Microsoft Word m?h?rr?m mu?llim

---

 
 
0 
 
 

---

 
 
1 
 
 
MƏHƏRRƏM HÜSEYNOV 
 
 
 
 
AŞIQ 
ƏLƏSGƏRİN 
SÖZ 
ÜMMANI 
 
 
 
 
 
“Elm və təhsil” 
Bakı – 2017 

---

 
 
2 
 
 
Redaktor:  
 
Buludxan Xəlilov, 
filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 
 
Rəyçilər:  
 
Ağasən Bədəlzadə, 
filologiya üzrə elmlər doktoru, şair 
İsmayıl Məmmədli, 
filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 
 
 
 
Məhərrəm Abbasəli oğlu Hüseynov. Aşıq Ələsgərin söz 
ümmanı. Bakı, “Elm və təhsil”, 2017, 312 səh. 
 
 
 
Kitab Aşıq Ələsgərin şeir dilinə, fərdi üslubunun 
başlıca atributlarının şərhinə həsr olunmuşdur. Onun 
poeziya dilinin, bədii üslubunun ən mühüm tərəflərinə, 
poetik forma sistemində müxtəlif dil vahidlərinin obrazlılıq 
və ekspressivlik keyfiyyətlərinə geniş yer verilmiş, obrazlı dil 
vasitələrin hormaniyasını yaradan leksik-semantik söz 
qrupları, ayrı-ayrı üslubi fiqurların yüksək sənətkarlığı 
təmin edən bədii quruluş komponentlərinin estetik 
məziyyətləri təhlildən keçirilmişdir. 
 
ISBN 978-9952-8142-5-2 
                       © «Elm və təhsil», 2016
 
 

---

 
 
3 
 
Ağasən Bədəlzadə, 
filologiya üzrə elmlər doktoru, şair 
 
BİR SÖZ ÜMMANININ KAMİL QƏVVASI 
Məhərrəm Hüseynov sözün ən dürüst mənasında 
geniş və dərin filoloji təfəkkür diapozonu və orijinal fəhmilə 
seçilən, dilçilik elmində artıq özünə layiqli və halal yer tutan  
istedadlı alimimizdir. Özü də o, öz mənəvi təmizliyi, daxili 
zənginliyi ilə, elmi fikri dar çərçivədən, tapdanmış yoldan, 
“Prokurust çarpayısından” qoparan romantik dilçidir. Dilçi 
və romantik sözlərinin bir yerdə işlənməsi bəzilərinə 
paradoksal görünə bilər. Çünki uzun zaman dilçilik elmini 
quru, sxematik, romantikadan kənar elm hesab edənlər də 
olub. Hətta “riyazi dilçilik” nəzəriyyəsi meydana çıxandan 
sonra həmin məhdud, obıvatel düşüncəli alimlər bu ifadəyə 
arxalanaraq, dilin romantikasını, poeziyasını bir dəfəlik 
dananlar da meydana çıxdı: Riyaziyyat hara, romantika, 
poeziya hara?  
Məşhur riyaziyyatçı Veyerstasın sözləri həmin 
fikirlərin külünü göyə sovurdu: Qəlbən şair olmadan əsl 
riyaziyyatçı olmaq mümkün deyil. 
Axı hər hansı bir predmetdə, hadisədə, faktda roman-
tik ünsürü üzə çıxaran hərarətli ürək lazımdır! Ömər 
Xəyyam kimi! Vaxtilə Frensis Bekon deyirdi: “Biz tarix 
elmindən müdriklik, poeziyadan ağıllılıq, riyaziyyatdan fə-
rasətlilik, təbiət elmlərindən dərinlik, özü də emprik fəlsəfi 
dərinlik, mənəvi zənginlik, ciddilik, məntiq və ritorikadan – 
mübahisə bacarığı öyrənirik”.  
Frensis Bekon ona görə dilçilik elminin adını çəkmir 
ki, o, dilin özünü də poeziya hesab edirdi. Bir halda ki, 
poeziya dilsiz mümkün deyil, ən füsunkar poeziya belə yal-
nız dilin qüdrətilə ifadə olunur, onda dilə başqa saxta bər-
bəzək – nə lazımdır! Dil poeziyanın yaradıcılığı, himayədarı 
bünövrəsi və poeziyanın cövhəridir. M.V.Lomonosov dövr-

---

 
 
4 
 
ündə bütün mövcud elm sahələri gözəl xanımlar surətində 
dairəvi şəkildə təsvir edilmişdi və bu dairənin başında Dilçi-
lik elminin obrazlı şəkli yerləşirdi. Yəni dilçilik bütün elmi 
fikirlərin, nəzəriyyə və postulatların yeganə ifadə vasitəsidir. 
Yaponların Dövlət Büdcəsinin böyük bir qismi Dilçilik 
elminin inkişafına ayrılır. Axı dil olmasa, bəşər mədəniyyə-
tinin reallaşması da absurt olardı. Qədim dialektiklər belə 
hesab edirdi ki, bütün şeylər haqqında həmişə bir-birinə zidd 
rəylər olur. Ona görə də həmin dialektiklər mübahisə edər-
kən onu nəzərdə tuturdular ki, hər hansı bir şeydə bu ziddiy-
yətləri nəzərə almaq vacibdir. Amma mən yuxarıda dilə 
verilən qiymətdə qətiyyən ziddiyyət görmürəm. Dil yalnız 
ünsiyyət vasitəsi deyil, o həm də fikirlərin inteqrasiya vasi-
təsi, ən dəruni duyğuların, gerçəkliyi insan duyğularının mu-
siqisi, dramatizmi, dialektikasıdır, insanı vəhşilərdən ayıran 
ən güclü fenomendir. Dil metafizik düşüncəyə sığmır! 
Dil ən vacib və qiymətli materiyadır! 
Professor Məhərrəm Hüseynov elmi yaradıcılığının 
mühüm bir hissəsini dilin əsas materialı olan sözün 
poetikasına, estetikasına, hətta sözün dialektikasına həsr 
eləmiş və onun tədqiqatları poeziyanın özü qədər cazibədar, 
oxunaqlı və ürəyə yatandır. Dili bəzən quru, emosionallıq-
dan uzaq hesab edənlər ona əsaslanır ki, oxuduqları tədqiqat 
əsərlərində doğrudan da quru, döyənək olmuş, şablon ifadə-
lər tədqiqatın poeziyasını məhv edir. Dilçilikdə elə “prob-
lemlərdən” danışırlar ki, bunların praktikada heç bir əhəmiy-
yəti yoxdur, belə alimlər dil faktlarının parçaları kimi “taq-
qastrukla” bir-birinə vurub, onlardan oyuncaq kimi istifadə 
edir, faktları elmi mühakiməyə çevirə bilmir və onların fi-
kirləri susuz xəmir kimi ovxalanıb bükülür. 
Mən Məhərrəm Hüseynovun dilin poetikası haqqın-
da tədqiqatlarının özünü poeziya kimi qəbul edirəm 
A.S.Puşkinin və V.Q.Belinskinin bəzi müasirləri belə deyir-
dilər ki, Belinskinin Puşkin haqqında məqalələrindəki 

---

 
 
5 
 
poeziya bəzən Puşkin poeziyasında da güclü görünür. Ona 
görə də V.Belinski oxucunu dediklərinə inandıra bilirdi. 
Vaxtilə Belinski şair Benedikovu az qala kult kimi göylərə 
qaldıran oxucu kütləsinə inandırdı ki, Benediktovun dörvlər 
poeziyası qəlp poeziyadır, qəlb poeziyası deyil. Belinskinin 
Benediktov haqqında yazdığı ciddi məqalələrindən sonra 
xalq bu şairi bir daha oxumadı. Belinskinin “Qoqola məktu-
bu Qoqolu ayıltdı, alman dahisi Hoteni tənqid edən 
Mentselə sərrast cavabı Menseli gözdən saldı.  
Bəzən istedadsız tənqidçilər çox istedadlı, yaxud 
məşhur bir yazıçı haqqında ona görə yazmağa çalışır ki, qoy 
onunda adı bu məşhur adamın adı ilə bərabər çəkilsin, onun 
tədqiqatçısı hesab edilsin. Bu fakt adamın yadına 
İ.A.Krılovun bir təmsilinı salır. Günlərin bir günü Qartal 
yem üçün yerə baxır. Yerdə gəzən bir böçək Qartalın ayağ-
ından yapışır. Qartal göyə uçarkən güclü bir külək əsir. Qar-
talın ayağından yapışan böçək əvvəlcə sevinir ki, mən də 
Qartalla bərabər göylərin ənginliyinə qalxmışam. Birdən 
qəfil əsən külək böcəyi Qartalın ayağından qoparıb yerə tul-
layır. Qartal isə heç bir şey olmamış kimi qanadlarını şaqqıl-
dadıb öz uçuşuna davam edir. Yəni Qartal yenə qartallığında 
qalır! Böcəyin iddiası onun məhvinə səbəb olur! 
Məhərrəm Hüseynov heç vaxt bu yolla getmir! Hansı 
şairin şeirlərində həqiqi poeziya varsa, onun yaradıcılığının 
ciddi təhlilinə keçir. Məhərrəm Hüseynovun öz dili də elə 
poeziyanı xatırladır! Sakit, təmkinli, lirika səpgili, sadə və 
anlaşıqlı. O, bəziləri kimi sadə bir poeziyanın təhlilini rebu-
sa çevirmir və qəliz dillə yaxşı bir poeziyanı gözdən salmır. 
XIX əsrin sonunda və XX əsrin əvvəllərində “Yeni 
hegelçilər” deyilən bir fəlsəfi təlim ingilis fəlsəfəsində ha-
kim mövge tutmuşdu. Onlar ağıla gəlməz dərəcədə mücər-
rəd, anlaşılmaz fəlsəfi sistemlər yaratmış, fəlsəfi təfəkkürün 
inkişafında çıxılmaz bir vəziyyət yaratmışdılar. Həmin 
dövrdə belə bir mücərrəd fəlsəfi sistemin əskinə olan yeni 

---

 
 
6 
 
dünyagörüş yarandı – bu, analitik fəlsəfə idi Corc Mur bu 
fəlsəfi təlimin banisi oldu. Corc Mur deyirdi ki, biz dili düz-
gün tətbiq etməyəndə o, reallıq haqqında heç nə demir. Corc 
Mur çalışırdı ki, təfəkkür və dil üçün elə bir model, elə bir 
paradiqma tapsın ki, onun tətbiqi nəticəsində fəlsəfənin, 
məntiqin dilində heç bir anlamsızlıq olmasın. C.Mur belə 
düşünürdü ki, filosofların, xüsusilə mütləq idealistlərin 
(“Yeni hegelçilər”in təqsiri üzündən fəlsəfənin təfəkkür tərzi 
və dili korlanmış onun metod və ideologiyasında xroniki an-
laşılmazlıq və dolaşıqlıq xəstəliyi kök salmışdır. (Bu barədə 
bax: Fərman İsmayılın “Müasir Qərb fəlsəfəsi. Fəlsəfə və 
analiz. Azərnəşr. Bakı, 1991, səh.98) 
Corc Mur onu demək istəyirdi ki, mücərrəd və anlaş-
ılmaz dil ən sadə fikri də mürəkkəbləşdirə bilər. Əgər Corc 
Mur fəlsəfi təlimi sadələşdirmək üçün yeni bir dil modeli 
axtarırdısa, Məhərrəm Hüseynov bu modeli elə xalqımızın 
öz sadə dil quruluşunda tapmışdır, sadə, anlaşıqlı dil modeli. 
Professor Məhərrəm Hüseynov dilin poetikası ilə 
yalnız dissertasiya naminə yox, ümumən doğma dilin poezi-
yasına fitri vurğunluğuna görə böyük bir ehtirasla baş vurur 
və öz tədqiqatları ilə bu sahədə bir sistem yarada bilir. Və o, 
böyük Aşıq Ələsgərin söz ümmanına bir qəvvas cəsarətilə 
nüfuz edib, bu ümmandan çox qiymətli inciləri üzə çıxarır 
və öz tədqiqat səriştəsi ilə dahi Füzulinin bir beytini yada 
salır! 
Olmayan qəvvası – bəhri – mərifət, arif degil 
Kim, sədəf – tərkib – təndir, lölöyi – şəhvar söz. 
Yəni mərifət dənizinin qəvvası olmayanlar, söz üm-
manına baş vurmayanlar heç vaxt dərk edə bilməzlər ki, 
insan bədəni bir dəniz sədəfidir, bu sədəfin tərkibindəki şa-
hanə insi isə elə sözün özüdür. Məhərrəm Hüseynov məhz 
bir söz ümmanına, Aşıq Ələsgərin söz ümunanına baş vurur 
və ümmanın çox qiymətli incilərini üzə çıxarır. Bu ümman 

---

 
 
7 
 
Aşıq Ələsgərin sinəsi, ləl, mirvarilər isə onun müdrik kəlam-
larıdır: 
Şairin sinəsi haqq bazarıdı 
Satdığı kəlmələr ləl, mirvariddir. 
Mənə elə gəlir ki, təkcə poeziyada yox, hər bir elm 
sahəsində təkcə intellekt, yaradıcılıq enerjisi, tədqiqatçılıq 
səriştəsi elmi təfəkkür yox, həm də bütün bu xüsusiyyətlərə 
təkan verən qəlb atəşi, güclü romantik vüsət də çox vacibdir. 
Məhərrəm Hüseynov Aşıq Ələsgər poetikasının 
təhlil edərkən təhlili yalnız sırf linqvistik aspektdə lokallaş-
dırmışdır. O, bir həssas dilçi, erudisiyalı ədəbiyyatşünas, 
sözün yaxşı mənasında estetik, aşıq şeirinin füsunkar gözəl-
liklərini dərindən dərk edən bir qəlb sahibi, könül sərrafı 
kimi mötəbər söz deyir. O, sözün zahiri parıltısını, leksikası-
nın zənginliyini təhlillə məhdudlaşdırmır, sözün içərisinə, 
məğzinə nüfuz edir, sözün musiqisinin yaranmasını təşkil 
edən, söz cövhərini bütünlüklə açıb tökən bir sərraf kimi 
çıxış edir. Aşıq Ələsgər şeirlərində bənzətmə fiqurları o qəd-
ər kamildir ki, bədahətən deyilən bu şeirlərdəki sənətkarlığı 
əcnəbi oxucuya – ruhu Azərbaycanlı ruhu olmayan oxucuya 
möcüzə kimi gəlir. Məlumdur ki, təsbeh və metaforalarda 
bənzəyənlə bənzədilən arasındakı oxşarlıq tənasübü, miqya-
sı müəyyən bir hüdudla şərtlənməli, ölçü hissi itməməli, ob-
razın hipertrofiyası deyilən bir forma yaranmamalıdır. Əgər 
tərənnüm olunan gözəl bir ceyrana bənzədilirsə o zaman 
ceyran bədəninin müəyyən bir komponenti – onun zərifliyi, 
məsumluğu epitet kimi götürülür, onun (gözəlin) yaşılbaş 
sonaya bənzədilməsi zamanı sonanın üzməyinin, hərəkətlə-
rinin rəvanlığı, onun su üzündə yaratdığı mənzərə epitet və 
metaforun ümumi harmoniyasını təşkil edir. Aşıq – şair göz-
əlliklər içərisindən bu vacib tərkibləri – komponentləri düz-
gün seçə bilmədikdə poeziya yoxsullaşır, bu təsvir ifrata 
varanda bənzətmə təhrifə, hətta karikaturaya da çevrilə bilər. 
Böyük Sabirimizin əcaib obrazına çevrilə bilər. Burada bir 

---

 
 
8 
 
məsələni də xüsusilə qeyd etmək vacibdir. Dünya ədəbiyyat-
ında – xüsusən lirikasında (poeziyasında) təsbeh və metafor-
ların yaranması da müəyyən mənada milli psixologiya, 
təbiətə, varlığa, gözəlliyə, stercotipləşmiş baxışla, adət və 
tarixən formalaşmış münasibətlərlə şərtlənir. Məsələn, 
Homerin İliada poemasından ilahə Afina bayquş gözlü epi-
teti ilə tərənnüm edilir, halbuki Şərq poeziyasına gözəlin 
gözlərini bayquş gözünə bənzətmək gözəli karikaturaya çev-
irmək demək olardı. Amma bu epitet yunanlar üçün tamam-
ilə təbii görünmüşdür və onların təsəvvüründə bayquş gözlə-
ri hansı müsbət bir natural gözəlliyisə xatırladırmış, yaxud 
klassik ərəb poeziyasında xüsusən Hicaz lirikasında gözəlin 
gedişi, hərəkəti ilanın gedişinə bənzədilir. Yapon poeziya-
sında da bənzətmələr onların artıq əsrlər boyu formalaşmış 
gözəllik anlayışları və təsəvvürləri ilə formalaşmış və hətta 
normalaşmışdır. Bu mənada Azərbaycan poeziyasında bədii 
təsvir, bədii ifadə vasitələri son dərəcə zəngin olmaqla 
bərabər, həm də bədii məntiqə, bənzətmənin məntiqinə tam 
uyğunlaşdırılır. Aşıq Ələsgərin “Sarıköynək” rədifli qoşması 
müstəsna estetik çalarları ilə bizi valeh edir. Təsvirdə 
gözəlin bütün hərəkətləri, görünüşü onun hərəkətlərinə 
uyğun olaraq rəngarəng epitet və metaforlarla müşaiyət 
olunur, bənzətmələr standartlıqdan çıxır, müxtəlif vəziyyət-
lərə görə bu bənzətmə premetlərinin formaları getdikcə artır. 
Gözəlin cilvələnməsinin nə olduğunu ancaq Aşıq Ələsgər 
ruhunu daşıyan bir sənətkar dərk edə bilər. “Mələksən, çıx-
mısan cənnət bağından”. Ələsgər gözəli mələyə oxşadarkən 
onu cənnət məkanı ilə bağlamağı vacib bilir. Çünki mələk 
əfsanəvi cənnət xidmətçisidir. Bu şeirdə gözəlin sifətinin 
Aya bənzədilməsi də, bu gözəlin gözəlliyinin heç kəsə tay 
olmaması da bədii məntiqə uyğunlaşdırılmış, hər söz, ifadə 
öz yerində işlədilmişdir və qafiyələrin hər birinin ayrıca es-
tetik funksiyası konkretləşmişdir: “Göndər gəlsin Ələsgərin 
xələtin” misrası da qətiyyən formal xarakter daşımır və 

---

 
 
9 
 
Ələsgər “xələt” dedikdə qətiyyən nəməri nəzərdə tutmur. 
Aşıq Ələsgər üçün gözəlin əli dəyən, onun əlindən çıxan nə-
mər, gözəlin təmas etdiyi, nəfəsi dəydiyi hər şey gözəllik 
aşiqi üçün ilahi bəxşiş, ilahi mükafat olmaqla bərabər aşıq 
üçün mistik bir talısmandır, təbərrükdür. Məhərrəm Hüseyn-
ov öz kitabında belə sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə dərindən 
nüfuz edən bir alim kimi bizi, həm də Aşıq Ələsgərin ruhu-
nu büsbütün razı salır. Aşıq Ələsgər bir gəraylısında belə bir 
söz deyir: “Dişlərin dürri-gövhərdir; sərrafıyam, qanıram 
mən. Bu misralar onu sübut edir ki, aşıq gözəlliyini bütün 
zəngin ensiklopediyasına bələddir və necə deyərlər, bu 
mənada o tamam ixtisaslaşıb. 
Aşıq Ələsgər təbiət gözəlliklərini də misilsiz sərrafı 
və sehrkarıdır. Yəni onun təbiət lirikasında da yuxarıda 
dediyimiz poetik məziyyətləri görə bilərik. Aşığın məşhur 
“Dağlar” rədifli şeirində (qoşmasında) təbiət gözəlliyi ilə 
təsvir gözəlliyi elə sintez olunub ki, oxucu təbiət gözəlliklə-
rinin təsəvvür edə - edə, həzm edə-edə eyni zamanda sözün 
gözəlliyini də eyni zövqlə, paralel olaraq həzm edə bilir. Bu 
harmoniya bizi həyata yaşamağa sevgiyə çağırır, o real dün-
yanı, nisyə dünyaya dəyişə bilmir. 
Həsənnənə, Həsənbaba qoşadı, 
Xaçbulaq yaylağı bir tamaşadı 
Arsız aşıq elsiz necə yaşadı 
Ölsün Ələsgər tək qulların, dağlar! 
Aşıq Ələsgər əvvəlcə iki qoşa dağın fitri gözəlliyini 
əlavə, artıq, lüzumsuz bənzətmələrlə bəzəmir, iki vüqarlı 
dağın qoşalığının özünü gözəllik kimi təsəvvürümüzdə can-
landırır. Sonra Xaçbulaq yaylağının füsunkarlığını bu gözəl-
liyə paralel gətirir, təbii estetik bir aləm yaranır. Bu qoşa 
dağları ensiz-obasız təsəvvür edə bilmir, yəni elsiz-obasız, 
insanlarsız, bəşərsiz gözəlliyin də absurd olduğunu oxucuya 
təlqin edir. El-oba bu dağlarsız, yaylaqsız, bu gözəl təbiət-
siz, bulaqlarsız, çəmənliklərsiz yaşaya bilməz, ona görə də 

---

 
 
10 
 
bu dağlar insana həyat verən varlıqdır, ona səcdə qılmaq, 
ona qul olmağın özü də təbii hissin duyğunun ifadəsidir. 
Bundan əlavə qədim türklərdə Dağ kultu da vardı. Yüksək 
dağ təpələrinin Göyə (Tenqriyə) yaxın olması bu kultu yar-
atmışdır. 
Məhərrəmin təhlilindəki obrazlılıq, təhlilin özündəki 
lirik ovqat, təhlildə ürəklə dilin sinxron vəhdəti, Ələsgər 
poeziyasından gətirdiyi nümunə və faktların bolluğu, fikir 
və ifadələrin aşığa olan dərin məhəbbətlə yoğrulması, quru 
“yavan tərifdən” uzaqlaşması, ifadə etdiyi verdiyi analitik 
hökmlərin elmliyi, dürüstlüyü savadlılığı, Aşıq Ələsgərə 
layiq təhlil yolu bizi razı salır. Onun təhlili boş təsvirçilik-
dən, sxematiklikdən saxta pozadan soyuq, hərarətsiz ibarə-
lərdən xalidir. Ona görə ki, o, Aşıq Ələsgər poeziyasındakı 
şeir texnikasına da dilin poeziyada, ümumiyyətlə, bədii tə-
fəkkürün ifadəsindəki roluna da, dilimizin leksikasındakı 
zənginliyinə də yaxşı bələddir və nəhayət o, özü də şairdir. 
Məhərrəm Hüseynov da olan bu keyfiyyətlərin varlığına 
mən hələ onun elmlər doktoru, professor olmağından çox-
çox qabaq bələdəm. Ümumiyyətlə, sözün həqiqi mənasında 
fitri istedadı olanların adları qarşısında qarşısında istedadlı 
sözünü yazmağımız məcburiyyət üzündəndir. Çünki çox 
zaman “savadlı adam” dedikdə onun elmi dərəcəsini, onun 
professor olduğunu nəzərdə tuturlar. Amma həqiqət budur 
ki, savadsız adamın elmi dərəcə diplomun, professor və aka-
demik diplomunu şişirdib, palaz boyda böyütsək də, onun 
savadsızlığı bu palazın altından sızıb görünəcək. 
Mən fəxr edirəm ki, mənim dostum Məhərrəm belə 
süni şəkildə proqramlaşdırılmış robot alimlərdən deyil, onun 
adı və elmi üzərində heç bir fosfor parıltısı, reklam möhürü 
yoxdur. O, yaradıcının yaratdıqları əsasında bu yaradıcının 
canlı obrazını və eyni zamanda özünün tənqidçi obrazını 
əyaniləşdirir. 

---

 
 
11 
 
Həqiqi alimin, həqiqi şairin, milli sərvət olmasını 
belə bir tarixi təcrübə təsdiq edir ki, 500 ildir ki, Füzulinin 
şeirləri dövlət büdcəsinə bəlkə də milyonlarla gəlir gətirdiyi 
halda, yazıq Füzulinin özü doqquz axsa zəhmət haqqını al-
maq üçün də başı daşdan-daşa dəyib. Aşıq Ələsgər poeziya-
sı da mərhum Heydər Əliyevin çox sərrast ifadə elədiyi kimi 
böyük milli sərvətimizdir. 
Məhərrəm Hüseynov Aşıq Ələsgər sənətkarlığından 
danışarkən ən tipik cəhətləri üzə çıxarmaqla bərabər, bəzən 
tipik olmayan Ələsgər fikrinin ləyaqətlərini üzə çıxarır, 
onları Ələsgər poeziyasında fitri istedadın ustadlıq dərəcəyə 
çatan fenomenləri kimi təsdiq edir. 
Aşıq Ələsgər Rumi və Yunus İmrə kimi sufi deyil, 
amma o, bütünlüklə sufi leksikasını bələddir. Aşıq Ələsgər 
rəmzi olaraq sufizmin dörd yolunu mərhələsini keçməmiş-
dir. Amma Ələsgər bu təriqətlərin hər birinin kamilləşmə 
prinsiplərini dərk edirdi və sufi terminlərini yerindəcə sər-
rast şəkildə işlədə bilirdi. O, hürufi deyildi, amma bu fəlsəfi 
məsləkin mahiyyətini başa düşür, onların ilahi hökmünə mü-
qəddəsliyinə inanır, bu hərflərdən yalnız gözəlliyin real təs-
viri üçün istifadə edir, real gözəllikləri mistikadan üstün 
tuturdu. 
Hələ XIII əsrdə yaşamış Şirvan şairi – aşığı Molla 
Qasım Xalis Sufi şairi olan Yunis İmrənin ustadı olub. Am-
ma Molla Qasım özü sufi şair olmayıb. Dediyim odur ki, 
Aşıq Ələsgər poeziyasında sufizm mütləq mənada sistem 
şəklində yox, tərkiblə, element şəklində çox güclü olub. 
Aşıq Ələsgər poeziyası sözün həqiqi mənasında üm-
manıdır. Yəni bu poeziyada tükənməz söz inciləri sentensi-
ya, aforizm xarakterli fikirlər istənilən qədərdir. M.Hüseyn-
ov özü bir qəvvas olub, həmin ümmanın dərinliyinə nüfuz 
edir, başqa tədqiqatçıların bu vaxta qədər üzə çıxarmadığı 
zinnətləri üzə çıxardır. O, Aşıq Ələsgəri yalnız lirik şair 
kimi yox, həm də qüdrətli həcv və ictimai satirik kimi, 

---

 
 
12 
 
moizəçi kimi yox, müdrik ustad kimi, fövqəladə talantlı şair 
kimi, sadə xeyirxah bir vətəndaş kimi, mərifətli, ədəb-
ərkanlı el adamı kimi, qeyri-adi improvizator kimi təqdim 
edir. Bədahətən hazırlıqsız, ilkin qaralamasız şeir yazmağın 
özü möcüzədir. Bizim həm şifahi, həm də yazılı ədəbiyyatı-
mızda belə faktlar çoxdur, bu o deməkdir ki, bizim xalq 
müstəsna qabiliyyətli xalqdır. Milliyyətcə polyak olan, məş-
hur rus şərqşünası  A.Xodzko Bakıda olarkən Cəmil adlı bir 
uşağın bədahətən şeir deməsinə heyran qalır. Amma, çox-
çox təəssüf ki, indi REP cahil adamların nəzərində bizim 
bədahətən deyilən şeirlərimizlə əsassız olaraq müqayisə 
edilir və hətta belə cəfəng bir fikir də irəli sürülür ki, guya 
böyük şairimiz M.Ə.Sabir Rep Yazıb, daha doğrusu Rep 
söyləyib. Halbuki Sabirin bəhri təvilləri konkret ölçülərə, 
bəhrlərə tabe etdirilirmişdir. Bizim çox istedadlı ədəbiyyat-
şünas alimimiz, dostumuz Bəxtiyar Məmmədzadə Sabirin 
bəhr təvillərini dərindən təhlil edərək bu nəticəyə gəlmişdir. 
Ona görə də bədahətən deyilən şeirləri daxili, yaradıcı mən-
bəyi içəridə gizlənən bir fenomen kimi qəbul etmək 
vacibdir. 
M.Hüseynov Aşıq Ələsgər şeirlərindəki antroponi-
miyaları, şəxs adlarının təsadüfi olmamağını, onların mey-
dana gəlmə şərtlərini, səbəblərini də izah edir. Aşıq Ələsgər 
poeziyasında daxili bir hərəkət var, özü də bu hərəkət poten-
sial hərəkətdir, necə deyərlər hətta kineltik hərəkətdir. Onun 
dünyaya baxışında metafizik, donmuş hərəkət yoxdur bu söz 
materiyasının hərəkəti son dərəcə fəaldır, emprik səciyyə 
daşıyır, real, konkret faktlara istinad edir, o, insana mücər-
rəd şəkildə yanaşmır: Ələsgərin təsvir və tərənnüm etdiyi in-
sanlarda yaşamaq eşqini sevgisini, həyati ideallarını sadə bir 
filosof təfəkkürü ilə təqdim edir. O, sırf fırtınasız estetika 
yolunu tutmur. Onun lirikasında xalq ruhunun təbii substan-
siyası tərənnüm edilir. Aşıq Ələsgər pərvanə kimi özgə atəşə 

---

 
 
13 
 
yox, öz atəşinə yanır və yanğısı ilə oxucunu da yandıra 
bilirdi. 
Aşıq Ələsgərin bənzətmələri, müqayisələri sərrastlığı 
və orijinallığı ilə dərhal adamı cəlb edir. “Əzrayılı qanlı tut-
masın anam, məni bir kipriyi peykam öldürür”, sənin ərin 
ölsün, mənim arvadım, gəzək ikimizdə yaşlı yasaği, gizli, 
dəruni, yasaq qoyulmuş bir hissin cəsarətlə ifadə olunması. 
“Dedi: nişanlıyam özgə malıyam, sındı qol-qanadım yanıma 
düşdü” misraları Ələsgər poeziyasının ifadə qüdrətini 
əyaniləşdirir. 
Məhərrəm Hüseynovun elmi praktikasında ən 
rasional təfərrüatdan biri də budur ki, o, ümumiyyətlə, bö-
yük sənətkarların yaradıcılığını təhlil edərkən ümmanda zər-
if bir incini axtarıb tapa bildiyi kimi, zərif bir incinin mahiy-
yətində ümmanları da görür. Bu xüsusiyyət əsl alimlərin nü-
fuzuna avtoritet gətirən, onu cızmaqalanmaçılıqdan, yalançı 
elmi ritorikadan qoruyan vacib atributdur. Bəzən belə düş-
ünürlər ki, tədqiqatçı hər hansı bir yaradıcı şəxsiyyətə bü-
tünlüklə vurulduqda tədqiq edilənlərin əsərindəki bəzi tipik, 
vacib detallar, qüsurlar görünməyə də bilər. Bu fikir kökün-
dən səhvdir, əvvəla, ona görə ki, obyektə, predmetə güclü 
məhəbbət güclü işıq deməkdir, güclü işıqda isə hər şeyi 
bütün təfərrüatları ilə görmək mümkündür. Sonrasıda kı, 
nəyə görə böyük sənətkarda mütləq bir nöqsan axtarmalıyıq. 
Böyük sənətkarların qüsurları da onun güclü istedadından 
doğur. Güclü istedad öz qüsurlarının fövqündə dayanır. Mən 
qətiyyən nəyəsə işarə etmək istəmirəm. Mən, ümumiyyətlə, 
Məhərrəm Hüseynovun təhlil prinsipinin mahiyyətindən 
danıram. Yəni o, qələmi əlinə könülsüz götürmür. 
Məhərrəm ... bir şairin, müəllifin əsərinə zorla girişsə, öz 
talantına onun özünə hayıfa gələr. Amma o, lap zəif bir əsər-
də potensial bir işıq görə bilirsə, o, həmişə işığı gücləndirir, 
qığılcımı nəfəsinin gücü ilə oda çevirə bilir. 

---

 
 
14 
 
Məhərrəm Hüseynovun yaradıcılıq panoramını 
yalnız dilçilik problemləri ilə məhdudlaşdırmaq düzgün 
deyil. O, filoloqdur. Filoloq “söz aşiqi” deməkdir. Söz aşiqi 
olmayan filoloq söz tapa bilməz, söz tapa bilsə də, onu öz 
yerinə qoya bilməz. Aşıq Ələsgər poeziyasına təsadüfi 
təkanla müraciət etmir. O, Ələsgərin söz ümmanında bu 
vaxta qədər üzə çıxarılmayan “dürri-gövhərləri üzə çıxara 
bilirsə, həmin gövhərlərin parlaq işıqda Məhərrəmin iste-
dadındakı estetik gövhərləri üzə çıxardır. Təsadüfi deyil ki, 
onun elmi axtarışlarının çoxu sözün poetikasına, sözün este-
tikasına sözün fenomenal qüdrətinə həsr olunub. 
Əgər sözün bu qədər qüdrəti varsa, əgər “can sözdür-
sə” onda söz haqqında söz demək lazımdır, qulaqlarımızı 
cırmaqlayan qup-quru sözlərin yeknəsəq taqqıltısı yox! 
Məhərrəm elmi şəkildə sübut eləyə bilir ki, Aşıq Ələsgərin 
sənətkar sözü onun telli sazına ilahi avaz gətiribsə, onu sazı 
da sözlərinə füsunkarlıq gətirib. Necə deyərlər: 
Ələsgərin sözü parlaq bir səhər 
Pərdəylə örtülən işıq deyildi 
Sazını solaxoy tutan Ələsgər, 
Solaxay söz deyən aşıq deyildi (A.Bədəlzadə) 
İstedadsız adamın adının əvvəlində yazılan professor 
sözü vitrindəki ucuz malın üstündəki bər-bəzəkli etiketə 
bənzəyir. Məhərrəmin həm kinetik, həm də potensial alimlik 
enerjisi onun etiketindən çox bahalıdır. Professor sözü onun 
yaradıcılıq zəhməti üçün kecikmiş etiketdir. Bu sözlər sadə-
cə tərif deyil, tost da deyil, onun istedadının halal təsdiqidir. 
Məhərrəm Hüseynov elmi məntiqlə sübut edir ki, 
Ələsgər poeziyası bir küll halında büllur bir lövhədir, mən-
zərədir. Bu lövhə hissələrə parçalansa belə öz füsunkarlığını 
itirməz. Məhərrəm bu söz ümmanını gəmidən, qayıqdan 
seyr eləmir, özü qəvvas olub bu dəryaya baş vurur. 
Məhərrəm Hüseynovun estetik görüşlərində hətta 
ötəri yox, normativ prinsiplər ümumiləşdirməyə imkan verir 

---

 
 
15 
 
ki, onun saz musiqi ilə aşıq poeziyasının sintezini lap sin-
xron şəkildə təhlil etməsi bu tədqiqatçının dərin, zərif, hu-
manist təbii duyğularının güclü reaksiyasından irəli gəlir. 
Mən qətiyyətlə belə bir fikrin üstündə dayanıram ki, sehrkar 
saz musiqisinin təsiri gözəl poeziya nümunələri yaratmağa 
xeyli dərəcədə imkan yaradır və hətta cəsarətlə bunu da 
deyə bilərəm ki, əvvəlcə saz musiqisi, saz havaları yaranmış 
və bu havalar da istər-istəməz saz ustalarını şeir deməyə 
məcbur etmiş, onlara misilsiz şeir düməkçün atəşlə dolu 
ilham vermişdir, sadə desək, saz- söz yaratmışdır. Bəlkə 
xalqımızın bir tanrı kimi saza, sözə tapınmağı da bu səbəb-
dəndir. O saza ki, Koroğlunun Misri qılıncına kəsər vermiş, 
onu fitri aşığa – şairə çevirmişdir. Musiqinin, nəinki ayrı-
ayrı fərdlərin əxlaqına, qəlbinə, tərbiyəsinə, həm də bütöv 
bir xalqın, bütöv bir nəslin əxlaqına təsir göstərməsinə hə-
mişə inanmışam və indi də bu prinsipi müdafiə edirəm. Bu-
na görə də bir tarixi faktı misal gətirmək istəyirəm. Qədim 
Yunanıstanın koloniyalarından olan Frakiyada Abdera adlı 
şəhərin adamları bütünlükdə tarixdə kobud, qəddar, səfeh, 
gülünc xalq kimi məşhur olmuşdur. Deyilənə görə, şəhərin 
Abdera adı öz axmaqlığı ilə məşhur olan qəddar çar Dia-
medin qızının adındandır. Diamed o qədər at həvəskarı imiş 
ki, öz atlarına insan əti yedirdirmiş və axırda bu Diamedin 
özünü də həmin atlar yemişlər. Abderlilərin ağlı olsa da, 
onlar heç vaxt bu ağıldan yerində istifadə etmir, düşünməyi, 
filosofları sevmir, ancaq kobud, qulaq cırmaqlayan musiqi 
havaları altında vəhşi kimi atılıb-düşürlərmiş, onlar çox və 
gur səsli musiqi alətlərindən istifadə edirlərmiş və onların 
kobudluğu haqqında çoxlu anekdotlar da vardır. Platon 
ümumən insanlarda, xalqda kobudluğun səbəblərini saydıq-
da musiqini əsas götürürdü. 
Onu da qeyd edək ki, abderlərdə incəsənət üçün hər 
cür imkan var idi. Ancaq onlar bu imkanlardan axmaqcasına 
istifadə edirdilər, hamı oxuyur, rəqs edir, atılıb-düşür, vəhşi 

---

 
 
16 
 
səslər çıxarır (bizim bəzi televiziya kanallarında olduğu 
kimi, saxta, hibrid, patologiya səviyyəsinə qalxan musiqilər 
kimi!). Abderılərin bütün əxlaq normaları, siyasətləri, teoloji 
və kosmoqonik düşüncələri yalnız kobud musiqi və rəqs 
prinsipləri üzərində qurulmuşdu. Platon bütün tarixi faktları 
ümumiləşdirərək, öz estetik prinsiplərini belə ümumiləşdir-
irdi. Platon öz ölkəsində yüngül və kobud musiqi alətlərini 
ölkədən qovmaq istəyirdi. O, məsləhət görürdü ki, ancaq 
zərif səsli lirikadan və sitradan istifadə edilsin, kənd cama-
atına və çobanlara tövsiyə edirdi ki, qamış tütəklərə üstün-
lük versinlər. Onun fikrincə, nə ifrat dərəcədə qəm, nə də 
ifrat dərəcədə kədərli musiqi insan qəlbində anormal vəziy-
yət yaradır. Vakx və yüngül, şit mahnılar, bayağı, şıdırığı 
musiqi və rəqslər çirkin, erotik, ehtiraslar yaradır. Həlim, 
zərif musiqi isə insan qəlbinə bir həzinlik gətirir, bu kədər 
isə insanı müdrikləşdirir. (Bu barədə bax: Кристоф Мартин 
Виланд. История aбтеритов, гезд-во. Наук, 1978, стр. 11-
12) 
Məhərrəm Hüseynov artıq öz elmi, təhlil üslubunu 
formalaşdırmış və onun üslubu dərhal seçilir. O, dili sözün, 
intonasiyanın poetikasına dərindən bələd olan filoloqumuz-
dur. Poeziyanın təhlilinə həmişə onu etibar etmək olar. Aşıq 
Ələsgərin qoşma və gəraylılarındakı misralar sazın qırılmış 
telləridir, bu misralara ürəklə, ruhla təmas etdirsədə sevən 
və düşünən qəlbin musiqisi təcalla olunur. (daha Molla 
Sadığın Seyid Nigarı məclisindəki musiqinin yox!) 
Söz möcüzəli, ilahi, mistik, bir qədər də sakramental 
musiqi alətidir. Bu fikir sadəcə bənzətmə, sadəcə obraz 
deyil. Saz çox qədim sehrli hiss və duyğu lüğəti, dərdi-sər, 
intiqam, qürur, mərdanəlik, insan bədənindəki beş hissin ifa-
dəsindən əlavə, mənası hələ çətin anlaşılan fəlsəfə simvolu-
dur. Onun zərif və həssas telləri, sufi və hurufi rəmzləridir. 
“Yanıq Kərəmi” yalnız cismini duyğuların, Kərəm yanğısı-
nın ifadəsi yox, o mistik və ilahi bir təcəlladır. Onun hər bir 

---

 
 
17 
 
teli ilahi həqiqətə aparan dörd vacib pillələrin əyani şəkillə-
ridir. Mənə elə gəlir ki, sazın telləri haçansa dibsiz keçmişin 
hansı dövrlərdəsə insan ürəyinin doğranmış damarlarından 
çəkilib və sonralar bu cismani tellərlə əvəz olunub. Bu sazın 
əlifbasını yalnız savadsız hesab etdiyimiz Aşıq Ələsgərin 
ilahi fəhmi aça bilərdi. Sazda hətta şıdırığı, yüngül, şən bir 
hava çalmaq istəyəndə də elə bil onun yaralarına toxunur-
san, tellər inildəyir, sızıldayır, ağlayır, çünki onun xəmri 
qəmdən yoğrulub, çünki insan əvvəla ağlamağı öyrənib, 
çox-çox səmaları gülməyi! 
Ağlamaq qəlbin əsl ifadəsi, cövhəri, əsl stixiyası, 
gülmək isə dərdi-səri gizlətmək pərdəsidir. 
Bütün bu dediklərimi ürəyi saz telləri kimi kövrək 
olan Məhərrəm Aşıq Ələsgər poeziyasından gətirdiyi misal-
larla əyaniləşdirir, fikrimizi möhkəmləndirir. 
Milli xarakteri heç də ümumbəşər xarakterindən ta-
mamilə təcrid olunmuş şəkildə başa düşmək məhdudluqdur. 
Milli xarakter ümumbəşər xarakterinin tərkib hissəsidir, 
ümumbəşər ideallarının ifadəsi olan humanizim, milli qüru-
runu itirməmək şərtilə başqa xalqın milli psixologiyasına 
hörmət etmək, hər bir xalqın xarakterindən ən bəşəri müna-
sibətləri qiymətləndirmək mənasında ümumbəşər idealının 
müəyyən keyfiyyətlərinin daşıyıcısı olmaq mənasında bəşə-
rilik anlayışının məzmununu daha da zənginləşdirir. Amma 
sırf milli xarakter yalnız formal komponentləri ilə fərqlənə 
bilər. Tarixdə elə qəribə xalqları olub ki, onların milli xarak-
terində qətiyyən ümumbəşər elementi olmayıb. Məsələn, 
antik dövrdə Afinomen kaloniyası olan Abdiri ölkəsinin ca-
maatı öz səfehliyi, cahilliyi ilə qəribə xarakterli xalq kimi 
tarixə düşüblər: Onlar milli teatr yaradılmasını istəyiblər. 
Elə teatr istəyiblər ki, onların xarakterinə uyğun olsun, 
səfeh, mənasız tamaşalar olsun. Maraqlıdır ki, onlar bu 
səfeh tamaşaları tez-tez alqışlayırdılar səfeh bir xalqın səfeh 

---

 
 
18 
 
teatrı: O, da qəribədir ki, onlar öz içərilərindən çıxan 
Demokriti Hippokratı dəli hesab edirdilər. 
Milli xarakteri hər şeydən əvvəl milli ruh səciyyələn-
dirir Aşıq Ələsgər poeziyasında təmiz lirikanı, azadlıq, bəra-
bərlik və məhəbbət hisslərini ümumilikdə bütün xalqlar ke-
çirə bilər. Amma bu poeziyada elə bənzətmələr, elə poetik 
fiqurlar, ifadələr var ki, onun ancaq Ələsgəri mənsub olduğu 
xalq dərk edə bilər. Milli ruh qanla yazılır. Təsadüfi deyil ki, 
Puşkinin “я помню чудное мгновение” – misrası ilə başla-
nan şeirində şərq ruhunun nişanəsi qalıb. Baxın, Füzulinin 
aşağıdakı misraları ilə Puşkin misralarındakı hiss oxşarlığına 
baxır. (я помню чудное мгновение, передомною явилась 
ты, как мимолëтное Виденье, как чений чистой кросоты) 
İndi Füzuli misralarının sehrinə baxaq: 
Yar, rəhm etdiyi məgər naleyi - əfqanımıza 
Ki, qədəm qoydu bu gün külbeyi – ehsanımıza 
Bu vüsala yuxu əhvalı demək mümkün idi 
Yuxu getsəydi əgər dideyi – giryanımıza 
Aşıq Alı və sonra da onun şagirdi Aşıq Ələsgər kimi 
tanınanlar saxta aşıqlıq tacını çox boş başlardan sıyırıb 
kənara atarlar, amma təvazökarlıq edib bu taci öz başlarına 
yox, aşıq poeziyasının zirvəsinə qoydular, sözün zirvəsini 
ilahi dərgaha ucaltdılar. Onlar xalqın qəlbində, fikrində, zeh-
nində, təsəvvüründə, dilində misralar kimi səpələnmiş sözlə-
ri xalqdan alıb, onu al-əlvan boyunbağına çevirib, başqa bir 
ideal şəkildə xalqa qaytardılar. Məhərrəm Hüseynovun elmi 
təfəkkürünü, alim leksikasını zənginləşdirən onun aşıq po-
eziyasına olan tükənməz məhəbbətidir. “Əzrayılı qanlı tut-
masına anam, məni bir kirpiyi peykan öldürür”. Ələsgər bu 
cür qeyri-adi bənzətmələri, çox adi, sadə şəkildə yerli-yerin-
də işlədir. Onun poetik təfəkkürü, zövqü insan qəlbini məs-
satə kimi bəzəyir. Aşıq Ələsgər poeziyasında odlu ehtiras la-
vası, ildırım şaqqıltısı, hər şeyi öz yolundan süpürüb aparan 
tufan, qasırğa, qartal uçuşu, şir nərəsi yoxdur. Amma bun-

---

 
 
19 
 
lardan daha artıq elə bir mülayim günəş hərarəti var ki, bu 
hərarət sakitcə yaxamızı açır, köksümüzü yandıran rentgen 
şüaları kimi ruhumuzun dərinliyinə qədər, iliyimizə - sümü-
yümüzə qədər nüfuz edir, varlığımızı qaraltmır, külə dön-
dərmir, ona həyat ilə təzələyir, bizi sevməyə həyatdan, 
təbiətdən, insan sevgisindən bərk yapışmağa çağırır. 
Aşıq Ələsgər öz poetik ruhu, qəlbi, sazı-sözü, fitri, 
istedadı ilə o qədər yüksəkdə idi ki, onu ən aşağı mərtəbədə 
əyləşdirsəydilər belə hamıdan yüksək görünərdi. bu yerdə 
bir misal gətirmək istəyirəm: “Bir gün Abdirlilər belə qərara 
gəlirlər ki, Veneranın gözəl heykəlini düzəltsinlər. Heykəli 
düzəldirlər. Heykəlin özünün beş (5) fut hündürlüyü olur. 
Onlar fikirləşirlər ki, bu heykəli daha yüksəyə qaldırsaq, 
daha gözəl görünər. Buna görə də  onlar beş futluq heykəli 
80 futluq (heykəldən 16 fut hündür) postomentin üstünə qal-
dırırlar, heykəl çox hündürə qaldırıldığı üçün o qədər kiçik 
görünür ki, şəhərə gələn qonaqlar bu heykəli dəniz nimfası 
hesab edirlər və bu heykələ gülürlər. Bununla belə cahil, 
kobud, vəhşi abderlilər əcnəbi qonaqları belə deməyə zorla 
məcbur edirlər ki, dünyada bu heykəldən böyük və gözəl 
heykəl yoxdur. (Bax: Кристоф Мартин Виланд. История 
Абдеритов. (Tarixi roman) Наука. Москва, 1976. cтр.9) 
Aşıq Ələsgər poeziyasında təbii ki, dini etiqadla 
bağlı hiss və duyğular onun dini etiqadına dəlalət edir. 
Amma onun şeirində xalq adət və ənənələrinə bağlılıq, səda-
qət və ehtiram dini etiqaddan qat-qat güclüdür. Onu da qeyd 
edim ki, yaponlar öz milli adət və ənənələrini sintoizmdən 
üstün tuturlar (yəni dinlərindən) 
Aşıq Ələsgər poeziyasında sufizm anlayışı varmı, 
əgər varsa, onun xarakter cizgiləri necə ifadə olunub. Bu 
konsepsiya şəklindədirmi, Cəlaləddin Rumidə, Yunus İmrə-
də olduğu kimidirmi? Bu suallara cavab vermək üçün Aşıq-
in öz poeziyasına müraciət etməkl vacibdir. 
Əvvəlcə, ümumiyyətlə sufizm nədir? 

