Məsrəflərin uçotu və məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyasının sadə metodu

Məsrəflərin uçotu və məhsulun maya dəyəri

kalkulyasiyasının sadə metodu.

Hazırda müəssisələrin mühasibat uçotunun Hesablar planı və tətbiqinə dair təlimatda müəyyənləşdiyi kimi mühasibat uçotunda məsrəflərin uçotunun təşkili ilə əlaqədar olaraq bir sıra hesablardan istifadə olunur. Bu bilavasitə istehsal əməliyyatlarının mürəkkəbliyi və istehsal məsrəflərinin müxtəlifliyi ilə əlaqədardır.

Məsrəflərin uçotu əsasən 20 N-li “əsas istehsalat” hesabı müəssisənin yaradılmasının əsas məqsədi olan məhsulun istehsalına çəkilən məsrəflər haqqında məlumatların ümumiləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu hesab əsasən sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrində məhsul buraxılışı, podrat geoloji və layihə axtarış müəssisələrində buraxılan məhsullar və s. istifadə olunur.

Məhsul istehsalına sərf edilən bütün məsrəflərin yekunu onun maya dəyərini təşkil edir. Maya dəyəri bir iqtisadi kateqoriya olmaqla müəssisənin əmək kollektivivn istehsal prosesində istehsal vəsaitləri və əməyin istifadə olunması əsasında müəyyən olunur. İstehsalın faydalılıq əmsalını müəyyən edən göstərici olaraq maya dəyəri göstəricisi ilə müəssisədə məhsul istehsalı və satışına xərclənmiş məsrəflər müəyyənləşdirilir. Yəni məhsul maya dəyəri onun istehsalı və satışına sərf olunan məsrəflərin cəmini təşkil edir.Sərbəst bazar isqtisadiyyatına keçid dövründə məhsulun maya dəyəri müəssisənin təsərrüfat maliyyə fəaliyyətində ən vacib göstərici hesab olunur. Onun düzgün hesablanması və uçotu müəssisə gəlirlərinin daha faydalı istifadə olunmasına, istehsaldaxili təsərrüfat hesabının yüksək səviyyədə təşkilinə şərait yaradır.

Nəzərə almaq lazımdır ki, hazirki şəraitdə məsrəflərin uçotunun və kalkulyasiya əməliyyatlarının yüksək səviyyədə təşkil olunması böyük əhəmiyyətə malikdir.

Göstərilənlərlə əlaqədar olaraq maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinin və məsrəflərin uçotunun qarşısında aşağıdakı vəzifələr durur:

• 
  Istehsal məsrəflərinin müvafiq qaydada təsdiq olunmuş ilkin sənəd formaları ilə vaxtlı vaxtında və düzgün olaraq rəsmiləşdirilməsini, onların tam əhatə edilməsini, baş verdikləri sahələr və təyinatlar üzrə dəqiq uçota alınmasının təmin olunması;
  
• 
  Istehsal olunmuş məhsulların miqdar, məbləğ çeşidinin uçotu və onların yerinə yetirilməsi üzərində nəzarət;
  
• 
  Istehsal və idarə olunma əməliyyatlarının icrası ilə əlaqədar olan smeta və məsrəflərin müəyyən olunmuş normativlər üzrə istifadə olunmasına nəzarətin təşkili;
  
• 
  Məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyasi və plan üzrə müəyyən olunmuş maya dəyərinin planının yerinə yetirilməsinə nəzarət:
  
• 
  Məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması ilə əlaqədar ehtiyatların müəyyən olunması və s.
  

Müəssisələrin uçotunun kalkulyasiyasının normativ, sifariş,mərhələ və sadə formalarından istifadə edirlər.

Uçotun normativ metodu forması kütləvi və seriyalı məhsulları istehsal edən müxtəlif xarakterli mürəkkəb istehsal strukturuna aid olan istehsal sahələrində istifadə olunur.Sifariş formasında uçot və kalkulyasiyasının əsas obyekti sifarişçilər üzrə məhsul istehsalı sayılır. Sifariş metodu adətən fərdi və xırda seriyalı istehsalatda aparılır. Uçotun maya dəyərinin kalkulyasiyasının metodu ilkin xammalın, yarımfabrikatların ardıcil olaraq bir mərhələdən başqa mərhələyə verilməsi yolu ilə məhsulun istehsal olunduğu kütləvi istehsalat mərhələ tipli sahələrində tətbiq olunur. Kalkulyasiya maddələri üzrə istehsal məsrəflərinin uçotunun sadə forması məhdud çeşiddə məhsul istehsal edən və bitməmiş istehsalı ümumiyyətlə olmayan və ya az miqdarda olan müəssisələrdə istifadə olunur.