash berilayotgan 
So, Si, ... adres kodi bilan belgilanadi. Boshqaruv kirishlari n - ta bo‘lsa, Si 
boshqaruv signallarining M=2
n
ta kombinatsiyasini amalga oshirish mumkin. 
Agar multipleksor 2 ta boshqaruv kirishiga ega bo‘lsa, 4 ta liniyadan birini, agar 
boshqaruv kirishlari 4 ta bo‘lsa, 16 ta kirish liniyasidan biriga ulanishni 

---

ta’minlaydi. Birinchi multiplksor «4 dan 1 ga», ikkinchisi esa, «16 dan 1 ga» deb 
ataladi. «4 dan 1 ga» multipleksorining haqiqiylik jadvalidan foydalangan holda, 
bunday amalni bajaruvchi multipleksorning MAFni ifodalaymiz. 
 
bu yerda qovuslar ichiga S
0
, S
1
adres oʻzgaruvchilarining bir konstituentalari 
joylashtirilgan. 
3-jadval 
«4 dan 1 ga» multipleksorining haqiqiylik jadvali 
«4 dan 1 ga» multipleksori mantiqiy sxemasining sxemotexnik
yechimi 9-rasmda keltirilgan. 

---

9-rasm. «4 dan 1 ga» multipleksori sxemasi (a) va 
uning shartli belgilanishi (b). 
O‘rta integratsiya darajasidagi TTM mikrosxemasi ko‘rinishida ishlab 
chiqarilayotgan multipleksorda murakkab invertorli chiqishga ega bo’lgan HAM-
YOKI-EMAS elementi ishlatiladi. Bu element N ≥ 10 bo’lgan yuqori 
tarmoqlanish koeffitsiyenti va uncha katta boTmagan yuklamada yuqori 
tezkorlikni ta’minlaydi. 
Mikroprotsessor multipleksorlari taktlovchi qurilma qisoblanadi. Ularda 
tanlangan kanal kombinatsiyasi boshqaruv kirishlarida ma’lum kod 
kombinatsiyasi mavjud bo’lgan vaqt mobaynida emas, balki takt signali 
davomiyligiga teng bo’lgan vaqt mobaynida kommutatsiya amalga oshiriladi. 

---

10-rasm. «8 dan 1 ga» multipleksorining shartli belgisi (M=8, n=3). 
Multipleksor (155 seriya mikrosxemasi) shartli belgisi 11-rasmda 
keltirilgan. U sakkizta A