---

 
 
20 
 
Rus şərqşünası İ.M.Filiştinski yazır: “Sufizm – İslam 
da msitik-asketik cərəyandır və hələ VIII əsrdə xilafətin şərq 
vilayətlərində (Suriya və İraqda) meydana gələn bir təfəkkür 
tərzidir. Sonrakı üç əsrdə onun fəlsəfi və dini doktrinaları 
qəti şəkildə formalaşmışdır... sufilərin təlimi zülm çəkən, 
incidilən əhalinin feodal istismarına qoru, xüsusən ortodok-
sal müsəlman ruhaniliyinə qarşı çevrilmiş humanist çərəyan 
idi. Sufizm meydana gəlməsi – həyata bədbin, ümidsiz, mə-
nasız bir yuxu kimi, allahla heç bir əlaqəsi olmayan bir qar-
maqarışıqlıq kimi baxılması ilə bağlı bir dünyagörüşüdür 
(bax: И.М.Филиш. тинский. Арабская классическая ли-
тература.Издво Наука, Москва. 1965. cтр.259). Daha son-
ra İ.Filistinski fikrini belə davam etdirirdi: - Sufilər insanın 
azad olmasını Allahla qovuşmaqda görürdülər. allaha qo-
vuşma ekztatik şəkildə olmalıdır. Allaha qovuşma ardıcıl 
pillələrlə olmalıdır. Allaha qovuşma ardıcıl pillələrlə olmalı-
dır: a) şəriət; b) təriqət; c) mərifət və həqiqət yolları (Yenə 
həmin mənbədə. səh.261) 
Bu fikirlərlə Aşıq Ələsgər poeziyasına yanaşsaq, o 
zaman bu böyük, dərin təfəkkür sahibinin poeziyasını bütün-
lüklə bu sxemə salmaq mümkün deyil. Çünki Aşıq Ələsgər 
həyat gözəlliklərini, güclü insan məhəbbətini, dünyanı onun 
gözəllərini, yaşamaq eşqini tərənnüm edən, yəni həyat eşqi-
ni mənasız, fəna hesab edən şair deyildir. 
Amma Aşıq Ələsgər poeziyasında tam sistemli təlim 
şəklində olmasa da, sufizm fəlsəfəsinin müddəalarını poetik 
şəkildə ifadə edən motivləri inkar etmək də olmur. Bir mə-
sələni də qeyd etmək lazımdır ki, asketizmi sufizimin əsas 
aparıcı şərti hesab etmək düzgün deyil. İnsanları zülm edil-
məsinə qarşı və bundan doğan kədər hələ asketizm deyil. 
Aşıq Ələsgər tərki-dünya deyil, həyat gözəlliklərindən zövq 
alan, bu gözəllikləri cənnət gözəlliklərindən də üstün tutan 
bir aşiqdir. Mənim dediyim budur ki, asketizm sufi poeziya-
sının canı-cövhəri deyil, asketizm (zahidlik, tərki dünyalıq) 

---

 
 
21 
 
dərviş stixiyası, dərviş psixologiyasıdır. Cavad Nurbaxs 
“Xərabatda Xanəgah. (Таверна среди Руин) əsərində bu 
barədə yazır: Asket (zahid, dərviş bu dünyadan uzaqlaşmaq 
istəyir ki, bu dünyanın zövqü-səfasından qaçıb axirət dün-
yasının zövqü-səfasına hazırlaşsın. Sufilər isə bütünlüklə 
Allah sevgisinə bürünərək nə bu dünyada, nə də o biri dün-
yadakı zövqü səfadan imtina edirlər və ilahi səadəti yalnız 
Allahla qovuşmaqda – sufizmin dördüncü, əsas pilləsində - 
uluhiyyət, həqiqət mərhələsində görürlər. 
Aşıq Ələsgər axirətə inanmaqla bərabər nağd dünya-
dan da imtina etmirdi. Hətta sufilər Qurana istinad edərək 
belə deyirdilər: “Kim bu dünyada kordursa, o biri dünyada 
da kor olacaqdır” (səh.99. Yuxarıda göstərilən kitabda) 
Cavad Nurbaxs Sufilər haqqında belə də yazır: 
“Sufilər belə deyir: “Bu gün öz sevgilisinin üzünü görə bil-
məyən, onu sabahda görə bilməyəcək. Deməli, sufi bu dün-
yanın cənnətini üstün tutur”. (bu barədə ətraflı bax: Джавад 
Нурбахш. Таверна среди руин. (семь эссе о суфизме). 
Н.И.Р., М., 1992, стр.99) 
Bunu da nəzərdə tutmaq lazımdır ki, obrazlılıq 
mənasında sufi terminlərindən istifadə etmək hələ sufi 
təriqətinə mənsubluq deyil. Nəsimidə belə bir beyt vardır: 
Səni bu lütf ilə, bu hüsnü cəmal ilə görüb, 
Qorxdular həq deməyə, döndülər insan dedilər 
Bu beytdən də açıq-aşkar görünür ki, şairin təsvir 
etdiyi gözəl real insandır və beytin Allaha aidiyyəti yoxdur, 
əksinə real gözəlin allah dərəcəsinə qaldırılmasına haqq 
qazandırır. Aşıq Ələsgər də belə misralar vardır. 
Qəddim əyib, qəm xirqəsin geyirəm, 
Məhəbbət odundan təam yeyirəm 
Leyli-nəhar, ya Hü: ya hu deyirəm 
Çıxıbdı yadımdan ibadət eylə! 

---

 
 
22 
 
Diqqət! Diqqət! Əslində yahü! Xitabi dərvişlə 
məxsusi idi. “Yahü” - ərəbcə. Xyva sözündəndir mənası. 
“O” - yəni Allah deməkdi. 
Göründüyü kimi burda dini terminlər işlənsə də, 
mahiyyətcə sufizmdən söhbət getmir. 
Haq meyi İslama haram buyurur, 
Dərd tüğyan eləsə mey içmək olar. 
Buradakı “mey” sözü real dünyanın meyidir. 
Aşıq Ələsgərin sufi aşıq olması məsələsinə gəldikdə 
isə mənim fikrim belədir: Aşıq Ələsgər bütün sufi 
terminlərinə bələddir. O, həmin terminləri konkret obrazlar-
ın, gözəllərin təsviri üçün məharətlə işlədir və sufizmin bü-
tün prinsiplərini dərindən bilir, onlardan böyük sənətkarlıqla 
istifadə edir, amma mənim fikrimcə, o, sufizmin necə deyər-
lər kanonlaşmış mərhələlərini keçməmiş, mürid-mürşüd mü-
nasibətləri ilə bağlı şərtləri məktəb səviyyəsində keçmə-
mişdir. Məlumdur ki, sufizmin əsasında panteizm dayanır. 
Panteizmin düsturu belədir: Allah özünün yaratdığı bütün 
təbiətdə təcəlla edir, sufizmin düsturu isə belədir: Allah yar-
atdığı bəndələrinin özündə təcəlla edir. Hürufilik təlimində 
də bu prinsiplər gözlənilir. Sufilikdə ilahi eşq fəlsəfəsi üs-
tünlük təşkil edir. O da məlumdur ki, sufizm və panteizm 
termini və rəmzlərindən istifadə edən şairlərimiz az deyil. 
Amma onların hamısını sufi məktəbinə daxil etmək olmaz. 
XIII əsr türk aşığı Yunus İmrə Sufi aşıqdır. Amma onun 
müəllimi Molla Qasım (mürsud mənasında yox!) Sufi aşıq 
hesab olunmur. XIX əsr şairimiz S.Ə.Şirvaninin “guş qıl... 
müxəmməsində başdan-başa panteist rəmzlər var, amma 
onu sufi şair hesab etmək olmaz. Cəlaləddin Rumi Xalis 
təsəvvüf şairi idi, Şəms Təbrizi onun murşudu idi. Məlum 
olduğu kimi ilk sufi şairi xorasanlı Bəyazid Bistamidir. (IX 
əsr) Lakin ilk sufi təlimi Bağdadlı Şeyx Cüneyd Allahın 
birliyi haqqında təlimini belə ifadə edir: rugh (can) Allah ilə 
vəhdətdədir. Sufi təlimini sistem halına salan böyük alim 

---

 
 
23 
 
İmam Qəzalidir. Sufizm bu etiqadı qəbul edir. Allah insanda 
ərimişdir. “Panteizmin düsturu belədir: Allah təbiətdə 
ərimişdir. 
Bu düstürları fəlsəfi kateqoriyalar ilə ifadə etsək, 
belə deyərik: sufizmdə subyektiv idealizm, panteizmdə isə 
obyektiv idealizm meyli üstünlük təşkil edir. “Sufizm – ilahi 
etikanı təcəssüm etdirir. O, öz arzu və ideallarını qəlb 
işığında tapır, intellektual sübutlarda yox. (Bax: Джавад 
Нурбахш. Таверна среди руин. (семь эссе о суфизме). 
Н.И.Р., М., 1992) 
Sufilər özünün dünyəvi mövcudluğunu qurban verir, 
o, öz “mən”indən imtina edir, aşiq öz “mən”indən xilas 
olandan sonra allaha qovuşub (vəhdəti-vücud) əbədiyyətə 
qovuşur. Konkret olaraq sufizmdə - insan sevgisi Allaha 
olan məhəbbətdir. 
Aşıq Ələsgərin gözəlləri isə konkret dünyəvi gözəl-
lərdir. O, real gözəlliyi hətta sufi obrazlarla ifadə etsə belə 
sufi sənətkar səlahiyyətinə malik deyil, daha doğrusu sufizm 
onun poeziyasında aparıcı rol oynamır. Hətta Nəsiminin 
özündə də onun təsvir etdiyi gözəllər sufi obrazı hesab 
etmək olmaz. 
Səni bu lütf ilə, bu hüsni – camal ilə görüb, 
Qorxdular həq deməyə, döndülər insan dedilər. 
Aşıq Ələsgərdə sufizm ifadə formasıdır. O, dörd 
mərhələni – şəriət, təriqət, mərifət və həqiqət (uluhiyyət) pil-
lələrinin mahiyyətini dərindən dərk etmiş, onların mahiyyə-
tini dərindən mənimsəmiş, lakin bir təriqət sahibi kimi prak-
tik cəhətdən  yolları sufi kanonlarına uyğun keçməmişdir. 
Onun aşağıdakı şeirinə diqqət yetirək: 
Ölməyincə bu sevdadan, 
Çətin dönəm, usanam. 
Həqiqətdən dərs almışam 
Təriqətdə söz qanam 
Şahı – mərdan sayəsində 

---

 
 
24 
 
Elm içində ümmanam 
Dəryaların qaydasıdır 
Ümmana baş endirir. 
XI əsrdə İmam Qəzali mistik ideyaları möminlər ara-
sında yayırdı. Rasionalistlər iddia edirdilər ki, məntiq gücü-
nə mütləq həqiqətə nail olmaq mümkündür. Mistiklər (sufi-
lər) isə iddia edirdilər ki, bu həqiqətə yalnız duyğular vasi-
təsilə çatmaq mümkündür. 
Sufilərlə cahil din xadimləri arasında ixtilaf bir 
Quran ayəsi ilə bağlıdır. Allaha istinad edilən “Ənnəhulq-
həqq. “O da Allahdır” cümləsini din xadimləri belə yazırlar 
ki, Ənnəhul-həqq sözü Allaha aiddir. Nəsimi isə onların iza-
hını ağıla sığmayan hesab edir və həmin ayəni belə izah 
edirdilər ki, “o, haqdır” ifadəsini məntiqə görə Allah özü 
üçün deməzdi. O, haqqın qərarı Allahın yaratdığı insana ver-
diyi qiymətdir. “Küntün – Kənzən”. (Mən bir nə idim, insanı 
yaratdım ki, mən aşkar olum. Bu da məlumdur ki, Allahım 
iqrarına görə o, insani öz sifətində yaratmışdır! Əgər belə 
idisə, insanın ləyaqətini alçatmaq böyük günahıdır. 
Böyük klassik şairlərimiz, sufi şairlər, sufizm fəlsə-
fəsini yüksək qiymətləndirən Aşıq Ələsgər kimi böyük sə-
nətkarlar ona görə də insan gözəlliyini, onun təmiz mənə-
viyyatını böyük məhəbbətlə tərənnüm edirdilər. 
“Mələksən çıxmışam cənnət bağından” deyən 
Ələsgər insanın ucalığını beləcə təsdiq edirdi. 
Hər hansı bir nəzəri konsepsiyanı, hətta izaha ehtiya-
cı olmayan postulatı belə dərhal təlim adlandırmaq düzgün 
deyil. Təlim, dünyagörüşünü bütöv bir sistem olmalıdır. 
Hətta mötəbər bioloqlar Pavlovun nəzəri konsepsiyalarını 
təlim adlandırmırlar. Təlim o zaman ola bilər ki, bu elm ta-
mam qurtarmış, bitmiş hesab olunsun. A.S.Puşkin “Qurana 
nəzirələr yazmışdır. Bu nəzirələr hətta konkret Quran ayələri 
ilə tam uyğun gəlir. Düzdür, Puşkinin damarlarında şərqli 
qanı axırdı. Onun qısqanclıq üstündə ölümü də, bəzi 

---

 
 
25 
 
şeirlərindəki şərq koloriti də bunu sübut edir. Amma bu 
şərq, müsəlman təsiri onda epizodik şəkildə idi. Məşhur al-
man şairi Höte “Məhəmməd” dramını yazmış, bu əsərdə 
şərq panteizminə inam da bəsləmiş və onun təsvirində spi-
noza tipli bir filosof etiqadı da vardır. Amma Höte tamam 
panteist deyildir. Yedyard Kiplinqin “Maugli” əsəri başdan-
başa şərq koloriti ilə doludur. Hətta o, Bombeydə doğulmuş-
dur. Bununla belə şərq ruhu onun damarlarında yox, sadəcə 
ekzotik hadisələrə marağında idi. Əlbəttə mən bu faktları 
ümumi fikrə aydınlıq gətirmək üçün gətirərəm və Aşıq 
Ələsgəri qətiyyən onlarla müqayisə etmirəm. Sadəcə onu 
demək istəyirəm ki, Aşıq Ələsgər sufizmə dərindən 
bələddir, onu rəmzlərində böyük sənətkarlıqla istifadə edir. 
Ələsgərdə şəriətə, təriqətə, mərifətə və uluhiyyətə də layiq 
əvəzsiz bir ürək var. Amma onu tam sufi təliminə, sufi prak-
tikasına yiyələnməsini iddia etmək həqiqətdən uzaq olardı. 
Sufizmdə, yalnız sufilərin dərk edə bildiyi rəmzlər var. Aşıq 
Ələsgərdə isə müəmmalı, mistik bir fikir yoxdur Nəsimi isə 
belə deyirdi: 
Heç kimsə Nəsimi sözünü kəşf edə bilməz 
Bu, quş dilidir, bunu Süleyman bilər ancaq 
(bax: İmaməddin Nəsimi. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 
Maarif nəşriyyatı, səh.30) 
Bertels təsəvvüf poeziyasının bəzi tipik əlamətlərini 
belə izah edir: “Təsəvvüfdə meyxana – xərəbat təkyə, sitayiş 
yapılan yer, meyxanaçı – saqi, pisi – müğan, mürşüd (şeyx) 
rəmzləri işlədilir. Meyxanada içilən şərab ilahi eşqə qovuş-
maq mənasındadır (İslam dinində şərab günah, haram sayıl-
dığına görə içgiyə aludə olanlar müxtəlif xarabatlarda topla-
şıb, eyş edirdilər. meyxanaya xərabat deyilməyin bir səbəbi 
də budur” (Bax: словарь (суфийских терминов Mənbə:  
Е.Э.Бертелс. избранные труды, суфизм и суфийская 
литература. Изд-во. Наука, Москва. 1965, стр.126-128)  

---

 
 
26 
 
Bu tipik əlamətlər Böyük Ələsgərdə görünmür. Ona 
qalsa, biz S.Ə.Şirvanini də sufi şairi hesab edək. 
Sizi tanrı yetirin piri-xarabata məni, 
Ki, bugün, saqi əlindən gileyim var mənim. 
Deməli, S.Əzim təsəvvüf rəmzlərindən bir obraz, 
ifadə forması, bənzətmə kimi istifadə etsə də o, təsəvvüf 
şairi deyildir. 
XX əsrin məşhur yazıçısı Cürban Xəlil yaradıcılığın-
da sufi əlamətləri var, amma o, təsəvvüf yazıçısı deyildir. 
Aşıq Ələsgər dili xalq dilinin zəngin potensialına 
söykənir və aşıq bu dilin xəzinəsindən sərraf kimi elə qiy-
mətli inciləri üzə çıxarırdı ki, bunların hamısı yalnız Ələsgər 
poeziyasında parlaq işığını göstərə bilirdi. 
Bir möcuzə idi Aşıq Ələsgər, 
Min aşiq içində yeri seçildi 
Özü sərkəndəydi, sözüdə ləşkər 
Rəqiblər döyüşsüz geri çəkildi. 
 
Onun söz yükünü daşısaydılar 
Şeyxi-xanagahi dərd göynədərdi 
Ələsgər dövründə yaşasaydılar. 
Ələsgər onlara dərs öyrədərdi. 
(Ağasən Bədəlzadə)  
Aşıq Ələsgərin sözü onun sazı kimi idi. Əgər onun 
sazının tellərinə naşi bir əl toxunsaydı, tellər dərd edərdi, 
gileylənərdi və tellər dil açıb deyərdi ki, bizə yad əllər 
toxunub. Bizim səsimizi kallaşdırıb, lallaşdırıb. Aşığın elə 
sözü də belədir: onun misralarındakı sözlərin arasına 
Ələsgərə mənsub olmayan özgə sözü düşsə, bu səhv dərhal 
bilinər. Aşıq Ələsgərin söz ümmanının kamil qəvvası olan 
Məhərrəm Hüseynov bu fikri görün necə inkişaf etdirir: O, 
belə deyir: “Aşıq Ələsgərin poeziyasında mövzu və fikir 
genişliyi, ifadə formalarının təbiiliyi ilə qəribə formada 
birləşmişdir. Sənət dilinə belə yetkin duyum Aşıq Ələsgər 

---

 
 
27 
 
poeziyasına möhtəşəm bir lirik səciyyə və cazibəli məzmun 
keyfiyyətləri gətirmişdir. Poeziya predmetinə çevirdiyi 
bütün anlayışlar gözəl dil vasitəsi ilə öz poetik inikasını tap-
mışdır. Məhz bu xüsusiyyətlərin yüksəkliyi bir daha əyani 
şəkildə göstərir ki, Aşıq Ələsgər üslubunun ədəbiyyatımız-
dakı əhəmiyyəti müstəsnadır”.  
Aşıq Ələsgər leksikası əsrarəngiz söz müzeyidir. Bu 
müzeydə poetik sözün bütün çalarlarını, rənglərini, qamma-
larını, akustik cazibəsini, intonasiya formalarını eyni sözün 
cürbəcür şəkildə məna variantlarını, sözlərin bir-birinə 
təması nəticəsində musiqi yaranmasını müşahidə etmək olar. 
A.P.Çexov deyirdi ki, “kobud və ürəkdən gəlməyən” sözlər-
dən qaçın. Mən həddindən artıq fısıldayan, qulaq cırmaqla-
yan sözlərdən qaçıram və onları sevmirəm”. Aşıq Ələsgərdə 
belə sözlərə rast gəlmək çox çətindir. Hətta onun satirik 
ruhlu şeirlərində belə əndazədən çıxan vulqar söz və ifadə 
yoxdur. Vaxtilə abstraksionist Matya əcaib bir sənət modeli 
yaratmışdır və onu “letrizm” adlandırırdı. Guya bu üsul 
hərflər materiyasını ifadə etmək üçün yeni poetik üsuldur. 
Onlar elə sözləri suni surətdə yan-yana düzürdülər ki, guya 
onlar musiqi yaradırdı. Əslində bu üzdən iraq nəzəriyyəçilər 
öz qarşısında elə məqsəd qoymuşdular ki, “Qoy poeziya 
şairlərin öz əlləri ilə dağıdılıb-viran olsun. (Bizdə də belə bir 
tendensiya yox deyildir) 
Şeirin gözəlliyində sözün rolunu və qiymətini başa 
düşmək üçün bir misal gətirməyi vacib bilirəm: Bir dini 
kitabda Quranın nə üçün şeirlə (səclə) yazılmasının səbəbi 
belə izah edilir: “Quran vəhy edildiyi vaxt ərəb şeiri öz 
inkişafının ən yüksək zirvəsinə qalxmışdı. O, dövrün ərəblə-
ri şeiri sadəcə olaraq sevmirdi, onlar şeirə səcdə edirdilər. 
Şeir ərəb üçün hər şey idi. Ərəb öz varlığını şeirdə görürdü, 
ən güclü ərəb şairləri belə deyirdi. Zənn etməyin ki, biz 
Məhəmmədə inandığımız üçün baş əyirik. Bizi səcdə etdirən 

---

 
 
28 
 
bu sözlərin bənzərsizliyidir. (Bax: Qurana dair 101 sual. 
Bakı, 1992, səh.20) 
Bu faktı orta əsr alimi Sen Tuteylə də təsdiq edir. 
Bu mənada professor Məhərrəm Hüseynov Aşıq 
Ələsgər şeirinin poetikasını belə səciyyələndirir: “Aşıq 
Ələsgərin şeir yaradıcılığı hər şeydən əvvəl böyük bədii dil 
hadisəsidir, möcüzəli bir sənət dünyasıdır, sirri tam yozul-
mamış fərdi üslubun təkrarolunmazlığıdır. Aşıq Ələsgər po-
eziyasında Azərbaycan dilinin təravəti, orijinal ifadə vasitə-
ləri, xalq ünsiyyət dilini, həm də xalq təfəkkürünü bədii-es-
tetik zənginliyini təcəssüm etdirmişdir”. 
Məhərrəm Hüseynov bu sözlərlə böyük bir həqiqəti 
təsdiq etməklə biz də belə bir təəssüratda yaradır ki, özümüz 
də bu qədər söz xəzinəsi ola-ola özgələrin leksikasından dil-
ənməyə ehtiyac vardırmı? Özü də elmi fikir və mühakimədə 
yox, poeziyada buna ehtiyac varmı? 
Bu fikrin aktuallığına şübhə ola bilərmi? 
İstedadlı filoloqumuz Məhərrəm Hüseynovun yeni 
tədqiqatı bu suala qəti və inandırıcı cavab verir. 
 
Könülləri işığı  ellər aşığı 
 
Doğuldu söz ilə dərd çəkmək üçün, 
Gör neçə dərd ilə üz-üzə gəldi. 
Möcüzə üstündən xətt çəkmək üçün 
Ələsgər dünyaya möcüzə gəldi. 
 
Təbi daşa dəysə, daşa can gələr, 
Dünyanın o deyən söz gərəyiydi. 
Peyğəmbərin vəhyi Allahdan gələr. 
Onun Allahı da öz ürəyiydi. 
 
Daş da dil açardı belə təb olsa, 
Söz ilə sən demə buz da qızarmış! 

---

 
 
29 
 
Yazanın öz qanı mürəkkəb olsa, 
Kağız, qələmsiz də yazan yazarmış! 
 
Yasın dərdi-sərlə hesabı yoxdur, 
Yaş yox, daş üzlülər dərdi tərpədir. 
Ürəksiz bir ömrə on ildə çoxdur, 
Ürəyi olançın yüz beş il nədir! 
 
Qızılı palçığa, lilə salırlar, 
Üz astar, astar da üz olub  gedər, 
Sözü ki, qiymətdən belə salırlar, 
Qorxuram dünyadan söz ölüb-gedər! 
 
Əzəldən söz ilə yaranıbsa din, 
Niyə sözün hökmü qalsın yarıda? 
Sazın vurğunları olsaydı min-min 
Olmazdı dünyanın qırğınlarıda! 
 
Ələsgər sözündə bir yanar ürək, 
Söz var ki, içində mənası yüz-yüz 
Otuz cüz Quranı əzbərləyən tək, 
Əzbərlə Ələsgər sözünü cüz-cüz! 
 
Ələsgər qəlbində söz yanıbdısa, 
Pir-ocaq olmazdı o köz olmasa, 
Dünya ol! Sözüylə yaranıbdısa, 
Dünya dağılmazmı bəs söz olmasa? 
 
Şeir göylər üçün bir dil olubsa, 
Yerlə haq dərgahı sözlə səsləşib 
Quran da şeir ilə nazil olubsa, 
Ələsgər şeiri də müqəddəsləşib. 
 
 

---

 
 
30 
 
Bir şlin namərdlə savaşında da, 
Kim bilir bir məzar necə ağladı? 
Bəlkə lap dünyanın o başında da 
Kiminsə qəlbində Göyçə ağladı. 
 
Ələsgərin sözü parlaq bir səhər, 
Pərdəylə örtülən işıq deyildi. 
Sazını solaxay tutan Ələsgər, 
Solaxay söz deyən aşıq deyildi. 
 
Bir möcüzə idi Aşıq Ələsgər, 
Min aşıq içində yeri seçildi. 
Özü sərdar idi, sözü də ləşgər, 
Rəqiblər döyüşsüz geri çəkildi. 
 
Onun söz yükünü daşısaydılar, 
Şeyxi – xənəgahi dərd göynədərdi 
Ələsgər dövründə yaşasaydılar, 
Aşıq sufilərə dərs öyrədərdi. 
 
Hər sözün eşqinə mən əyilmirəm, 
Ömür də saymıram ötən hər ömrü 
Neçə dövran gəlib-keçər, bilmirəm, 
Saz ömrü qədərdir Ələsgər ömrü! 
10.11.2016 

---

 
 
31 
 
Dərya dilim dalğa vurdu bulandı 
Qərq olmaq istəyən ümmana gəlsin. 
(Aşıq Ələsgər) 
 
GİRİŞ: BƏDİİ SÖZ CƏNGAVƏRİ,  
AZƏRBAYCAN ŞEİRİNİN TƏKRAROLUNMAZ 
ESTETİK HADİSƏSİ 
Aşıq Ələsgər qüdrətli sənətkar ömrünü sözə həsr 
edən, sözlər aləmində yaşayıb onunla nəfəs alan ədəbi 
şəxsiyyət, poeziya nəhəngidir. Bədii söz bu ulu korifeyin 
həyatı, daimi yol yoldaşı olmuşdur. Onun sözlə həmdəm, 
şair-filosof qəlbi odu, alovu, işığı sözdən almışdır. Ən 
önəmlisi odur ki, bu poetik söz cəngavəri sözə borclu qal-
mamışdır, öz ürəyinin hərarəti ilə onu cilalamış, ona əbədi 
həyat vermişdir. Əbədiyaşar qoşma, gəraylı, təcnis və digər 
sənət inciləri öz qüdrətini, odunu-alovunu, estetik sehrini 
söz dahisinin könül dünyasından, coşub-daşan ilhamından, 
bənzərsiz istedadından əxs etmişdir. 
Aşıq Ələsgər dühasının bədii dillə bağlı özünəməx-
susluqlarını, onun bənzərsiz poetik yaradıcılığının üslubi 
simasını müəyyənləşdirmək bir sıra şərtiliklərlə müşaiyət 
olunur. Bu ondan irəli gəlir ki, XIX əsrdə və XX yüzilliyin 
ilk onilliklərini təmsil edən aşıq poeziya dilini ümumi ədəbi 
kontekstdən təcriddə təsəvvürə gətirmək olduqca çətin 
problemdir. Çünki Göyçə ədəbi mühitinin, onun fəal yaradı-
cılıq atmosferinin nişanələri bir çox cəhətdən üst-üstə düşür.  
Aşıq şeirinin müxtəlif meyillərindən ibarət çox 
zəngin və mürəkkəb mənzərəsində nəzərə çarpan oxşarlıq-
lar, ümumi xüsusiyyətlər vardır. Bir sıra hallarda ümumi 

---

 
 
32 
 
düşüncə tərzindən, ədəbi ənənələrdən, bədii mətləblərdən, 
mövzu və məzmundan, yaradıcılıq üslubundan və ovqatın-
dan qaynaqlanan oxşarlıqlar belə bir qənaəti şərtləndirir ki, 
müəyyən bir yaradıcılıq istiqaməti, poetik janr əlamətləri 
kimi bu tipoloji yaxınlıq təbiidir. Bununla yanaşı parlaq iste-
dad sahibləri bu ədəbi ənənələrdə, yaradıcılıq mənzərəsində 
yeni üslubi meyl, deyim tərzində nəzərə çarpan müxtəliflik 
və əlvanlıq əmələ gətirmə iqtidarını nümayiş etdirir. 
Bu mənada Aşıq Ələsgərin əlvan və çoxyönlü şeir 
poetikasının özəlliklərini, onun bənzərsiz lirikasının aydın 
və konkret simasını, dil və üslub sanbalını özündə əks et-
dirən, estetik siqlətində, sadəliyində və səmimiyyətində özü-
nü biruzə verən dərinliyini dərhal sezməmək mümkün deyil. 
Aşıq Ələsgərin dil sənətkarlığını geniş kontekstdə, bütün 
dövrlərin ən parlaq portretləri, görkəmli söz ustadlarının təc-
rübələri fonunda, zəngin ədəbi ənənələr işığında tədqiq et-
məklə onun sənət dilinin əlvanlığını, ruhunu, bədii dərinliyi-
ni və estetik tutumunu daha müfəssəl təsəvvür etmək olur. 
Aşıq Ələsgərin dilinin poetik çəkisini hiss etdikcə, onun 
bədii qüdrətinə əsaslı şəkildə nüfuz etdikcə böyük söz 
sərrafının fərdi dəsti-xətti onun bütövlükdə aşıq şeiri, qüd-
rətli meylləri ilə daxili əlaqəsi, qarşılıqlı bağlılığı dolğunlu-
ğu ilə aşkara çıxır. Aşıq şeiri dilinin inkişafındakı sənətkar-
lıq axtarışlarındakı misilsiz xidmətləri, xüsusi bir keyfiyyət 
mərhələsi kimi orijinal cəhətləri müəyyənləşir. Aşıq 
Ələsgərin dili ənənələrdən gələn bədii meyarlar zənginləş-
mə, büllurlaşma sanbalı ilə estetik hadisəyə çevrildi ki, bu-
nun da kökü bilavasitə onun şeir təfəkkürünün yeniliyi, 
poetik dil axtarışlarının təravəti ilə bağlı idi. Aşıq Ələsgərin 

---

 
 
33 
 
təmsil etdiyi dövrün şeir dilinin yeni bədii keyfiyyətlər əldə 
etməsi məhz şeirin mədəni səviyyəsinin yüksəlməsi, lirik 
düşüncənin təzələnməsi hesabına baş verdi. Aşıq Ələsgər 
timsalında bədii yaradıcılıqda artan bədii məntiq və məna 
səviyyəsi, duyğu və düşüncələrin ifadə vasitələri təkrarsız 
rənglərlə zənginləşmə və püxtələşmə prosesi keçirdi. Poetik 
təfəkkür orijinallığı şeir dilində əks-səda tapdı. Ana dilindən 
daha səmərəli faydalananmaq istiqamətində inkişaf Aşıq 
Ələsgərin yaradıcılığında xüsusi intensivlik qazandı və 
nəticədə onun əsərləri mükəmməl poetik hadisəyə çevrildi, 
poetik üslubunun nüfuzu artdı. Aşıq şeirində deyim boyatlı-
ğına, şablonlaşmış obrazlı söz və ifadə sisteminə yeni çalar-
lar, yeni poetik ovqatın məhsulu olan təravətli təsvir vasitə-
ləri qabarıqlaşdı. Yaradıcılıq faktları göstərdi ki, Aşıq 
Ələsgər şeirlərinin kəsb etdiyi yeni keyfiyyətlər ilk növbədə 
müəllifin qabarıq bədii səviyyəsi ilə fərqlənən əsərlərini 
meydana çıxartdı, bədii keyfiyyət və sənətkarlıq tələblərinə 
bütünlükdə cavab verən kamil lirika nümunələri bədii–este-
tik məziyyətləri ilə populyarlıq və ümumxalq sevgisi qazan-
dı, müəllifinin təkrarsız sənətkar simasını təcəssüm etdirdi. 
“Ələsgər şeiri xalq şeiridir. Bəzən adama elə gəlir ki, 
bu şeirləri bir nəfər yox, xalq özü yaradıb. Ona görə ki, bu 
şeirlər xalq ruhunun, xalq mənəviyyatının hayqırtısıdır. Bu, 
Ələsgər şeirinin birinci tərəfi. İkinci tərəfi ondan ibarətdir 
ki, Ələsgər şeiri başdan-başa həyatın özüdür... Azərbaycan 
təbiəti, Azərbaycan ruhu Ələsgər şeirində dil açıb oxuyur. 
Vətənimizdən danışan şaqraq nəğmələrdir” (36, 78-79). Və 
bu nəğmələrin ömrü xalqın ömrü, Azərbaycan dilinin ömrü 
qədərdir. Dil dahi şairin yaradıcılıq simasının güzgüsü, mə-

---

 
 
34 
 
nəvi dünyasının cövhəri, müdriklik çeşməsidir. Yaradıcılıq 
fərdiyyətinin estetik mündəricəsini özündə təcəssüm etdirir, 
misilsiz poeziya nümunələrinin bədii qüdrətini təsdiq və 
təcəssüm etdirir. Ənənəvi poetik formalarda yeni fikir və 
məzmunun yüksək sənət səviyyəsində nümayiş etdirən Aşıq 
Ələsgərin bədii sözü xalqın mənəvi həyatının, duyğu və dü-
şüncə tərzinin parlaq ifadəsidir. Ona görə də onun dilini təh-
lil və tədqiqat predmetinə çevirəndə dahi sənətkarın üslubu 
haqqında bəsit mühakimələr yürütmək bəlkə də günahdır. 
Bəşəriyyətin qədim və zəngin ədəbi təcrübəsi dönə-
dönə təsdiq etmişdir ki, Aşıq Ələsgər səviyyəsində, Aşıq 
Ələsgər siqlətində olan şairlər bütün zamanların və bütün 
nəsillərin şeiridir. Çünki fitrətən şair olanlar – söz dahiləri 
bütün nəsillərlə yenidən doğulur, bütün zamanların zövqünü 
oxşayır və tərbiyə edir. Məhz buna görə də Aşıq Ələsgərin 
ədəbi şəxsiyyətinə, misilsiz poeziyasına, zəngin poetikasına 
yeni baxışların formalaşması, Aşıq Ələsgər sözünün 
keyfiyyət yeniliklərinin dərin poetik-üslubi qatlarının 
aşkarlanması və hərtərəfli təqdim edilməsi həmişə estetik 
zərurət kimi meydana çıxır. 
Aşıq Ələsgərin sənətkar xoşbəxtliyinin özülündə iki 
amil dayanır: onun biri Ulu Göyçənin qoynunda, ədəbi 
mühitində doğulub – yaşamasıdırsa, digəri Anamız Azər-
baycanın doğma dilində nümunəvi poeziya yaratmağıdır. 
Bəlkə ona görədir ki, onun əsərlərində təbiətin şeiriyyəti ilə 
dilin şeiriyyəti sintez olunaraq sənət möcüzələri meydana 
gətirib. Aşıq Ələsgər təbiətdən yazanda doğma təbiətin dili 
ilə danışır, təbiəti şairin Göyçə ləhcəsində danışdırır. Bu 

---

 
 
35 
 
yaradıcılıq prosesində doğma ana dilimizin misilsiz bədii 
hüsnü nümayiş etdirilir. 
Aşıq Ələsgər poeziyası sanki Azərbaycan dilinin 
bədii imkanlarını sınağa çəkmək üçün, bu dilin qüdrətini 
təsdiqləmək üçün yaranmışdır. Onun hər misrası hikmətlə 
yüklüdür, hər kəlmə zəka işığı ilə şüa saçdığına görə 
heyrətləndirəndir, hər kəlamı hikmətdir, sentensiyadır. Adi 
təsvirçilik, ritorika Aşıq Ələsgər sözünə ruhən yaddır. Ovqat 
çeşidindən asılı olaraq hər bir dil vahidi üslubi çeviklik kəsb 
edir. Ovqat fərqindən irəli gələrək sözün poetik çalarları 
mütəhərrikləşir, eyni söz ayrı-ayrı mətn mühitində üslubi 
cəhətdən fərqlənir. Aşıq Ələsgər sözü təsvir – tərənnüm  
obyektinin, bədii portretin daxili və xarici cizgilərinin 
dərininə enir, həyat və sənət həqiqətlərinin nüvəsinə nüfuz 
edir. Yeni və təravətli deyim ənənəvi ədəbi motivləri bədii 
kəşf səviyyəsinə qaldırır, sözün yeni nəfəsindən güc alan 
obrazın bədii vüsəti konkret və həyati detallarla 
zənginləşdirilir. 
Aşıq Ələsgərin şeir yaradıcılığı hər şeydən öncə bö-
yük bədii dil hadisəsidir, möcüzəli bir sənət dünyasıdır, sirri 
tam yozulmamış fərdi üslubun təkrarolunmazlığıdır. “Qədim 
və zəngin şeir mədəniyyəti olan çoxəsrlik ədəbiyyatımızda” 
bu böyük aşıq elə bir bədii səviyyəyə yüksəlmişdir ki, bu 
gün də biz onu Vaqif, Vidadi kimi tədqiq edib öyrənsək, ona 
ədəbiyyat tariximizdə fəxri yer versək... heç yanılmarıq” 
(28, 172). Öz coşqunluğu, üsyankar ruhu, həzinliyi, zərifliyi 
ilə seçilən, lirizmi ilə oxucularını və dinləyicilərini heyran 
qoyan Aşıq Ələsgər daha çox dil zənginliyinə, lüğət tərkib-
indən koloritli istifadəsinə, qrammatik ifadə vasitələrinin 

---

 
 
36 
 
çevikliyinə görə sevilib-seçilir, dinləyicinin ürəyinə işıq 
saçır. 
Bir cəhəti xüsusi olaraq vurğulamaq yerinə düşər ki, 
ədəbiyyatşünaslığımızın, ədəbi-tənqidimizin ən görkəmli 
nümayəndələri, poeziya sənətinin incəliklərinə münasibətdə 
özünəməxsus mövqeyi olan alimlər, şair və yazıçılar aşıq 
poeziyasını ümumi poetik prosesin canlı, dinamik inkişaf 
edən bir qolu kimi səciyyələndirmiş, bu poeziyanın zirvəsi 
sayılan Aşıq Ələsgər yaradıcılığının tədqiqi ilə ardıcıl və sə-
mərəli şəkildə məşğul olmuşlar. Birmənalı şəkildə belə bir 
qənaət yekdilliklə qəbul olunmuşdur ki, Aşıq Ələsgər sənət-
in zaman qarşısındakı funksiyasını geniş dərk etmiş, onun 
hüdudlarını, struktur imkanlarını yeni kəşflərlə, tapıntılarla 
zənginləşdirmişdir. Bu uğurlar içərisində dil ənənələrinə 
mühüm yeniliklər gətirmişdir ki, bu da dilimizin daxili, este-
tik imkanlarının tükənməzliyinin ifadəsi olmaqla bərabər, 
böyük sənətkarın dillə davranış qabiliyyətinin təzahürüdür. 
Osman Sarıvəllinin “Qüdrətli şair, ustad sənətkar” 
adlı çox dəyərli kitabının ikinci – 2011-ci il nəşrinə şairin 
oğlu, fəlsəfə elmləri doktoru Babək Qurbanov ön söz kimi 
yazdığı “Ustad aşıq, poeziyamızın klassik şairi Aşıq 
Ələsgər”də belə bir qeyd vardır: “Bu şeirlərin dili, məntiqi, 
ideya – məzmunu əslində xalqımızın bədii təsəvvür tərzinin 
qaynaqlarından qidalandığına görə son dərəcə oxunaqlı, 
yadda qalan və təsirlidir. Əksər halda bu şeirlərin hafizələr-
də qalması, şifahi şəkildə ağızdan-ağıza ötürülərək günümü-
zə qədər gəlib çatmasının səbəbini anlamaq mümkün olmur” 
(34, 6). 

---

 
 
37 
 
Bizə elə gəlir ki, Aşıq Ələsgərin coşqun təbindən 
doğan şeirlərin sürətlə hafizələrə köçməsi, yaddaşlardan 
silinməsinin səbəbini anlamaq o qədər də çətin deyil və 
bunu hörmətli müəllifin özü fikrinin əvvəlində doğru müəy-
yənləşdirib: “Şeirlərin dili və məntiqi”. Aşıq Ələsgərin 
dilinin sənət faktı kimi möhtəşəmliyi, bu dilin üslubi çevik-
liyi, xalq ruhunun, xalq mənəviyyatının misilsiz inikas for-
ması olması onun şeirlərinə əbədiyaşarlıq bəxş etmişdir. 
Aşıq Ələsgər ana dilini mükəmməl bilməyin, onun poetik 
ruhunu duymağın, onunla nəfəs alıb yaşamağın bariz nümu-
nəsidir. Böyük klassikin qələm təcrübəsi göstərir ki, dil ya-
radıcılığı, dillə davranmaq səriştəsi sənətkar və sənət ömrü-
nün ilkin şərtidir. Onun dil-ifadə vasitələrindəki təravət, 
obraz və təşbehlərindəki milli kolorit, xalq həyatı, ictimai 
mühitlə bağlılıq, bədii ləyaqət həddinə çatan üslub sadəliyi, 
bunlarda təcəssüm edən obrazlı təfəkkürün aydınlığı və zən-
ginliyi Aşıq Ələsgər poeziyasını bütün nəsillərin və bütün 
zamanların misli-bərabəri olmayan mənəvi sərvətinə çevirir. 
Aşıq Ələsgər poeziyasında Azərbaycan dilinin 
təravəti, orijinal ifadə vasitələri, həm xalq ünsiyyət dilinin, 
həm də xalq təfəkkürünün bədii estetik zənginliyi təcəssüm 
etdirildi. Ana dilinin qüdrəti, əqli – intellektual imkanları, 
intonasiya zənginlikləri, ahəngdarlığı, musiqisi nümayiş et-
dirildi. Xalqla onun özünün dili ilə bədii ünsiyyət Aşıq 
Ələsgər şeirinin ayrılmaz atributu kimi təsdiqini tapdı. Sadə 
danışıq dilinin xalq mənəviyyatının tərcümanına çevrilə bil-
məsi faktları əyaniləşdi, potensial bədii enerjisini hərəkətə 
gətirmək amilində istedadın rolu məsələsi aşkarlandı. 

---

 
 
38 
 
Müdrik mükalimələr, dərin fəlsəfi ümumiləşdirmə-
lərin orijinal üslubi çalarlarla, bədii – məntiqi assosiasiyalar-
la açılır, dahi söz sənətkarının həyata fəlsəfi münasibətləri 
təbii danışıq dilinin poetik qəliblərində təqdim olunur. Sözə 
qənaət, yığcamlıq və obrazlılıq Aşıq Ələsgər üslubunun əsas 
məziyyəti kimi diqqəti xüsusilə cəlb edir. O da diqqətdən 
yayınmır ki, Azərbaycan dilinin estetik–emosional funksiya-
sı Aşıq Ələsgər yaradıcılığında olduqca qabarıq şəkildə tə-
zahür edir. Bədii dil tariximizdə elə deyim özünəməxsusluq-
ları vardır ki, onu ancaq Aşıq Ələsgərin yaradıcılıq ünvanına 
yazmaq lazımdır. Bu məziyyət Aşıq Ələsgərin bir ədəbi şəx-
siyyət kimi təkrarolunmazlığından, istedad orijinallığından 
irəli gəlir. Onun dilindəki bənzərsizlik məhz istedadının ori-
jinallığı ilə bağlıdır. V.Hüqonun romantik bir pafosla dedik-
lərini bütövlükdə Aşıq Ələsgərə də şamil etmək mümkün-
dür: “Görkəmli sənətkarın müzəffər yürüşündən dil bəzən 
ehtirasa gəlir”. 
“Aşıq Ələsgərin şeir dili, özünəməxsus üslubu bir 
sıra məziyyətləri ilə başqa aşıq və şairlərin dilindən, üslub-
undan tamamilə fərqlənir. Aşığın, şairin dil zənginliyi onun 
bədii cəbhəxanasının zənginliyi, imkanının böyüklüyü de-
məkdir. Başqa bədii vasitələrlə yanaşı sənətkarın dilinin lü-
ğət tərkibi nə qədər hərtərəfli, nə qədər geniş və zəngindirsə, 
onun yaradıcılıq imkanları da o qədər böyük olur”. (34, 64) 
Yeri gəlmişkən onu da xüsusi nəzərə çatdırmaq 
lazımdır ki, Aşıq Ələsgər kimi poetik istedad sahiblərinin dil 
problemlərinin mütəxəssis təhlilinə çevrilməsi də adi iş 
deyil. Bunun üçün peşəkar filoloqun xüsusi təcrübə və nəzə-
ri hazırlığının kamil səviyyəsi ilkin şərtdir. Onun mükəmməl 

---

 
 
39 
 
forma qəliblərində meydana çıxmış şeirlərinə geniş elmi as-
pektdə yanaşmaq, oradakı linqvopoetik hadisə və semantik 
prosesləri obyektiv mövqedən işıqlandırmaq böyük məsuliy-
yət tələb edir. 
Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında bədii dil sənətkarlığı-
nın qabarıq keyfiyyət əlamətləri bütün linqvistik səviyyələr-
də özünü büruzə verir. Daxili məntiqi və mənası, davamlı 
təkamülü, sistemli yetkinlik prosesi Aşıq Ələsgər üslubunun 
mərkəzində dayanır. İstedadının gücü, dil duyğusu sənət təc-
rübəsi ilə vəhdətdə Azərbaycan dilinin təbiətindən doğan 
poetik təntənəni bütün zənginliyi ilə səsləndirir. Zəngin 
ədəbi zəmində meydana çıxan əsər gözəlliyə, daha doğrusu 
gözəlliyin dilinə çevrilir. Aşıq Ələsgərin dili sənət hadisəsi 
səviyyəsində dərk olunur. Səmərəli yaradıcılıq təcrübəsinin, 
bədii dil tərəqqisinin əsas mənbəyi isə fitri istedadın özəlliy-
ində, sənətkar ruhunun coşqunluğunda, fikirlərinin daxili hə-
rəkətinin intensivliyindədir. Dilin cazibəsi, bu dillə canlan-
dırılan obrazların emosiyası elə qaynayıb – qarışmışdır ki, 
canlı xalq danışıq ünsürləri öz təbiiliyini bütün çalarları ilə 
nümayiş etdirir, göz və qulaq oxşayır. Aşıq Ələsgərin bədii 
dilinin sənət örnəyi olmasının sirri bu amillə təyin olunur. 
Aşıq Ələsgərin lirik təhkiyəsi fikrin poetik qoyuluşu-
na münasib olduğu üçün özündə qüvvətli bədii-məntiqi ardı-
cıllığı saxlaya bilir. Lirik prosesin bənzərsiz zənginliyi dil 
faktlarının dinamizminə rəvac verir. Üslubu forma element-
ləri bütün məqamlarda bədiiliyin xeyrinə istifadə olunur. 
Məzmunu sərrast ifadə naminə hər bir dil vahidinin yaratdı-
ğı estetik gözəllik Aşıq Ələsgər istedadının mühüm cizgilə-
rinə müvafiq gəlir. 

---

 
 
40 
 
Aşıq Ələsgərin nəhəng sənətkar obrazı, əzəməti poe-
ziyamızın nəhayətsiz kəhkəşanında ona görə sönməzlik 
qazanıb ki, onun dili xalqın milli təfəkküründən, milli ru-
hundan güc-qüvvət alır. Xalq düşüncəsinin, mənəviyyatının 
gur işıqlarından xüsusi parlaqlıq qazanan sənətkarın təkrar-
olunmaz poetik səsi zamandan-zamana öz təravətini daha da 
artırır, öz möhtəşəmliyi ilə ucalır. Bu poeziyanın həyat qüv-
vəsi, həmişəyaşarlığı dilindəki xalq nəfəsi ilə şərtlənir, bu 
dil sənətkar bənzərsizliyinin poetik təsdiqi kimi birmənalı 
şəkildə qəbul olunur. 
Dil həssaslığı Aşıq Ələsgərin poeziyasında mövzu və 
fikir genişliyi, ifadə formalarının təbiiliyi ilə qəribə bir 
formada birləşmişdir. Sənət dilinə belə yetkin duyum Aşıq 
Ələsgər poeziyasına möhtəşəm bir lirik səciyyə və cazibəli 
məzmun keyfiyyətləri gətirmişdir. Poeziya predmetinə 
çevirdiyi bütün anlayışlar gözəl dil vasitəsi ilə öz poetik 
inikasını tapmışdır. Məhz bu xüsusiyyətlərinin yüksəkliyi 
bir daha əyani şəkildə göstərir ki, Aşıq Ələsgər üslubunun 
ədəbiyyatımızdakı əhəmiyyəti müstəsnadır. 
Xüsusi əzəmətlə səslənən şeir dili Aşıq Ələsgər 
lirikasının estetik özünəməxsusluğunun konkret təzahürlər-
indəndir. Deyim incəlikləri ilə müşaiyət olunan yaradıcılıq 
kəşfləri və prinsipləri bu poeziyanı səciyyələndirən başlıca 
novator keyfiyyətlərdəndir. Müstəsna söz duyumlu dahi sə-
nətkarın şeirlərinin gücü və ecazkarlığının əsasında varlığı 
obrazlı qavramanın bütöv konsepsiyası dayanır. Bu keyfiy-
yətli əlamət şeirlərin intonasiya və poetik əhval-ruhiyyə eti-
barilə çoxcəhətli olmasını təmin edir. 

---

 
 
41 
 
Aşıq Ələsgərin misilsiz mənəvi xəzinəsi yalnız 
müəyyən lirik ovqatın ifadəsi olmayıb, eyni zamanda bəşə-
riyyəti düşündürən ayrı-ayrı etik, fəlsəfi görüşlərin, insan 
mənəviyyatının mükəmməl bədii təcəssümüdür. Olduqca 
zəngin, mürəkkəb və rəngarəng poetik formalarda 
emosional – estetik dəyər qazanmış, bədii-estetik məziyyət-
ləri ilə heyrət doğurmuş bu poeziyanın dili özünə qədərki 
klassik ənənədən bəhrələnərək yarandığı dövrün nəfəsinə 
uyğun söz sənətinə yeni həyat vermişdir. Bədii dilimizin öz 
tarixi köklərinə bağlılığı, milli zəmində doğma qəliblərində 
möcüzələr yaratma imkanları nümayiş etdirilmişdir. Ona 
görə də bu dil bəlağətli nitqin, nitq gözəlliyinin möhtəşəm 
nümunələri kimi ürəklərə asanlıqla yol tapmışdır. 
Füsunkarlığı, gözəl dil, üslub və ifadə tərzi, fikir dolğunlu-
ğu, təsir dairəsinin genişliyi baxımından Aşıq Ələsgərin 
poetik yaradıcılığı xüsusilə seçilir, bəlağət və söz sənətinin 
dil incəlikləri öz bədii-estetik və emosional təsir nöqteyi-nə-
zərdən kamillik nümunəsi hesab edilir. 

---

 
 
42 
 
ALLİTERATİV FİQURLARIN POETİK SƏSLƏNMƏ 
EFFEKTİVLİYİ 
Aşıq Ələsgər şeirinin dil zənginliyini, şifahi xalq 
ədəbiyyatının, milli poeziyamızın mühüm üslubi vərdişlərin-
dən, spesifik forma komponentlərindən yararlanma, zəngin 
ənənələrdən qidalanma faktlarını onun hər bir misrasında 
sezmək mümkündür. Sözlərin yatımında, düşüncələrinin ka-
mil ifadəsində, lirik təhkiyəsinin səliqə-sahmanında onun 
özünə xas olan, bənzərsiz üslubunun məğzi açılır. Onun 
şeirlərinin dil mənzərəsi belə bir fikrə gəlməyə əsas verir ki, 
Aşıq Ələsgərin gerçəkliyi qavrayış xüsusiyyətləri, hadisələrə 
poetik baxışı, fikir və duyğularının səciyyəsi dildən istifadə 
səriştəsinə uyğundur. Onun obrazlarının əqli-emosional 
mündəricəsi bədii nitqində reallaşır, düşüncələrinin tizfəhm-
liyində, hazırcavablığında əks olunur. Bu hazırcavablılıq 
fikrin meydanını genişləndirir və bu fikir gözəl və nümunəvi 
dil sayəsində mətnin emosiyasına stimul verir. Fikrin emosi-
yası poetik dil zəminində meydana çıxan elə keyfiyyət həd-
didir ki, o, Aşıq Ələsgər şeirinin sətirlərində çox asanlıqla 
duyulur. Emosiya doğuran fikrin söz qəlibləri qüdrətli söz 
ustalığının əsasını və mühüm istiqamətini təşkil edir. Müəl-
lifin lirik düşüncələri onun dil zəmini üzərində dayanan poe-
tikliyinin meyarı, Aşıq Ələsgər bədii təfəkkürünün gücü-
qüdrətidir, obrazlılıq səviyyəsinin yüksəkliyi, şairanəliyidir. 
Aşıq Ələsgərin bütün yaradıcılığı səsin poetik möcü-
zəsidir. Səsin poeziyası onun təcnislərində, dodaqdəyməz 
təcnislərdə, cığalı təcnislərdə, müstəzad təcnisdə heyrətli bir 
sənət aləmidir. Rəngarəng səs situasiyaları ilə bədii mətni 
emosialaşdırma qüdrəti bədii söz sənətinin zirvələrinə yük-

---

 
 
43 
 
səldən əsas estetik amildir. Fonosemantik vahidlər Aşıq 
Ələsgərin üslubunda geniş yürüş meydanı tapmış, müdrikli-
yin, duyğu gözəlliklərin səsləndirilməsinə böyük ustalıqla 
nail olmuşdur. 
Aşıq Ələsgərin yaradıcılıqla istifadə etdiyi elə bir dil 
vahidi yoxdur ki, o, xalqın milli estetik təfəkkürü ilə bağlı 
olmasın. Xalqın real həyatı, mənəvi dünyası, zehni və 
düşüncəsi ilə sarsılmaz rabitənin birbaşa nəticəsidir ki, 
poetik yüksəkliyə qalxa bilmiş, milli səciyyəli olduğu üçün 
ürəklərə asanlıqla yol tapa bilmişdir. Onun dilində dərin 
poetik mənadan xali, orijinal bədii rəngi, cazibəli üslubi 
çalarları olmayan linqvistik ünsür yoxdur. Dilin milli ruhunu 
və koloritini bütün spektrləri ilə əks etdirə bildiyi üçün ulu 
sənət zirvəsində məxsusi yerini əbədiləşdirmiş dahi sənət-
kardır. Poetik məzmunu forma şeiriyyətinə  qovuşdurmaqla 
Azərbaycan dilinin ifadəlilik imkanlarını, deyim zənginlik-
lərinin tükənməzliyini nümayiş etdirməyə qadir olan misil-
siz bədii söz ustadı, bənzərsiz söz sərrafıdır. Fikri səlis və 
ahəngdar, yüngül və oynaq deyim qəliblərində canlandır-
maqla şeirinin təsir qüvvəsini qat-qat artırmaq səriştəsinə 
fitrətən sahib olmuş möhtəşəm ədəbi şəxsiyyətdir. Onun 
bütöv yaradıcılığında mükəmməl zövq və həyəcanla qarşı-
lanmayan bircə misrası da yoxdur. Hər bir kiçik dil vahidi 
estetik bütövün ayrılmaz ünsürüdür. Bir-birini izləyən, bir-
birini tamamlayan bədii dil elementləri ahəngdar bir vahid 
şəklində yaddaşlara, duyğulara köçür. Əvəzsiz mənəvi bir 
nemət kimi, Aşıq Ələsgər poeziyası səs möcüzələri ilə, me-
lodiyası, səslənmə axarının heyrətamizliyi ilə gözəldir. Se-
vimli şairimiz B.Vahabzadənin dəqiq müəyyənləşdirdiyi 

---

 
 
44 
 
kimi, “təcnislərdə çox böyük şəkil məhdudiyyəti var. Həm 
sözlərin şəklində, həm də şeirin formasında. Lakin buna 
baxmayaraq, Ələsgər yalnız forma oyunbazlığına uymamış, 
məhdud forma qəlibində çox böyük fikirlər söyləməyi 
bacarmışdır”. (36, 77) 
Bu estetik keyfiyyətlər Ələsgər təcnislərinin 
fonetikasının təhlilində bütün cazibədarlığı ilə üzə çıxır. 
Emfaza, yəni səslərin, sözlərin və ifadələrin təkrarı, söz 
sırası və s. ilə nitqin emosionallığını şiddətləndirmək, 
söyləm daxilində bu və ya digər səs ünsürünü fərqləndirib 
nəzərə çatdırmaq Aşıq Ələsgər üslubu üçün çox doğmadır. 
Onun üçün alliterasiyanın əsas funksiyası bədii gözəllik 
vasitəsidir, bədii təfəkkür silahıdır, bədii qavrayış alətidir. 
S ~ İstəyirsən seyr edəsən Sinanı 
Ş, S ~ Şər işlərdən saqın, saxla sinanı 
Sədəf getdi sini içində sınanı 
D ~ Dildə qaldı nə ləzzəti, nə dadı. (8, 181) 
Alliterativ səs ahəngi Aşıq Ələsgərin poetik sistem-
ində varlığın estetik dərki və təcəssümü ilə, bədii inikas 
səviyyəsi ilə dəyərlidir. Poetik məziyyət halına keçməklə səs 
təkrarları bədii fikir tutumunun dərinliyində və genişliyində 
fəallıq göstərir. Şeirin janrından və məzmunundan asılı 
olaraq təkrarların işlənmə tezliyi kəmiyyət və keyfiyyət gös-
təriciləri qazanır. Say və sanbal poetik konstruksiyasında 
bədii qayənin tələbləri ilə nizamlanır. Məna vüsəti təkrarın 
tezliyini tənzimləyir. Müəyyən arxitektonik qəliblərdə tək-
rarlar bədii obrazın tipik cizgilərini emosional şəkildə təsvir-
tərənnüm obyektinə çevirir. Aşıq Ələsgərin dilində səs aktu-
allığı naxışlı konstruktiv sxemlərin kamilliyində özül olur. 

---

 
 
45 
 
Fonetik səviyyədə repriz evfemiya, gözəl səslənmə məziy-
yətinin, həmçinin bədii ünsiyyət prosesinin təməlində da-
yanır. Fonoloji ifadə vasitələri sadəcə səs obrazları yaratma 
vasitəsi olmayıb poetik zəriflik örnəyi funksiyasında üslubu 
siqlət kəsb edir. 
S~ Sarsaq ilə seyrə çıxsan səhraya 
Gətirər sərinə sə qalı tez-tez. 
A, Ə~ Tərlan xəyal qalxar ərşi-əlaya 
S, A~Sağlam şikarını sağ alı tez-tez. (8, 182) 
 
Ş, B~Şəhrin şöləsindən buldum bələdi 
X~ Xoş gəldi xoşuma halı qabaqda 
M~Pir məna göstərdi şah məqamını 
C~Gördüm cəmali çox cəlalı qabaqda (8, 293) 
 
N~Neçə, taxt qurulub nuri-münəvvər, 
N~Neçəsi zəbərcəd, neçəsi gövhər, 
S~Sağda-solda səf-səf yerir mələklər, 
Y,Q~ “Yahu”, “yahu!” deyir qulu qabaqda (8, 101) 
 
P, Ə~ Pələng kimi pəncə vurar 
Y~ Yırtır yuxanı mollalar (8, 293) 
Aşıq Ələsgərin şeirləri musiqili səs çalarları ilə çox 
güclü keyfiyyətli əlamətdir, həm də sistem səciyyəlidir. 
Alliterasiya poetik dil faktoru kimi onun yaradıcılığının 
məğzində dayanır. Eyni məxrəcli səsin diktəsi çox zaman 
şeirin fonopoetik sistemini formalaşdırır və özünü qabarıq 
formalarda büruzə verir, xüsusi təravət və cazibə keyfiyyəti 
emosional ovqatın atributuna, yaradıcılıq vərdişlərinin 

---

 
 
46 
 
ayrılmaz hissəsinə çevrilir. Alliterasiya biçimləri sənətkarın 
səs duyumu və onu mənalandırma bacarığı ilə, geniş ideya-
estetik meyarlarla qiymətləndirilməyə layiqdir. 
Şeirlərinin zahiri tərtibatındakı fəallığı ilə alliterativ 
təkrarlar fikrin məna dərinliyinin və bədii mətləbin 
qavranılmasının dinamikliyində də yaxından iştirak edir. 
Onu da əlavə etmək lazımdır ki, səs təkrarı Aşıq Ələsgər 
şeirinin sxematikləşdirə bilmir, əksinə ona poetik görkəm 
verməklə yüksək estetik zövqü təmin edir. Hiss olunur ki, 
hər cür alliterativ təkrar məhz məzmun, estetik gözəlliklərin 
tələbləri ilə tənzimlənir. Alliterasiya ahəngi oxucunun fikir 
və duyğularını müəyyən məcraya yönəldir. 
Namərdlər əlindən çəkirlər haşa, 
Namuslu igidsən, səni yüz yaşa 
Tüfəngin gülləsi işləyir daşa 
Tək qaytarır yüz düşmanı Dəli Alı. (8, 69) 
Nümunədə “N” və “M” samitlərinin alliterasiyası ilə 
qafiyə kimi sıralanan metaqramların – bir hərfi dəyişməklə 
bir sözdən başqa söz yaratma üsulu ahəngdarlığı fəsahətli və 
bəlağətli nitqin yaranmasında fəallıq göstərmişdir. Maraqlı-
dır ki, alliterasiyanın törədilməsində bütün sözlər, hətta da-
xili mənadan məhrum olan sözlər belə müəyyən üslubi funk-
siya daşıyır, ahəngdarlıq yaratma qabiliyyəti ilə bədii mətnin 
naxışlarına çevrilir. 
Aşıq Ələsgərin dilində samit səs təkrarları mükəm-
məl bədii-üslubi fənd səviyyəsi və səciyyəsi kəsb edib rəng-
arəng məna çalarları qazanır, hiss və düşüncələrə daha 
dərindən sirayət edir. Səs-söz düzümünün simmetriyası və 
mütənasibliyi məna axarını səs axarına qovuşdurur, vahid 

---

 
 
47 
 
məcrada eyni fonetik ünsürlər həqiqi poeziya materialına 
çevrilir, yüksək ritm və intonasiya incəlikləri ilə sanballı 
məzmunu oxucunun yaddaşına həkk edir. Poetik cilalığın 
hüdudları genişləndikcə obrazlı dinamika da yeni vüsət alır. 
Musiqi rəvanlığına uyğun söz seçimi ilə Aşıq 
Ələsgər oxucu zövqünü şeirin estetik mühitinə cəlb edir, 
bədii bütövlüyün təməlini qoyur. Bunun sayəsində bədii 
mətnin fonetikasında Aşıq Ələsgər üslubunun əsas aspekti 
öz əksini tapır. Ünsiyyət dilinin ahəngdarlığı tərənnüm dili-
nin intonasiyasına qoşulub bədii detalların əsas cizgilərini 
səs ştrixləri ilə əks etdirir. 
Aşıq Ələsgərin səslərlə, sözlərlə üslubi manevretmə 
qabiliyyəti böyük sənətkarlıq məziyyəti kimi heyrət doğu-
rur. Lirik məzmunun xüsusi ahəng məcrasına yönəldilmə-
sində, yaddaqalan poetik lövhələrin canlandırılmasında, tə-
rənnüm obyektinin fonetik obrazını dinləyicinin qulağında 
səsləndirilməsində səs-söz təkrarı ön plana keçir, şeirin 
dilinə bütün keyfiyyətli meyarları ilə daxil olur. Aşıq 
Ələsgərin dilində ritm əlvanlığının və onu doğuran linqvis-
tik üsulların özünəməxsusluğunun ümumi-ənənəvi və fərdi-
üslubi cəhətləri müşahidə olunur. Onun misralarında yalnız 
səslərin yaratdığı akustik təmasib deyil, fonetik rənglərlə 
məna yaratma ünsürlərinin bir-birini izləməsi də şeirin 
ümumi məzmununu aça bilməkdə iştirakçı olur. 
D~ Yazıq Ələsgər, işin müşgüldü, müşgül 
Dərdini deməyə yoxdu əhli-dil, 
Döy başına, fəğan eylə mütəssil 
Daha deyib gülmək çağı kəsildi (8, 98) 
 

---

 
 
48 
 
X~Xoş saatda xoş gəlibdi cahana, 
Yoxdu gözəlliyə qusur, bahana 
D~Qənd əzilib dilə, dişə, dəhana 
B~Qaymaq dodaqlara bal bələnibdi (8, 86) 
Aşıq Ələsgərin dilində səslə poetik anlayış 
arasındakı bağlılıq, dərin məzmunun gözəl ifadə qəlibləri ilə 
uğurlu ahəngi mühüm üslubi amil kimi diqqət çəkir. Obrazlı 
məzmun səs-söz təkrarlarının imkanlarına söykənərkən 
estetik qayənin daha parlaq təzahür edir. Səslərin simmetrik 
tənzimlənməsi melodikanı keyfiyyət həddinə çatdırır. Bir 
sözlə, Aşıq Ələsgərin dilində təkrarlar sənətkarın səs-söz 
işlətmə manevrəsının mənalı təzahürüdür. 
Aşıq Ələsgərin dilində səs təkrarı, eyni cinsli səslərin 
kəmiyyət üstünlüyü çox zaman keyfiyyət ölçüsünə, ləyaqət 
meyarına daxil olur, dinləyicinin qəlbinin, düşüncəsinin 
bütün güşələrinə işıq saçır. Təbiidir ki, səs təkrarları qafiyə 
mövqeyində işlənən dil vahidlərində daha çox işləkliyə 
malikdir. Çünki qafiyə şeirin əsas səs naxışıdır və o, şeir 
mətninin təşkilində mühüm rol oynayır. Aşıq Ələsgərdə 
cinas qafiyələr o dərəcədə orijinal və fərdi səciyyəlidir ki, 
diqqətli oxucu şeir müəllifini qafiyələrlə müəyyənləşdirə 
bilir. Dilimizə yatımlı, ruhumuza uyarlı cinas qafiyələr Aşıq 
Ələsgərin ifadə sistemində uğurlu üslubi əməliyyatın nəti-
cəsi olaraq meydana çıxır. Ritm və intonasiya naxışları 
poetik ovqatın yaranmasına təkan verir. Aşıq Ələsgər üçün 
qafiyənin ritmik tərtibi şeirin məzmunu və bədii qayəsi 
qədər önəmlidir. Çünki bədii-estetik mündəricənin qavranıl-
ma sürəti üçün qafiyə ahənginin zənginliyi mühüm amildir. 
Qüdrətli söz sənətkarı cinaslı qafiyələnmə üslubundan 

---

 
 
49 
 
məqsədyönlü istifadə ilə dilimizin səs sistemində gizlənmiş 
poetik qüdrəti, güclü bədii potensialı, ritmemelodika imkan-
ları nümayiş etdirmiş, zəngin intonasiya dalğalarının yaran-
masında təkrarların rolunu, qafiyə faktının şeir dili təcrübə-
sində keçirdiyi keyfiyyət prosesini əyaniləşdirmişdir. 
Qoynun əttar dükanı 
Ləblərinin balı gözəl 
D~Qənd əzilib dilə, dişə 
O qönçə dəhana Pəri! 
 
B~Gəlməyib yer üzünə, 
L~Belə yaman bəla bilin (8, 239) 
Ö~Adı Kövsər, ləbi Kövsər 
Dür düzülüb zənəxdana (8, 234) 
 
S~Mən sana qurban olum 
Ay səri sevdası gözəl. 
Ş~Ləblərin şəhdi-şəkər, 
B~Misli beçə balı gözəl. 
 
D~Dişin dürdü, dilin qənddi 
Dodaqların məzə, kəklik (8, 259) 
Ş~Çeşmənin yaşı olub ümman 
Yaşılbaş Sona yeridi (8, 266) 
Səs təkrarı Aşıq Ələsgərin şeir mədəniyyətinin 
olduqca vacib tərəflərini ödəyir və bu prinsip şeirin 
əzəmətində müstəsna mövqedə dayanır, nümunəvi şeir dili 
faktı kimi diqqət çəkir. Dahi söz ustadının şeir təcrübəsində 
təkrarlanan dil vahidlərinin zəngin məna və struktur 

---

 
 
50 
 
xüsusiyyətləri vardır. Təkrarlar şeirin poetik məzmunu ilə, 
məzmun isə fonetik, leksik-qrammatik materialların seçimi 
ilə bədii ifadə vasitəsinə çevrilir. Ritmik funksiyası təkrarla-
nan səslər və sözləri vəzni oynaq məcraya salmağa yönəldir. 
Təkrarların zahiri cəhətləri şeirdəki daxili məzmunla qar-
şılıqlı əlaqədə təzahür edir. Misraların səs düzümü ritm-me-
lodiya yaradır, dil faktlarını şeirləşdirir, vacib fonetik-üslubi 
dəyər qazanaraq digər poetik dil ünsürlərinə qoşulur. Səs 
təkrarı şeirin elə komponentidir ki, poetik enerji səs dalğa-
larında, səs harmoniyasında təlqin olunur, bədii məzmunun 
hüdudları və təsir dairəsi də onların köməyi ilə genişlik 
tapır. Nizamlı səs quruluşu poetik ritmin cövhərini üzə 
çıxarır. Məhz buna görə də Aşıq Ələsgərin dilində kakofoni-
yaya – ahəngsizliyə, səslərin xoşa gəlməyən birləşməsinə, 
mətndə eyni səsin üslubi məqsəd güdməyən təkrarına rast 
gəlmək qeyri-mümkündür. 
Alliterasiya Aşıq Ələsgərin lirikasında ötəri səciyyə 
daşımır. Xüsusi emosional – ekspressiv effekt yaratma xislə-
ti onun bədii priyomu kimi ardıcıl üslubi fəaliyyətinin tə-
minatçısı kimi çıxış edir. Şeirin mövzusu və məzmunu ilə 
şərtlənən bu üslubi vasitə estetik təbiəti, üslubi potensialı, 
poetikləşdirmə imkanları etibarilə müəllifin bədii qayəsin-
dən qaynaqlanır. Səs təkrarı lirik duyğular məcrasında emo-
siya axarına xüsusi intensivlik əlavə edir. Bu, lirik qəhrə-
manın qəlbində təsvir-tərənnüm obyektinin obrazlı əks-sə-
dasını qüvvətləndirir. Aşıq Ələsgərin üslubi ləyaqətində alli-
terasiya bədii niyyətin sürətli qavrama, poetik təcəssümet-
dirmə, emosional boya kəsb etdirmə xisləti olduqca 
qabarıqdır. 

---

 
 
51 
 
Addayın Şahtaxtıdan 
T~Təbrizə, Tehrana deyin. 
Üz tutub Əlosmana 
Q~Qarsa, Qağızmana deyin (8, 211) 
Ağ~Durur nişanəsi Ağrı dağında 
Ələsgər gəlibdi əcəb yığnağa, 
Ş~Şəki, Şirvan bir telinə sadağa, 
Necə zinət verib eyvan, otağa 
B~Ətri qoxur Bağdad baharı kimi (8,99) 
M~Müddətdi həsrətəm, camalın görsəm, 
Mətləbimi Mürtəzədən dilərəm 
Müxənnətdə səxa nakəsdə kərəm 
Namərdin cibində pul du bilməz (8, 119) 
Müxtəsərin deyir Aşıq Ələsgər 
K~Kovxanın Kottanın zatı çıxıbdı (8, 280) 
Səs ladlarının musiqili ardıcıllığı Aşıq Ələsgərin 
dilində ancaq forma əlaməti deyil, həmçinin müəllifin fikri 
bədii niyyətin təzahürləri kimi diqqət çəkir. Səs obrazları fo-
netik faktlarla canlandırılır və Aşıq Ələsgər poetikasının sir-
lərini, nitq səslərinin poetik səslərə çevrilmə ustalığını üzə 
çıxarır. Obrazlı düşüncə bədii ixtiralarla canlı təsir bağışla-
yır. Fikrin poetik məcrası səslərin ahəngində tənzimlənir, 
lirik qəhrəmanın daxili dünyasının əks-sədası kimi səslənir. 
Səs-söz oyunu təbiilik və səmimiliklə müşaiyət 
olunur, keyfiyyət həddində təzahür edən səslərin üslubi 
çevikliyi assosiativ düşüncələrə rəvac verir. Səs təkrarlarının 
yaratdığı emosiya şeir nitqinin ahəngini kökləyir. 
Mətnin məna cövhərinin qabarıqlaşdırılmasında fo-
noloji təkrarlar şeirin estetik komponentinə çevrilir. Maraq 

---

 
 
52 
 
doğuran cəhət odur ki, Aşıq Ələsgər üslubunda səs təkrarla-
rının bədii potensialı onların əmələ gətirdiyi bədii iqlimlə 
siqləti olur və obrazlı təfəkkürünün nizamlı səslər şəklində 
təcəssümünə çevrilir. Aşıq Ələsgərin alliterativ təkrarlarla 
yaratdığı bədii ovqat sözün bədii gücünü, estetikasını müəy-
yən üslubi prinsip və meyarlar çərçivəsində nümayiş etdirir. 
Fonetik təkrarların yaratdığı bədii naxışlar dərin lirik duyğu 
və düşüncələrlə müşaiyət olunur. 
S~Səxa əhli satdığını halala 
Siratdan keçəndə sağ alı tez-tez. 
Səhər Səyyad seyrə çıxarsa dağa 
Ağan təkdi dəngi deyil səd ağa 
Gıl, yazıq Ələsgər sərin sadağa 
Geydir yar qəddinə sağ ağı tez-tez. (8,182) 
 
Burada sait və samitlərin bədiilik yaratdığı 
alliterasiya və assonansla yanaşı birləşdirici ünsürü olmayan 
asintetik təkrar da (tez-tez) olduqca fəal üslubi mövqelidir.  
Aşıq Ələsgər səs-söz düzümündən, misraların 
kompoziyası üsulundan, ifadə təkrarlarından obrazlılığın po-
tensial güşələrinə nüfuz edir. Tərənnüm obyektinin poetik 
detalları daha çevik vasitələrlə təxəyyüldə canlandırılır. 
Təkrarlanan linqvistik vahidlərdə üslubi məna istiqaməti 
əsas tutulur. Səs ahənginin təsiri altında və digər bədii fiqur-
larla təmas şəraitində dolğun obrazlı təəssürat şeirin estetik 
ləyaqətini daha da qabardır. Ritmomelodik vasitə olaraq tək-
rarlar poetik ovqatın əsas daşıyıcı kimi özünü büruzə verir. 
Aşıq Ələsgərin dilində alliterativləşdirmə güclü üslubi 
effekt, misilsiz poetik deyim tərzinə xidmət göstərir və buna 
görə də bədii dil məziyyəti kimi qəbul olunur. Alliterasiya 

---

 
 
53 
 
ilə misraları cilalamaq Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında bədii 
qayənin orijinal bədii təsdiqinə, ekspressiv ifadəsinə gedən 
kəsə yoldur. Çünki bütün fonoloji vasitələr Aşıq Ələsgərin 
dilində əsl yaradıcılıq səviyyəsində baş verir. 
G~Gəzmişəm, görməmişəm 
S~Sən kimi insanı, Həcər, 
D~Dişlərim dür danəsi 
Ağzım gövhər kam, Həcər. (8, 228) 
Y~Yetişib bahar fəsli 
Yar Leyli dağından gəlir. 
S~Sanki Fərhadın Şirini 
Sürüdən, sağından gəlir (8, 220) 
Sona kimi sığallanıb 
B~Bəzək veribdi başına (8, 220) 
Aşıq Ələsgər mətn ahəngini çox vaxt simmetrik 
şəkildə təkrarlar üzərində kökləyir ki, bu da sətirlərə hopdu-
rulmuş melodiya üçün açar rolunu oynayır. Mətnə güclü 
pafos və axıcılıq, canlı ritmemelodika fonu gətirən səslərin 
akustik birliyinin estetik tutumunda müəllifin dərin təfəkkü-
rünün bütün poetik cizgiləri ehtiva olunur. Ritmik nitq kons-
truksiyalarının estetikası fikir ağırlığı, müdriklik siqləti ilə 
bütövləşir. Poetik məntiq və bədii düşüncə sintez təşkil 
etdiyi üçün forma incəliyi məxsusi məziyyətlərə yiyələnir. 
Beləliklə, bədii təsvirin estetik komponentinə çevrilən səs-
söz təkrarları Aşıq Ələsgərin bədii təfəkkürünün ən sınan-
mış ifadə formalarındandır.  
Sanballı məzmunun dinamik və mütəhərrik 
formalarda ifadəsi poetexniki tələblər daxilində gerçəkləş-
dirilir. Eynicinsli səs təkrarından poetik mündəricə zəngin 

---

 
 
54 
 
lirik rezonans əxs edir və xüsusi üslubi effekt formalaşdırır. 
Poetik pafosun açılmasında bədii-estetik cəhətdən fəal ünsür 
kimi səs-söz təkrarları bəndin söz ansamblına uyarlı olduğu 
üçün orijinal poetik çalarlarla yoğrularaq estetik təfəkkür 
genişliyi yaradır. 
Təkrarlar səs obrazlarını tutumlu etməklə bərabər 
müəllifin poetik nitq zövqünü də əks etdirir. Səslərin 
poeziyası özünü təkrarlanan əks-sədasında tapır. Şeiriyyət 
təkrarların törətdiyi cazibəli səslənməyə köçür və bu, poetik 
ovqat aşılayır. 
Q, g~Qəmgin idim sizi görüb gülərəm, 
Qaşınız qiblədi, səcdə qılaram 
S~İkram ilə sizə sarı gələrəm. 
G~Siz də gəlin asta-asta gözəllər (8, 88) 
S~Sən məni Sənan elədin 
Tərsalar tərsası, gəlin (8, 219) 
Aşıq Ələsgərin bənd və ritm quruculuğunda istifadə 
etdiyi səs təkrarları xüsusi üslubi mövqeyə malikdir. Sintak-
sisin üslubi imkanlarının çevikliyi, şeirin intonasiya dinami-
kası da bilavasitə bununla sıx şəkildə bağlıdır və bəzən 
şeirin üslubi siması da həmin faktla müəyyənləşir. Xalq ru-
huna doğma olan Aşıq Ələsgər şeir dili məhz bu məziyyətlər 
sayəsində doğma səslə, ahənglə danışır. Gözlənilməzliyi ilə 
bədii dilin bu vaxtacan üzə çıxmamış imkanlarını aşkarlayır. 
Aşıq Ələsgərin dilində Azərbaycan dili bütün əzəməti ilə 
səslənir. Kövrək və həzin lirizm, müdrik düşüncə intonasi-
yası Aşıq Ələsgərin orijinal yaradıcılıq nəfəsi ilə uğurlu sə-
viyyə qazandı və bunlara görə dilimizin möcüzələr yaratma 
imkanlarına və istedadına borcludur. 

---

 
 
55 
 
Şeir mədəniyyətimizi rəngarəng çalarlarla 
zənginləşdirən Aşıq Ələsgərin dilinin bədii sanbalında səs-
söz təkrarları mühüm atribut kimi çıxış edir. Təkrarla 
yaranan poetik libas oxucunun diqqətini onu sehrləyən 
obrazların orijinallığına, lirik motivlərin cazibəsinə yönəldir. 
Onun misralarında eyni və yaxın səs qəliblərində melodiya 
ölçüləri münasib səslənmə tembri qazanır. Səs-söz 
təkrarından törəyən bədii intonasiya dərin mündəricəli 
şeirlərin boyuna düzgün biçildiyi üçün məzmunun 
emosiyası melodiya ölçüləri ilə üst-üstə düşür. Aşağıdakı 
nümunədən dərhal sezmək olur ki, şeirin melodiya yükünün 
böyük hissəsi məzh təkrarlanan səsələrin üzərinə düşür, 
sözlə davranma mədəniyyətində Aşıq Ələsgər möhürünü 
nümayiş etdirir. 
D~Dərya dilim dalğa vurdu bulandı 
Qərq olmaq istəyən ümmana gəlsin (8,285) 
B~ Al xəncəri bağrım başın buda, yar 
El içində salma ayağa məni (8, 184) 
T,L,A~Tərlan tamaşalı maral baxışlı 
Q~Qədəm qoyub asta-asta xoş gəldin (8, 92) 
Aşıq Ələsgərin dilində təkrarın bütün növləri estetik 
baxımdan fərdi çalarlarla seçilir, onun hər bir təkrarında 
fərdi üslubi möhürü vardır ki, bu da ulu sənətkarın məxsusi 
poetik təfəkkür səviyyəsini hifs edir. Dilimizin ruhu onun 
şeirlərinin akustik gözəlliklərində əks olunur. Təkrarların 
zahiri naxışları ilə daxili üslubi mənası şeirin melodiya ehti-
yaclarını ödəyir. Gərgin üslubi axtarışların məhsulu olan 
təkrarlar, akustik cəhətdən cazibəli tərkiblər Aşıq Ələsgərin 
sənətkarlığı barədə tam təəssürat formalaşdırır. Səs-söz 

---

 
 
56 
 
oyunu xüsusi üslubi məqsəd izləyir. Düşündürücü və təm-
kinli ritmemelodika şeirin məna tutumunu yüksəldən poetik 
dilin çox əhəmiyyətli faktına çevrilir. Beləliklə də, təkrarlar, 
şeirin mündəricə və poetika sferasına daxil olma imkanları 
qazanır. Bədiiliyin obyektiv ölçüləri daxilində onlar bədii 
kəşf səviyyəsinə yüksəlir, səs enerjisinə çevrilib poetik duy-
ğuları oxucunun qəlibinə, fikirləri şüuruna həkk edir. Bir 
sözlə, səs-söz təkrarları Aşıq Ələsgər poeziyasına yaşamaq 
hüququ verən ən mühüm estetik kateqoriya kimi daxil 
olmuşdur. 
G,Ö~Səni gördüm, əl götürdüm dünyadan, 
L~Ala gözlü, qələm qaşlı Güləndam. 
A~Alma yanağını, ay qabağını 
Görən kimi ağlım çaşdı Güləndam. 
 
Ə,S,Z~ Səhər-səhər bağda gəzən nazənin 
Dəstinlə qönçəni üz qadan alım. 
S,D~Süsəndən, sünbüldən, lalə, nərgizdən 
Siyah tellərinə düz, qadan alım (8,102) 
 
Ç,S~Al çətirin çıx səhraya 
S~Sal sərinə sayə, gəz 
S~Sakin əyləş sin içində 
Həqiqətdən ayə gəz. 
S~Ağ eylə sinən aynasın 
Ş~Şəri şeytandan gəda. (8,96) 
Səs-söz təkrarları Aşıq Ələsgər şeirində vəzn tərtibi 
üçün vacib amildir. Bu, şeirin dinamik tərtibi üçün çox va-
cib amildir. Bu, şeirin dinamik və emosional lirik təhkiyə-

---

 
 
57 
 
sində xüsusi poetik ab-hava yaradır, güclü arxitektonik  
material kimi çıxış edir. Bu cür hissi ifadə modelləri fərq-
ləndirici məna elementlərini qabarıq üzə çıxarır, səs sistem-
indən doğan avazlanma üslubi sərrastlığa gətirib çıxarır. 
Təkrarların bilavasitə nəticəsi kimi güclü poetik-linqvistik 
assosiasiya yaranır, mənə və səslər dalğa-dalğa yayılıb şeirin 
ümumi ahənginə hopur. Daxili bir ahəng səs tərkibi etibarilə 
sözləri bir-birinə üslubi tellərlə möhkəm bağlayıb 
bədiiləşməyə məruz qoyur. Lirik emosiya və intonasiya ilə 
müşaiyət olunan göstərilən şeir fraqmenti deyilənlərin canlı 
illüstrasiyasıdır. 
Aşıq Ələsgər üçün səs effekti və ondan sənətkarlıqla 
yararlanma melodik kamilliyə nail olmağın rəhnidir. Məhz 
buna görədir ki, səs fiqurlarına müraciətlə, səs faktoruna 
həssaslıqla o, fonetik, leksik-qrammatik vasitələrin mürək-
kəb sintezini yaratmışdır. 
Ş~Tovuz kimi qalxdın çeşmə başından 
L,G~Cəmi gözəllərin gözəli Güllü 
A,B~Almadı yanağın büllür buxağın 
M,L~Dodaqları meyli məzəli Güllü (8, 47) 
 
D~Məskən saldım asatanada, dərində 
R~Dost bağını becərin də, dərin də 
R~Gövhər olar dəryalarda, dərində 
Onu qəvvas çəkər ay üzə tək-tək. (8, 16) 
Aşıq Ələsgərin üslubundakı təkrarlar sistemi güclü 
sənətkarlıq vərdişidir və o, cazibəli poetik əks-səda doğur-
maqla təqdir olunur. Bu sistemin əsasında dilin eşitmə ilə 
müəyyənləşən fonetik sisteminə xas olan əlamətlər dayanır. 

---

 
 
58 
 
Onun yaratdığı obraz zənginliyi Aşıq Ələsgərin estetik kon-
sepsiyasından qüvvət alır. Müşahidələr göstərir ki, səs 
ahəngi Aşıq Ələsgərin bədii təfəkkürünün ən mühüm ifadə 
formalarındandır və bu cür yanaşma səslərin yeni-yeni təra-
vətli üslubi çalarlarını kəşf etmə meylinin nəticəsidir. 
Azərbaycan dilinin zəngin fonopoetik sistemi ilə 
ritm əlvanlığına nail olmaq, poetik ahəngin alliterasiya və 
söz təkrarları üzərində köklənməsi Aşıq Ələsgər dilinin nə-
zərəçarpan məziyyətidir. Səsləri müəyyən ahəngə gətirmək 
və onu dinləyiciyə təqdim etmək dilin daxili potensialına bə-
lədliyin əlaməti kimi təzahür edir. Səs-söz təkrarlarının 
poetik ünsiyyət vasitəsi Aşıq Ələsgərin istedadının qüdrə-
tidir. 
B, G~ Bir gözəl görmüşəm Çayqılışlıda 
B~Boy-busatı, hər növrağı şirindi. 
Bəstə boyu, ağ əndamı, gül üzü 
Baxdıqca qaşının tağı şirindi (8, 135) 
 
S~Sərv kimi sığal verib anası, 
G~Guşunda guşvara qızıl tanası 
B,L~Bağçalar bülbülü göllər sonası 
A~Dağların ceyranı, maralı Xurşud (8, 93) 
Səslərin alliterasiyalaşması Aşıq Ələsgər üslubunda, 
misra və bənd tərtibində, onların bədii mətnin ayrılmaz ün-
sürünə çevrilməsində mühüm rol oynayır. Onun üslubi isti-
qamətini dahi söz ustadının poetik niyyəti müəyyənləşdirir. 
Məzmunun tutumlu, bədii mündəricənin siqlətli olması səs-
lərin musiqili nizamından törəyir, şeirin ruhu səslərin 
melodik axarında daha qabarıq formalarda üzə çıxır. Səsin 

---

 
 
59 
 
alliterasiya məcrası fikrin dinamikasına intensiv xarakter 
verir. Beləliklə, uğurlu alliterasiya, münasib səs tapıntısı ol-
duqca vacib yaradıcılıq aktı kimi meydana çıxır. Deməli, 
Aşıq Ələsgər dilində alliterasiyanın əsas estetik prinsipinin 
mahiyyəti şeirlərə sənətkarlıq kontekstindən yanaşılmaqla 
dərk olunur. Aşıq Ələsgərin üslubu üçün səs təkrarı ritm ta-
pıntısının özülüdür. Eyni məxrəcli səslərin üfiqi və şaquli 
təkrarı poetik səslənmə amili, bədii gözəlliyin xalq şeiri 
janrlarındakı estetik təsdiqidir. 
S, T~ Könül gərək istədiyin istəyə 
Dostun sözün dosta gərək dost deyə 
Rəhm elədin mən günahkar xəstəyə 
D~Dərdini Loğmana dedin, nə dedi (8, 302) 
 
M, U,Z~ Muroy, Muşoy, Murğuz, Kəpəz 
Olmaz yamağın, Şah dağı (8, 345) 
Q~Qəddinə, qamətinə, 
Qalıblar heyran, Şapəri (8, 247) 
Aşıq Ələsgərin poetik dilində elə bir səs və ya səs 
kompleksi yoxdur ki, o, şeirin digər semantik-üslubu 
kompleksi ilə bağlanmasın. Səslərin forma və məna yaratma 
imkanları ayrı-ayrı üslubi anlayışlarla daxilən bağlıdır. 
Dilimizin fonetik təsvir elementləri adi səs təkrarının 
aludəçiliyi yox, sözün dürüst umasında poetik assosiasiya və 
estetik emosiya doğurma mənbəyidir. Müəyyən səslərin 
alliterasiyası sözün, poetik mətnin səs cildinin ahəngdarlığı 
ilə sənət nümunəsi hasil edir. Digər ritmik vasitəsilə 
qovuşmaqla alliterasiya melodiyası əksərən bədii mətnin 
ümumi ahəngini kökləyir. 

---

 
 
60 
 
Müşahidələr göstərir ki, dahi sənətkarın şeir dili 
onun gözəl fonetik tərtibindən kənarda təsəvvürə gəlmir. 
Səslər Aşıq Ələsgər dilinin elə nizam və düzüm qaydasıdır 
ki, obrazlı təəssürat məhz onun imkanlarından zənginlik 
tapır. Bu əlamət göstəricisinə istinadən qətiyyətlə demək 
olar ki, Aşıq Ələsgər şeir formasının hər bir fonetik ünsürü 
mənalıdır. O dərəcədə mənalıdır ki, başqa formada həmin 
məzmun təsəvvür xaricindədir. 
S~Süzür gəlir səkə-səkə 
Sanki quba-qaz dolanır 
ND~Qasında, kirpiyində 
İşvə, qəmzə, naz dolanır (8, 235) 
 
B~Bərq verir büllur buxaq 
Savalanın qarına bax (8, 234) 
G, R~Gözlərin görənin canını alır, 
Həsrətini çəkən vaxtsız qocalır 
S~Sədarı, sultanı taxtından salır 
R~Bəhrəm vurur ürüzgara qaşların (8, 106) 
Aşıq Ələsgərin dilində səs-söz təkrarları emosional-
ekspressiv zənginliyin ifadə qaynaqlarından biridir. Onun 
şeirlərində işlənmiş bədii ifadə kompleksində fonoloji tək-
rarların xüsusi payı olduğunu göstərən nümunələr istənilən 
qədərdir. Diqqət çəkən odur ki, Aşıq Ələsgərin dilində tək-
rarlar şeirin ümumi ahəng və intonasiyasına, ritminə, məna 
çalarlarına maksimum dərəcədə tabe etdirilir. Hansı fonem-
lər üzərində köklənməsindən asılı olmayaraq, səs simmetri-
yası və nizamlı səslənmə sistemi ciddi poetik mahiyyəti olan 
hadisə kimi meydana çıxır. Səsin bədii boyası onun uğurlu 

---

 
 
61 
 
üslubi tapıntısından nəşət edir. Səslərin poeziyası ondan do-
ğulan obrazlılığın əlavə impulsuna zəmin hazırlayır. İfadəli-
liyin yeni impulsu müəyyən məsəfələrdə təkrarlanan səslər-
dən forma gözəlliyi əxs etmiş kontekstdən doğur. Aşıq 
Ələsgərin şeir nitqində səs təkrarları zəngin bədii həyat ya-
şayır. Ən kiçik dil vahidləri böyük bədii məqsədə xidmət 
göstərir. Bədii norma və estetik meyarlar çərçivəsində onlar 
şeir dilinin əsas atributlarından birinə çevrilir. 
Q, D~Qəza tutdu, qədər məni budadı, 
Ağlatdı, dostları, güldürdü, yadı 
Z~Zəhrimara dondu ağzımın dadı 
Ə~Əlimdə şərbətim ağı kəsildi (8, 98) 
 
T~Adı Tərlan, özü tərlan balası 
Cilvələnib tərlan tavarı kimi (8, 99) 
M, Ağ, Ax~Ötkün sözüm, kəskin baxtım olaydı, 
Ağ otağım, zərrin taxtım olaydı 
Ələsgərəm, cavan vaxtım olaydı. 
Q, Ə~Qəddim əyib qəhri-qəza, Müşgünaz (8, 115) 
Səs təkrarı poetikləşmə prosesinin intensivlik 
dərəcəsinin göstəricisidir. Aşıq Ələsgərin dilində təkrar səs 
mətnin poetik ruhuna yaxın formada nüfuz edir, səs 
harmoniyası zahiri əlamət kimi yox, məzmunun daxili 
mahiyyətinin poetik cizgiləri ilə əyaniləşir. Eyni notların 
kəmiyyət artımı bədii keyfiyyət üstünlüyü ilə müşaiyət 
olunur, şeirin poetikasını folklor kökünə daha möhkəm 
bağlayır. Başqa sözlərlə desək, Aşıq Ələsgərin səs təkrarları 
nitq xəlitəsində ritmik metafora səciyyəsi daşıyır və poetik 
ovqata xüsusi hərarət gətirir. Səslərin alliterativ təkrarı 

---

 
 
62 
 
nəhəng sənət korifeyinin poeziyasında bədii yetkinlik 
ləyaqəti nümunəsidir və onun zəngin irsi diktə edir ki, 
alliterativ səs naxışları sistemli ardıcıllıq kəsb etdiyi 
məqamlarda şeirin mənəvi sərvət dəyərini, sirayətetmə 
qabiliyyətini artırır. 
D, Q~Dodağın qönçədi, dişlərim sədəf, 
Qaşların qüdrətdən qara, Bəyistan (8, 51) 
S, D~Sağ dəstinlə dərdli sərim ov, sına, 
Lazımdır ki, ovçusundan ov sına 
Gözün təmənnası salıb ovsuna, 
Şahmar tək endirir dağıdan məni (8, 164) 
S, L~Sallana-sallana gələn Salatın 
Ş~O sərxoş yerişin yola yaraşır 
H, L~ Salıbsan gərdənə heykəl həmayıl 
B, Q~Qızıl bazubəndlər qola yaraşır. (8, 130) 
Aşıq Ələsgərin müəyyən ifadə biçimlərinə saldığı 
səs təkrarları, fonetik paralelizmlərin işləklik tezliyi şeiri 
yeni-yeni məna çalarları ilə bütövləşdirir. Poetik fonetika 
sferasında yaranan harmoniya bədii forma atributu kimi 
çıxış edir. Alliterasiyalaşmış səslərin yaratdığı ritm-
intonasiya fonopoetik amil olaraq şeirin əsas struktur 
əlaməti olub poetik fikrin münasib forma zəminində 
qavranılmasını sürətləndirir. Obrazın mahiyyəti səs 
qavrayışı nəticəsində daha da dolğunlaşır, yeni üslubi 
çalarlarla zənginləşir. Elə buna görədir ki, Aşıq Ələsgər şeiri 
birnəfəsə oxunur. Alliterasiyanın yaratdığı ahəng pillə-pillə 
yüksəldikcə lirik təəssürat, bədii düşüncə və emosiya poetik 
həqiqətlərin əks-sədasına çevrilir. Bir sözlə, Aşıq Ələsgərin 
yaradıcı şəxsiyyəti mükəmməl dil strukturlarında, forma 

---

 
 
63 
 
mütəhərrikliyində müşaiyət olunan poetik mühakimələrin 
intəhasız qatlarında işıq saçır, heykəlləşir. 
Ş~Şin şəhər axtarar, şəc ara dəyər 
Şeytan şər eyləyər şəc ara dəyər 
Daşlar çaylar qalxar şəcarə dəyər 
Hərlənər daşlar, ay eylər qıy-qiy (8, 179) 
Ş~Elə ki şər gəldi, qaraldı qaşı 
D~Dumana qərq olur dağların başı 
Düşəndə qurd ilə kəlbin savaşı, 
Q~Uzun çəkir çilu-qolların, dağlar (8, 61) 
L~Gözüm qaldı siyah teldə 
Bülbül öldü meyli güldə (8, 265) 
Bədii mündəricə ilə formanın estetik səciyyə 
uyğunluğu Aşıq Ələsgər misralarında səs-söz oyununun 
mənalı təzahürləridir. Onun fikir və duyğularının dərin 
emosional şərhi şeirin dilində canlı həyat cizgilərini 
qabardır, fonoloji vasitələrin üslubi rənglərə düşməsini 
təmin edir. Şeirin səs quruluşu onun komunakasiya 
vasitəsinə çevrilməsinə səbəb olur. Forma ləyaqətini təmin 
edən üslubi əməliyyat poetik ritmin gözəl ifadəsinə 
yönəldilir və tutumlu sintaktik formalarla ifadə olunur. 
Fonetik-qrammatik vasitələrin operativliyi bədii təəssüratın 
vüsətinə yardımçı olur. Aşıq Ələsgər səs fiqurlarının 
nizamını elə üslubi əməliyyat səviyyəsinə çatdırılmışdır ki, 
bu çeviklik bədii qavrayışın intensivliyində əsas amil kimi 
xüsusi heyranlıq doğurur. 
Q~Qisasa qisas aldı 
Bir qana yüz qan eylədi (8, 240) 
Qəddim xəm eyləyib 

---

 
 
64 
 
Qəhri qəzanın qədəri (8, 214) 
Ş~Lənət şeytana de şər işdən əl çək 
Şeytan səni salar ayaq-ayağa (8, 178) 
Y-Hanı bu yaylaqda yaylanan ellər. 
G~Görəndə gözümdən car olur sellər (8, 60) 

---

 
 
65 
 
ASSONANSIN MELODİK ÇALARLARI 
VƏ BƏDİİ-ÜSLUBİ SPEKTRLƏRİ 
Qüdrətli Azərbaycan dilinin möhtəşəm abidəsi olan 
Aşıq Ələsgər şeirləri aşıq poeziyasının dil və üslub özəllik-
lərini araşdırmaq üçünü mötəbər bir mənbədir. Onun dilin-
dəki gözəllik ünsürləri, mükəmməl ifadə vasitələri poetik 
motivləri əks etdirən bədii naxışlar kimi şeir poetikasının 
tədqiqinə bol material veirr. Zəngin məzmun və məna çalar-
larının Aşıq Ələsgər təravətli sözlərlə, orijinal bədii forma-
larla ifadə edir, yeni ifadə vasitələrini aşkarlamaqla mükəm-
məl estetik zövq oyadır. Mətnin, mənanın poetik-üslubi fi-
qurlar qəlibində, bədii ifadə formalarına uyğun şəkildə qu-
rulması Aşıq Ələsgərin şair texnikasının əsasını təşkil edir. 
Poetik kateqoriyaların, zəngin bədii irsin dil sənətkarlığının 
əsaslarını dərindən mənimsəyən Aşıq Ələsgər xalqın mənəvi 
sərvəti olan dilindən formal bir vasitə kimi deyil, söz sənəti-
nin forma və məzmun vəhdətini, bütövlüyünü təmin edən 
mühüm amil kimi bəhrələnmişdir. Sənətkarlıq baxımından 
zəngin və kamil olan bu dilin bədii-estetik dəyəri və bitkin 
mənzərəsi onun hər bir misrasında təzahür edir. Bütün 
səviyyələrdə burada bədii dil vasitələri elə qovuşmuşdur ki, 
bunların eyni bədii motiv üzərində birləşən elementlərindən 
birini də dəyişmək, ümumi mətn mühitindən təcrid etmək 
mümkün deyildir. Hər bir üslubi vasitə, dil ünsürü vahid 
sistemin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi qavranılır. 
Xalq dilinin ifadə vasitələrinin, onun fonetik, leksik-
qrammatik və poetik-üslubi potensialının tam gücü ilə 
hərəkətə gətirilməsi Aşıq Ələsgərin xəlqi bir söz sənətkarı 
kimi ucalmasının əsasında dayanır. Dilimizin bədii 

---

 
 
66 
 
potensialına dahi söz ustadı tərəfindən qüdrət verilmiş, 
qədim və zəngin poeziyamıza yeni nəfəs, yeni təravət 
qatılmışdır. İstedad orijinallığı sözə yeni həyat bəxş etmiş, 
onun ümumi mənzərəsinin zənginlik dərəcəsini artırmışdır. 
Aşıq Ələsgərin bədii ustalığı, yaradıcılıq məharəti və 
istedadının gücü bədii qayənin açılmasına xidmət edən adı 
danışıq sözlərinə, ünsiyyət leksikasına yeni həyat vəsiqəsi 
bəxş etməsindədir. 
Hər bir dil vahidi poetik məzmunun, fikrin 
emosional təsir gücünün reallaşmasına o dərəcədə xidmət 
edir ki, burada üslubi təyinatdan kənarda heç bir linqvistik 
ünsurə rast gəlmək mümkün olmur. Üslubi məqamlar sözün 
konkret bədii funksiyasının istiqamətini müəyyənləşdirir. 
Aşıq Ələsgərin söz işlətmə səriştəsi nəticəsində ənənəvi 
deyim tərzində də orijinal görünən ünsürlər olduqca dərin 
məzmun kəsb edir. Məlum söz mətn şəraitində mənaca 
sanballaşır, çəkicə ağırlaşır. Nəticədə hər bir şeir gözəl sənət 
örnəyi olur. 
Üslubi cəhətdən yüklənmiş dil vahidlərinin hər biri 
xüsusi estetik vəzifə daşıyır, şeirin maksimum poetik 
effektliliyini təmin edir. Aşıq Ələsgərin söz sərrastlığı 
ümumi dil sənətkarlığının əsasında durur və mətnin estetik 
boyalarına təzəlik, təravət gətirir. Sözə üslubi çalarına görə 
yanaşmaq səriştəsi qüdrətli ilham sahibinin şeirində öz oriji-
nallığını bütün incəlikləri ilə göstərir. Bütövlükdə Aşıq 
Ələsgərin poetik təcrübəsində lirik janra məxsus əsas estetik 
normaların təfərrüatları əyaniləşir. 
Aşıq Ələsgər poeziyanın ənənəvi forma qəliblərində 
səmiyyəti, təbiiliyi və obrazlılığı ilə könül oxşayan 

---

 
 
67 
 
əsərlərinin mükəmməl dili ilə poetik təssüratı yüksək həddə 
çatdırmaqla məzmunlu forma anlayışında istedad amilinin 
rolunu öz poetik şəxsiyyətində təsdiq edir. Formanı 
məzmuna və əksinə, məzmunu formaya tabe tutan Aşıq 
Ələsgər öz imkanları çərçivəsində dilin bütün yaruslarından 
obrazlı təfəkkürünün parlaq ifadəsi üçün məharətlə istifadə 
edir. Klassik şeirimizdə və şifahi xalq yaradıcılığında işlədi-
lən bədii ifadə vasitələrindən, məcazlar sistemindən və s. 
yararlanmaqla müvazi şəkildə məzmunu forma gözəlliyinə 
yaraşıq verən dil vahidlərini uğurla bədii mətnə daxil edir. 
Məzmunun tələbi və təsiri ilə işlədilən hər bir linq-
vistik ünsür poetik forma qəliblərinin tərkib hissəsinə 
keçərək mükəmməl mənanın zahiri bəzəyinə çevrilir. Aşıq 
şeirinin sabit, dəyişməz deyim qəlibləri Aşıq Ələsgərin 
çevik üslubi əməliyyatları sayəsində daim təzələnir, yenilə-
şən sanballı və poetik yüklü məzmunla bədiilik və gözəllik 
tələblərinə uyğun gəlir. Təsirləndirmə keyfiyyəti bütün hal-
larda görkəmli söz ustadının əsas atributu kimi özünü 
büruzə verir. 
Səs təkrarının üslubi xassələrinin səfərbərliyi Aşıq 
Ələsgər şeir mətnlərinin fonologiyasını müəyyənləşdirən 
amildir. Alliterativ səslər silsiləsinin poetik potensiallığın-
dan doğan assosiasiyalar öz bünövrəsini xalq dili zəminin-
dən aldığı üçün qüdrət və qüvvət mənbəyi səlahiyyətinə yi-
yələnir. Fonoloji ifadə vasitələri söz sənətkarının ilahi-mə-
nəvi dünyasından şirə çəkir, canlı ünsiyyət elementlərindən, 
onun yaratdığı poetik iqlimdən təsirləndiyi üçün Aşıq 
Ələsgər şeirləri səmimi duyğuların ahəngdar səslənməsin-
dən, nizamlanmış avazlanma keyfiyyətdən hasilə gəlir. Hər 

---

 
 
68 
 
bir fəal səs tərkibləri, fonem yüksək şeiriyyət üstündə kök-
lənir, misralardakı lirik nidalar, səs boyaları Aşıq Ələsgər 
şeir nitqi üçün adi və zəruri dil materialı təəssüratı formalaş-
dırır. Musa Adilovun yazdığı kimi, “Şeir dilin təravətidir. 
Xalqın dilinin bütün ehtiyat qüvvələri şeir vasitəsi ilə üzə çı-
xarılır. Xalqın dilini də sənətkarları ilə tanıyırlar.  
Ən qüdrətli sənətkarlar dilin daxili musiqisinə çox 
həssas olur, öz ölməz sənət incilərini bu musiqi üstündə 
bəstələyirlər. Ustad Aşıq Ələsgər deyirdi: 
 
Qışda dağlar ağ geyinər, yaz qara 
Sağ əlinlə ağ kağıza yaz qara. 
 
Digər sənətkarlıq xüsusiyyətlərini bir kənara qoyub, 
burada diqqəti yalnız “ağ” (dağlar, ağ, sağ, ağ, kağız), “qa” 
(qara, qara) ünsürlərinin təkrarından yaranan ahəngdarlığına 
cəlb etmək istərdik” (3, 156). 
Ritmik ifadə tərzi Aşıq Ələsgər üslubunun ən ümdə 
xüsusiyyətidir. Bunlar poetik ovqatın bədii əks-sədası, ülubi 
nyuansların sintezi kimi olduqca dəyərli ədəbi-bədii dil 
hadisəsidir. Səs-söz təkrarları zəminində əşya və hadisələrin 
fonetik obrazı canlandırılır. Bir səsin, yaxud eyni səs komp-
leksinin assiativ təkrarı çox vaxt müəllifin gerçəkliyə 
müəyyən poetik baxışlarını əks etdirir. Təkrarlanmaqla 
səslər bədii enerji ehtiyatlarını zənginləşdirir və onların ifa-
dəlilik potensialı aşkarlanır. İnsan ruhunun şeiriyyəti səslərə, 
sözlərə köçür. Aşıq Ələsgər dilinin sehri məhz belə məqam-
larda daha bariz formalarla təzahür edir. Rəng çalarlarına 
maksimum həssaslıq, sənət dilini fonoloji təkrarlar hesabına 

---

 
 
69 
 
naxışlamaq Aşıq Ələsgər şeir üslubunun məziyyətlərinə işıq 
saçır. Hər bir səs naxışı bədii məzmunun cövhərini canlan-
dırır. Diqqət çəkən odur ki, simmetrik səs-düzümü mexaniki 
şəkildə quraşdırılmır, digər üslubi anlayışlarla mütəhərrik 
halda qovuşaraq vahid bədii qayənin canlandırılmasına isti-
qamətləndirilir. Aşağıdakı nümunədə “a” saitinin kəmiyyət 
üstünlüyü poetik informasiyanın səmərəsini xeyli artırır və 
beləliklə, sənətkarla dinləyici arasında ünsiyyət fəallaşır.  
Könül müştaq olub xəttü xalına 
Məlakə şəklinə mah camalına 
Alma kimi yanağının alına 
Gözün sataşmağın nə damağı var (8, 116) 
Püstav, naçalnik gələndə kəndə 
Obanı, oymağı vururlur bəndə (8, 280) 
Şeirlərinin dil tərtibində alliterasiya və assonansın 
yaratdığı mətn estetikası Aşıq Ələsgər sənətinin ümdə xüsu-
siyyətlərinə, fərdi üslubunun struktur əlamətlərinə aydınlıq 
gətirir. Səs paralelizmlərinin intensiv tətbiqi sənətkarlıq 
nöqteyi-nəzərindən maraqlı üslubi nyuanslar meydana 
çıxarır. Aşıq Ələsgərin üslubunda bu cür ifadə vasitələri sə-
nətkarlıq məharətinin təsdiqi kimi diqqət çəkir. Aşıq Ələsgər 
şeirinin ifadə tərzinin təbiətini, üslubi mahiyyətini və poetik 
spesifikasını sərrast şəkildə açıqlayan vasitə kimi öz 
təsdiqini tapır. Təsvir-tərənnüm obyektinin hissi obrazları, 
real mənzərələri səs təkrarları ilə canlandırılır. Poetik məna 
səs ahəngindən, alliterativ deyim tərzindən və deməli, dahi 
söz sənətkarının sənətkarlıq məharətindən nəşət edir. Səsin 
məna çaları üzərində xüsusi diqqətlə götür-qoy edib onun 
incə üslubi boya fərqlərini duymaq alliterasiya və 

---

 
 
70 
 
assonansın iştirakını zəruriləşdirir. Səs həssaslığına bu cür 
meyl Aşıq Ələsgər yaradıcılığının üslub müəyyənliyində 
əsas amildir. Səs təkrarları ustad aşığı əsas estetik prinsipləri 
çərçivəsində fəaliyyət göstərərək dilin digər poetik material-
ları eyni motivlər üzərində səsləşən poetik funksiya və təsir 
dairəsinə daxil olur. Səs və məna ovqatı, bədii obrazın emo-
sional çalarları, bütün təsvir vasitələri arasındakı üslubi ülfət 
xüsusi dolğunluqla nümayiş etdirilir. Misralarda qalın və 
incə, açıq və qapalı saitlərin, samitlərin ahəngdarlığında bu 
özünü göstərir. 
Q~O cəllad qaşarın qəhri, qəzəbi 
Qəsd eylər cismimdən narı dağıtsın 
A~Gözümü talan salar Azərbaycana  
Dilim istər Alosmanı dağıtsın. 
 
Uruhum, cismanım, nəbzim, həyatım 
Z~Zinnətim, zivərim, adım isbatım 
Lisanımsan gəlməyəndə baratım 
Naləm istər bu dünyanı dağıtsın. (8, 58) 
Aşıq Ələsgər misralarının səs naxışlarında assonans– 
eynicinsli saitlərin təkrarı poeziya texnikasına mükəmməl 
yiyələnmə məziyyəti kimi təqdir olunur. Eyni məxrəcli 
saitların bir-birini izləmə qanunauyğunluğu ulu sənətkarın 
mətn tərtibetmə prinsiplərinin estetikası üzərində qərarlaşır. 
Bədii mündəricənin, tamamlanmış poetik məzmunun 
təravəti ümumxalq dilinin tükənməz səs xəzinəsindən, onun  
fonoloji üslubi imkanlarından ifadə məharəti ilə təzahür 
edir. Assonansın yaratdığı emosiya, fonoloji təkrarlardan 
doğan həyəcanlar Aşıq Ələsgərin zəngin poetik təcrübəsi, 

---

 
 
71 
 
gərgin yaradıcılıq axtarışları və bədii-üslubi kəşfləri ilə 
yaddaqalandır. Məzmunlu kamil ifadə forması olaraq 
assonans Aşıq Ələsgərin şeir nitqinin özəlliklərini sirayət 
edir və mətnə professional poeziya səviyyəsi qazandırır. 
Assonansın sənətkarlıq meyarlarına uyğunluğu poetik hiss 
və fikrin təbiiliyində müstəsna xidmət göstərir. 
Aşağıdakı şeir parçalarının təşəkkülündə “a” saitinin 
nizamlı ardıcıllığı “q” samitinin alliterasiyası ilə birlikdə 
mətnin texniki təşkilində əsas rol oynamışdır. 
Ə,A~Əsər yellər qəhr eyləyər yaz qara 
A~Daşar çaylar gələr daşlar çata-çat 
Aşıq çaşsa, dildə, “qara”, “qar” qalar (8, 180) 
Dağlar sinəsində qara qar qalar 
Gəştə çıxsa ərşə qara qarğalar 
Çalar qanadların ay eylər qıy-qıy (8, 179) 
Eyni səs notları ilə Aşıq Ələsgər şeirin ahəngində 
həyat və gözəllik duyğularını, estetik zövqü vüsətli edir. 
Sətirlərin melodik quruluşu lirik ovqata dramatizm verir. 
Eyni səs kompleksinin sistemli təkrarından bütövlükdə mətn 
nizamlanır, melodiya notları kimi bir-biri ilə ahəngdar 
şəkildə bağlanaraq vahid tələffüz axarına tabe olur. 
Beləliklə, dilimizin incəlikləri, şeiriyyətli akustikası vəzn və 
melodiya yaradıcılığına cəlb olunub estetik zövq mənbəyinə 
çevrilir. 
Aşıq Ələsgərin sənət dilində intensiv xarakter 
daşıyan effektli təkrarlar hissi-idraki təsir mənbəyidir. 
Forma təravəti, şeiriyyətin mayası təkrarlanan dil faktlarının 
ritm yaratma xislətindədir. Poetik nəfəs səs təkrarlarının 
üzərində köklənir və üslubi fiqurların başlanğıcında dayanır. 

---

 
 
72 
 
Buna görə də fonetik paralelizmlər Aşıq Ələsgərin poetik 
düşüncəsinə olduqca doğmadır, onun üslub zərifliyidir. Ulu 
sənətkarın lirik düşüncələrinin ən cazibəli maddi formaların-
dan biri kimi müxtəlif təkrar sistemi bədii mətni şeiriyyətlə 
gözəl ritm və intonasiyası ilə, xüsusi ahəndarlıqla yükləyir. 
Onun bədii təsvir dinamikasında assonansın möhürü özünü 
aşkar şəkildə göstərir. Aşağıdakı şeir bəndində saitlərin da-
vamlı uyarlığı ritmikləşdirici faktor kimi çıxış edir, assonans 
fiqurlar müəllifin üslub mədəniyyətinin göstəricisinə 
çevrilir. 
Ə, İ – Könül qəmgin, ürək dərdli, vərəmli, 
Səni gördüm səxavətli, kərəmli 
Bir mirzə lazımdır əli qələmli 
Mən deyən vəsfini yaza, Müşkünaz. (8, 115) 
Bir çox cəhətdən poetexnik tələblərlə şərtlənən səs 
təkrarları Aşıq Ələsgərin dilində poetik məzmuna milli ruh 
verən üslubi fiqur kimi olduqca diqqətçəkəndir. Təkrarlanan 
dil faktlarının poetikləşərək sistem təşkil etməsi bir də 
onunla əlamətdardır ki, onlar misra sxeminin sıxlığında fikir 
və emosiya tutumunu gücləndirə bilir. Belə məqamlarda 
bədii təsvir və ifadə intensivliyini təkrarlar ələ ala bilir. Şeir 
üslubunun materialına çevrilən fonoloji ifadə üsulları Aşıq 
Ələsgərin dilində forma aludəçiliyindən irəli gəlmir. Buna 
ciddi sənətkarlıq meyarları ilə yanaşan Aşıq Ələsgər bədii 
mətləbin hissi-idrakı təsirini, üslubi potensialını artırır. 
Səslərin alliterativ sıralanması Aşıq Ələsgər üçün poetik fik-
rin sürətli anlaşılmasına yönəldilən üslubi təsir vasitəsi kimi 
dəyərlidir. Onun əsərləri mövzu-mündəricə baxımından 
müxtəlif olduğu kimi, assonansın işlənmə potensialı və 

---

 
 
73 
 
üsulları da rəngarəngdir. Bütün hallarda səs assonansı ilə 
köklənmiş şeirlər incə lirizmi və oynaqlığı ilə seçilir. 
Tifil fəğan eylər şirin yolunda 
Rübah dura bilməz şirin yolunda 
Ölsəm Fərhad kimi Şirin yolunda 
Adam sayar adam sayılan məni (8, 174) 
Göydə huri, pəri, mələk 
Behiştdə qılman yeridi (8, 240) 
Misralarda sait səs quruluşunun incəlikləri və çevik-
liyi məzmun zənginliyinə qovuşmaqla poetik obrazlara 
keçir. Canlı danışıq dilinin bütün gözəllikləri şeirə nüfuz 
edir, ünsiyyət nitqinin təbiiliyi misralara hopur. Aşıq 
Ələsgərin yaradıcılıq intuisiyası forma və məzmun uyarlığı-
nın mükəmməlliyində təzahür olunur. Bitkin poetik fikir 
məzmunlu forma ilə ifadə olunur. Təsvir obyektini ulu sə-
nətkar səslərin yaratdığı obrazlarda aşkarlayır. Səslərin 
akustik incəliklərindən doğan ritm əlamətləri sistem halına 
düşərək poetikləşir. 
Aşıq Ələsgərin fərdi deyim tərzində fonemlər sis-
teminin şeiriyyətinə fəal münasibət açıq-aşkar görünür. 
Dilin musiqisini şeirə gətirmək istedadı bütün füsunkarlığı 
ilə onun bənzərsiz yaradıcılığında boy göstərir. Alliterasiya 
və assonans Aşıq Ələsgər sənətinin özülündədir, dilinin 
şeiriyyətidir. Onun misralarında yer tutan alliterativ təkrar 
müəyyən melodiya əlamətinin daşıyıcısıdır. Səslərlə digər 
bədii ifadə vasitələri arasında güclü daxili ahəng mövcud-
dur. Aşıq Ələsgərin poetik dil qanunlarında fərdi üslubi ax-
tarışların özünəməxsusluğu əsas yer tutur. 
 

---

 
 
74 
 
Səhər-səhər sığal verir 
Ayna qabağa Gülxanım 
Tay olmaz dağlarda lala 
Gülgəz yanağa Gülxanım (8, 256) 
 
Ələsgərəm, yandım aman, əl aman 
Belə mürvət olmaz, ay qaşı kaman 
Hər kəs dosdan-dosta qandırsa yaman 
Tufanasın Kərəm Kanı dağıtsın (8, 58) 
Təbii səs obrazları səs təkrarlarına həssas 
münasibətdən, fonetik tərkib etibarilə yaxın sözlərin bədii-
üslubi imkanlarına bələdlikdən və ondan səmərəli bəhrələn-
məkdən irəli gəlir. Söz düzümünün estetik əsasında səs 
ahənginin təbii axarı dayanır. Bu, Aşıq Ələsgərin kamil 
poetikasından, ilhamının, ruhunun çoşqunluğundan doğur. 
Ulu sənətkar fonoloji vahidlərin üslubi imkanları dairəsində 
öz mükəmməl fərdi poetik üslubunu formalaşdırır. Onun 
deyimində poetik hiss və ehtirasların real ifadəsi sözçülüyə 
imkan vermir. Canlı söz, təbii ritm-intonasiya çalarları Aşıq 
Ələsgərin söz demə ucalığını, onun ülubi simasını və sənət 
mövqeyini ortaya qoyur. Assonans və alliterasiya tapıntıları 
bədii niyyətin məğzinə varmaq imkanlarını genişləndirir. 
Səslərin poeziyası, şeiriyyəti və musiqisi qulaqlarımızda 
səslənir. Səs təkrarlarından şairanə istifadə süni dil 
quruluğuna son qoyur, şeirdə dil mülayimləşir, bu mülayim-
likdə həssas və səmimi bir qəlbin kövrək əks-sədası duyulur. 
Daxili mütəhərriklik və ahəng Aşıq Ələsgər sözünün sehrini 
açmaq üçün mühüm bir vasitəyə çevrilir. Dilin zəngin vokal 

---

 
 
75 
 
imkanlarından çevik və operativ üsullarla faydalanma mətn-
in bədii məziyyətlərini, estetik keyfiyyətini qabarıqlaşdırır. 
Alliterasiya və assonans Aşıq Ələsgər dilində bədii 
mətləbi qavrama yolunu aydınlaşdırır. Eyni məxrəc üzərində 
səs düzümü xüsusi avazlanma tempi yaradırsa, həm də bu 
harmoniya möhtəşəm səs obrazı əmələ gətirir. Bədii qayə 
təkrarlanan fonemlərin melodiyası vasitəsi ilə qavranılır. 
Aşıq Ələsgərin nitqində bütün səs ünsürləri üslubi-semantik 
məna aydınlığı nəzərə çarpdırmaqla mətnin daxili məntiqinə 
söykənir, emosiyanın müstəqil daşıyıcılarından biri kimi 
rəngarəng assosiasiyalar yaradır, mətnin semantikasına 
xüsusi poetik sanbal əlavə edir. 
Xəstə könül istər narı görəndə 
Ya dost-dostu, ya yar yarı görəndə 
Bülbül gül üstündə xarı görəndə 
Qan ağlar rüxsarı yaşa dayanmaz (8, 62) 
 
Gözəllər sultanı, ay Səlbi xanım, 
Sullanışın bir mahala əvəzdi 
Gözlərinə qiymət qoya bilmərəm 
Qaşın min tümənlik mala əvəzdi. 
 
Ələsgərin, ağlın aldı sərindən 
Saf gövhərsən sərraf seçib dərindən 
Sən bir gülsən gülüstanın tərindən 
Demək olmaz sana lala əvəzdi (8, 78) 
Aşıq Ələsgər fonoloji təkrarlar sisteminin bütün 
sahələrindən intensiv şəkildə faydalanaraq səs uyarlığından 
törəyən bədii təsirin potensialını səfərbər etmiş, onu öz fikir 

---

 
 
76 
 
və duyğularının tərcümanına çevirmişdir. Samit və saitlərin 
hərəkətə gətirdiyi avazlanma, səs tonlarının sistemli qurulu-
şu uğurlu tapıntı təəssüratını qətiləşdirir. Səslərin nizamın-
dan peşəkarçasına istifadə mətnin daxili bütövlüyünü, lirik 
incəlikləri təmin edir. Aşıq Ələsgərin şairlik mədəniyyəti, 
yüksək estetik zövqü musiqili səslərin müəyyən ardıcılığına 
stimul verir. Səslərin simmetrik ardıcılığı incə şeiriyyətlə 
nəticələnir. Bir-birinə yeni vüsət verən səslərin ardıcıl 
proyeksiyaları canlı danışıq dilinin musiqisini, melodikliyini 
ortaya çıxarır. 
Aşıq Ələsgər üçün səs-söz sırasında bədii 
məqsədyönlülük əsasdır. Müəllifin poetik niyyətinə tabe 
tutulub bədii məntiqin daşıyıcısına çevrilməsi müəyyən 
ahəng məcrasında avazlanma tezliyi kəsb edir. İntensiv 
təkrarlar digər fonemlərin fonunda özünü daha qabarıq hiss 
etdirir. Şeirin səs palitrasının zənginliyi yaxın artikulyasiyalı 
səslər kompleksində özünü göstərir. Mətn şəraiti təkrarlanan 
fonemləri poetik səs dərəcəsinə çatdırır. Təkrarların ritm və 
ahəng çalarları mətnin ifadəli səs qəliblərini rəvan formalara 
salır. 
Səyyad dəryalarda alar səng ələ 
Həsrət çəkər çiskin gələ, çən gələ, 
Əzrayıl sinəni çəkər çəngələ 
Qəssal qəss eyləyər ay ağa, ağa  (8, 178) 
Sinəm sədparə xoş gəldin 
Seçib, sevib könül verdin (8, 157) 
Aşıq Ələsgərin dili üçün xarakterik cəhətlərdən biri 
də ondan ibarətdir ki, burada alliterasiya və assonans eyni 
ahəngin tərkibinə keçir. Bu olduqca effektli fonopoetik 

---

 
 
77 
 
üsuldur ki, onun vasitəsilə müəllif bədii mətni nümunəvi 
estetik formada gözəl poetik mündəricə ilə yükləyir. Belə 
bir spesifik cəhət poetik forma ünsürü kimi melodiya 
aşılayır, ahəngin təravətli rənglərini üzə çıxarır. Sait və 
samit səslərin təkrarı ilə təravətlənən poetik pafos mətnin 
leksikonu, sintaktik qəlibləri və s. ilə birlikdə mükəmməl 
üslubi şəbəkə yaradır. Səslərlə çevik manevr məharəti nitq 
mühitini emosional-ekspressiv məcraya salır, nəticədə səs 
naxışlarını şeirin məna cövhərinə qovuşdurur. Mətndə 
ümumi bir melodiyanın notları kimi görünən səs təkrarları 
vahid axarda xüsusi üslubi çoşqunluq əmələ gətirir. 
Dilimizin nəzarəti ilə yoğrulan misraların struktur kamilliyi 
bədii pafosa aydınlıq gətirib bütün keyfiyyətləri ilə janrın 
potensialına uyğunlaşır. 
Ş~Axşam-sabah, çeşmə, sənin başına 
B~Bilirsənmi necə canlar dolanır 
Büllur buxaq, alma yanaq, ay qabaq 
Şahmar zülfü pərişanlar dolanır (8, 65) 
 
A~Var olsun Qarabağ əcəb səfadı 
Başa Xacın çıxar, ayağa Qarqar (8, 156) 
Ahəngər deyiləm, naşı, bəzirgan 
Gözüm dürdanə elə, a yəməndədi 
Sinəmdədi eşqin şirin çeşməsi 
Ləzzəti meyl edib ay əməndədi (8, 159) 
Səslərin məxrəc uyğunluğunun nizamlı düzümü şeir 
dilinin evfonik ifadəliliyini təmin edir. Sənət dilini zəngin 
notlar üzərində qurmağa yönəldilir. Eyni səslərin musiqili 
ardıcıllığı ilə Aşıq Ələsgər ritm ünsürlərinin vahid məcrada 

---

 
 
78 
 
təşkilinə nail olur. Alliterasiya və assonans, söz təkrarı fikrin 
ifadə formasına keçməklə yaradıcılıq siqləti yaranır. Eyni 
səs qruplarının bir-biri ilə sıx əlaqəsi Aşıq Ələsgər dilinin 
ritmik-obrazlı mənzərəsini nümayiş etdirir. Poetik mətnin 
forma elementi olaraq intonasiyaya yeni-yeni üslubi çalarlar 
əlavə edir. Bu, poetik fəhm, səs duyumu, səs seçimi və 
düzümü prosesində tənzimlənir. Beləliklə, poetik niqtin 
səslənmə tempi emosiyanın akustik ekvivalentinə çevrilir. 
Göründüyü kimi, şeirin səs tərtibində Aşıq Ələsgərə məxsus 
peşəkarlıq, poetik vərdişin zənginliyi aparıcı rol oynayır.  
İ~İsmin üç hərifdi, ay çeşmi-xumar, 
Biri “mim”di, biri “nun”du, biri “sin” 
Həsrətindən yüz min gizlin dərdim var 
Kimsəm yoxdu, açam deyən birisin (8, 162) 
Ş, S,A~Şahdar şahı sayə salsın üstünə 
Ələsgər tək baxtı qara dolansın (8, 66) 
Mükəmməl bədii ünsiyyət forması olaraq Aşıq 
Ələsgər şeirində assonans və alliterasiyaların estetik 
 
incəliklər yaratma imkanlarını bütün təfərrüatları ilə 
müşahidə etmək olar. Aşıq Ələsgər üslubundakı səs rəssam-
lığının əsas mənbələri də məhz eyni məxrəcli fonemlərin 
təkrarlarında aşkarlanır, çox vacib poetik-üslubi əməliyyat 
səviyyəsinə qalxır. Aşıq Ələsgərin fərdi üslub kom-
ponentlərindən biri kimi səslərin ahəngdar konstruksiyalarda 
qəlibləşməsi, səslərin simmetrik düzülüşü prinsip etibarilə 
mətnin poetik təşkiledicilik funksiyasını öz üzərinə götürür. 
Ciddi linqvopoetik fakt olaraq assonans və alliterasiya məna 
təcəssümçüsü kimi çıxış edir. Ahəngdarlıq yaratma üslubu-
na ən bariz nümunəsi olaraq səs-söz təkrarı şeir dilinə təzə 

---

 
 
79 
 
ruh, yeni bədii-estetik çalarlar gətirir, mətnə professional 
poeziya səviyyəsi qazandırır. 
Dildəki səslər sisteminin ritmemelodika imkanları 
güclü ekspressiya mənbəyi olub Aşıq Ələsgər şeirlərində 
poetik-üslubi əməliyyat səviyyəsi kəsb edir. Əslində xalq 
şeirinə məxsus bu üsul Aşıq Ələsgər üslubu üçün də 
doğmadır. Aşıq Ələsgər səsləri məqsədyönlü düzülüş ilə şeir 
dilinin estetik ölçülərinə sığışdırır və bunun özülündə səs 
obrazları formalaşır. İntonasiya dalğaları konkret fonoloji 
təkrarların tələbi ilə fikrin elastik ifadəçisi olur. 
A, I, B~Bal ki bahalandı qırıldı arı 
Yağ satanlar mala saldı azarı 
Min manata qalxdı dareqan, darı 
Nə gün çıxsın, nə sitarə dolansın (8,66) 
 
Şux gözəldə bir sinə var, bir incə 
Gördüm dərdim oldu dağlar birincə 
Roğənəm, həddində yetir birincə 
Yandırıb keçirmə dağıdan məni (8, 164) 
Mətni poetik cizgilərlə zənginləşdirmək üçün eyni 
atrikulyasıyalı sait və samit səslərin müəyyən simmetriyası 
fəal mövqeyə yiyələnməklə lirik ovqat yaradaraq qabarıq 
şəkillərdə özünü biruzə verir, bütövlükdə mətn strukturu 
səslərin estetikasını açmağa yönəldilir. Eynicinsli səslərin 
simmetrik təkrarı milli şeir ənənələrinə söykəndiyindən 
xüsusi bədii effekt yaradıcılığı ilə müşaiyət olunur. Poetik 
mükəmməllik obrazın mahiyyətinə xas cizgilərin 
qabardılmasına stimul verir, səs nizamı musiqi tonunun 
tənzimlənməsinə yol açır. Lad-intonasiya çeşidlərinə 

---

 
 
80 
 
həssaslıq Aşıq Ələsgərin misralarının melodik quruluşuna 
zəmin hazırlayır. Alliterasiya və assonansın doğurduğu 
musiqi motivləri poetik səliqə cəhətdən fərqlənir. Xalq 
danışıq dilinə məxsus intonasiya çalarları səs təkrarları 
vasitəsi ilə Aşıq Ələsgər şeirinə nüfuz edir. Söz axtarışında 
dahi ustad onun səslənmə keyfiyyətini, üslubi boyalarını – 
bir sözlə, poetiklik imkanlarını diqqət mərkəzində saxlayır. 
İ, Ə~Eşq əhliyəm dərd çəkməkdən üzüldüm 
Nəsildən nəcibsən əslini billəm 
A~Bir saat camalın görməsən ölləm 
Görsəm də yanaram nara Bəyistan (8, 51) 
 
A~Salıbsan zindana bir gözəl canı, 
B,A,X~ İqbalına bax-bax, baxtına bax-bax 
S~Ələsgərin sözün yetir nisaba, 
Ə~Sərf edənlər səbt eləsin kitaba (8, 122) 
Aşıq Ələsgərin şeir dilində sait səs məxrəclərinin 
yaxınlığı ritm və ahəng mənbəyi kimi dəyərlidir, bədii 
hərarət yaratma vasitəsidir. Eyni səsin ardıcıl işlədilməsi şeir 
dilinin, onun musiqili fonetik sisteminin formalaşmasını 
stimullaşdırır. Səsin artikulyasiya uyğunluğu və nizamlı 
düzülüşündən ahəngin formalaşma prosesi yaranır. Bütün 
hallarda diləyatımlı səslənmə prinsipi əsas götürülür. Bu 
prinsip Aşıq Ələsgərin nitq vərdişinin başlıca şərtidir və 
onda ulu ozanın poetik dil mədəniyyətinin əsas üslubi 
guşələri nümayiş etdirilir. 
Təkrarlanmaqla fonoloji vahid poetik ifadə tərzinə 
xidmət göstərir, poetik komponentlər sistemində öz varlığını 
hiss etdirir. Səs duyma səriştəsi şeirə sənətkarlıq səviyyəsi 

---

 
 
81 
 
gətirir. Bununla Aşıq Ələsgərin poetik istedadı öz bəhrəsini 
dil faktlarının bədiiləşdirmə qüdrəti ilə büruzə verir, səsin 
bədii-üslubi xislətini təkrar-təkrar icad edir. Səs incəlikləri 
Aşıq Ələsgərin bədii təfəkkür və estetik mədəniyyətindən 
qaynaqlanır. Onun dilində sistem halında işlədilən 
alliterasiya və assonans bənd quruluşunun funksionallığına 
təkan verir, bədii ovqat səs təkrarları üzərində qərar tutur: 
Bu dünyada üç şey başa baladı 
Yaman oğul, yaman arvad, yaman at 
İstəyirsən qurtarasan əlindən 
Birin başla, birin boşa, birin sat (8, 54) 
 
Ə, S~Ay nazənin dərdin mənim dərdimi 
Az qalıb incəldə ay üzə - üzə 
Alıbsan əlimdən din-imanımı 
Müştaq eyləyibsən ay üzə-üzə. (8, 101) 
Aşıq Ələsgərin öz sadəliyi və ifadə dəqiqliyi ilə 
seçilən poetik qayəsi akustik naxışların panoramı fonunda 
təzahür edir. Fonetik paralelizmlər bədii idrak prosesinə 
intensivlik gətirir. Ritm-intonasiya və ahəngdarlıq fonetik 
müvaziliklərin fəal iştirakından törəyir. Tərənnüm 
obyektinin fonetik təsvirini maraqlı assosiasiyalar hasilə 
gətirir. Alliterasion ritm, təkrarlanan samit səslərin 
şeirləşməsi mətni emosional tələffüz axarına salır. 
Alliterativ səs ahəngdarlığı yeni-yeni səs çalarlarını 
yaratmaqla bərabər həmçinin məzmun siqlətinə, poetik 
nəfəsin təravətinə, mətnin ahənginə yeni notlar əlavə edir. 
Aşıq Ələsgərin dilində alliterativ səs naxışları polifonik 
səciyyəlidir və onlar ulu sənətkarın bənzərsiz əsərlərinin 

---

 
 
82 
 
poeziya sərvətinə çevrilməsində müstəsna əhəmiyyət kəsb 
edir. 
Aşıq Ələsgərin misralarındakı sözlərin fonetik 
oxşarlığı zahiri səciyyə daşımır. Sözlər arasında məna əlaqə-
ləri axtarıb tapmaq, onu müəyyən motivlər üzərində kök-
ləmək məharəti təkrarlanan səsləri sənət faktoru kimi götü-
rüb qiymətləndirməyə əsas verir. Alliterasiyanı digər ritmik-
melodik ifadə vasitələri ilə uyğunlaşdırıb eyni ahəngin məc-
rasına salmaq Aşıq Ələsgər üslubunun məziyyətindədir, po-
etik formanın emosional-ekspressiv cizgilərlə təzahür 
vasitələridir. 
A, I~Hər kim ayırarsa yarı yarından 
T~Elə tacü taxtı talan, Ya Əli! (8, 142) 
Ə~Adım Ələsgərdi, əslim Göyçəli 
Ələst məclisində demişəm “bəli” 
Həm aşiqəm, həm dərvişəm, həm dəli 
Canım gözəllərin yol qurbanıdır (8, 137) 
Akkustik effekt, səs mənzərəsi şeirin forma və 
məzumunun üzvi hissəsinə dönür, bədii mətləb səslərin 
ritmik hərəkətindən doğur. Fonoloji ahəngdarlıq təcrübəsi-
nin yetkinliyi zəngin emosional çalarlara güc verir və bütün 
bunlar bədii ab-hava ətrafında cəmləşdirilir. Bədii ifadə va-
sitələri arasındakı mürəkkəb münasibətlər daxilində səs-söz 
təkrarları öz imkanları ilə çıxış edir. Şeirin bədii-estetik ciz-
gilərində təkrarlananlar təravətli üslubi istiqamət halına 
düşür, sətirlərdə ana dilimizin poetik sədaları eşidilir. 
Aşıq Ələsgərin üslubi gözəllik üzərində formalaşmış 
dili özündə poetik duyğuların təkrarsız məziyyətlərini əxs 
edir, lirik təəssüratın lakonik ifadəçisi olur. Şeirin ruhuna, 

---

 
 
83 
 
məzmununa müvafiq olduğundan fonetik fiqurlar səs və 
mənanın, söz və poetik ovqatın arasındakı ülfətin üzərində 
qərar tutur. Səslə mənanın bədii birliyi və daxili təması Aşıq 
Ələsgərin fərdi poetik simasını aşkara çıxarır. Fonoloji 
ünsürlərin yaratdığı pafos poetik ünsiyyətin təməlində 
dayanır, poetik hisslər səs-söz cildində olduqca qüdrətli 
səciyyə daşıyır. Mətnin bədii strukturu obrazlı məzmunun 
keyfiyyət halına keçməsinə zəmin hazırlayır. Aşıq Ələsgər 
şeirinin akustik cazibəsi sənət amili kimi meydana çıxır. 
Beləliklə, dilin bütün leksik ehtiyatlarından, səs 
sistemindən, avazlanma diapozonundan istifadə bacarığı 
dahi söz korifeyinin ləyaqət atributlarından birinə çevrilir. 
Bədii mühakimə obyekyini, lirik duyğuları sənət 
meyarları çərçivəsində daha mütəhərrik və dinamik şəkildə 
canlandırmaq naminə, mətni fonetik-üslubi cəhətdən mü-
kəmməl formalarda təqdim etmək üçün Aşıq Ələsgər səs 
tərkibinin eyniliyi və yaxınlığı ilə seçilən söz və ifadələrin 
şeir mətninə nüfuzuna üstünlük verir ki, bu da şeirin əsas 
estetik qayəsi barədə güclü əks-səda doğurur. Buna görə də 
Aşıq Ələsgər şeirinin heç bir ünsürünə toxunmaq olmur, ona 
düzəliş qeyri-mümkündür. Çünki orada səslərin bölünməz 
harmoniyası var. Bir fakta diqqət yetirək. Məşhur “Olmaz, 
olmaz” rədifli qoşmada ikinci bənd Aşıq Ələsgərin bütün 
kitablarında belə verilmişdir: 
Sözün yeri gəldi qoy deyim barı 
Eşidənlər məni görməsin karı, 
Aşığın nisyəsi, kürdün ilqarı, 
Desələr inanma, düz olmaz-olmaz. 

---

 
 
84 
 
1999-cu ildə Aşıq Ələsgərin nəvəsi İslam 
Ələsgərovun tərtibi ilə nəşr olunan kitabda nədənsə 
“kürdün” sözü “namərd”lə əvəzlənmişdir. (Bax: səh.128) və 
bu redaktə təbiidir ki, özünü doğrultmur və yamaq təəssüratı 
bağışlayır. Çünki Aşıq Ələsgərdə formal səciyyə daşıyan 
heç bir detala, zahiri bəzək naminə işlədilmiş ünsürə, poetik 
qayə ilə bağlanmayan və şeirin qızıl qaydalarını pozan, səs 
ahəngi ilə uyuşmayan üsullara rast gəlmək mümkün deyil. 
Belə ki, bu “düzəliş” assosiativ fiqur kamilliyindən və elə 
ona görə də tələffüz təbiiliyindən tamamilə uzaqdır. İlk 
baxışdan sezilir ki, “Aşığın nisyəsi, kürdün ilqarı” 
misrasının mükəmməl assosiativ simmetriyası vardır. (a-ı-ı-
ə-i-ü-ü-i-a-ı). Misra “a-ı” saitli hecalarla başladığı kimi, eyni 
saitli hecalarla da sona yetir. Ortadakı saitlərin hamısı incə 
və qapalıdır. Bu isə misranın estetik ləyaqətinin əsas 
göstəricisidir. “Namərd”in bu cərgəyə müdaxiləsi mövcud 
ahəng və rəvanlığı pozur, şeirin incə sait axınına qalın “a” 
səsinin düşməsi şeirin qızıl qanununu ziddir və müəllifin 
kamilliyinə şübhə yaradır. Məhz buna görə bu “düzəliş” 
qondarma görünür. Deməli, misranın fonopoetik ahəngi 
“kürd” sözünə daha uyğun gəlir. Aşıq Ələsgəri redaktə 
bütün hallarda qüsurludur. Ələsgərə ehtiram əsərlərinin 
ilkinliyinə, orjinalına sadəqətdədir. 

---

 
 
85 
 
SƏS-MƏNA BÜTÖVLÜYÜ VƏ KSPRESSİVLƏŞDİRMƏ  
ƏMƏLİYYATI 
Sistemli daxili ritm, melodiya ünsürlərinin ardıcıllığı 
Aşıq Ələsgər dilinin şeiriyyətinin əsas əlamətlərindəndir. 
Eyni səslərin, yaxın məxrəcli fonemlərin təkrarı, alliterasiya 
və assonansın ardıcıllığı misra ahəngdarlığının, səslərin 
simmetrik təkrarlanma sistemi, müntəzəm şəkildə bu və ya 
digər fonoloji vahidin bir-birini izləməsi Aşıq Ələsgər 
şeirində üslubi manevr kimi xüsusi fəallıq kəsb edir. 
Fonoloji paralellər poetik fikri münasib emosional axarlara 
salır. Səs ahəngi, ritmemelodika lirik qəhrəmanın düşüncələr 
aləminə yeni təravətli cizgilər əlavə edir, müvazi səs 
ritminin yaratdığı emosional prosesi yeni məcraya 
istiqamətləndirir. Nitq ahəngi ardıcıl vəziyyətdə təkrarlanan 
eynicinsli səslərin, omonimlərin, söz təkrarlarının 
melodiyası üzərində köklənir. Aşıq Ələsgər şeirinin poetik 
texnikasında daxili qafiyələrin mükəmməl üslubi fiqurlar 
səviyyəsi, eyni misrada yaxın fonetik tərkibli sözlər 
üzərində qərarlaşan ritm-intonasiya çalarları bədii dil 
strukturunu mükəmməlləşdirir. Səs müvaziliyinin 
maksimum oxşarlığı klassik şeir dilinin universal 
xüsusiyyəti kimi məna bölgüləri intonasiya bölgülərini də 
tənzimləyir, misranın sintaqmlarını müəyyən ahəng 
daxilində sıralayır: 
Olsa nüsrət, versə fürsət (8, 197); Alimin elmiylə 
helmi yarıdı (8, 44); Səxavətin yoxdu, sözlərin oxdu (8, 
134); Hay verrəm, qıy vurram, eyləmir şikar (8, 67); Yunisə 
munis olub Nuha oldum gəştiban (8, 190); Düşmanla 
söyüşüb, döyüşmək olur (8, 121) və s.  

---

 
 
86 
 
Aşıq Ələsgər ana dilimizin gözəlliklərini əks etdirən 
səs-səda ahəngi ilə oxucunu ovsunlaya, onun qəlbini ram 
edə bilir. Üslubi şəbəkədə səslərin həmrəyliyi, səs 
həmcinsliyinin sənət materialına çevrilməsi və bunların 
təsvir predmetinin mahiyyətinə  uyğunluğu dahi söz 
sənətkarının üslubu, onun estetik dəyərləri haqqında dolğun 
fikir yaradır.  Onun bədii dil təcrübəsində ən çox sezilən 
tələffüz cizgiləri səs-söz duyumunun kamilliyindən irəli 
gəlir. Hər bir fonoloji vahidin işlədilməsi vəzn, ona müvafiq 
ritm-intonasiya formaya düşməsi ilə fərqlənir və şeir 
poetikası üzrə tənzimlənir. Səs ahəngdarlığı üslubi siqlətə 
yiyələnib şeirin poetik formasına estetik effekt gətirir. 
Misralarda səslərin akustik həmrəyliyi xüsusi tələffüz 
çevikliyinə rəvac verir, onu bədiiləşməyə məruz qoyur. 
Lirik təhkiyəyə effektli emosional müdaxilə üslubi zərurət 
kimi meydana çıxır. 
Aşıq Ələsgər şeirlərinin fonetikası, onun estetik 
imkanları əsərdə rəvanlıq, deyim gözəllikləri yaratma 
vasitəsidir. Burada məna ilə avazlanmanın müvazinəti, 
harmoniyası daha güclü hiss olunur. Müəyyən ahəng 
qəliblərində səslənmə yaxınlığı Aşıq Ələsgər şeirinin ümumi 
semantikasından təcrid olunmazdır. Onun dilindəki sintaktik 
təkrarlar, dilogiya-tərkib daxilində sözün eyni zamanda iki 
müxtəlif mənada işlədilməsi, poliptot-sözün müxtəlif şəkildə 
mətnə daxil edilməsi, yarımçıq təkrarlar bu poetik tələblərin 
nəticəsi olaraq xoş təəssüratlıdır:  Etiqadla, sidq dillə, Çağır 
şahlar şahını. Nahaq işdi dilək dilər, İnsan insandan, gəda 
(8, 196); Qırıq-quruq, fətir-fütür salırlar, Ac doyuran nan bu 

---

 
 
87 
 
yerdə tapılmaz (8, 279); Sağ-solunda qardaşların sağ olsun 
(8, 140) və s. 
Aşıq Ələsgər lirikası qədim və zəngin ənənələri 
üzərində müraciət etdiyi mövzuların, bədii təsvir və təhlil 
predmetinin fəlsəfi mahiyyətindən tutmuş, kəskin sosial 
incəliklərə müdaxiləyə qədər ən müxtəlif mətləbləri 
münasib deyim qəliblərində, üslubi incəliklər sistemində əks 
etdirmişdir. Onun ifadə notlarında canlandırdığı bütün 
detalların, poetik faktların təravətli əksini, təcəssüm 
kamiliyinin yeni çalarlarını görürük. Adi həyat faktları, lirik 
detal və epizodlar onun poetika üslubunun həsaslığını 
nümayiş etdirir, hər bir dil ünsürü obraz kamilliyinin 
mücəssiməsinə çevrilir. Orijinallıq və təzəlik prinsipi Aşıq 
Ələsgərin şeir dilinin təməlində dayanan ən bariz estetik 
dəyərdir. Aşıq Ələsgərin bədii dilində görünməmiş 
səmimiyyətlə bərabər ona qədər heç kimin baş vurmadığı 
fəlsəfi dərinlik vardır. İndiyə qədər kəşf olunmamış bədii 
obrazların, fikir və duyğuların onu canlandıran dil material-
larının seçimi və mətn mühitində əlaqələndirilməsindəki 
üslubi orijinallıq, həyat və hadisələri yeni və özünəməxsus 
şəkildə qavramaq iqtidarı ilə, poetik təfəkkür təzəliyi ilə 
deyim üsullarının təravəti Aşıq Ələsgər üslubunun təməl 
daşıdır. İfadə dəqiqliyi, deyim tərzinin sadəliyi və aydınlığı 
ilə müşaiyət olunan hiss və düşüncə siqlətinin birliyi 
zəminində bərqərar olan bu üslub bədii keyfiyyət, estetik 
kamillik həddindədir. 
Aşıq Ələsgər sanki xalqın qəlbinin şeiriyyətini 
səslərə, sözlərə, sətirlərə köçürmək üçün təkrarlara intensiv 
şəkildə müraciət edir. Təkrarlar misilsiz harmoniya əlaməti 

---

 
 
88 
 
olaraq mətnin üslubi-semantik yetkinliyini yaradır, 
misraların bədii-poetik strukturuna, ritmik bölgülərinə ciddi 
təsir göstərir. Səs-söz nizamı ilə Aşıq Ələsgər fəlsəfi-emosi-
onal qayənin dərinləşməsinə, lirik-psixoloji məziyyətlərin 
zənginləşməsinə nail olur, bədii mətləbin şairanə təcəssümü-
nə xidmət edir. Bədii sözlərin siqləti səslərin yalnız akustik 
keyfiyyət uyğunluğu ilə sehrində, səmimiliyində, hədəfə sər-
rast vurma qabiliyyətindədir. Təkrarlanan səs və söz bədii 
niyyətin əks-sədası kimi səslənir. Bu qafiyə mövqeyində 
sıralanan dil vahidlərində aşkara çıxarılır, səslərin poetik tə-
nasübü fikir mükəmməlliyi ilə müşaiyət olunur, intonasiya-
ya xüsusi ağırlıq və siqlət verir və bədii keyfiyyət halına 
keçir. Səslənmə etibarilə yaxın olan dil vahidləri mətn 
mühitində doğmalaşır,  sözlərin cövhərinə canlı ünsiyyətin 
təravəti gəlir. 
Can deməklə candan can əysik olmaz 
Məhəbbət artırar, mehriban eylər 
“Cor” deməyin nəfi nədi dünyada 
Abad könlü yıxar, pərişan eylər (8, 77) 
 
Ələsgər görcəy candan usanıb 
Camalından şəmsü qəmər utanıb 
Nə behiştdə belə qılman yaranıb 
Nə dünyaya belə insan gəlibdi (8, 83) 
Kirpik çaxdı, oğrun baxdı 
Od saldı cana, yeridi (8, 266) 
Şeirin ahəngi, ritmi, melodiyası – bir sözlə onun 
estetik cazibəsi nümayiş etdirilir, Aşıq Ələsgər dərin mənanı 
gözəl səsləndirmə üsullarında təcəlla etdirir. Səs ahəngi, 

---

 
 
89 
 
səslərin ritmik axını oxucunu ona görə mütəəssir edir ki, 
onlar intonasiya ölçülərinə uyğun və düzgün nizamlanmış 
vəziyyətdədir. Simmetrik şəkildə sahmanlanan səslər, qafi-
yələnən leksik vahidlər bədii effekt və lirik ovqat doğurur, 
poetik səs harmoniyası lirik mühakiməyə aktuallıq 
qazandırır. Bədii söz tərkibinin estetik yetkinliyi üçün eyni 
səs kompleksi intensiv üslubi fəaliyyət nümayiş etdirir. 
Sətirlərin fonetik quruluşu, səslərin poetik əlaqələnmə 
cəhətləri Aşıq Ələsgər yaradıcılığında fonetik poetikanın 
qızıl qanunlarına tabedir. Aşıq Ələsgər şeirinin heyrətli 
ahəngi, emosional məna yükünün siqləti də bundan nəşət 
edir. Həmahəng sözlərin poetik faktlara çevrilməsi Aşıq 
Ələsgərin yaradıcılıq fantaziyasının qüdrətli poetik fikrinin 
gözlənilməz assosiativ əlaqələrinin vüsəti sözlərin gözlənil-
məz obrazlılığını üzə çıxarmaqla gerçəkləşir. Səs-söz ahəng-
darlığı Aşıq Ələsgərin lirikasının ümumi poetik kompoziya-
sında misraların ifadəli və orijinal səs ahəngini tənzim edən 
özül kimi çıxış edir. Onun orijinal poetik təxəyyülü şeirləri-
nin akustik keyfiyyətləri ilə şair qəlbinin poetik əks-sədasını 
bəzəyir. Mündəricə və deyim şəklinin ahəngini nizamlayır. 
Misralara düzülmüş səs oxşarlıqları poetik təəssüratın 
qabarıq ifadəsinə yol açır. 
Ələsgər söyləyər söz muxtəsərin 
Ağlı kamil ola, kamalı dərin 
Eşidənlər deyə “əhsən”, “afərin”, 
Əgər məclisində yüz qanan ola (8, 105) 
 
Sübhün çağı bir hikmətə tuş oldum 
Desəm inanmazlar sirri-sübhandı. 

---

 
 
90 
 
Yeddi qat qaladı daşsız, kərpicsiz 
O qalada bir əjdaha pünhandı (8, 275) 
Assonans və alliterasiyadan, səs komplekslərinin 
təkrarlarından doğan emosiya dalğaları Aşıq Ələsgərin 
dilində musiqi akkordları kimi səslənir. Səs və sözlərin 
naxışlı düzümü canlı ünsiyyət dilinin təbiətindən irəli gələn 
melodiya və intonasiya imkanlarını cazibəli bir ahənglə nü-
mayiş etdirir. Səslərin musiqili axarı tükənməz mənbəyin-
dən – xalq danışığından əxs etdiyi şirinliyi hifs edir. Mü-
kəmməl mətn şəraiti səslərin bədii enerjisini gücləndirərək 
poetik prosesin tərkib hissəsi olur. Bu, zahirən xoş təəssürat 
yaratmaqla bərabər, bədii idraki itiləyir, bədii niyyət uğurlu 
əks-səda tapır. Eyni ahəng üzərində sistemləşdirilmə 
misraların ritmik parçalara ayrılmasına stimul verir. Bütün 
hallarda səs sərrastlığı estetik ləyaqətdən, bədii-emosional 
zənginlikdən təcriddə qalmır. 
Aşıq Ələsgərdə səs faktları poetik məzmunun 
mayasından qidalanır, bütün işlənmə məqamlarında bədiilik 
prinsipinə əsaslanır. Duyğuların təbiiliyi və əsilliyi səs 
ahənginə hopur. Şeirlərin ritmik strukturu səsləri və sözləri 
semantik-üslubi cəhətdən fəallaşdırır. Aşıq Ələsgər şeirinin 
sətirlərində səslərin bədii möcüzəyaratma sirləri aşkarlanır. 
İşarət eylədim, dərdimi bildi, 
Gördüm həm gözəldi, həm əhli-dildi 
Başını buladı, gözündən güldü 
Güləndə qadası canıma düşdü (8, 72) 
 
Kibridən qəlbində bərktmə barı 
Top dəyər, dağılar bürcü, hasarı, 

---

 
 
91 
 
Yüz sənin tək ahu gəzən şahmarı 
Fələk kəməndin saldı dünyada (8, 70) 
 
Hayıf gözəllərin gül əndamları 
Mara, mura qismət oldu dünyada (8, 70) 
Aşıq Ələsgərin dilində müəyyən səslərin fəallığı səs 
komponentlərinin istifadəsinə üstünlük verilməsi poetik 
cizgiləri zəngiləşdirir, şeirin bədii toxumasında ahəngdar 
naxışlar yaradaraq bədii kompozisiya birliyi əmələ gətirir. 
Səs təkrarları şeiri quru təsvirçilikdən hifs edir. Səs 
kompleksindən doğan ritmə tabe edilir. Onlar bədii şirinlik 
yaratmaq üçün sözlər arasındakı semantik mənanı 
gücləndirir. Şeir mətni sözlərin simmetrik düzülüşündən 
gözəllik kəsb edir, fonoloji ifadə vasitələrinin mürəkkəb 
sintezi formalaşır. Bununla da fonosemantik vahidlərin səs 
obrazları önə gətirilir, ritmik səslənmə ilə poetik məna 
estetik bütövlüyə təməl qoyur. 
Təkrarlanan səs birliyi bədii keyfiyyət halında Aşıq 
Ələsgər poeziyasında daha geniş estetik anlayış sferasında 
dəyərləndirilir. Onun söz seçimi əməliyyatında səslənmə 
keyfiyyətlərinə, səs və məna vəhdətdinə diqqəti bununla 
bağlıdır.  
Aşıq Ələsgərin dilinin vokal imkanları bədiilik 
faktına çevrilməklə heyrət doğuracaq səviyyəyə qalxır. Aşıq 
Ələsgərin dilində səs sisteminin bədii simmetriyası, poetik 
düzümü və estetik assosiasiyaları sanki müəllifin ilahi-
mənəvi dünyası ilə təmasdan şirə çəkir. Bu ulu aşığın dilə 
estetik baxışı və sənətkar mövqeyi ilə biləvasitə bağlıdır. 
 

---

 
 
92 
 
Sallan qələm qaşdı, yanı yoldaşdı, 
Qalmışam ataşda mən başı daşdı 
Huş başımdan çaşdı, dilim dolaşdı 
Gözlərim sataşdı, buxağa düşdü. 
 
Ətlazdan qəbalı belində şalı 
Gövhərdən bahalı üzündə xalı 
Geydi yaşıl-alı yığdı mahalı 
Əyri tellər ayna qabağa düşdü. 
 
Yeriyirdi sana, yaşılbaş sona 
Yaraşır canana ağ nazik cuna 
Tellərində şana, əlində həna 
Yəmən, yaqut əhmər dodağa düşdü (8, 159) 
Aşıq Ələsgər şeirinin üslub-poetika kamilliyi fonetik 
ifadə vasitələri ilə ərsəyə gəlir. Onlar fəal bədii dil faktları 
kimi bədii mətləbin cövhərini üzə çıxarır. Fonetik 
təkrarlanma faktları növbələşdikcə ritmik səslənmə 
zənginliyinə zəmin hazırlayır, nitqin zahiri təşkilində və 
məzmunca fəallaşmasında özünü doğruldur. Səs naxışlarının  
zahirində təcəssüm olunan forma gözəlliyinin koloritli 
boyaları məzmunun idrak prosesini asanlaşdırır. 
Aşıq Ələsgər səs kompleksinin təkrarı ilə lirik 
düşüncələrin, hiss və duyğuların dialektikasına nüfuz edir, 
ahəngdarlıq fonunda bədii mətləbi emosiya və 
düşüncələrinin prizmasından keçirir. Aşıq Ələsgər dilində 
səs mənanın bədii əks-sədası kimi səslənir və o, lirik tonları 
bədii keyfiyyət meyarlarına, sənətkarlıq ölçülərinə tabe 
etdirir. Səs fiqurlarının bu cür intensivliyi ifadə elastikliyinə 

---

 
 
93 
 
gətirib çıxarır. Nəticədə Aşıq Ələsgərin obrazlı təfəkkürü 
səs təkrarlarının sayəsində təsvir obyektinin mahiyyətinə 
çökür, bədii formanın kamilliyi naminə olduqca güclü üslubi 
əməliyyat keyfiyyəti kəsb edir. 
Ələsgər, mətləbin xudadan istə 
Kərəm olmaz müxənnəsdə, nakəsdə 
Bəylik, göylük, səylik olan məclisdə 
Qaç ki, orda xeyir-bərəkət olmaz (8, 123) 
 
Yetəni özümə mən dost eylədim 
Yolunda canıma çox qəsd eylədim 
Söyüddən bağ saldım, peyvəst eylədim 
Almasın, heyvasın, narın görmədim (8, 130) 
Səs və heca qrupları poetik forma yaradıcılığının 
mərkəzində dayanır. Aşıq Ələsgərdə forma gözəlliyi 
məzmun kamilliyi ilə qovuşur. Buna görə də onun dilində 
səs qrupları fikrin emosional və təsirli formasıdır. Akustik 
cəhətdən eyni olan hecalar, səs kompleksləri mənalı və oy-
naq ifadə tərzi yüksək şeiriyyət yaradır. Təsvir-tərənnüm 
predmetinin poetik nəfəslə dolğunlaşdırma həmçinin Aşıq 
Ələsgərin poetik konsepsiyasını əlvan formalarda açır. 
Mətni bədii qavrama tezliyinə yönəlmiş səs kom-
pleksinin təkrarı və üslubi fiqur səviyyəsi bədii təfəkkürün 
vüsətçiliyinə imkanlar açır, fonoloji ifadə üsulu tərənnüm 
obyektini drammatik-psixoloji səpkidə canlandırmaq funk-
siyasını yerinə yetirir. Aşıq Ələsgərin bədii dil – üslub təc-
rübəsində səs kompleksinin təkrarı onun poeziya dilinin 
funksional mənzərəsinə xüsusi zənginlik aşılayır. Bu da 

---

 
 
94 
 
şeirdə ritmik qrupların formalaşdırılmasına xidmət edir. 
Misraların sintaktik nizamı poetik normalara tabe etdirilir. 
“Can” deyəndə “can” deginən mərdana 
Baş qoyanın qoy yolunda başa-baş (8, 183) 
 
Yaralandım yar əlindən 
Gözlədim yarı gəlmədi (8, 183) 
 
Kalvayı Söyün baxıb gördü 
Şoru çıxıb Şorcalının  
Aşığa çöngə verib 
Könlünü şad elədi. (8, 217) 
Aşıq Ələsgər sənəti səs-söz möcüzəsidir, çoşqun 
hisslər və dərin hikmətlər möcüzəsidir ki, onlar olmadan 
onun poeziyası təsəvvürə sığışa bilməz. Səs-söz möcüzəsi 
ilə hisslər möcüzəsinin mövcudluğu bir-birindən asılıdır: 
Səslərin poetik imkanları sayəsində poetik duyğular seli 
qəlbimizi fəth edir, hisslər səslərin simmetrik quruluşu 
vasitəsilə dil açır. Bu məziyyət Aşıq Ələsgər sənətinin peşə-
karlıq dəyərlərinin açarına çevrilir. Aşığın sənətkarlıq qüd-
rəti onun yaradıcılığında səslərin, sözlərin bədii düşüncələri 
əks etdirmə manerası ilə aşkarlanır və olduqca dinamik sə-
ciyyə daşıyır. Səs səliqəsi ürəyə yatan ahəngin yaradıcı-
lığında fəal mövqe qazanır. Nümunələrdən sezmək çətin 
deyil ki, Aşıq Ələsgər poeziyasındakı səs uyuşmaları təbii 
stixiya ilə gedir, cazibəli bir harmoniya formalaşdırır, səs 
komplekslərinin bir-birini nizamlı izləməsi bu harmoniyaya 
xüsusi bir şirinlik verir. 

---

 
 
95 
 
Dilimizdəki sait səslərin çoxluğundan sonor və cin-
giltili samitlərin kəmiyyət üstünlüyündən, onun intonasiya 
çalarlarından məharətli istfadə Aşıq Ələsgər şeirinin foneti-
kasında çox mühüm üslubi və estetik keyfiyyət həddindədir. 
Səs təkrarı, eyni və yaxın fonetik tərkibli sözlərin yanaşı 
işlədilməsi səslərin poeziyasını törədir, onlar sanki bir-birini 
poetik enerji ilə təmin edir və estetik bütövlük yaradır. 
Mətnin ifadə qüdrəti səslərin gizli və potensial cazibəsini aş-
karlayır. Aşıq Ələsgərin misralarında səslərin bədii ovqat 
yaratma xisləti asanlıqla üzə çıxır, lirik təhkiyə və tərənnüm 
prosesində poetik ovqat özünü olduqca qabarıq şəkillərdə 
hiss etdirir. Məhz buna görədir ki, onun poeziyası öz ifadə 
saflığını, təravətli başlanğıcını səslərin yaratdığı ab-havadan 
götürür. Aşıq Ələsgərin cinaslı şeirlərinin özülündə onlar 
gizli enerji mənbəyidir, təcnislərin “nüvə”si səs təkrarlarının 
bətnindədir. Təkrarlanan səslərin estetik mahiyyəti sənət və 
sənətkarlıq amili ilə bağlanır. Səslər poeziyanın maddi əsası 
kimi fəaliyyət göstərsə də, nitq və danışıq aktı kimi işlənsə 
də, əsas kütləsi ilə poetik siqlətin özülündə dayanır. 
Könlüm yasdan çıxmır, qəlbim qaradan 
Bu dərdü möhnətdən, bu məcaradan 
Dövlət getdi, hörmət qalxdı aradan 
Qapımızdan dost ayağı kəsildi (8, 112) 
 
Gözlərin süzüldü, canım üzüldü 
Burdu ürəyimə yara qaşların (8, 106) 
Yazıq Ələsgər canın qurban elə sən 
Görməyibsən ləzzətini biləsən 
Danışasan, oynayasan, güləsən 

---

 
 
96 
 
Öpüb sarmaşmağın nə damağı var (8, 116) 
Annominasiyanın bütün növlərindən məharətlə 
yararlanan Aşıq Ələsgərin misralarındakı musiqililik, ritm 
və intonasiya zənginlikləri keyfiyyət həddində gözə çarpır. 
Eyni köklərin, eyni və yaxın səs tərkibinə malik sözlərin 
misra daxilində üslubi məqsədlə qoşalaşdırılması yüksək 
bədii effekt yaradır. Misra struktur cəhətdən nizamlanmış, 
tənzimlənmiş qəliblərə düşür:  
Çalxanır sonalar, çığrışır qazlar 
Zəmzəm zümzüməli göllərin dağlar (8, 60) 
Aşıq Ələsgər yaradıcılığına istinadən demək olar ki, 
paronomaziyanın bütün növləri, xüsusən müəyyən səsləri və 
hecaları ilə fərqlənən sözlərin yanaşı işlənməsi (parexeza), 
xarici şəklinə, səs tərkibinə və məzmununa görə oxşar olan 
sözlərin faəllığı şeir mətnində özünü doğruldan ifadə 
vasitələridir. Burada həmçinin heç bir üslub məhdudluğu, 
üslubi sinonimləri olmayan, adi məişətdə geniş miqyasda 
istifadə olunan dil vahidləri də təkrarlanmaqla ritmik 
funksiya daşıyır. Məsələn: 
Günahkardı nə ki yoldan azan var 
İki mələk – xeyri-şəri yazan var, 
Ərəsət var, qıl körpü var, qazan var, 
Orda qəbul olsun niyazım mənim (8, 113) 
 
Hay verrəm, qıy vurram eyləmir şikar, 
Tərlan bəxtim sara döndü, nə döndü (8, 67) 
Zəhmət, zillət çəkən yazıq əllərim 
İnsafdımı səndə nar oynamasın (8, 127) 

---

 
 
97 
 
Aşıq Ələsgər şeirinin estetik sistemində ritm ən 
mühüm forma ünsürüdür və o, simmetrik səs-söz düzümü-
nün əsas ləyaqətini təşkil edir. Üslubi təravəti, bədii çalarları 
ilə ritm sənət hadisəsinə, şeir dili amilinə çevrilir. Burada 
sənət qanunauyğunluqları dil qaydalarını üstələyir. Aşıq 
Ələsgərin şeir dilində elə şey yoxdur ki, o, ümumxalq danış-
ıq dilində olmasın. İnsan ritmindəki bütün gözəlliklər Aşıq 
Ələsgərin yaradılığında təcəllə tapmışdır. Məhz buna görə 
də Aşıq Ələsgərin dili həyatın poetik düşüncəyə çevrilmə 
faktıdır, reallığın obrazlı mənimsəmə aktıdır. Həm də elə ya-
radıcılıq aktıdır ki, estetik gözəllik şeirin bütün dil kompo-
nentlərinə hopdurulmuşdur. Aşıq Ələsgərin şeir nitqi nəhəng 
duyğular, dərin fikirlərlə yüklənmiş bədii enerjidir. Linqvis-
tik vasitələrin qüdrətli söz ustadının dilində sinkretik halda 
biçimlənməsi şeirin daxili cövhərini üzə çıxarır, dil ünsürləri 
ən mürəkkəb üslubi əməliyyatların iştirakçısı olur. Poetik 
mükəmməllik Aşıq Ələsgərin sənət dilinin ruhunu və üslubi 
istiqamətini müəyyənləşdirir. Aşıq Ələsgər ən vacib, məz-
muna münasib ifadə vasitələrinə dilimizin daxili mahiyyət-
ində, milli ruhunda arayıb tapır. Alliterasiya və assonans 
melodiyaları, söz və məna təkrarları nitq mühitinə xüsusi 
ritm əlvanlığı gətirir. Eyni köklü sözlərin səs oyunu, 
təkrarlanan sözlər dil həssaslığının əks-sədası kimi dəyər 
qazanır. 
Sözümdən incimə, özümdən küsmə 
Şərti kəsək, şəriəti atmayaq (8, 134) 
Ələsgərin nəfsi binadan toxdu 
Səxavətin yoxdu, sözlərin oxdu (8, 134) 
Molla şeytan olub, seyid seyitbaz 

---

 
 
98 
 
Məşədi, kalvayı lotu çıxıbdı (8, 280) 
Aşıq Ələsgər şeirinin alliterativ gücü misraların, söz 
düzümünün deyiliş tərzinə diləyatımlılıq gətirir, bütöv mətni 
cilalayır, bu cür üslubi vasitə şeir dilini sığala çəkir ki, 
bununla da fonetik təkrarlar mətn tərtibində xalq dilinin 
şirinliyini təmin edir. Məzmun incəliyi, məna incəliyi tək-
rarlanan fonemlərin səslənməsi ifadə nizamının əsasında 
durur. Xalq dilinin fonetik, leksik-qrammatik zəminində 
fonoloji ünsürlərin həzin bir musiqi axarına yönəldilməsi 
üslubi enerjini vüsətli edir, poetik deytim əlvanlığında fəal 
iştirakçı olur.  
Adi leksik vahidlərin, fonetik ünsürlərin 
şeirləşməsində təkrarların aparıcı rolu Aşıq Ələsgərin fərdi 
üslubunda xüsusi avazlanma ilə seçilir, bədii sənət ölçülərin-
də təsdiq olunur. Aşıq Ələsgər dilinin, fərdi üslubunun bədii 
vəhdətdə sistemləşdirdiyi səslər aləminin obraz yaratma 
imkanları bütün çalarları ilə əyaniləşir. 
Göstərilən nümunələrdən dərhal sezilir ki, Aşıq 
Ələsgər dilinin şeiriyyətində fonoloji vasitələr ciddi poetik 
faktordur və o, xüsusi elastikliklə fəaliyyət göstərərək dili-
mizin bədii səs ahəngini qulaqlarımızda səsləndirir. 
Aşıq Ələsgərin dil möcüzəsinin məğzində dilin 
potensial imkanlarına dərindən nüfuz etmə dayanır. 
Şeirləşən, sənətləşən dil faktlarının fikri dərinliklə, müdrik-
liklə canlandırması üslubi cazibə əmələ gətirən amilə çevri-
lir. Buna görə də Aşıq Ələsgər şeiri sözlə yaradılan gerçək-
likdir, gerçəkliyin ilkin mahiyyətidir. Aşıq Ələsgərin poezi-
yasında sözün şeiriyyəti həm də müdrikliyin, fəlsəfi düşün-
cənin şeiriyyətidir. Onun yaradıcılığında elə münbit dil 

---

 
 
99 
 
şəraiti, üslub zəmini vardır ki, orada istənilən obrazlı hikmət 
cücürə bilir. Dil meydanının genişliyi imkan verir ki, 
fikirlər, poetik ənginliklərdən gələn düşüncələr özünü azad 
hiss etsin. Məhz buna görədir ki, onun şeirlərində məzmun 
planı ifadə planı ilə üst-üstə düşür, poetik mühakimə bədii 
dil qəliblərinə sığışır. Aşıq Ələsgər poeziyasının bədii 
dilinin məğzini və pozitiv tərəfini məhz bu təşkil edir və 
dahi söz sənətkarının yaradıcılıq siması haqqında xoş 
düşüncələr doğurur. 
Aşıq Ələsgərin səsdən tutmuş sözə, sözdən misraları, 
misralardan bəndlərə qədər bütün səviyyələrdəki dili bir 
emosiya kimi qana-iliyə işləyir. Onun poetik dil xəmiri 
dərin fəlsəfi sanballa, tutumlu hiss-həyəcanla 
mayalanmışdır. Hər bir qoşması, hər bir əsəri məzmunla 
formanın harmonik vəhdətinə nadir nümunədir, dili 
sadəliyinə, anlaşıqlığına, xalq dilinə məxsus ifadələrlə 
zənginliyinə, müdrikliyinə görə canlıdır, çağlayandır, 
ləngərlidir. 

---

 
 
100 
 
SÖZ TƏKRARI: ARXİTEKTONİK 
PRİNSİPLƏR, BƏDİİ MEMARLIQ VASİTƏSİ 
Aşıq Ələsgərin bədii dili onun fikir zənginliyinə, 
düşüncə tərzindəki dəqiqliyə və dərinliyə uyğundur. Poetik 
düşüncənin sanbalının dil gözəllikləri ilə inikası onun yara-
dıcılığı üçün keyfiyyət göstəricisidir. Dərin çalarlı lirik 
düşüncələrin dil səlisliyi, sözə siqlət vermə təşəbbüsü ilə 
təcəssümü istedadın ilkin şərtidir və bu yaradıcılıq məziy-
yətinin əsas qaynağı müəllifin tərənnüm predmetinə olan 
münasibətinin səmimiyyətidir. Aşıq Ələsgər şeir dilinin 
səmimiyyəti ilə dərhal təsirləndirmək, dinləyicinin könül 
dünyasına sirayət etmək keyfiyyətinə malikdir. Heç bir 
zaman təravətdən düşməyən poetik dil  mədəniyyəti Aşıq 
Ələsgər şeirinin müdriklik səviyyəsinə təsirsiz qalmır, 
bütövlükdə misraların məna yükünə siqlət verib mətnin 
estetik təsir qüdrətini təmin edir. 
Aşıq Ələsgər həqiqi istedad, parlaq yaradıcılıq 
fərdiyyəti olduğu üçün onun dilinin bədii dəyəri, poetik 
sanbalı yüksək sənətkarlıq meyarlarına uyğun gəlir. Bədii 
dil ölçülərinin çoxşaxəliliyi və genişliyi müəllifin poetik 
təfəkkür siqlətini bütün incəlikləri ilə əks etdirdiyindəndir 
ki, onun yaradıcılıq taleyi bu dərəcədə uğurlu alınmışdır. 
Onun dilindəki sadəlik, danışıq yığcamlığına əsaslanan 
təbiilik, canlı xalq dilinə yaxınlıq, bədii nitq üçün məqbul 
sayılan səs və söz oyunu və s. keyfiyyətlər sənət uğurlarının 
başlanğıcında dayanır. Lirik düşüncənin dərin qatları bütün 
səviyyələrdə - fonetik, leksik və sintaktik səviyyələrdə 
təsahür edir. İfadəli sadəlik, danışıq sintaksisinə və intonasi-
yasına məxsus çeviklik, təkrarların yaratdığı ekspressivlik, 

---

 
 
101 
 
ovqat və ritm bütövlüyü – bir sözlə, Aşıq Ələsgər poeziyası-
nın ən mühüm estetik boyaları müdrik mühakimələrin, fəl-
səfi ümumiləşdirmələrin idrak prosesinə təkan verir. 
Səslənmə gözəlliyi ritm və intonasiyanın münasib 
qəliblərində dinləyicinin qəlbinə ümumi məzmunun məna 
dərinliyi və siqləti ilə daxil olur. Səslərin təkrarlanması 
misraları harmonik sahmanlanma prosesinə qoşur. Eyni 
səsin və sözün müxtəlif məsafələrdə təkrarı poetik təkrarı 
cazibəli təhkiyə melodiyasına gətirib çıxarır. Ritmemelodika 
fikir bitkinliyini forma kamilliyinə qovuşdurur. Obrazlara 
aydınlıq gətirən belə üslubi vasitə xalqın poetik təfəkkürünə 
və onun ifadə şəkillərinə yaxınlıq əmələ gətirir. 
Aşıq Ələsgərin dilində sözlərin təkrarı və səs 
sıralanma qaydaları şeirin ümumi intonasiya qaydalarına 
maksimum dərəcədə uyğundur, ritm qəliblərinə müvafiqdir. 
Fikrin ifadə tərzi söz təkrarının üslubi imkanlarından 
faydalanır və yüksək keyfiyyətli sənət dili olma səlahiyyəti 
qazanır. 
Aşıq Ələsgər üslubunda söz təkrarı bütün 
səviyyələrdə təzahür edən estetik siqlətli formadır, poetik 
ovqatı çevikləşdirməyə yönəlmiş linvopoetik üsuldur. Bu 
üsulla Aşıq Ələsgər sözün bədii rəng çalarlarını, poetik 
çəkisini bütün detallarına qədər incələyir. Ifadə tərzinin 
uğuru ona görə heyrət doğurur ki, təkrarlanan hər sözün 
tələffüzü, səslərin nizamlı axını dilimizin fonetik 
imkanlarına diqqət çəkir və bu dil möcüzəsinin heyranlığını 
yaşayırıq. 
Unutma ilqarı, itirmə iman 
İman durur düz ilqarın içində (8, 94) 

---

 
 
102 
 
Yaxşı günün olurmuşsa yamanı 
Yaman günün yaxşı halı varıymış (8, 141) 
Ələsgərəm eşq oduna sarışdım 
Firqətindən yandım, yandım, alışdım (8, 124) 
Aşıq Ələsgər söz işlətmə ekspressivliyini son həddə 
çatdıran qüdrətli sənət dahisidir. Onun dilində sözün işlənmə 
məqamları intonasiya çalarlarının geniş diapozonunu tələb 
edir. Fonetik ritmin formalaşmasında vokalizm, səsin 
məxrəc yaxınlığı, eyni səs tərkibli sözlərin fəal üslubi 
mövqeyi xüsusi nəzərə çarpır. Mətnin bütün səs və fikir 
çalarları vahid sistemdə birləşib üslubi fəaliyyət sferasına 
daxil olur. Bu sistemdə sözlərin təkrarı müstəqil üslubi 
əlamət daşıyıcıları funksiyasında çıxıb edib intonativ 
növbələşmənin müntəzəmliyini təmin edir. Aşıq Ələsgərdə 
təkrarların yaratdığı üslubi əsrarəngsizlik onun poeziyasının 
estetik məğzini açır, həqiqi və səmimi şeirin maddi əsasını 
məhz dilin potensialındakı üslubi-fonetik vasitələrin möv-
cudluğu əyaniləşdirir. Poetik sözün təsir dairəsinin dolğun-
laşmasında səs semantikliyinin ritm-intonasiya semantikliyi-
nə keçid başlıca üslubi vasitə olur. Assosiasiya semantikası 
sözün, mətnin ümumi ruhuna hopur. Sənət dilinin təbii 
gözəllikləri şeirin üslubi zənginliyinə rəvac verir. Beləliklə, 
şeir bütövlükdə dil materiallarının vokal təbiəti əsasında 
qurulur. Səs fikri, fikir səsi təqib etməklə dilin ifadəlilik 
keyfiyyətləri səfərbər olunur, söz təkrarının üslubi 
potensiallığına aydınlıq gəlir.  
Səba dost zülfünə şanə çəkəndə 
Yayılar gərdənə ha bular, bular 
Hər kim ki, sidq ilə dilək diləsə 

---

 
 
103 
 
Əlbəttə, mətləbin ha bular, bular (8, 167) 
Neçə şey halaldan dönər harama 
Neçə şey haramdan halala dönər (8, 168) 
Söz təkrarları üslubi fiqur yaratma vasitəsi olaraq 
həm də ritm və intonasiya faktıdır və ritmik misra 
bölgülərinin yaradılmasında da fəaldır. Aşıq Ələsgər 
nəfəsindən qidalanan bu üslubi vasitə ideya məzmunun 
ahənginə uyğunluğu ilə diqqət çəkir. Aşıq Ələsgərin sənət 
dilinin heyrətamiz zənginlikləri, dinamizmi bədii pafosun 
daxili mahiyyəti ilə agəngdarlıq təşkil edir. Təkrarlanan hər 
söz şeir kontekstində yeni bir bədii həyat qazanır. 
Təkrarlanan dil vahidindən bədii məzmun aydınlıq və dol-
ğunluq əxs edilir. Emosional təəssürat şeirin estetik 
təbiətindən irəli gələn üslubi prosesin nəticəsi olaraq 
meydana çıxır. Intonasiya zənginliyi mətnin poetik dil 
potensialına söykənir, musiqili dil qəlibləri formalaşdırır. 
Münasib ahəng libasında adi danışıq modelləri də melodik 
tələffüzün üslubi faktına çevrilir. 
Aşıq Ələsgərin hər bir şeirinin arxasında mükəmməl 
bədii dil sistemi dayanır. Obrazlı fikrin əsas cizgiləri 
özünəməxsus estetik funksiyanı yerinə yetirən səs-söz 
təkrarlarının üzərinə düşür, lirik ovqatı daha qabarıq təzahür 
etdirir. Məzmunlu forma, formanın məzmunluluğu şeirin dil 
sistemi mükəmməlliyindən nəşət edir. Məna dərinliyi ilə 
formanın rəngarənglik keyfiyyətləri qarşılıqlı şəkildə dol-
ğunlaşır. Bu, eyni zamanda səslərin kompleksləşdirilməsin-
də, şeir melodiyasının yaradılmasında müstəsna iş görür.  
Sayılmaz mehmana keçə salırsan 
Sayılan qonağa xalı varıymış 

---

 
 
104 
 
İnsan üzün görməyəsən dönəndə 
Açılanda xoş amalı varıymış (8, 141) 
 
Yadın oğlu yağlı aşa mehmandı 
Dar günündə görərsən ki, usandı 
Düşman günü düşmanınla düşmandı 
Yüz il keçə qohum səndən yad olmaz (8, 722) 
Aşıq Ələsgərin dilində intonasiya çalarları, canlı 
xalq danışıq dilinə yaxınlığı, canlı ünsiyyətin ilıq nəfəsi fəal 
üslubi fəaliyyət dairəsindədir. Poetik nitq zəminində 
mütəhərrik hala gəlməklə bu keyfiyyət şeir sintaksisinə 
xüsusi çeviklik verir. Bu üslubi əlamətdə sözlərin təkrarı 
aparıcı mövqeyinə görə fərqlənir, şeir dilinin estetikasını 
müəyyənləşdirən faktorlar kimi təzahür edir. Təkrarlanan 
söz mətnə bədiiliyi təmin edən forma və məzmun 
elementləri kimi daxil olur. Ritm ünsürləri kimi təkrarlar 
misraları emosional tələffüz axarına yönəldir. 
Aşıq Ələsgərin şeir dilindəki söz təkrarlarının 
arxasında canlı həyat və dinamizm mövcuddur. Təkrar sözə 
estetik meydan, poetik cövlan fəzası açır. Təkrarlanma pro-
sesində söz yadda qalan obraza çevrilərək öz bədii kəsərini 
artırır, intonasiya biçimlərinin təbiiliyini vüsətləndirir. Eyni 
səs tərkibinin uğurlu sıralanması ritm melodiyası yaradır, 
səs ahəngi şeirin ruhunu qabardır. Emosional tələffüz axarı 
eyni sintaktik konstruksiyaların sıralanması üçün stimula 
çevrilir. 
Aşıq Ələsgərin dilində leksik təkrarlar əksərən 
sintaktik paralelliklə müşaiyət olunur. Mətnin canına – ruhu-
na hopan və dil yığcamlığına rəvac verən təkrar janrın daxili 

---

 
 
105 
 
məntiqindən doğan estetik keyfiyyət halına düşür, danışıq 
dilində təzahür edən bütün ekpressivlikləri maksimum dərə-
cədə nümayiş etdirir. 
Fərhad Şirin sevdi, Yetim Yaxşı yar, 
Təbib sənsən gəl yaramı yaxşı yar 
Yaxşı yara qismət olmaz yaxşı yar 
Həm sözdən mətləb qan, həm ayıl eylə. 
 
Ələsgər dər bağdan yaxşıca nana 
Mərd igid kəc baxmaz yaxşıca nana 
Yaxşı can yetişsə yaxşı canana 
Həmi gün xoş keçər, həm ay il eylə (8, 169) 
Aşıq Ələsgər şeirində dil ünsürləri hərəkiliyinə görə 
fərqlənir, onun dili üçün səs-söz durğunluğu, qrammatik 
qəliblərin süstlüyü tamamilə yaddır. Elastiklik, mütəhərrik-
lik şeirin leksikasına aydınlıq gətirir, kontekstdə poetikləşər-
ək melodiya boyalarına çevrilir, canlı insan nəfəsinin təza-
hürü kimi şeirin bütün elementləri ilə intensiv şəkildə bir 
ahəngə üslubi məcraya düşür, ritm yeknəsəqliyinə əngəl 
olur. Fonetik cildinin yaxınlığına və təkrarlanma tempinə 
görə, intonasiya – ahəng assosiasiyası hesabına vahid poetik 
bütövün hissəcikləri olur. Poetik səslənmə ilə bədii məna 
bir-birini tamamlayır və bədii cəhətdən bütövləşir. Söz 
tərarlarının özülündə ritm və intonasiya bəstəsi dayanır. 
Bədii mətləb konkret melodiyanı, ahəngi müəyyənləşdirdiyi 
kimi, intonasiya çalarları da öz növbəsində şeirin texniki 
detallarından müəyyən ahəng üzərində köklənməyi tələb 
edir. Başqa sözlə desək, arxitektonikanın bədii quruluşunu 
çox hallarda söz təkrarları təmin edir. Təkrarlanan dil 

---

 
 
106 
 
materialı onu müşaiyət edən ahəngin köməyi və iştirakı ilə 
ifadəlilik qabiliyyətini üzə çıxarır. 
Dolandım bihudə, gəzdim əfsanə, 
Tabe oldum nəfsə, uydum şeytana 
Xeyir əməlim yox mərdi mərdanə 
Günahkar, günahkar, günahkaram mən (8, 11) 
 
Gizlin işin nahaq yerə 
Gizlətdin xandan, gəda 
Ah çəkər, nalə eylərsən 
Can gedər candan, gəda. 
 
Etiqadla sidq dillə 
Cağır şahlar şahını 
Nahaq işdi dilək dilər 
İnsan insandan, gəda  
 
Əyləşəndə ağır əyləş, 
Danışanda, az danış (8, 196) 
Forma gözəlliyinə məzmun siqlətinin uyğunluğu 
Aşıq Ələsgər şeirinin əsas möhürüdür, sənətkarlıq məziyyə-
tidir. Bu məziyyət Aşıq Ələsgər üslubunda bədii ləyaqət 
həddindədir. Dil materiallarının gözəl sintezi danışıq dilinin 
estetik qaynaqlarına dərin bələdlikdən irəli gəlir. Bədii 
sözün enerjisini artırmaq, fikri dərinliyin etibarlı təməlini 
qoymaq işində sözlərin, fonetik toxumaların nizamlı təkrarı 
mühüm yer tutur və gözəl ritm ölçülərində təqdim olunur. 
Beləliklə, obrazlı düşüncə gözəl poetik səslənmə ilə müvazi 
şəkildə hərəkətə gəlib gerçəkliyin ahəngini, harmoniyasını 

---

 
 
107 
 
potensial formalarda canlandırır. Canlı danışıq dilinin 
intonasiya dalğaları mətnin ritmik quruluşunda əks-səda 
tapır. Bununla da dilin musiqililik notları, estetik imkanları 
şeirin sətirlərinə köçür. 
Təkrar bütöv bir üslubi şəbəkənin, intonasiya 
sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsi olaraq deyim 
mütanasibliyinin, məzmuna müvafiq tələffüz biçimlərinin 
əmələ gətirilməsində fəal iştirakçı olur və şeirin zəruri 
estetik atributuna çevrilir. 
Səyyadısan tor qurubsan 
Dağı gözlə, gözlə sən! 
Bəzirgansan yolun kəsər 
Yağı, gözlə, gözlə, sən! 
 
Hərcayıyla aşna olma, 
Namərdə bel bağlama, 
Müxəmmət qatar aşına 
Ağı, gözlə, gözlə sən! 
 
Hanı Həsən, hanı Heydər 
Hanı Sərdar Mustafa! 
Aç sinəmdə düyünə bax, 
Dağı, gözlə, gözlə sən! 
Müəyyən məsafələrdə söz təkrarının nizamı şeirə 
nəğmə melodiyasının notlarını gətirir. Söz sənətkarının iste-
dadı, fitri qabiliyyəti təkrar vasitəsilə sözə yeni bədii həyat 
bəxş edir. Təkrar daha çox sözü durğun vəziyyətindən hərə-
kətə cəlb edir. Bununla müvazi olaraq ahəng, ritm və intona-
siya da intensivləşir. Canlı danışıq dilindən gəlib şeirin 

---

 
 
108 
 
üslubi möhürünə çevrilən forma gözəlliyi mətnin mündəri-
cəsinin dərinləşməsinə yönəldilir. Təkrarlanan söz şeir sətir-
lərinin semantikasına xüsusi üslubi siqlət, tutumlu bədii 
məna verməklə bərabər fikir axınını daha münasib poetik 
məcraya istiqamətləndirir. Dilin bədii sirlərinə dərindən bə-
lədlik bədii qayənin, poetik mətləbin düzgün fəhminə yol 
açır, söz nizamı obrazlı təfəkkürün tərcümanı rolunu ifa 
edir. Təkrar sözlərin konkret funksionallığı bədii təcəssüm 
səviyyəsinə qalxır, bədii məqsədin xidmətində durur. 
Aşıq Ələsgərdə dilin şeirləşməsində təkrarların 
ritmik tənzimlənmə fəaliyyəti psixolinqvistik hadisə kimi 
meydana çıxır. Təkrarlanan hər söz yeni emosiya dalğasının 
yaradıcısı olur, intonasiya elastikliyinin həllinə tabe etdirilir. 
Söz təkrarı şeiri gözəl və elastik intonasiya ilə bəzəyir və bu 
da mükəmməl məzmunun verdiyi imkanlara söykənir. 
El içində pak otura, pak dura, 
Dalısınca xoş sədalı gərəkdi 
Məcazi danışa, məcazi gülə 
Tamam sözü müəmmalı gərəkdi 
Saat kimi meyli haqqa dolana 
Doğru qəlbi, doğru yolu gərəkdi (8, 84) 
Təkrarlar Aşıq Ələsgər şeirində hərəkətdə olan 
harmoniyadır. Onun dilindəki poetik rənglərin cazibəsində 
nəhəng söz sənətkarının istedadının gücündən qaynaqlanan 
kamil şair nəfəsi hiss olunur. Sözün şirin və mənalı 
təkrarlarında obrazların aydınlığı sadəliklə qovuşur, sözlər 
məntiqi və poetik siqlət cəhətdən daha möhkəm üslubi 
tellərlə bağlanır. Təkrarlar obrazlılıq sferasında fəallaşır, 
poetik fikirin ruhu ilə doğmalaşır. Şeirin zərif naxışlarına 

---

 
 
109 
 
çevrilməklə təkrar bədii nitq prosesini duyumlu hala salır, 
lirik ovqatı müəyyənləşdirir. O, həmçinin nitq hissələri 
arasında müxtəlif üslubi münasibətləri əks etdirir, tələffüz 
əzəməti doğurur, poetik ovqatın məzmununda, bədii qayədə 
orijinal izlər buraxır. Təkrarlar Aşıq Ələsgər dilində 
sintaktik vasitələrin də çevikliyini tələb edir, emosional – 
ekspressiv dalğaların törənişinə stimul verir. 
Poetexniki üsul olaraq təkrarlar vasitəsilə yaradılan 
bədiilik yüksək pafos, dərin hiss-həyəcan ifadə edir. Poetik 
düşüncəni poeziya dilinə məxsus deyim gözəllikləri ilə 
faktlaşdırır. Bu, özünü təcnislərdə daha çox göstərir: 
Əzizi-cani dil, eyni – dirəxşan, 
Yazırsan risalə nə yaxşı – yaxşı 
Qarşıda nə yaxşı, 
Ləhcən gəlir nə yaxşı, 
Canan candan əzizdi, 
Nə Leylidi, nə Yaxşı. 
Dil deyir cananın sadağası can, 
Cananı  da deyir: nə yaxşı, yaxşı (8, 187) 
Aşıq Ələsgərin şeirində fonetik intensivlik semantik 
axını, bədii ünsiyyəti nizama salır. Poetik fikir yüksək 
emosional həddə yüksəlir. Obrazlı lövhə yaratma istiqaməti 
öz başlanğıcını ritm və intonasiya keyfiyyəti yaradan vasitə-
lərdən götürür. Məxrəc eyniliyi ilə tərtib olunmuş sözlərin 
yaratdığı ahəng poetik forma zənginliyinin təməlində durur. 
Aşıq Ələsgər dilində səslənmə təbiiliyi poetik 
gözəlliyin mənbəyidir, harmoniya bu poeziyanın cazibəli 
qaynağıdır. Aşıq Ələsgər şeiriyyəti söz və səs naxışlarının 
daxili əlaqəsindən, üslubi təmasından ərsəyə gəlir və 

---

 
 
110 
 
formanın məzmunlu ünsürləri kimi müəllifin sənətkarlıq 
məziyyətlərini təmsil edir. 
Poetik ovqat və üslubi məqam söz təkrarlarının 
labüdlüyünü şərtləndirir və bədii qayənin daxili məntiqinə 
uyğun köklənir. Şeir dilinin rüşeymini təşkil edən səs-söz 
təkrarı, onların harmonik düzülüşü lirik emosiya və 
ecazkarlıqlarla müşaiyət olunur. Bədii səs efekti müfəssəl 
lirik formanın, poetik təsvir-tərənnüm kamilliyi şeirin hiss 
və fikir aləminə xüsusi bir pafos və əzəmət gətirir, emosiya 
üfüqlərini genişləndirir. 
Əssəlatü həşt ərkan 
Əhli-dil, hal cənginə 
Əhli-dil, hal gəldi ərlər 
Seyr edən ahənginə 
Əhli-dil, hal tirü-tiğü 
Xədənginə, cənginə 
Cənginə, xədənginə 
Ahənginə, hər rənginə (8, 195) 
Gözəl ahəng, cazibəli intonasiya diapozonu Aşıq 
Ələsgər poeziyasının vacib həyat amilidir və poetik fikrin 
çevikliyi də ona istinad edir. Səs kompleksinin və sözün tək-
rarındakı ardıcıllıq ritm və intonasiya üçün stimuldur. Onda 
fonoloji vahidlərdən tutmuş fonoqrammatik hadisələrə qədər 
hər bir linqvistik detal ritm vahidi kimi özünü biruzə verir, 
bədii qayənin mükəmməliyini təmin edir. Poetik məzmun 
gözəl ifadə qəliblərində təqdim olunur. Təkrarlanan sözlərin 
yaratdığı təbiilik və şirinlik Aşıq Ələsgər şeirinin əsas 
atributu kimi çıxış edir. Təkrarlara söykənən sadəlik və 
aydınlıq müdrikliklə qoşalaşıb bir-birini tamamlayır. Aşıq 

---

 
 
111 
 
Ələsgər təkrarlardan istifadə məqamlarında dilin əsas fono-
qrammatik imkanlarından faydalanaraq intonasiyanın mü-
təhərriklik əmələ gətirən komponentlərini üzə çıxarır. Bütün 
hallarda eyni dil vahidlərin poetik nizamla növbələşməsi 
ritorik suallar, vokotivlər, nida və üslubi fiqurlar və 
həyəcanlı vurğularla müşaiyət olunur. 
“Bismillahir-rəhmanir-rəhim” – deyib 
Girirəm meydana gəl eyləyək bəhs, 
Sən toxundun, mən də sənə toxunam, 
Şəriətdə halal qisasa-qisas 
Qoy ucalsın səs (8, 189) 
 
Arif olan, bir od düşüb canıma 
Əridib döndərir a yağa məni 
Ağa olan qulun salmaz nəzərdən 
Salma nəzərindən, ay ağa, məni (8, 183) 
 
Yanağı qırmızı, buxağı ağdı 
Çırağlan eyləmiş ağı qırmızı 
Ala gözlərinə gözüm sataşdı 
Əridi ürəyin yağı qırmızı (8, 108) 
Aşıq Ələsgər söz oyununu və səs təkrarını zahiri bər-
bəzək naminə yox, sənət dili üçün doğma olan üslubi zərurə-
tə uyğun işlədilir, bütün hallarda o poetik dilin təbiətindən 
doğur. Fikri dərk etmə sürəti əmələ gətirməklə söz təkrarları 
bədiilik sanbalını artırır, gözəl zahiri görkəmi ilə yanaşı 
məzmunlu siqləti ilə səciyyələnir. Bu üslubi keyfiyyət Aşıq 
Ələsgərin sənət dilində yeni məna və poetik çalarlarla doğ-
malaşan bədii atributlardandır, onun bənzərsiz yaradıcılığı-

---

 
 
112 
 
nın ləyaqətli tərəflərindəndir. Aşıq Ələsgərin şeirində təkrar-
lanma hadisələri ən mükəmməl bədiilik faktı kimi gözəldir. 
Bütün dil faktları, o cümlədən təkrarlanan sözlər Aşıq 
Ələsgərin söz duyumundan, deyim qüdrətindən nəfəs alır, 
bundan irəli gələrək dinləyicinin duyğularına sığal çəkir. 
Təkrarlar vasitəsilə Aşıq Ələsgər sözün komminaku-
tiv estetik funksiyalarını eyni fəaliyyət məcrasında birləşdir-
ir. Duyğu və fikir axını eyni poetik məcrada danışıq dilinin 
təbiiliyindən və ifadə qüdrətindən faydalanır və bununla da 
şeir həm struktur, həm də semantik cəhətdən təsirli olur. 
Şəriət oxuyan, təriqət bilən, 
Haqlıq eyləyirsə, haqq dinə bax-bax 
Qalmayıb dünyada “mənəm” deyənlər 
Həzrət Süleymanın taxtına bax-bax 
 
Oxuduğın Quran hardadır, hanı 
Hansı yola dəvət edir insanı, 
Salıbsan zindana gözəl bir canı,  
İqbalına bax, bax, baxtına bax, bax 
Qoca səfa sürər, gözəl saralar 
Tarixinə bax, bax, vaxtına bax, bax (8, 48) 
Aşıq Ələsgər şeirində bütün üslubi vasitələr əl-ələ 
verməklə vahid şəbəkədə birləşəndə mətndə sıralanan eyni 
sözün müxtəlif formalarda bədii mətnin cövhərini oxucunun 
malı edir. Məna zənginliyinin forma mükəmməlliyi ilə 
qaynayıb-qarışması şeirin estetik bütövlüyünün təməlidir. 
Leksik təkrarların simmetrik ahəng məcrasında düzgün 
yerləşdirilməsi ilə Aşıq Ələsgər yüksək melodiya yaradır, 
onun poetexnik vahid kimi  çıxış etmə imkanlarını 

---

 
 
113 
 
genişləndirir. Söz təkrarları ilə sənətkarın həyat hadisələrini 
estetik münasibətləri bədii-emosional qəliblərdə təqdim 
olunur. Bu qəliblər şeiri fikir məhdudluğundan xilas edir. 
Beləliklə, Aşıq Ələsgərin vəzn və ritm modelləri müəyyən 
söz və səs komplekslərinin kəmiyyət üstünlüyünə və nizamlı 
sisteminə əsaslanır. Buna görə də paranomaziyanın bütün 
növləri o, cümlədən poliptotla da Aşıq Ələsgər həyat həqi-
qətlərini təkrarlanan söz effektinin bütün rəngarəng spektləri 
ilə canlandırmağa müvəffəq olur. Eyni sözün mətnin bədii 
tərtibində müxtəlif şəkildə işlədilməsi şeirin qrafik-üslubi 
vasitəsinə çevrilir, mətn maksimum canlılığa yiyələnir. 
İsmimdi Aşıq Ələsgər 
Çox çəkmişəm bu bəhsi 
İncidənlər incidəcək 
İncidibsən hər kəsi 
Çarxi-fələyin sitəmi 
Ayrım-kürdün tənəsi 
Əridibdi ürəyimdən 
Yağı, gözlə, gözlə sən (8, 198) 
Təkrarlanma sözü bədii düşüncə aktına çevirməklə 
yanaşı mətnin ritmik quruluşuna musiqi ahəngi gətirir, 
sintaktik-intonasiya bütövlüyünə stimul verir. Səs-söz 
təkrarları misralarda üslubi-fonoloji vasitələri toqquşdurur, 
kəsişdirir və bütövləşdirir. Bunlar bədii düşüncə konturlarını 
canlandırıb poetik intonasiya və ritm elementlərini müəyyən 
üslubi biçimlərin tərkibinə keçir. Beləliklə, poetik mətndə 
xalq dilinin potensial gözəllikləri ilə bu dildən sənətkarlıqla 
yararlanan yüksək ilham sahibinin qəlbindən sızan ruh 
qovuşur. Sənətkarın üslubundakı şirinlik dilimizin daxili 

---

 
 
114 
 
qaynaqlarından qidalanır. Forma kamilliyi şeirin ümumi 
semantikasında da xüsusi dərinlik, musiqili ovqat yaradır. 
Təkrarlanan incə səs ahənginin üslubi tapıntısı təravətli 
emosional-ekspressiv impulslar doğurur, bədii qayə uğurlu 
səs obrazları üzərində təməl tutur. Psixoloji fəallığın, ruhi 
oynaqlığın artırılmasında iştiraklı olmaqla təkrarlanan sözlər 
emosional impulslar doğurur. Fikir və misra silsilələrində 
sahmanlı təkrarlanma fikrin təbii inkişafında ən vacib poetik 
elementə çevrilir. 
Dinini aşkar eylədi 
Minkirə verdi cəfa 
Qılıncı mərd, qüvvəti mərd 
Atı mərd, meydanı mərd (8, 143) 
 
Xəstə könül istər narı görəndə 
Ya dost dostu, ya yar yarı görəndə (8, 62) 
Tifil fəqan eylər şirin yolunda 
Rübah dura bilməz şirin yolunda 
Ölsəm Fərhad kimi Şirin yolunda 
Adam sayar adam sayılan məni (8, 174) 
Aşıq Ələsgər də məzmun və forma uyğunluğu onun 
yaradıcılığında poetik ləyaqət göstəricisidir. Üslubi –poetik 
elementlərin hərəkiliyi və qarşılıqlı təsir etmə prosesi bu 
amillə bağlıdır. Təkrarlanma ilə yaranan mürəkkəb 
sözlərdən şeirdə cazibəli səs naxışları incə üslubi ştrixlər 
kimi istifadə olunur və güclü lirik-psixoloji ahənglə 
səciyyələnir. Aşıq Ələsgər şeirinin poetexnik nitq mühiti 
xəlqi dil emosionallığını təmin etmək üçün, şeir dilini canlı 

---

 
 
115 
 
ünsiyyət dilinə yaxınlaşdırmaq üçün qoşa sözləri keyfiyyət 
halında şeirin tərkib hissəsinə çevirir. 
Canlı danışıqdan gələn söz qoşalaşması sözün 
ayrılıqda ifadə etdiyi mənaya nisbətən dolğun semantik 
çalarlar qazanır, siqlətli forma yaradıcılığının fəal iştirakçısı 
olur. Bədii və estetik təfəkkürün təcəssümündə və fərdi 
üslubi xislətində qoşa sözlər öz poetik cizgiləri ilə seçilir və 
şeirin semantik və assosiativ sferasında üslubi səciyyəsini 
açır. 
Hər görəndə həsrət ilə sarışa, 
Deyə, gülə, şirin-şirin danışa 
Əl dəyəndə tez-tez küsə, barışa 
Ortalıqda söhbət ola, saz ola (8, 118) 
 
Yar dəyir, tellərin yar, a gözəldir 
Saqi istəkanı yara gəzdirir 
Yar həsrəti canda yara gəzdirir 
Yar gəlsə yaralar sağalı tez-tez. 
 
Aşıq gərək sirrin desin ha lala 
Yanağında həya eylər ha lala 
Səxa əhli satdığını halala 
Siratdan keçəndə sağalı tez-tez. (8, 182) 
Təkrarladığı sözlə Aşıq Ələsgər mətni emosional 
səslənmə sayəsində bütövləşdirir. Təkrarın məqsədə müva-
fiq səs ahəngi fikrin sərrast ifadəsinə yönəldilir. Fikir və hə-
yəcanların incə çalarlarının qabarıq şəkildə canlandırılma-
sında sözün leksik-semantik məzmunu ilə bərabər ifadəli 

---

 
 
116 
 
tələffüzlə də tənzimlənir. Bu əlamətlərlə Aşıq Ələsgərin po-
etik konsepsiyası aşkarlanır. 
Xalq dilinin fonetik qanunları, qrammatik qaydaları 
şeirin əzəli və əbədi tələblərinə tabe etdirilir. Təkrarlanan 
nitq vahidləri poetik bütövün bir elementi funksiyasını yeri-
nə yetirir. Buna görə də Aşıq Ələsgər nitqi dil hadisəsindən 
daha çox sənət hadisəsidir, estetik həyəcanlar, müdrik dü-
şüncələr mənbəyidir. 
Bəd əsildən hərgiz olmaz heç əsil 
Lənət sənə gəlsin pis soy, pis əsil (8, 144) 
Çəkən çəkib hər nişanın qoyubdu 
Xub yaraşır zinət ona gözəldi (8, 87) 
Mərd istər ki, çörək verə ad ala, 
Namərd gözlər mərd iyidin sinisin (8, 175) 
 
Ələsgər durarmı mətah satmasa, 
Iyid sarsılarmı bəxti yatmasa, 
İki könül bir-birini tutmasa, 
Alan da yazıqdı, gələn də yazıq (8, 190) 
Aşıq Ələsgər şeirinin xalq dili gözəllikləri ilə birbaşa 
bağlılığı üslubi-semantik yetkinliyin təminatçısıdır. Onun 
dilində əks-səda tapan xalq ruhu, doğmalıq Azərbaycan 
dilinin, Göyçə ləhcəsinin poetik təbiətindən, onun leksik-
qrammatik,  fonetik –üslubi sistemindən irəli gəlir. Bütün 
poetik faktlar, bədii məzmun ahəngdar məcrada gerçəkləşir. 
Təkrarların poetik təhkiyə nüfuzu üslubi çevikliklə mündəri-
cə diapozonunu güclü axın halına keçirir, poetik harmoniya-
nı intensivləşdirmə zərurəti doğurur, sözün potensialı hərə-
kətə gəlir. Təkrarlardan törəyən səs-söz assosiasiyaları Aşıq 

---

 
 
117 
 
Ələsgər poeziyasının mükəmməl estetikası haqqında bütöv 
və dolğun fikir yaradır. 
Poetik təfəkkür təcrübəsindən, zəngin şeiriyyət 
tarixinin ənənələrindən bəhrələnən Aşıq Ələsgər 
yaradıcılığında leksik vahidlərin təkrarı poetik ahəng 
prinsiplərinə söykənir, nümunəvi şeir poetikasının labüd 
nəticəsi olaraq meydana çıxır. Səs-söz sisteminin ifadəli 
intonasiya rənglərinə diqqət onun bədii təsir dairəsinin 
siqlətinə, dilə yatımlılığına yol açan amil kimi də 
diqqətəlayiqdir. 
Ələsgər Kövsərdən badə içəndə 
Gəşt eyləyib mərd iyidi seçəndə 
Güzərən xoş olub, gün xoş keçəndə 
Ağ otaqdan tövləxana yaxşıdı (8, 144) 
 
Ələsgər qurbandı, ay boyu minə, 
İncidən, mərcandan düzüb köycünə 
Tərsa üzün görsə, tez gələr dinə, 
Alim görsə gedər saz alı, Güllü (8, 90) 
 
Gözü yaşlı, ey füqara Ələsgər, 
İşi əysik, baxtı qara Ələsgər, 
Olmadı dərdinə çara, Ələsgər, 
Həsrət əlin o dildara yetmədi (8, 151) 
Aşıq Ələsgər şeirində təkrarlar çox vaxt bədii siqlət 
fikir ağırlığını öz üzərinə götürür. Bədii üslubi yükün əsas 
ağırlığını öz üzərinə götürməklə təkrarlar poetik ovqata da 
istiqamət verir. Həm dilin bədiilik prinsiplərinə uyğun olan, 
həm də onun estetik tələblərini ödəyən təkrarlar şeir nitqinin 

---

 
 
118 
 
sintaktik nizamına uyğun gəldiyi üçün mətnə əzəmətli lirik 
tonlar verir və nitq ahəngdarlığı tənzim olunur. Məhz buna 
görə birmənalı şəkildə etiraf olunur ki, Aşıq Ələsgərin şeiri 
musiqili nitq hadisəsidir, məzmunun musiqili ahəngidir, 
bədii qayənin melodik əks-sədasıdır. Aşıq Ələsgər təkrarla-
nan hər bir nitq vahidini təravətli poetik spektrlərlə dolğun-
laşdırır, misraları diləyatımlı ahəngə, qulaqları oxşayan 
ritmə uyğunlaşdırır, tələffüz oynaqlığını təmin edir. Obrazlı 
məziyyət və bədii səciyyə daşıyan təkrar canlı danışıq 
dilinin koloritini mətnə hopdurur. Musiqili intonasiya ölçü-
ləri ilə müşaiyyət olunan patetika və emosionallıq, ehtiras və 
pafos sistem halına düşür. Ritmik – arxitektonik simmetriya 
yaratmaqla təkrarlar misra daxilindəki potensial məna qatla-
rını bütün incəlikləri ilə üzə çıxarır. 

---

 
 
119 
 
 OMONİMLƏR: MƏNA-İFADƏ 
AHƏNGDARLIĞI, FORMA EYNİLİYİNİN  
MƏZMUN ƏLVANLIĞI 
Aşıq Ələsgər bədii sözün Allahıdır və onun böyük 
xoşbəxtliyi ondadır ki, onun yaradıcılıq mayası fitrətindədir, 
ondakı çoşqun və tükənməz təb, ilham ilahi vergidir. Onda 
sənətə yad, süni səslənən heç nə yoxdur. Aşıq Ələsgər 
yaradıcılığı əzəli və əbədi sənət meyarlarına hesablanmış 
şeiriyyətdir. 
Aşıq Ələsgərin bədii sözündə xüsusi avazlanma 
bütün çalarları ilə gözəllik yaradıcısıdır. Onun şeirləri baş-
dan-ayağa musiqidir, melodiyadır. Onun əsərlərinin ömür-
lərini əbədiləşdirən amillərdən biri də məhz musiqililiyin 
Aşıq Ələsgər sözünə yol yoldaşı olmasıdır. İstənilən şeirini 
oxuyarkən bu ecazkar musiqi hisslərə hakim kəsilir. Aşıq 
Ələsgər təfəkküründən süzülüb gələn hər bir şeir misrası 
sanki yaranışından xoş bir ritmlə, ürəkaçan ahənglə, sehrli 
təranə ilə doğulub. Aşıq Ələsgərin bənzərsiz yaradıcılıq tim-
salında, onun ölməz sənət incilərinin bədii-estetik dəyərində 
həlledici rol oynayan ritm və intonasiya özünəməxsusluğu-
nu, gözəl səslənmə ilə bağlı nitq şirinliyini, şeir səsinin hik-
mətini bütün dolğunluğu ilə duyuruq. Musiqililiyinə görə 
Aşıq Ələsgər şeirləri ədəbiyyatımızda bənzəri olmayan bədii 
söz inciləridir. Musiqi və ahənginə görə zəngin olan Aşıq 
Ələsgərin möhtəşəm əsərlərində axıcılıq, rəvanlıq və səs 
ovsunu, misralarda təcəllə tapan sədaların sehri bütün 
çalarları və rəngarəngliyi ilə mütəxəssislərin elmi tədqiqat 
hədəfinə çevrilməsi təsadüfi deyildir. 

---

 
 
120 
 
Aşıq Ələsgər şeiriyyətindəki səs möcüzələrindən, 
onun poetik mahiyyəti, estetik məğzi, bədii məna və 
mündəricəsindən yetərincə danışılsa da, bu araşdırmalarda 
böyük sənətkarın səs ahənginə həssaslığı barədə geniş 
təsəvvür əldə etsək də, bu mövzunun yeni aspektlərlə davam 
etdirilmə ehtiyacı həmişə duyulur. Aşıq Ələsgər sözünün 
heyrət doğuran avazı, nitq şirinliyi oxucunu ilk növbədə 
səsin sehrinə tuş gətirir. Dinləyici sözün cazibəsi ilə yanaşı 
səsin hikmətinə varır, sətirlərin musiqi elementlərinin 
zənginliyi sayəsində melodiyanın təsirinə dalmamaq 
mümkünsüz olur. 
Aşıq Ələsgərin misilsizliyini göstərən tərkibolunmaz 
faktorlardan biri də öz bənzərsiz poetik siması ilə seçilməsi, 
şair mənliyinin təkrarolunmazlığı, fərdi poetik dünyasının 
dərhal sezilməsi ilə bağlıdır. Onun poetik dili də bu meyar-
lara uyğundur. Şeirlərinin misilsiz poeziya faktına, estetik 
hadisəyə çevrilməsində dil faktoru sadalanan məziyyətlərin 
yaranmasında həlledici rol oynamışdır. Canlı ünsiyyət dilini 
tam bədii qüvvətlə, bütün estetik dərinliyi ilə mənimsədiyi 
üçündür ki, əlvan ifadə vasitələri, obraz və forma çalarları 
axtarışları əsərlərinin bədii dəyərini təmin edən yaradıcılıq 
amili ola bilmişdir. Aşıq Ələsgər Azərbaycan dilinin bütün 
poetik imkanlarını tam qüvvə ilə səfərbərliyə almaqla 
gerçəkliyi sözün maksimum təsir gücü ilə canlandırmağa, 
oxucu qəlbini ovsunlamağa nail olmuşdur. Onun sənətkarlıq 
sirləri xalq dilinə həssas münasibətlə heyrətamiz hal alır. 
Xalq dilinə bu dərəcədə yaxınlıq ifadə özünəoxşarlığı dahi 
aşığın öz poetik simasına, fərdi dəsti-xəttinə sədaqətindən 

---

 
 
121 
 
doğur. Bu keyfiyyət həddi poeziyamıza təkrarsız 
məziyyətlər bəxş edir.  
Aşıq Ələsgərin bədii dili daxilən mündəricəli, 
emosional cəhətdən tutumlu və bitkindir. Şeirlərin intellek-
tual üfüqlərinin genişliyi dil zənginliyində, söz işlətmə üsul-
larının dilə və qulağa yatımlı formalarında aydın duyulur. 
Nümunəvi bədii dil, duyğuları təbii və səmimi ifadə etmək 
imkanları şeiri daxilən yeni məzmunla zənginləşdirir. Dil 
materiallarının estetikası, bədii yaradıcılıq fəallığı ilə şeirdə 
dramatizm, psixoloji gərginlik ünsürləri fəallaşır, lirik 
təəssürat geniş miqyas alır. Adi linqvistik ünsürlər obraza 
çevrildikcə bu elementlər estetik gözəlliyi, mənəvi sərvət 
ləyaqətlərini özündə cəmləşdirir. 
Azərbaycan dilinin səs arsenalından, leksikasına, 
sintaksisinə məxsus doğma ab-havadan, estetik nəfəsindən 
yararlanaraq dilimizin səs-söz imkanlarını milli poetik 
qəliblərə salan Aşıq Ələsgər bədii mətni müəyyən formaya 
salaraq, müvafiq ritmik biçimlər çərçivəsində tənzimləyərək 
melodik səslənmə çalarları ilə zənginləşdirməyin mahir us-
tadıdır. Səs uyuşmaları söz və morfem düzümünün cazibəli 
harmoniyası təbii stixiya ilə gedir. Sözləri poetiklik süz-
gəcindən, keçirib lirik təhkiyə də konstriktiv zənginliyindən 
səsin poeziyası duyulur. Akustik eyniyyət təşkil edən fo-
nemlərin, sözlərin kəmiyyət və keyfiyyət uyğunluğu, eyni 
və qonşu misralarda sözlərin akustik oxşarlığı mətni şeirləş-
dirən faktor kimi özünü göstərir. Bu mənada Aşıq Ələsgərin 
fonetikaya – nitqin səs quruluşunun təşkilinə xüsusi diqqəti 
ən vacib sənətkarlıq aktı kimi götürülür və omonimliyin, 
bütün növlərinə göstərdiyi həssaslıq heyrət doğurur. 

---

 
 
122 
 
Müvafiq olaraq “nar”, “od” və “nərə” mənalarını ifadə edib 
qafiyə mövqeyində işlədilən sözlərin ifadəlilik potensialı, 
ruhi qüvvəsi və üslubi gücü göz qabağındadır: 
Tifl tək qoynunda nara aşiqəm 
Mürğı – səməndərəm, nara aşiqəm 
Çəkərəm şübhə tək nara aşiqəm 
Tərlan ovlağında sarı görəndə (8, 173) 
Aşıq Ələsgər cinas yaradıcılığında qovuşmadan 
məharətlə istifadə edir. Bir neçə hecanın, ünsürün söz 
tərkibində və ya ardıcıl gələn iki sözün hüdudlarında bir 
yerə toplaşması omonimliyə gətirib çıxarır. Söz oyunu kimi 
istifadə olunan bu üslubi vasitə poetik məqsəd izləyir. 
Önəmlisi odur ki, qovuşmalar çoxlarından fərqli olaraq Aşıq 
Ələsgərdə süni səciyyə daşımır. 
Yazıq Ələsgəri oda salıbdı 
Fələk gözdən salıb, oda salıbdı 
Çeşmə kənarında oda salıbdı 
Cumub sona kimi ay üzə - üzə (8, 161) 
 
Qürbətdə qalmışam, bir ay yarım var, 
Qərib pəhlivanam bir əyyarım var 
Lütf eylə, üstümə bir ay yarım, var (get) 
Dağılsın üstümdən dağıdan məni (8, 184) 
Aşıq Ələsgər eyni söz və müxtəlif məna 
dolanbacları, səs-söz oyunu ilə şeirin olduqca vacib dil atri-
butu kimi estetik mühit formalaşdırır. Bədii ünsiyyətin dina-
mikası omonimliyin üslubi çevikliyini harmonik oynaqlığa 
gətirir, formanın poetexniki tələblərinə asanlıqla cavab verir. 
Eyni səs kompleksinin misralarda linvopoetik imkanları 

---

 
 
123 
 
emosional çalarlarla bədii naxışlara diqqət çəkdirir. Bədii 
enerji daşıyıcısına çevrilən omonimlərin estetik məqamları 
leksik-qrammatik məqamlarını üstələyir. 
Aşıq Ələsgər üslubu eyni fonetik qafiyəli sözlərə ona 
görə həssasdır ki, onlar şeiri məzmunca siqlətli, formaca 
cilalı etmək üçün olduqca yararlıdır. Məxrəc yaxınlığı ilə 
seçilən səslərdən tərtib olunmuş sözlər, bu sözlərin ifadə 
etdiyi anlayışların bədii-məntiqi rabitəsi onlardan bədii – 
üslubi fənd kimi istifadəyə geniş imkanlar açır: 
Nə əysik din, nə artıq gül, nə dənnan (danlan) 
Müxənnətə zəhər olmur nədən, nan? (çörək) 
Dərd bilməzdən, dilqanmazdan, nadannan 
Nə qandım əzəldən, nə qanam indi (8, 171) 
 
Ələsgəri çəkməginən, yar, ala (yalan) 
Lazımdır ki, yar könlümü yar ala. 
Sınmış dəndan, nə yar ləbin yarala (zədələ) 
Əmmək istəyirsən, nə qan əm indi (8, 171) 
Omonimin növlərinə aid bütün səslənmə vasitələri 
Aşıq Ələsgər şeiri, xüsusən təcnislər üçün ən mükəmməl 
materialdır. Forma və məzmun arasındakı maksimum uyar-
lılıq yaradan omonimlər misralardakı fikir və hisslərin rit-
mik axarına səbəb olur və bədii mətni emosionallaşdırma iş-
ində başlıca rol oynayır, təcnisin ifadə sistemində özünə-
məxsus yer tutur. 
Bədii forma, onun bütün ünsürləri ona görə 
məzmunludur ki, Aşıq Ələsgər üçün forma quruluşunun 
bütün aspektləri eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir. Səs qiyafəsi 
onun dilində xüsusi cizgilərlə ön plandadır. Səs imkanları 

---

 
 
124 
 
məzmunun boyuna düzgün biçilməklə üzə çıxır. Duyğu və 
düşüncələrin səs ahənginə uyğunluğu Aşıq Ələsgər üslubu-
nun məğzini təşkil edir. Omonimlərə, səs tərkibi etibarilə 
yaxın sözlərə intensiv müraciət bu üslubi keyfiyyətin tələbi 
ilə bağlıdır. Omonimlərin bütün növlərinin tərkibindəki səs-
lərin kəmiyyət və keyfiyyət eyniliyi səslənmə sanbalına, 
lirik ovqata xidmət edir. Aşıq Ələsgər omonimlərlə ritm-
intonasiya elastikliyini təzahür etdirir, təcnisin üslubi-
semantik yetkinliyini təmin edir. Fikrimiz predmetsiz olma-
sın deyə “De bir üz, bir üz” rədifli məşhur təcnisinin son iki 
bəndini nəzərə çatdırıram: 
İpək nazbalışa Mina dayandı, 
Həcər nalə çəkdi Minada yandı, 
Həsrətindən dərdim minə dayandı 
Sən gəlsən əysilər de bir üz, bir üz. 
 
Buyqu həsrət çəkdi, yara yetmədi, 
Təbib neştər vurdu, yara yetmədi, 
Yazıq Ələsgər, əlin yara yetmədi, 
Çalxan qəm bəhrində, de bir üz, bir üz (8, 166) 
Son bənddə “yara yetmədi” söz birləşməsinin 
omonim olan hər iki komponentinin uğurlu semantik-üslubi 
uyğunluğu monumental bədii söz quruculuğunda ən fəal iş-
tirakçı kimi çıxış edir. Eyni linqvistik qəlibdə onlar şeirin 
ritmikasında aparıcı mövqe qazanır, “yara qovuşmadı”, “ya-
ra (zədə) yetişmədi”, “yara çatmadı” anlamları emosional-
laşdırılaraq vahid poetik düşüncə dairəsində üslubi birlik ya-
radırlar. 
Mən qurban eylərəm yara canımı 

---

 
 
125 
 
Götürüb doğraya, yara canımı 
Alıb təpə-dırnaq yara canımı 
Bilmirəm dərmanı, ay ana, ana (8, 157) 
Aşıq Ələsgər yaradıcılığı olduqca böyük bədii dil 
hadisəsidir. Onun poeziyasının estetik təzahürlərindən biri 
də obrazlılıq cizgilərində milli fonetik-üslubi cizgilərin fəal-
lığıdır. Aşıq Ələsgərin dilində omonimlərin bütün növləri 
eynisəs tərkibli söz və söz birləşmələri bir daha sübut edir 
ki, mükəmməl poetik mətn omonimlik üçün gözəl səslənmə 
məziyyətlərinin açarıdır. Misraların, bəndlərin elastik tərtib-
ində olduqca fəaldır, çünki bədii memarlıq əhəmiyyətlidir. 
Bədii təhkiyəni emosionallaşdırmaq üçün misraları aydın ar-
xitektonik qəliblərdə vermək işində nizamlayıcı funksiya 
daşıyır. Onların iştirakı ilə poetik-üslubi əməliyyat ritmik 
avazlanma, mənalı ahəng qəlibləri doğurur. Eyni səs tərkibli 
dil vahidlərində uğurlu kontekstdə gözəl poetik forma 
ünsürü olaraq dərin məzmun ifadə etmək mütəhərrikliyini 
büruzə verir. Səslərin şeiriyyətinə nail olmaqla Aşıq Ələsgər 
poetik fikri estetik cəhətdən daha da zənginləşdirir. Bu, 
həmçinin şeirin ümumi ruhunu, aparıcı motivləri qabardır, 
düşündürücü intonasiya çalarları doğurur, sadəliyə və 
təbiiliyə xüsusi ton verir. 
Qışda dağlar ağ geyinər yaz qara, 
Sağ dəstinlə ağ kağıza yaz qara, 
Əsər yellər, qəhr eyləyən yaz  qara, 
Daşar çaylar, gedər daşlar çata-çat (8, 180) 
 
Yel dəyir, tellərin, yar, a gəzdirir, 
Saqi istəkanı yara gəzdirir 

---

 
 
126 
 
Yar həsrəti canda yara gəzdirir 
Yar gəlsə yaralar sağalı tez-tez (8, 182) 
Nümunələr bir daha belə bir fikir təlqin edir ki, Aşıq 
Ələsgərin varlığı aydın və obrazlı ştrixlərlə təqdim etmə 
düşüncəsi deyim gözəlliyini doğurmuşdur. Bədii intonasiya 
və ritm elementləri kimi bu deyim gözəlliklərində 
omonimlər keyfiyyətli bədii material kimi iştirakçı olaraq 
arxitektonik prinsiplərlə çıxış etmişlər. 
Lirik-emosional mühakimələrin təzahür məqamları 
ilə əlaqədar Aşıq Ələsgər eyni səs tərkibli vahidlərlə elastik 
misra modelləri əmələ gətir və bu, müəllifin poetik təfəkkür 
enerjisinin gücünü-qüdrətini nümayiş etdirir, dahi şairə 
məxsus sənət və sənətkarlıq məktəbinin gözəl örnəklərini 
yaradır. Diqqət çəkən hal kimi qeyd olunmalıdır ki, Aşıq 
Ələsgərdə omonimlər, söz təkrarlarının iştirakı sintaktik 
simmetriya ilə müşaiyət olunur, canlı danışıq dilinin 
intonasiya potensialı sayəsində ritmmelodika bitkinliyi fikir 
bitkinliyinə yardımçı olur, bədii düşüncənin miqyası 
genişlənir. O da diqqətdən yayınmır ki, omonimlərin də qa-
tıldığı ifadə tərzi və emosiya təravəti tərənnüm predmetinə 
poetik baxış yeniliyindən doğur. Omonimlərdən, söz oxşar-
lığından istifadə üsulu zahiri strukturuna görə daha çox 
ənənəvi səciyyə daşısa da, Aşıq Ələsgərin poetik təhkiyəsin-
də, təsvirin obrazlı şərhində onlar ulu sənətkarın dil elastika-
sını müəyyənləşdirən üslubi faktlar kimi təzahür edir. Bütöv 
bir sistem kimi səs-söz təkrarları lirik-poetik informasiyalar-
ın daşıyıcıları olaraq ifadə planında üslubi istiqamətin tipo-
logiyasını müəyyənləşdirir. 
Fərhad gördü, sevdi Şirin camalın, 

---

 
 
127 
 
Şirin dost əlindən, şirin cam alın 
Şirincə dövlətin, şirincə malın 
Axırı zəhrimara döndü, nə döndü (8, 67) 
 
Billəm eytac deyil sənə mal indi, 
Geyibsən qəddinə, Sənəm , al indi, 
Can alansan, canım, sənəm, al indi, 
Əzrayılın cəngəlindən daldala (8, 165) 
Ominimləşmə yolu ilə söz və söz qrupları bədii 
memarlıq əhəmiyyəti qazanır, aktual bədii ünsiyyət aktına 
xidmət göstərir.  
Aşıq Ələsgərin şeirlərində lirik məzmun alliterasiya, 
assonans, omonim, paronim və s. vasitəsilə ritmik qurulsa 
da, maksimum enerji ilə çıxış edirlər. Məzmun və ifadə for-
ması arasındakı bu cür əlaqə müəllifin bədii qayəsinin qa-
barıq şəkildə idrakına, ideyanın bədii həllinə səfərbər edilir, 
Aşıq Ələsgərin üslubu üçün estetik meyar ləyaqəti qazanır. 
O, dilin zəngin vokal imkanlarından maksimum dərəcədə  
bəhrələnərək poetik ovqatı bədii mətnin varlığına hopdurur. 
Səs-söz təkrarı Aşıq Ələsgər üçün elə bir 
kompozisiya üsuludur ki, onda professional poeziya 
səviyyəsi və səciyyəsi qazanmaq imkanları zəngindir. Tək-
rarların sayəsində omonimlər, paronimlər, amoformlar və s. 
də semantik cəhətdən dolğunluq və tutumluluq kəsb edirlər. 
Məsələn, “Narın üz” təcnisində rədif kimi təkrarlanan eyni 
söz birləşməsinin hər iki tərəfi məzmun və bədii şəraitə 
uyğun fərqli mənalar və üslubi çalarlar yaradır. Altı dəfə 
işləməsinə baxmaraq hər birində orijinal poetik nəfəsin 

---

 
 
128 
 
təravəti aydın-aşkar duyulur. Bu şeir  təcnisin poetik-tipoloji 
əlamətlərini xüsusi sənətkarlıqla əks etdirir.  
 
Narın çalxan, narın silkin, narın üz  
(suda ehtiyatla üz) 
Almasın dər, gülün iylə, narın üz  
(dostun narın dər) 
İnsaf eylə, gəl könlümün narın üz  
(ürəyimin odunu söndür) 
Narın üzə qoy toxunsun narın üz  
(incə sifət) 
Qoymaqdan da şirin olar narın üz  
(südün üstünə yığılan təbəqə) 
Bir dərdimi eyləyibsən, Narın üz  
(Narın (qız adı), yüz) (8, 170) 
Bədii mətnin mənimsənilməsində omonimlərin, on-
ların çoxmənalılığının, transkripsiyaların, tələffüz variantla-
rının belə məharətlə istifadəsi, eyni səs cildinə malik dil va-
hidlərinin təsir sahələrindəki semantik-struktur gərginlik 
Aşıq Ələsgərin üslubunda ayrıca əhəmiyyət kəsb edir. Bədii 
materialların bu cür incəliklə seçilməsi və lazımi yerində 
işlədilməsi estetik qavrayışın özünəməxsusluğundan irəli 
gəlir. “Narın üz” təcnisinin dil strukturu deyilənlərə klassik 
misaldır. 
Aşıq Ələsgərin misralarında ahəngdar nitq parçaları-
nın eyni fonetik çalarlarla tələffüzü münasib üslubi fiqurlar 
formalaşdırır və şeir dilinin poetexniki imkanlarını genişlən-
dirir. Eyni və yaxın artikulyasıyalı səslərin misralardakı dü-
zümü fonetik ifadə üsulu kimi, bədii ifadə faktı kimi Aşıq 

---

 
 
129 
 
Ələsgər şeirinin tərtibatında əsas yer tutur. Omonimlərin, 
yaxud eyni və yaxın məxrəcli səslərin bir-birini müəyyən 
məsafələrdə izləməsi gerçəkliyin bədii idrak funksiyasına 
xidmət edir. Göstərilən nümunələr Aşıq Ələsgər dilinin 
fonoloji səciyyəsi haqqında dolğun təsəvvür yaratmaqla 
məhdudlaşmır. Bu üslubi vasitə digər ifadə üsullarınında bir 
şəbəkədə cəmləşməsinə və poetik mündəricənin qavrama şə-
raitinə təsir göstərir. Şeir mətninin üsluibi ehtiyacları omo-
nimlərin bütün növlərini bədii dil formalarına uyğunlaşdırır. 
Səs tərkibinə görə yaxın olan sözlərin qüvvətli poetik-mən-
tiqi vurğu altına düşməsi lirik-emosional mühakiməni yük-
səldir. Zahiri səslənmə keyfiyyəti bədii ovqatın səciyyəsinə 
uyğunlaşır. “Narın üz” təcnisindən son iki bəndə diqqət 
yetirək: 
Ürüsxət ver, sözüm deyim, Qayım ağa, 
Yuyar qəssal qəddim, bükər qayım ağa, 
Ləzzət verər bal qatanda qaymağa, 
Qaymaqdan da şirin olar narın üz. 
 
Gətirdim rənginə sarı, dur gedək! 
Bu sınıq könlümü sarı, dur gedək! 
Ələsgərəm, bizə sarı, dur gedək! 
Bir dərdimi eyləyibsən, Narın üz (8, 170) 
Sağ-solunda qardaşların sağ olsun. 
Corabları yaxşı bəzə, Müşgünaz (8, 115) 
Müxtəlif anlayışların eyni səs tərkibində əlaqələndir-
ib bədii bütövlüyə nail olmaq Aşıq Ələsgər üslubunun əsas 
prinsiplərindəndir. Eyni struktur və müxtəlif münasibətləri-
nin sərrast motivləşdirilməsi mükəmməl bədii dil hadisəsi-

---

 
 
130 
 
nin təməlində durur, xüsusi tipli bədii forma düzəltmə üsulu 
kimi meydana çıxır. Bunlar Aşıq Ələsgərin bədii təfəkkür 
mədəniyyətinin səviyyəsini və səciyyəsini əks etdirir. Aşıq 
Ələsgərdə sırf formal əlamətlərə aludəçilik yoxdur. Forma-
lizmə qapılmaq vərdişindən uzaq olan Aşıq Ələsgər üçün 
omonimlər ən münasib poetik mənalandırma formasıdır, 
təsvir-tərənnüm obyektinin obrazlı təsdiqidir. 
Omonimin bütün növləri məzmunun səciyyəsindən 
doğan lirik emosiya ilə müşaiyyət olunur, bədii fikri hərəkə-
tə gətirir. İfadə tərzi elastik olduğu qədər də mürəkkəb olan 
Aşıq Ələsgərin dilində omonimlərdən istifadə güclü üslubi 
keyfiyyət prosesi keçirir və mətnin ümumi fonetikasına təsir 
göstərərək poetik mərama xidmət göstərir. O da aydın sezilir 
ki, omonimlərin şeir naxışlarında formalaşması mətnin bə-
dii-estetik siqləti ilə ahəngdarlıq təşkil edir. “Ha bular, bu-
lar” təcnisindəki kimi:  
Səba dost zülfünə şanə çəkəndə, 
Yayılar gərdənə ha bular, bular (fırlanar, sarılar) 
Hər kim ki, sidq ilə dilək diləsə 
Əlbəttə, mətləbin ha bular, bular. (tapar) 
 
Sərrafın əlində nə danə (daş-qaş dənəsi)-dedim, 
Könül, can quşuna nə danə (dən) – dedim, 
Dərdimi dərd qanmaz  nadana dedim 
Anlamaz başım ha bular, bular (bulayar) 
 
Ələsgərəm məskənimdi o diyar, 
Al xəncəri, bağrım başın, odu (odur), yar 
Evdən çıxdı yalın qılınc, odu (atəşi) var 

---

 
 
131 
 
Bilirəm, qanıma ha bular, bular (bulaşar) (8, 167) 
Aşıq Ələsgərin dilində eyni cür səslənən sözlərin üs-
lubi mövqeyi ona görə fəaldır ki, deyim qəliblərinin cazibəli 
formaları onların sayəsində canlı və musiqili tələffüzü güc-
ləndirir, gerçəkliyin lirik qavrayışında və  beləliklə də söz 
sənətkarının şeir dilinin estetikasının müəyyənləşdirilməsin-
də mühüm rol oynayır. Şeirin bütün elementləri ilə eyni üs-
lubi şəbəkədə omonimlər, eyni səs tərkibli leksik vahidlər 
ritmik ifadə tərzi doğurur. Bu, onun üslubi kamillik səviyyə-
sini, funksional-bədii imkanlarını əks etdirir. Müəyyən ritm 
modelləri intonasiya biçimləri bədii mətnə xüsusi intensivlik 
əlavə edir. 
Eyni cür səslənən söz və tərkiblər Aşıq Ələsgər 
üslubunda daha çox şeirin səs diapozunun nizama salma 
vasitəsidir, dilin gözəllik yaratma imkanlarının təzahürüdür. 
Şeir dilinin emosional-ekspressiv çalarları eyni səs-söz tək-
rarlarının köməyi ilə estetik əks-səda tapır, melodika və in-
tonasiya daha uğurla sahmanlanır. Poetik nitq mühiti zəmin-
ində omonimlər eyni məxrəcli səslərin tərtib etdiyi sözlər 
şeirin bədii-estetik keyfiyyətlərini təmin edir. Müxtəlif 
semantik mənaların poetik məcrada qovuşması Aşıq 
Ələsgərin sənət dilinin poetik paronim və digər səs oxşarlığı 
ilə bağlı sözlərin Aşıq Ələsgər dilində poetik aktivliyi, mün-
dəricənin vüsətliliyinə yönəldilir, şeir dilini xüsusi lirik məc-
raya salır və bununla da klassik aşıq şeirinin orijinal səslə-
nən nümunələrini yaradır. 

---

 
 
132 
 
AŞIQ POEZİYASININ FÖVQÜNƏ YOL AÇAN 
KLASSİK  BƏDİİ ƏNƏNƏ, ZƏNGİN  
POETİK TƏCRÜBƏ 
Aşıq Ələsgərin poetik təfəkkürünün siqlətini və 
incəliklərini açmaq üçün onun əsərlərinin poetik sisteminə 
daxil olan, poetik əhval-ruhiyyənin daşıyıcısı olan bütün 
detallar diqqətlə izlənilməlidir. Çünki dahi sənətkar sözdən 
elə mükəmməl şəbəkə düzəltmişdir ki, oradan adi bir kəlmə-
ni götürsən bədii təcəssüm şəffaflığı zərər çəkər. Burada ifa-
də vasitələrinin dəqiqliyi hər hansı fasilə ixtisasına belə im-
kan vermir. Cüzi ritm və intonasiya təhrifi bu mükəmməl 
poetik nümunələrinin bədii-estetik mənzərəsini büsbütün 
dağıda bilər. 
Aşıq Ələsgərin şeir dilində bütün elementlər iç-
içədir. Onlar birgə işlənməklə bir-birinə hörülür, bir-birini 
tamamlayır, eyni bədii niyyətin açılması üçün bir-birini 
xüsusi həssaslıqla izləyir. Bu bütövlük bədii təsvir və ifadə 
vasitələrinin misra qəliblərində monolit şəkildə qaynayıb-
qarışmasından doğulur. 
Aşıq Ələsgərin poetik möcüzəsi də dilin stixiyasın-
dan yaranmışdır. Dil faktlarının poetik yükü və emotiv funk-
siyası, ifadə vasitələrinin kəmiyyət-keyfiyyət göstəriciləri-
nin heyrətdoğurucu harmoniyası, poetik simmetriya şeir 
mətninin mükəmməlliyində, lirik təhkiyənin dinamikasında 
əsas faktordur. 
Aşıq Ələsgərin dilinin əsas qaynaqları bir tərəfdən 
tipoloji quruluş etibarilə canlı ünsiyyət leksikasına yaradıcı 
yanaşma vərdişlərinə söykənirsə, digər tərəfdən onun poetik 
düşüncə panoramının əsas cizgilərini klassik ədəbiyyatımız-

---

 
 
133 
 
dan gələn linqvistik materiallar canlandırır. Onun dilində 
həm klassik şairlərimizdən gələn söz və ifadələrin, həm də 
poeziya dilinin milli bünövrəsində duran kolorit etibarilə 
zəngin ünsiyyət və məişət leksikasının müəyyən bədii-
estetik diapozonu vardır. Hər iki məxəzdən əxs olunan 
siqlətli üslubi keyfiyyətlər belə bir qənaəti təlqin edir ki, 
Aşıq Ələsgər sözə həmişə yüksək sənət və sənətkarlıq 
mövqeyindən yanaşmışdır.  
Yeri gəlmişkən bir məsələyə xüsusi diqqət çəkmək 
vacibdir. Bir sıra mənbələrdə, folklorşünaslıqda Aşıq 
Ələsgərin dünyagörüşü, klassik ənənələrə bağlılığı ilə bağlı 
mülahizələrdə qeyri-ciddi fikirlərə rast gəlinir. Məsələn, 
görkəmli folklorşünas alim M.H.Təhmasibə görə “Sufi-
hurifi terminologiyadan hətta Aşıq Ələsgər, Şəmkirli Aşıq 
Hüseyn kimi belə təsirlərdən uzaq olan görkəmli aşıqlarımız 
da heç fərqinə varmadan istifadə etmişlər” (37, 364). Aşıq 
Ələsgərin əsərlərindən nümunələr göstərir ki, böyük alimin 
işlətdiyi “hətta” sözünün “Aşıq Ələsgər”lə yanaşı işlənməsi 
çox təəssüf doğurur. “Heç fərqinə varmadan” ifadəsi 
müəllifin Aşıq Ələsgəri olduğu səviyyədə qiymətləndirə 
bilməsinin qəbahətidir. 
Klassik Şərq ədəbiyyatında elə poetik vasitələr vardır 
ki, ondan istifadə hər qələm sahibinə nəsib olmur. Müəyyən 
bədii təsvir üslubundan istifadə yüksək sənətkarlıq qüdrəti 
tələb edir. Dərin biliyə, yaradıcılıq istedadına malik olma-
dan həmin ifadə tərzinə girişmək mümkünsüzdür. Bunlardan 
biri də Xaqani, Füzuli kimi söz cəngavərlərinin gözəl nümu-
nələrini yaratdığı “İhamul-vəsl”dir. “İhamul-vəsl” ifadəsinin 
tərcüməsi birləşmə yolu ilə işarə deməkdir. Bir növ şair 

---

 
 
134 
 
qarşına məqsəd qoyduğu fikri və ya adı hərflərin birləşməsi 
ilə verilir. Oxucu isə şairin demək istədiyi sözü və ya müəy-
yən fikri başa düşmək üçün həmin hərfləri ilhamla birləşdir-
məlidir.  ...Şair... məsələnin kəşfini oxucunun ixtiyarına 
qoyur. Füzulinin qəzəlindən nümunə gətirilmiş beyt 
“ihamul-vəsl”in bu növünə tipik nümunədir. 
Səndən bulubdur Əhmədi-mürsəl məqami-qürb, 
Təhsini “Ya”vü “sin”ilə təşrifi “Ta”vü “ha” 
Müəllif bu qəzəlində allaha müraciət edərək Qurani-
şərifin otuz altıncı “Yasin” və iyirminci “Taha” surələri ilə 
Məhəmməd peyğəmbərin bəyənilməsi və şərəflənməsinə 
işarə vurur” (33, 76-77) 
Şifahi xalq ədəbiyyatı, o cümlədən aşıq poeziyası 
üçün o qədər səciyyəvi olmayan ihamul-vəslin ən gözəl nü-
munələri məhz Aşıq Ələsgər şeirlərində göz və könül oxşa-
yır. Və maraqlıdır ki, bu bədii təsvir vasitəsi onun şeir yara-
dıcılığında ötəri hal olmayıb təkrarlanan və hər dəfə öz mü-
kəmməliyi ilə heyrət doğuran keyfiyyətli əlamətlərdəndir.  
Ələsgərəm, xəddi çıxdı çal indi, 
“Heyi “ye”yə, “dalı” “re”yə çal indi (8, 180) 
İsmin üç hərifdi, ay çeşi xumar, 
Biri “mim”di, biri “nun”du, biri “sin” (8, 162) 
İsmini ür hərf ilə eylərəm aşkar, 
Biri “kaf”dı, biri “lam”dı, biri “sad” (8, 54) 
Onun klassik şərq poeziyasından yaradıcı 
faydalanması, xüsusilə Nəsimi yaradıcılığından sufi-poetik 
anlayışları əxs etməsi təkzibedilməz faktlarla təsdiqlənir. 
“Əlif-lam” şeiri, heç şübhəsiz Nəsiminin eyniadlı şeirinin 
təsirindən meydana gəlmişdir. 

---

 
 
135 
 
“Aşıq Ələsgərin “Əlif-lam” şeirində “əlif” ilə “lam” 
hərflərinin birləşməsindən yaranan vahid allaha işarə 
edilməklə yanaşı hər bir hərfin müəyyən simvolik mənası da 
verilir. Diqqəti cəlb edən hal ondan ibarətdir ki, hər bir hərf 
üçün işarə edilən məzmun ümumi “əlif-lam” birləşməsinin 
mənası ətrafında qurulur” (33, 77) 
Bu faktlar onu diktə edir ki, Aşıq Ələsgər üslubunun 
dərinliklərində gizlənən, misraların güc-qüvvət mənbəyinə 
çevrilən məcazlaşdırma məharəti, klassik şərq poeziyasının 
obrazlar sistemindən faydalanma ustalığı, yaxşı mənada 
müəmmalı nitq gözəlliklərinə rəvac verən ərəb əlifbasındakı 
hərflərin rəmzlərinin təqdimi, fəlsəfi-sufi dünyagörüşünün 
bədii ifadəsi, bədii mətləbləri dolayı yollarla demək qabiliy-
yəti və digər üslubi-estetik məziyyətlər xüsusi tədqiqat həs-
saslığı tələb edən məsələlərdir. Dil faktları göstərir ki, Aşıq 
Ələsgər sözünün daxili laylarını aşkarlamaq üçün, məlum 
sözlərin bizə məlum olmayan üslubi-semantik çalarlarını 
aydın məntiqlə təqdim etmək üçün ənənələrə, köklərə 
istinad etmək, sələf-xələf əlaqələrini aydınlaşdırmaq çox 
vacibdir. 
Aşıq Ələsgərin dili canlı xalq danışığının sağlam 
koloritini, poetik istiqamətini qorutyub-saxlaması, yeni 
üslubi keyfiyyətlərlə zənginləşdirməsi ilə səciyyələnsə də, 
burada həmçinin klassik ədəbiyyatımıza Nəsimi, Füzuli, 
Xətai kimi söz nəhənglərinə məxsus poetik dil qəliblərinin 
əks-sədasını asanlıqla duymaq olur. Klassiklərimizdə, yazılı 
ədəbiyyatımızın ən uğurlu nümunələrində olduğu kimi, Aşıq 
Ələsgərin dilini adi bədii nitq forması kimi götürmək 
yanlışlıqlara yol açır. Bu dil daha çox zəngin mənəvi 

---

 
 
136 
 
dəyərlərin, düşündürücü emosiyaların, dərin elmi-fəlsəfi 
fikirlərin parlaq ifadəsidir. Onun dilində də Nəsimi, Füzuli 
və Xətaidə olduğu kimi üslubi ikiləşməyə rast gəlinir. Lirik 
şeirlərində olduqca aydın və sadə olan dil bəzən eyni nəfəsin 
hərarətindən yaransa da, elmi-fəlsəfi, sufi məzmunlu şeirlər-
ində qəlizləşir. Burada anlaşılmayan ərəb mənşəli sözlərin 
sıxlığı, mətnə termin səciyyəli kəlmələrin nüfuzu məzmu-
nun kütləvi anlaşıqlığına gətirib çıxarmır. Müəllifin təfəkkü-
rü dini, sufi kök üzərində dərinləşdikcə sıxlaşır, həmin söz-
lər mətnin ümumi poetik mühitində hər oxucunun anlaya 
biləcəyi dil ünsürünə çevrilə bilmir. Bu, ondan irəli gəlir ki, 
müəyyən intellekt sahibi olmadan, dinin köklərini, istam eh-
kamlarını və mənəviyyatını, ümumiyyətlə, şərq zehniyyətini 
və poetikasını, müəmma sənətini bilmədən dahi sənətkarın 
bədii söz aləminə nüfuz etmək olduqca müşküldür. Dil işa-
rələrinin rəmzi mənalarına vaqif olmayanlar Aşıq Ələsgərə 
məxsus ilham məhsullarını, leksikasını, poetik-üslubi fiqur-
ların bədii-fəlsəfi mahiyyətini çətinliklə qavraya bilər. Bu 
amil ulu sənətkarın dünyagörüşü ilə bilavasitə bağlıdır. Mü-
təfəkkir şairin fəlsəfi poeziya dilinin qaynaqları haqqında 
bütöv təsəvvür üçün onun sufizmlə bağlılığına nəzər salmaq 
yetərlidir. Əvvəla, onu demək lazımdır ki, Aşıq Ələsgərin 
özü şərqin poeziya nəhənglərinin adını çəkib onlara bələdli-
yini bildirmişdir. 
Füzuli, Firdovsi, Hafiz, Nəsimi 
Onlar da yazdığı ayə məndədir. 
Yaxud: 
Tutuldu dəstində gözəl nizamı 
Füzuli, Firdovsi, gözəl Nizami  

---

 
 
137 
 
Təqdiri qüdrətin gözəl nizami 
Dərdi mənə verdi, yara dərmanı və s. 
Müəllim üzü görməyib əlifba öyrənməyən Aşıq 
Ələsgər şərqin klassiklərini Göyçə aşıq məktəbində aldığı 
“qulaq savadı” ilə mənimsəmiş yetişdiyi ədəbi mühitdən 
onun ənənələrindən, qüdrətli ustadı Aşıq Alıdan öyrənmiş-
dir. Aşıq Alının aşağıdakı şeir nümunəsinə diqqət yetirək: 
Birdi, bu aləm də nizam ikimi, 
Nizam olmaz dünya nizamı kimi 
Füzuli, Firdovsi, Nizami kimi 
Alıyam, kaş yazam bu ayə mən də. 
Aşıq Ələsgər yaradıcılığında tez-tez rast gəlinən 
müdrik kəlamların, aforizmlərin bir çox məxəzlərinin məhz 
sadalanan nəhəng simalardan qaynaqlanması da bu amillərlə 
əlaqəlidir. Bircə nümunə: 
Söz gövhərə döndü, şair-qəvvasa 
Çətin ələ gəlir sözlərin xası (Nizami) 
 
Gövhər olan dəryalarda dərində 
Qəvvas çəkər onu ay üzə tək-tək (Aşıq Ələsgər)  
“Allahın adı ilə”, “Peyğəmbərlərin meracı”, “Pənc 
Ali-əba”, “İmamlar” kimi dini motivli şeirlərində, təsəvvüfi 
dünyagörüşü ilə bağlı olan əsərlərində tez-tez sufilik sistem-
ində işlədilən terminləri, rəmzləri izləməklə Aşıq Ələsgər ir-
sindəki sufiliyin məğzinə nüfuz etmək olar. Təsəvvüf dünya 
görüşünü dərindən mənimsəyərək yaradıcılığında ona geniş 
yer verən Aşıq Ələsgər dini obrazlara, müqəddəslərə, 
“Qurani-Kərim”dən gələn motivlərə müraciət edərkən 
qədim dövr ədəbiyyatımızda, xüsusən Nəsimi, Füzuli və 

---

 
 
138 
 
Xətainin, Yunis Əmrənin və s. dilində də eyni işləkliyə 
malik olan sözlərdən istifadə etmişdir. 
İbtida “Əlifdən dərsim almışam, 
Ələst aləmində demişəm “bəli” (8, 45) 
“Bəli” – deyib yol-ərkana gəlmişəm, 
Nəqş olub sinəmdə eşqin kitabı 
Çeşmi-nübavvətə aşiq olmuşam  
Bir cavaba verrən yüz min cavabı (8, 49) 
“Ələst-aləmi” məşhur “bəzmi-ələst” rəvayətinə 
işarədir və bu söz birləşməsi insanın dünyaya gəldiyi məka-
nı Tanrı dərgahı anlamındadır. Rəvəyətə görə, Ələst aləmin-
də Allahın “Mən sizin rəbbinizəmmi?” – sualına ruhlar 
“Bəli” cavabını vermişlər. “Nübüvvəst” islamın 6 vacib əm-
əlindən biridir və Məhəmmədin (s.) və ondan əvvəl ki pey-
ğəmbərlərin peyğəmbərliyinin tanınmasıdır. 
Ələstudən bəli dedim, 
Nə xoş kəlamdı yükün 
Bir gözəlin (Allah) aşiqiyəm 
Vəsfi kəmaldı yüküm. (8, 204) 
Birinci misra sufilik əqidəsində mərkəzi yer tutur. O, 
Allah eşqinə əzəli sədaqət andı hesab olunur. Allah sevgisi 
sufinin bütün ruhunu, könül dünyasını ehtiva edir. İlahi eşq 
aşiqin könül dünyasının kamilliyini təmin edir. “Kamal – 
Kamillik istəyi ilahi eşq aşiqinin ali niyyətidir. Onun inam-
ında batini ruhun kamilliyi vəhdət idealına – Allaha qovuş-
mağı şərtləndirir” (35). Sufi ədəbiyyatında aşiqlər mübtəla 
olduqları eşqin təzadlarını yaşayır və bu motiv bədii sözdə 
xüsusi vurğulanır. 
Həm dərindi, həm dayazdı, 

---

 
 
139 
 
Həm acıdı, həm şirin 
Zəhmətdə zəhri-həlahil 
Ləzzətdə baldı yüküm (8, 204) 
Eyni düşüncə tərzi Nəsiminin aşağıdakı mövqeyi ilə 
üst-üstə düşür. 
Məhəbbət möhkəm işdir, qafil olma, 
Bu karı sanma kim, hər karə bənzər” 
Əgər nış /bal/ istər isən nişə (arının iynəsi) qatlaş, 
Ki, nuşu nişəsiz verməz bu zənbur (Nəsimi) 
Sufi ədəbiyyatında müəyyən məcazi sözlər, perifras-
tik metaforalar vardır ki, onlar təsəvvüf dünyagörüşünün bu 
və ya digər anlayışlarını ifadə edir. Həmin metaforalar ənə-
nəvi şəkildə eyni dünyagörüşlə bağlı söz sənətkarının hamı-
sının sənət dili üçün səciyyəvidir. 
Bənəm ol eşq bəhrəsi, dənizlər heyran bana, 
Dəryalar mənim qətrəmdir, zərrələr ümman bana  
(Yunis Əmrə) 
 
Könlümün gəmisin qərq edə gör eşq dənizinə 
Kim bu dənizin bəhrini ümman bilir ancaq (Nəsimi) 
 
Həqiqətdən dərs almışam 
Təriqətdən söz qanan, 
Şahı-mərdan sayəsində 
Elm içində ümmanam. 
Dəryaların qaydasıdır. 
Ümmana baş endirir (8, 201) 
“Elm içində ümmanam” – Allahın eşqi “elmini” 
ifadə edir. Bu elmə qovuşan Allahın – dünya ruhunun – 

---

 
 
140 
 
ümmanın qətrəsini öz ruhunda daşıyır. Deməli, eyni 
zamanda ümman daşıyır – qətrədə ümman yaşayır”. (35) 
Bir fakta diqqət yetirmək yerinə düşər. Aşıq 
Ələsgərin məşhur “Ay nədən oldu?” bağlaması uzun müddət 
açılmamış qaldı. Səbəb onun sufilik ruhunu tuta bilməmək, 
söz və tərkiblərin fəlsəfi-təsəvvüfi mahiyyətini, onun dini-
elmi əsaslarını dərk etməklə bilavasitə bağlı idi. Görkəmli 
elm fədaisi Camal Mustafayevin həmin bağlamanın sufilik 
ruhunu aşkarlayan fikir və mülahizələri olduqca maraqlıdır. 
Onun əsas müddəalarına yığcam şəkildə nəzər yetirmək 
məqsədəuydur. 
Yerin, göyün, ərşin, kürsün, insanın 
Künhü, bünövrəsi ay nədən oldu? 
Yeri göydən, göyü yerdən kim seçdi? 
Hikmətin dəryası ay nədən oldu? 
Varlığın ilk səbəbi, sufizmə görə, Allah anlamına 
gələn dünya ruhudur. “Dəryayi-mühit” termini ilə ifadə 
olunan bu ruh dünyanın əsli sayılır. “Hikmətin dəryası” eyni 
anlamdadır. “Yeri göydən, göyü yerdən kim seçdi?” sualı 
“”Qurani – Kərim”in “Əl-Hac” və “Füssilat” surələrindən 
əxs edilmişdir. Qaz halında olan göyün  Allahın iradəsi ilə 
yerdən ayrılmasına, kainatın nizama gətirilməsinə işarədir. 
Yeddi qat göy nə növünən quruldu? 
Neçə qəndil, neçə sütun vuruldu? 
Sən kimsən, mən kiməm, kimdən soruldu? 
Ustadlar ustadı ay nədən oldu? 
Sual kainatın quruluşu haqqındadır. “Cin”, “Mülk”, 
“Nəbə” surələrinə istinadən “yeddi qat göy” dəyərkən yeddi 
planeti – Günəş, Ay, Mars, Venera, Saturn, Merkuri, 

---

 
 
141 
 
Yupiter nəzərdə tutulur. Onların səmadakı nizamı ilahi 
hikmətin gerçəkliyi kimi təsdiqlənir. Yeddi qat göy bir 
birinin üstündə qurulmuşdur, işığı bol olan günəş isə 
qəndildir. Dörd təbii ünsür – od, su, torpaq və hava isə 
“sütun” kimi dəyərləndirilmişdir. Sonuncu fikri Nəsimi belə 
ifadə etmişdir. 
Dörd dirəklə qaim olmuşdur bu şəhr, 
Kim, anın içindədir afaqü dəhr (Nəsimi) 
Bağlamanın aşağıdakı misraları isə yuxarıda qeyd 
etdiyimiz  “bəzmi-aləm” rəvayətindən, sufilikdə “Qurani-
Kərim”dən əxs edilən, ənənəvi anılan bir ayəyə işarədir 
(“Ələstu Birəb- bikum-Qalu-Bəla” (“Mən sizin Rəbbiniz de-
yiləmmi? – Bəli!) ki, bunu da təsəvvüf əhli Allahla ruhların 
qədimi vəhdəti andı kimi qiymətləndirir. 
Nədən lövh yarandı, nədəndi qələm? 
Neçə hüruf o məclisdə oldu cəm? 
Aləmi-ərvahda qurulan aləm 
Ayəsi, şəqqəsi ay nədən oldu? 
Lövhə (lövh), sufilərin anlamına görə varlığın ruhu, 
qələm isə Allahın əmridir ki, lövhədə “Kaf” və “nun” hərflə-
ri cəm olub “kon” (ərəbcə “ol” deməkdir) sözünü yaratmış-
dır. Qurana görə, dünyanı Allah “kon” sözü, əmri ilə yarat-
mışdır. 
“Aləmi-ərvah” ruhlar aləmi deməkdir və bununla 
göylər aləmi nəzərdə tutulur. Bununla təmizliyi ilə göylər 
aləmi dörd ünsürlü yerin qarışıq təbiətinə qarşı qoyulur. Göy 
üzündəki ulduzlar onun ayəsi, günəşlə ay isə onun şəqqəsi 
(hissəsi) kimi məna kəsb edir. 
Mənsurun toxmağı İsrafil suru, 

---

 
 
142 
 
Kəbənin Zəmzəmi, Musanın Turu. 
Nitqimin quyəsi, didəmin nuru, 
Sərimin sevdası ay nədən oldu? 
“Toxmaq”, “pambıq atan” mənası verən “həllac” 
sözünə işarə ilə “ənəbhəq” ifadəsini yayan və ilahi eşq 
şəhidi kimi bütün təsəvvüfdə bir simvola çevrilən Mənsur 
Həllac anılır. “İsrafil suru” mənəvi oyanış, özünü 
dərketməyə çağırış kimi səslənir. “Nitqimin quyəsi 
(gözəlliyi)”, “kon” (ol) ilahi əmri bildirir. “Didəmin nuru” 
məcazi məna daşıyır. Burada ilahi eşqin nuru nəzərdə 
tutulur. “Sərimin sevdası” Allah eşqi mənasında işlədilir. 
Yazıq Ələsgərəm, intizarım var, 
Alimsənsə, məni eylə Xəbərdar, 
Elmi hardan tapdı cümlə aşıqlar? 
Şeiri-müəmması ay nədən oldu? 
“Elmi hardan tapdı cümlə aşıqlar?” misrası bəndin 
məna yükünü daşıyır. Söhbət sufi görüşlü aşiqlərdən gedir. 
Bunlar isə ruhlarda daşıdıqları Allah eşqini bir elm kimi 
düşündürür. Bu yöndə Yunus Əmrənin bir kəlamını anlamaq 
zəruridir. 
Biz talibu elmləriz, eşq kitabın o qurur, 
Cələb müdərris bizə eşq xud mədrəsəsidir. 
Aşiqlərin eşq mədrəsəsi “Allah özüdür” (35) 
“Şeiri-müəmması ay nədən oldu?” sualının cavabı 
belədir: Sufilər mənanı rəmzlərlə ifadə edirlər və bu 
səbəbdən də onların sözləri müəmmalı, məcazi olur. 
“Üzünü torpağa sürtmək” sufizmdə Allah eşqi 
qarşısında mütiliyin rəmzidir. Bu qaydanı sufi şairlərdə, o 

---

 
 
143 
 
cümlədən Aşıq Ələsgər şeirlərində xatırladan misralara rast 
gəlmək olur. 
Ələstu Birəbbikum Qulu-Bəladan 
Mərdinə mövlasına nökər olmuşam 
Sürtmüşəm üzümü xaki-payına 
Elm tapıb sinə dəftər olmuşam (Aşıq Ələsgər) 
 
Könül səcdə qılır dost mehrabında, 
Yüzün yerə urub qılur minacat... 
Yunus miskin, kəndözün, torpaq eylədi yüzün, 
Məşuqəyə yaraşan bir nisginliyim vardır  
(Yunus Əmrə) 
Aşıq Ələsgəri klassiklərimizlə, onların dünya-
görüşləri ilə yaxınlığını müraciət etdiyi mövzularda, bədii 
mətləblərin eyniliyində görürük. Sufilərdəki vəhdəti-vücud 
Nəsimi, Xətai, Füzulidən Aşıq Ələsgərə qədər bütün 
müəmmalarını, rəmzlərini təəssüm etdirilir. Bu baxımdan 
“aşağıdakı misraların Fəxrəddin Səlim tərəfindən şərhi çox 
maraqlıdır. 
“Dürdanəni səngi-siyah içində 
Həsrət gözüm görən kimi tanıdı... 
Bu müəmmalı misraları isə Aşıq Ələsgərindir. Ona 
görə müəmmalıdır ki, hələ bir nəfər alim, ya da sənətkar 
filan cürət eləməyib, bəlkə də heç ağlının ucundan belə 
keçməyib ki, sadə bir el aşığının dilindən çıxan bu cür 
şeirlər haqda bir az düşünsün. Oxuyub keçməsin, ona özü 
kimi, öz ağlı çərçivəsində baxmasın. Amma hanı bizdə o 
mərifət?! Aşıq Ələsgər deyir ki, mən o gözəli – həmin o 
qara daşın içindəki dürrü görən kimi tanıdım. Çünki bir 

---

 
 
144 
 
ömür idi ki, gözlərim ona həsrət idi. Diqqət edin, burada 
tanınmaq deyə bir mətləb vardır. Onu harada görmüşdü? 
Cavab birdir: Əlbəttə, Ələst aləmində! (15) 
Dürr nə üçün məhz qara daşın (“səngi-siyah”) 
içindədir? Bunun da rəmzi mənası var. “Sibgətullah” 
(“Allahın rəngi”) ayəsində bu rəng Allaha təşbeh edilmişdir: 
gecə kimi qara, sirr dolu zülmət (Qara bütün rəngləri özündə 
birləşdirir). Xalq arasında məşhur “Qaradan artıq (gözəl) 
rəng yoxdur” deyimi də bundan doğur”. Sufi təsəvvürünə 
görə, qara hər şeyon sonu və yenidən başlanğıcıdır. Sufilərin 
dilində bu rəng Allahı görüntələyən, Allahı təmsil edən 
rəngdir. Qaranlıq Allahın təmsilidir, onun təsəllasıdır. Ələst 
aləmində aşiq və Allah vəhdətdə idi. Hamısı tək bir Allah 
idi. Dünyaya gəlməklə insan vəhdətdən qopur, ayrılığa 
düçar olur. Anadan olan kimi insan ona görə ağlayır ki, o, 
həmin ayrılığı dərk edir. Qeys kimi. Qeyd edək ki, 
“Leyli”də ərəbcə gecə, qaranlıq deməkdir. 
Xalq danışıq dili ilə fəal, çoxcəhətli və daxili təmas 
Aşıq Ələsgər poeziyasının başlıca xüsusiyyətlərindən 
biridir. Onun yaradıcılığının ən qüvvətli təyinedici məziy-
yətləri barədə düşünəndə ilk növbədə bu poeziyanın dil və 
üslub keyfiyyətləri göz önünə gəlir. Sənətkarın  geniş və 
çoxaspektli maraq və fikirlər aləmi, qəlbində əks-səda tapan 
duyumun miqyası münasib linqvistik materialların nizamlı 
qəliblərində meydana çıxmışdır. Dil sənətkar üçün özünü-
ifadə forması olmaqla yanaşı, həm də obrazın xəyalımızda, 
qəlbimizdə cilalanan, dolğunlaşan cizgilərinin reallaşdırılma 
vasitəsidir. Onun sərrast səslənən misraları təsvir və 
tərənnüm obyektinin real cizgilərini, lirik nəfəsini dolğun və 

---

 
 
145 
 
parlaq əks etdirməkdə birinci növbədə dil sənətkarlığına 
borcludur. Qızğın şair qəlbi ilə duyulmuş obrazın duyğulu 
cizgiləri, parlaq emosional vəsfi forma və intonasiya 
çalarlarına görə fərqli və rəngarəng dil materialları ilə 
canlandırılmışdır. Bu səbəbdəndir ki, Aşıq Ələsgər dilinin 
kamilliyi və yetkinliyi bu dildə yaradılanları gələcək 
nəsillərə çatdırmaq gücü, iqtidarı qazanır. 
Maraqlı cəhət kimi xüsusi qeyd olunmalıdır ki, Aşıq 
Ələsgərin kütləvi anlaşıqlılığı ilə diqqət çəksə də, qüdrətli 
sənətkar çox zaman onu aşıq dili çərçivəsindən çıxarır, 
klassik janrın leksikonu ilə zənginləşdirir. Alınma sözlər, 
əcnəbi qrammatik quruluş elementləri də heca vəznini və 
heca ahənginə uyğunlaşdırılır. Klassik ədəbiyyatımızdan 
gələn söz və məcazları mütəhərrik hala gətirməyi bacarır. 
Aşıq Ələsgər aşıq şeirinin elə nəhəng 
nümayəndələrindəndir ki, onun yaradıcılığında, poetikasında 
klassik dil tipologiyası da mühafizə olunur. Onun elə 
misraları vardır ki, dili ədəbiyyatımızın Nəsimi, Füzuli, 
Vaqif kimi korifeylərini xatırladır, lirik təhkiyənin klassik 
normativliyini nümayiş etdirir. Məzmun – forma uyarlığı 
baxımından misilsiz poetik nümunələrində yazılı 
ədəbiyyatımızın ənənəvi dil – üslub elementləri göstərir ki, 
bir sıra konkret məqamlarda söz işlətmə və sözdən istifadə 
üsullarında Aşıq Ələsgərlə klassik poeziyamızın tanınmış 
nümayəndələrini birləşdirən ümumi sənətkarlıq üsulları 
mövcuddur. 
Klassik sənətkarlığın bir sıra göstəriciləri, xüsusən 
dil materialları ilə davranış mədəniyyəti, məcazlar sistemi, 
obrazlar aləmi Aşıq Ələsgərin şeir dilində mükəmməl 

---

 
 
146 
 
şəkildə təkrarlanır və inkişaf etdirilir. Bir sıra bədii dil 
diapozonunda, deyim və duyum miqyasında eyniləşmə, 
yaxınlaşma əlamətləri həmçinin bədii ovqat ümumiliyi, 
poetik əhvali-ruhiyyə şərikliyi ilə də müşaiyət olunur. 
Aşıq Ələsgərin söz dünyasında aşıq şeiri üslubunu 
klassik üslubla birləşdirən, müştərək linqvistik əlamətlər 
kəsb etdirən dil faktlarının məntiqi görünür. Bir sıra 
əsərlərində klassik nitq standartlarına uyğunluq, bu zəngin 
məxəzlərdən əxs olunmuş şeir dili ünsürləri Aşıq Ələsgəri 
həmin qüdrətli irsin layiqli varisi kimi də gözlərimizdə 
ucaldır. Bu dil tiplologiyası ilə Nəsimi, Füzuli, S.Ə.Şirvani 
səviyyəli klassiklərimizin dil sənətkarlığını davam və inkişaf 
etdirən bədii söz cəngavəri kimi daha da siqlətli olur. Aşıq 
Ələsgərin dili Füzulinin, S.Ə.Şirvaninin dilinə məxsus güclü 
ifadə potensialına görə yaxındır. Onların üslubunda ifadə 
oxşarlığı, düşüncə eyniliyi faktları mövcuddur və bu 
mövcudluq özünü bütöv bir sistem daxilində göstərir. 
Konkret bədii dil faktları təsdiq edir ki, Aşıq 
Ələsgərin poetik lüğəti ilə yanaşı, bədii sintaksisi də milli 
dil, canlı danışıq tipologiyasına malik olsa da, onun dilində 
klassik üslubun bir sıra səciyyəvi əlamətləri özünü aydın 
şəkildə nümayiş etdirir. Həm sintaktik – konstruktiv 
baxımdan, həm də leksik dil materiallarına uyğunluq, nöq-
teyi-nəzərindən Aşıq Ələsgər klassik şairlərimizi, onların 
əruz vəznində qələmə aldıqları şeir fraqmentlərini xatırladır. 
Gülı-rüxsarına qarşu gözümdən qanlı axar su 
Həbilüm, fəsli-güldür bu, axar sular bulanmazmı?  
(Füzuli) 
Ələsgər gözündən axar qanlı yaş  

---

 
 
147 
 
Adladı gül fəsli, gəldi növ bahar (Aşıq Ələsgər, 160) 
Aşıq Ələsgər şeirinin dil materiallarına əsaslanaraq 
belə bir qənaətə gəlmək olur ki, bu dil zəngin tarixi təcrübə-
nin nəticəsi olaraq yaranmışdır. Tarixən mövcud olan bir 
sıra deyim üsulları, tərkiblər, klassik ədəbiyyatımızda təsbit 
olunub sabitləşmiş deyim gəlibləri Aşıq Ələsgərin də dilində 
yüksək üslubi sənətkarlıq faktı kimi diqqəti cəlb edir. Bu 
linqvistik faktlar göstərir ki, Aşıq Ələsgər poetik təfəkkürü 
və onun ifadə vasitələri qədim Azərbaycan, türk və ümumən 
müsəlman-şərq mənbələrindən ustalıqla qidalanmışdır. 
Əsrlər boyu Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən söz 
və ifadələr, obrazlar Aşıq Ələsgərin üslubunda da 
dəyişmədən, lakin kontekstin ümumi mənzərəsinə xüsusi 
estetik zövqlə uyğunlaşdırılmış şəkildə işlənmişdir. Bunu 
Aşıq Ələsgərlə klassik şairlərimizin ifadə üsulu, leksikonu, 
dil materiallarından istifadə mədəniyyətinin səviyyəsi 
üzərindəki müşahidələr qabarıq şəkildə təzahür etdirir. 
Nümunələrə nəzər yetirək: 
Sərvərlik istər isən, üftadəlik şüar et 
Kim, düşmədən əyağə çıxmadı başə badə (Füzuli) 
Alçaqda otur ki, çıxasan başa (Aşıq Ələsgər)  
Oyadar xəlqi əfğanım, qəra bəxtim oyanmazmı?  
(Füzuli) 
Pərişan xəlqi-aləm ahü əfğan etdigimdəndir 
Pərişan olduğum xəlqi pərişan etdiyimdəndir  
(Füzuli) 
Ələsgərəm incimişəm yarımdan 
Aləm yatmaz mənim ahü zarımdan (Aşıq Ələsgər) 
Hər kimin var isə zatında şərarət küfrü 

---

 
 
148 
 
İstilahati-ülum ilə müsəlman olmaz. 
Gər qara daşı qızıl qan ilə rəngin eləsən. 
Təbə təğyir verib, ləli-Bədəxşan olmaz (Füzuli) 
Sərraf yüz bəzəsə səngi-siyahı 
Əsli mütəlladı, - ləl ola bilməz. 
Məkəs fəğan eylər zənbur sövtilə 
Künhü yox, fəmində bal ola bilməz (Aşıq Ələsgər) 
Ey mələksima kim, səndən özgə heyrandır sana, 
Həq bilir insan deməz, hər kim ki, insandır sana  
(Füzuli) 
Nə sənə bəşər deyilər, 
Nə də ki, insan, Şapəri (Aşıq Ələsgər) (244) 
Bəşərə bənzətmək olmaz 
Göydə mələklər tayıdı (Aşıq Ələsgər) (228) 
Əslin mələk, cismin huri, qılmandı  
(Aşıq Ələsgər) (106) 
Saxlamaq olmaz xaru xaşak ilə Ceygundur (Füzuli) 
Eynim yaşı dönüb ceyhun nəhrinə  
(Aşıq Ələsgər) (8,126) 
Aşiyani mürği-dil zülfi-pərişanındadır, 
Qanda olsam, ey pəri, könlüm sənin yanındadır  
(Füzuli) 
Mürği-ruhum getməz səndən irağa 
Qonşun ollam, qəbul etsə sini sin  
(Aşıq Ələsgər) (175) 
Ələsgər, sər dil mürgünə sağər dən  
(Aşıq Ələsgər) (8, 74) 
Nə Kamandarsan, ey mah, kim atıb qəmzə oxun 
Yıxdığın seyddə nə zəxm, nə peykan görünür (Füzuli) 

---

 
 
149 
 
Atdı müjgan oxun, keçdi sinəmdən 
Cadu qəmzələri canıma düşdü (Aşıq Ələsgər) (8, 72) 
Şirin canım müjganıma toxundu 
Sən allah, öldürmə, yazığam məni  
(Aşıq Ələsgər) (8, 177) 
Klassik yazı dilinin normativ xüsusiyyətlərini 
dərindən mənimsəmiş Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında dil-
üslub modellərinin funksionallığı nə qədər güclü olsa da, 
qoşma ilə yazılan əsərlərin dilində xalq dilinə yaxınlıq aşkar 
hiss olunur. Aşıq Ələsgərin dilində bəzi izafət biçimləri 
leksik vahidlər mühafizə olunsa da, sözlərin sıralanması 
milli dilimizin qanunauyğunluqlarına tabe etdirilir. “Mürği-
dil” (könül quşu) əvəziə “dil mürğü”, “fəsli-gül” yerinə 
sistemləşən dil materialı milli qrammatik biçimdə təzahür 
edir. Möhkəm ənənəsi və zəmini olan izafətləri Aşıq 
Ələsgər qoşma janrının üslubuna uyğunlaşdırır. Məsələn, 
M.P.Vaqifin “Görmədim” müxəmməsində rast gəldiyimiz 
“cifeyi-dünya” (dünya leşi) izafətini “dünya cifəsi” kimi 
mətnə daxil etməsi fikrimizi təsdiqləyir: 
Cifeyi dünyayədir hər ehtiyacü iştiyaq (M.P.Vaqif) 
Zərrəcə gəlməz eynimə 
Bu dünyanın cifəsi (8, 199) 
Dünyanın cifəsi aldatdı məni (8, 111) 
Dünya cisfəsinə sən aldanmısan (8, 154) 
Dünya malına hərislik və buna ikrah hər iki müəllifin 
bədii qayəsində əsas yer tutur. 
Füzulinin leksikonu, ifadələri, obrazları mükəmməl 
dil-üslub məktəbinin yaradıcısı olan Aşıq Ələsgərin şeir dili 
üçün xarakterikdir. Onun dil gözəllikləri ümumxalq dilinin 

---

 
 
150 
 
dərin qatlarından gəldiyi kimi, üslubunda özünü büruzə 
verən nitq aktları içərisində müəyyən izafətlər, leksik vahid-
lər, məcazlar, üslubi fiqurlar zəngin şərq poetikasından, 
klassiklərimizin dil təcrübəsindən başlanğıc götürür. Heç də 
təsadüfi deyil ki, bu cür yaradıcılıq faktorları Aşıq Ələsgər 
dilinə klassik normativlik bəxş edir və bu amil böyük söz 
ustadının dilindəki ərəb və fars mənşəli sözlərin mövqeyini 
tam sarsıda bilməmişdir. 
Aşıq Ələsgərin poetik sintaksisinin doğma normalar-
la uyğunluğu, sadəliyi və təbiiliyi çərçivəsində, ana dilinin 
qrammatik quruluşu dairəsində elmi-fəlsəfi, həyati fikirləri, 
real və canlı insan düşüncələrini klassik şeir üslubu 
səviyyəsində çatdırması onun bütün şeirlərində özünü nü-
mayiş etdirir. Onun istənilən şeirini oxuyanda dərhal hiss 
edirsən ki, bu əsər ədəbiyyat abidəsindən ilk öncə dil 
abidəsidir və Füzuli səviyyəsində bir el sənətkarının 
qələmindən çıxıb. 
Milli dilin əsasları üzərində yüksələn hər bir qoşma, 
gəraylı, təcnis, müxəmməs və s. milli təfəkkürümüzün ən 
bariz göstəricisi kimi nəzərə çarpır. Xüsusi qeyd etməyə 
ehtiyac duyulur ki, nəhəng ədəbi şəxsiyyətlərin dil varisi 
olan Aşıq Ələsgərin öz dili də milli ədəbiyyatımızın, 
xüsusən onun ən güclü qolu olan poeziyamızın keyfiyyət 
göstəricilərindən biri olaraq müəyyənləşmiş və birmənalı 
şəkildə təqdir olunmuşdur. 
Aşıq Ələsgərin dili şeir dilinin klassik nümunəsidir. 
Bu dil, ilk növbədə onun fəlsəfi-poetik məramının, ədəbi-
bədii təfəkkürünün dilidir. Onun əsas atributiv göstəricisi 
Aşıq Ələsgərin təfəkkür tərzinə uyğunluğudur, sözün 

---

 
 
151 
 
obrazlılıq səviyyəsinin bədii mərama, yaradıcılıq idealına 
mütənasibliyidir. 
Aşıq Ələsgər sözünün ədəbiyaşarlığının əsas sirri 
ondadır ki, o, sənət hadisəsinə çevrilmirsə, şeir nitqi faktı 
kimi ortaya çıxmırsa mətnə daxil ola bilmir. Sözdə bədii-
estetik məqam elmi-fəlsəfi mündəricədən heç bir vaxt 
təcriddə olmur. Bu vəhdət kontekstlə şərtlənir. Fikirlə ifadə 
arasındakı bağlılıq şeirin məzmunundan və müəllifin təlqin-
edici mətləblərindən nəşət edir, aydın ifadə tərzi estetik fak-
tora çevrilir. 
Aşıq Ələsgərin bədii nitqi həm də elmi-fəlsəfi 
təfəkkür ifadəçisidir. Onun ürfan və təsəvvüflə, şəriət və 
ehkamla bağlı poetik düşüncələri kütləvi anlaşılmayan ərəb 
kəlmələrinin işləkliyini təmin etmiş və bunun arxasında 
qüdrətli aşığın siqlətli təfəkkür fenomeni dayanır. “Aşıq 
Ələsgər, Seyid Əzim və təsəvvüf” adlı məqaləsində 
Fəxrəddin Səlim yazır: “Bizim gəldiyimiz qənaətə görə, 
Aşıq Ələsgər dinin şairi olsaydı, çox güman ki, təpədən 
dırnağa qədər mütəsəvvüf şair olardı”. Doğrudan da 
təsəvvüf ideyası aşılayan elmi-fəlsəfi məzmunlu 
şeirlərindəki sözlərin ifadə etdiyi anlayışları qavramaq 
xüsusi hazırlıq tələb edir. Qurani – Kərimdən, Peyğəmbər 
xanədanından, vəhdəti – vücudun mahiyyətindən, təsəvvüf 
fəlsəfəsindən xəbərdar olmadan Aşıq Ələsgərin fəlsəfi dil 
mühitini duymaq çətindir. Aşıq Ələsgərin təsəvvüf 
dünyagörüşü ilə bağlı bədii dilini tədqiq etmək üçün islam 
tarixinə və fəlsəfəsinə dərindən bələd olmaq lazımdır. Bu 
baxımdan Aşıq Ələsgər ilə S.Ə.Şirvaninin fəlsəfi dili, kamil 

---

 
 
152 
 
düşüncəni mükəmməl formada ifadə şəriştəsi, bədii-məntiqi 
ağırlıq dərəcəsi üst-üstə düşür. 
Göstərir məscidi zahid ki, bu iman yoludur, 
Bunu da bil ki, könül, meykədə ürfan yoludur, 
Tut, könül, ali-Əli damənini, eyləmə qəm 
Get bu yoldan ki, bu yol Buzərü Səlman yoludur  
(S.Ə.Şirvani) 
Xəstə könül sürün dost irahına 
Islam sərdarına, din pənahına 
Ələsgər, yön çevir, şahlar şahına, 
Yapış ətəyindən şikayət eylə (Aşıq Ələsgər) 
Vahid dünyagörüşün bir məqamını əks etdirən bu 
şeir fraqmentlərində ürfani məqam qazanan Həzrət Əli 
qüdrəti eyni bədii ifadə tərzində - xitab etmə üsulu ilə 
canlandırmışdır. Lakin xalq şeiri üslubu, Aşıq Ələsgər 
sintaksisinin xəlqiliyi kifayət qədər açıq-aşkar sezilir. 
Bununla belə onun ifadə və obrazları dili, poetik leksikası-
nın məna siqləti, bədii-emosional istiqaməti baxımından 
klassik şeir janrlarının dili ilə səsləşir. Klassik poeziyamızın 
ənənəvi obraz və dil ənənələrinin Aşıq Ələsgər üslubunda 
davamı, klassik şeir leksikonunun xalq şeiri janrlarında işlə-
dilməsi onun təfəkkür tərzindəki zənginliklərlə birbaşa bağ-
lıdır. Çünki klassik poeziya dilindəki spesifik söz və izafət-
lərin, obrazlar sisteminin Aşıq Ələsgər dilində geniş mənzə-
rəsi vardır. İfadə modellərindəki bənzərlik eyni sözün tək-
rarından yaranan bədii məntiq və emosional tutum da çox 
zaman üst-üstə düşür. Üslubi fiqurlar arasını da yaxınlıq hiss 
olunur. 
Ey mələk sima kim, səndən özgə heyrandır sana 

---

 
 
153 
 
Həq bilir, insan deməz, hər kim ki insandır sana  
(Füzuli) 
Ölsəm Fərhad kimi Şirin yolunda 
Adam sayar adam sayılan məni (Aşıq Ələsgər, 174) 
Aşıq Ələsgər sənətində və dil sənətkarlığında 
klassiklərimizin, xüsusilə Füzuli dilinin fəlsəfəliyi, folklor 
nəfəsinin munisliyi vardır. Xalq ifadələri misralaşdıqca, adi 
ünsiyyət vasitələri poetikləşdikcə Füzuli deyim tərzi daha 
aydın sezilir, xəlqi ifadə formaları onun şeir sətirlərində 
misilsiz bədii biçim alır. Onun bədii düşüncəsi üçün səciy-
yəvi olan hikmət və müdriklik sözün poetik incəliklərini 
duymaq və sözün üslubi çalarından maksimum yararlanmaq 
vərdişinə söykənir. Ən dərin məzmunlu mətləbləri, adi həyat 
həqiqətləri şeir dilində elə məharətlə, elə sənətkarlıqla 
deyilir ki, bu deyim keyfiyyəti aforizm siqləti qazanır, 
məişətimizə, leksikonumuzə nüfuz edən aforizmlər kimi adi 
linqvistik materialların ifadə siqlətində qeyri-adilik təəssür-
atları formalaşır. Sanballı semantikası, emosionallıq və bədii 
düşüncə yükü ilə dinləyicini təəccübləndirir. Üslubi və 
semantik baxımından zənginləşdirmə əməliyyatının bilava-
sitə nəticəsi olaraq müəllifin təlqin etdiyi fikir və duyğular 
söz qəliblərinə çevrilir və bədii keyfiyyət halında dinləyici-
nin hisslərinə hopur. 

---

 
 
154 
 
GÖYÇƏ DİL MÜHİTİ VƏ BƏDİİ  
DİL QAYNAQLARI 
Aşıq Ələsgər şeirində canlı ünsiyyət dilinin təbiiliyi, 
məişət leksikasının koloriti və sadəliyi əks olunur. Rəvan 
ahəngi, emosional məzmunu, sehrli bədii məntiqi, məcazi 
sözlərin orijinallığı, vəzn-ahəng çevikliyi onun bədii 
nitqində estetik meyar həddinə çatır. Sözün bədii-estetik 
kəsəri sənətkarın ulu babalarımızın bu mənəvi sərvətinə 
xalqın müdrikliyi səviyyəsindən baxmağından irəli gəlir. 
Dilin müəllifi olan xalqla konkret şeir nitqinin müəllifinin 
ruhi yaxınlığı, bədii sözə eyni estetik ölçülərlə yanaşma tərzi 
Aşıq Ələsgər poeziyasının siqlətinə stimul verir. Ana 
dilimizin saflığı, şəffaflığı aşıq-şairin ləngərli misralarındakı 
səslərin və sözlərin ruhi-metodik toplusundan ciddi bədii-
estetik təyinat alır. Səlis dil, aydın ifadə mədəniyyəti, 
danışıq idiomlarının yaratdığı emosional təravət, xalq 
danışıq qrammatikası əsasında bədii ünsiyyət, rəngarəng 
biçimli məcazi söz birləşmələrin təravəti, çoşqun emosiya 
daşıyıcısı frazeoloji dil materiallarının ifadə elastikliyi, 
bütövlükdə alınma sözlərin də milli səslənişi və s. sənət 
faktları Aşıq Ələsgərin dil-üslub özünəməxsusluğunun 
bünövrəsində dayanır. 
Canlı ünsiyyət və məişət leksikinin düzgün üslubi 
səmtləşdirilməsi bədii amalı aydın bir məcraya yönəltmək 
nümunəsidir. Aşıq Ələsgər poeziyasında ümumxalq danışıq 
leksikası dərin poetik düşüncə panoramının əsas cizgilərini 
yaradır, adi danışıq sözünün sanbalı artır. Onu milli zəminlə 
bağlayan əsas amillərdən biri üslubundakı estetik meyarların 
xəlqiliyidir. Qüdrətli sənətkarın dilinin milli bünövrəsində 

---

 
 
155 
 
kolorit etibarilə zəngin leksikon dayanır. Aşıq Ələsgərin 
monumental bədii söz quruculuğunun bünövrəsində xalq 
danışıq leksikasının poetik çalarları dayanır.  
Aşıq Ələsgərin sadə və qüdrətli nitqi xalq 
müdrikliyindən şirə çəkir. Sözə sənət və sənətkarlıq 
prizmasından yanaşaraq o, adi – ünsiyyət sözlərinin seman-
tikasını çox asanlıqla dərin fəlsəfi məzmun siqlətinə keçirir. 
Sözdən istifadə meyarı poetik situasiya daxilində özünü gös-
tərir, ifadə tərzinin poetik pafosdan asılılığı məzmuna uyğun 
yeganə sözü tapmaq qabiliyyəti ilə tənzimlənir. Mündəricə 
ilə maksimum dərəcədə əlaqələnən söz seçimi xalq dilinə 
bələdlik dərəcəsinin göstəricisi, Aşıq Ələsgərin poetik 
düşüncəsinin ilkin şərtidir. 
Müxənnət, seyraqub, xaini-xəbis 
Nə yaman qandırıb a yara məndən 
Lənətullah, ləin, şeytani-iblis 
Nə dedi, dost kəsdi, a ara məndən (8, 158) 
Xeyir çəkməz ustad ilə dəyinən (8, 155) 
“Qandırmaq”, “ara”, “dəyinmək” kimi sözlər 
göstərir ki, Aşıq Ələsgərin lüğət özəyində yetişdiyi Göyçə 
mühitində işlək olan xalq dilinin hər bir sunilikdən uzaq 
koloritli ünsürləri dayanır. “Dəyinmək” münasibəti pozma 
deməkdir, “ara” isə münasibət anlamındadır. Göyçədə 
“arası yoxdur”, “arası dəyinib” kimi ifadələr işləkliyi, 
anlaşıqlığı və koloriti ilə seçilir. Məhz bu cür sözlər Aşıq 
Ələsgəri xalqın ruhuna sakin edir. Əgər “ara” və 
“deyinməyin” əvəzinə “münasibət” və “münasibəti pozmaq” 
sözləri işlənsəydi, şübhəsiz, şeir kitab dilindən fərqlənməz, 
süni səciyyə daşıyardı. “Seyraqub” sözü də canlı danışıq 

---

 
 
156 
 
tələffüzünə uyğunlaşdırılmışdır. Fars dilində səg rəqib söz 
birləşməsinin təhrif olunmuş formasıdır. 
“Qandırmaq” münasibətləri pozmaq üçün iftira, 
böhtan və yalan danışmaq mənasını bildirir. Bu söz həm 
canlı ünsiyyətdə, həm də klassik aşıq poeziyasında işləkliyə 
malikdir. Məsələn, Hər kəs məndən sənə yaman qandıra, Ya 
əqrəb dişləsin, ya ilan Pərim (Aşıq Abbas Tufarqanlı) 
Aşıq Ələsgərin dərin lirikası öz zərifliyini mükəm-
məl xalq dilindən alır, böyük sənət dili kimi heyrət doğurur, 
danışıq sözlərinin hər biri melodiya elementinə çevrilir və 
bədii-məntiqi ağırlığı ilə yadda qalır. 
Dilin poetik qaynaqlarından fərdi yaradıcılıq 
çalarları aşkarlayıb obrazlılığı maksimum həddə çatdırmaqla 
da Aşıq Ələsgər sözün üslubi semantik təbiətini bütün 
incəlikləri ilə açır. Söz sanki öz ilkinliyinə daha çox 
bağlanıb xüsusi üslubi siqlətə yiyələnir. Sözün daxili 
potensialı güclü üslubi-semantik şüalanma ilə təravətli 
qatlarını göz önündə əyaniləşdirir. Söz müdrik ifadə 
yaradıcılığında bütün üslubi şaxələri ilə qidalandırır. Bu 
mənada Aşıq Ələsgərin dili sözlə yaşamağın, onu şeir dili 
faktına çevirməyin, üslubu laylarına nüfuz etməyin, estetik 
çalarlarını xüsusi həssaslıqla duyub şeir mətninə  hopdur-
mağın ən bariz nümunəsidir. Məhz buna görə də ən müdrik 
fikirlərin, kamil düşüncənin sadə ifadəsi üçün Aşıq Ələsgər 
adi sözləri estetikləşdirir, xalq dilində vətəndaşlıq hüququ 
olan hər bir leksik ünsür, şivə elementləri belə ardıcıl işlənir. 
Gül olma dünya malına, 
Qalacaqdı dünyada (8, 194) 
Aldanma dünyanın bu fənasına 

---

 
 
157 
 
Gül olma gövhərli xəzanəsına (8, 50) 
Söynalı başını qoydu yolunda 
Hüseyn pəl vurdu, Həsən qoymadı (8 , 110) 
Ələsgərəm, mən yetiyəm hər işə (8, 21) 
Ələsgərəm, hər elmdən halıyam (8, 72) 
Müasir dilimiz üçün bir qədər arxaik təsir bağışlayan 
“gül olmaq” (bağlanmaq, meyl etmək), “pəl vurmaq” (işi 
pozmaq, işin düzəlməsini əngəlləmək), “halıyam” (xəbər-
daram, məlumatlıyam), “yetiyəm” (işin içində olmaq, məlu-
matlı olmaq) sözlərinin Aşıq Ələsgərin nitqində işlənməsi 
göstərir ki, onun şeir dilində bədii-estetik yüklü sözlər müəl-
lifin sənət dilinə, xalq zövqünə ehtiramından irəli gəlir. Söz-
dən istifadə sənətkarlığı dildən yararlanma bacarığının bütün 
tərəflərini əyaniləşdirir. 
Aşıq Ələsgərin dilində öz üslubi ləyaqəti, bədii-
estetik yönümü olmayan söz yoxdur. Bədii mətləb və 
qayənin orijinal poetik təcəssümü kimi onlar elə üslubi 
səviyyədədir ki, bütövlükdə əsərin ideyasının tələb etdiyi 
mənanı tam ehtiva edir və onu əvəz edə biləcək başqa bir 
sözün yoxluğu açıq-aydın görünür. Çünki Aşıq Ələsgər şeiri 
poetik ovqatın incə dilidir. Şeirin səs tonu onun daxili-
mənəvi dünyasının mənalı hissələridir. Müdriklik onun 
yalnız fikirlər aləmində yox, eyni zamanda ifadə vasitələri-
nin şeiriyyətindədir, dilindəki sözlərin əvəzedilməz-
liyindədir. O, hər şeydən əvvəl səslərin harmoniyasıdır və 
estetik tamlıq söz seçiminin sərrastlığı ilə yaranır. Aşıq 
Ələsgər sözünün gözəlliyi və mükəmməliyi ona müdaxilə 
məqamlarında dərhal hiss etdirir. Bunun ən bariz 
nümunəsini Əli Rza Xələflinin “Aşıq Ələsgərli düşüncələr, 

---

 
 
158 
 
yaxud “alalı”  sözünün yaddaşındakı ağrısı” adlı olduqca 
maraqlı yazısında bütün təfərrüatları ilə görürük. 
Bahar fəsli, yaz ayları gələndə 
Süsənli, sünbüllü, lalalı dağlar. 
Yoxsulu, ərbabı, şahı, gədanı 
Tutmaz bir-birindən alalı dağlar. 
Ə.R.Xələfli bir fakta diqqət çəkir: 1999-cu ilə 
qədərki bütün nəşrlərdə ulu sənətkarın yuxarıdakı şeir 
fraqmentində “alalı” sözü “aralı” şəklində yazılmışdır. 
Ələsgərin dil sənətkarlığını, onun ruhunu, poeziya dilinin 
qızıl qanunlarını dərindən duyan müəllif məşhur “Dağlar” 
qoşmasındakı mükəmməl qafiyə sistemində (lalalı, məlalı, 
balalı, calalı, halalı, qalalı, nalalı) “aralı”nın yad görkəmi ilə 
bağlı arqumentləri, sevimli müəllimi, görkəmli folklorşünas 
M.Təhmasibə etdirdiyi “Aşıq Ələsgər kimi bir aşıq “alalı” 
tələb olunan yerdə “aralı” yazmazdı. Bu, çox kobud 
qüsurdur” (24). Bu yolda Ə.Xələflinin “mücadilə”ləri bizi 
mütəəssir etdiyi qədər də razı salır. Belə bir faktı bir daha 
təsdiqləyir ki, Aşıq Ələsgər kimi əlçatmazların şeirində tək 
bircə səsin dəyişməsi də yamaq təəssüratı bağışlayır. (alalı-
aralı), Onun sənət səviyyəsinə zərər yetirir. Ələsgər şeiri 
bədii məzmun ilə estetik formanın elə vəhdətidir ki, burada 
şairin obrazlı təfəkkürünün siqlətli miqyas və tutumunu 
özünü dərhal hiss etdirir. Yeri gəlmişkən qeyd edilməlidir 
ki, Göyçə ləhcəsində “alalı” sözü “fərqli” anlamında indi də 
işləkdir. “Təfriqə yaratmaq” mənasını ifadə edən “alacalıq 
salmaq” frazeoloji vahidin tərkibindəki ilk söz də “alalı” 
sözü ilə eyni kökdəndir. 

---

 
 
159 
 
Məhz bu cür üslubi incəliklər Aşıq Ələsgər poeziya-
sının dirilik suyudur, həyat vəsiqəsidir. “Zamanlar keçəcək, 
dövranlar dəyişəcək, çox mənəm-mənəm deyənlərin dizi 
yerə gələcək. Amma Aşıq Ələsgər qüdrəti əlçatmazlıq 
zirvəsindən heç zaman enməyəcək. Aşıq Ələsgər fenomeni, 
Aşıq Ələsgər möcüzəsi axıracan açılmasa da, Aşıq Ələsgər 
hikməti zaman-zaman dərk olunacaq” (24) 
Aşıq Ələsgər klassik aşıq şeirinin dilindən gələn 
sözləri belə mütəhərrik hala salmaq üçün onları milli deyim 
qəliblərində işlədərək xalq yaradıcılığının ruhuna uyğunlaş-
dırmışdır. Məsələn, fars dilindən alınmış “qubar”ın ilkin 
mənası tozdur. Qurbanı onu və ondan yaranmış “qubar-
lanmaq” feilini həqiqi mənasında işlətmişdir: Dəstələ 
züflərin yerə dəyməsin, Yollar qubarlanar toz dəyər sənə. 
Sonralar bu söz qüssə, kədər mənası kəsb etmişdir. Aşıq 
Abbas Tufarqanlı “Eyləsin” gəraylısında feilini “kədərlən-
mək” mənasında işlətmişdir: 
Nə gözlərim səni görsün, 
Nə könlüm qübar eyləsin. 
Aşıq Ələsgər isə Qurbaninin işlətdiyi “qubarlanmaq” 
modelini saxlasa da, Abbas Tufarqanlıdakı semantikanı 
saxlamışdır: 
Ataş alıb çox da yanma, Ələsgər, 
Sənətindən heç usanma, Ələsgər, 
Öz-özünə qübarlanma, Ələsgər, 
Bu dünyanın Rüstəm-Zalı varıymış (8, 141) 
Xəlqilik və sadəlik Aşıq Ələsgərin bədii dilinin 
cövhərini təşkil edən poetik-üslubi atributlarındandır. Onun 
bitib-tükənməyən yaradıcılıq çeşməsi min bir tellərlə xalqın 

---

 
 
160 
 
təfəkkürünə, mənəviyyatına və ruhuna güzgü tutan 
şeirlərinin dilində əks-səda tapır. O, xalqla onun öz dili ilə, 
xalqın zövqünə uyğun şəkildə, hər kəsin anlayacağı nitq 
qəliblərində danışa bildiyi üçün sənət zirvəsinə yüksəlmiş, 
ustad sənətkar şöhrətinə yiyələnmişdir. Onu xalqa sevdirən 
məhz xalq dilinin çevik ifadə imkanlarından istifadə 
bacarığı, onun fonetik, leksik-qrammatik potensiallarını 
poetik düşüncənin əyaniləşdirilməsinə səfərbər etmək 
qabiliyyətidir. 
Aşıq Ələsgərin yazıb-yaratdığı Göyçə ədəbi mühiti, 
bu mühitin onun mədəni-mənəvi inkişaf səviyyəsi, xalq 
həyatının və məişətinin güzgüsü vəzifəsini yerinə yetirmə 
dərəcəsi bədii dil göstəriciləri, poetik üslub gözəllikləri ilə 
olduqca canlı formalarda aşkarlanır. Dilin bütün üslubi 
layları xalq həyatının bütün palitrasını əks etdirmə prosesini 
nizamlayıcı funksiyaya tabe etdirilir. Aşıq Ələsgərin yüksək 
səviyyədə təmsil etdiyi klassik aşıq şeirinin dili maksimum 
dərəcədə canlı danışıq-ünsiyyət dili ilə qovuşması misilsiz 
estetik dəyərlərlə müşaiyət olunur. Onun bədii dilinin 
ümumxalq danışıq dili elementləri ilə zənginliyi, əzəmət və 
möhtəşəmliyi bütün səviyyələrdə göz önündə canlanır. Bu 
dil xalqın bağrından qopub gələn hisslərin tərcümanı kimi, 
təfəkkür tərzinin misilsiz ifadə vasitəsi kimi Aşıq Ələsgərin 
misralarında daha əzəmətli görkəm alır və bu cəhət milli 
sözlərin, xüsusilə Göyçə ləhcəsində işlək olan leksik-
semantik vahidlərin çox işlənməsini təmin edir. 
Çoş edən dərya tək moc verir təbi 
Məddahi-mövladı, budu səbəbi (8, 52) 
Oğrun baxıb güldün yaşmaq altından 

---

 
 
161 
 
Bir od saldın din-imana, Gülpəri (8,91) 
Əkmədik qardalı, darı 
Başımıza gəldi oyun (8, 208) 
Hər kəlmə Aşıq Ələsgərin dilində mükəmməl üslubi 
mövqedə təzahür edir. Burada hər bir dil elementinin üslubi 
məqsədi var, üslubi nəzarətdən kənarda heç bir linqvistik 
vahidə rast gəlmək mümkün deyil. Adi danışıq ifadələri də 
bədiilik səviyyəsindən enmir, bədii mühitin dil materialı, 
Göyçə düşüncə və ifadə tərzinin yadigarı kimi bədii 
emosionallığa xidmət edir. Elə arxaizm vardır ki, o, 
yaratdığı yüksək tarixi koloritliyi ilə seçilir, dilin təkcə 
keçmiş zamankı səviyyəsini yox, bu günkü düşüncə və 
deyim tərzinə uyğunluğu ilə də təqdir olunur. “Qılmaq” 
köməkçi feili bu gün ancaq “namaz qılmaq” mürəkkəb feilin 
tərkibində fəal işləkliyə malikdir. Aşıq Ələsgərin dilində bu 
sözün müxtəlif söz tərkiblərində kəmiyyət çoxluğu 
diqqətdən yayınmır:  
Tut orucun, qıl namazın (8, 194) 
Bəy yoxsulla, bəhsə düşüb, 
Həcv edir, tənə qılır (8, 193) 
Sevda qıl haqq ilə, əl çək haramdan (8, 109) 
Qılıbsan hüsnün şamına 
Sən məni pərvana, Mələk (8, 235) 
Torbakeşlər tənə qılır peşəngə (8, 68) və s. 
Aşıq Ələsgərin dilindəki şivə sözlərinin məna dairəsi 
dəyişməsə də, üslubi boya keyfiyyəti ciddi təbəddülatlara 
uğrayır, bu prosesdə söz sənətkarının sözlə bağlı ana dilinin 
imkanlarından istifadə münasibətinin təfərrüatları aşkarlanır. 
İncəliklərinə qədər duyulub bədii niyyətin xidmətinə cəlb 

---

 
 
162 
 
edilən sözün üslubi-emosional məzmunca yeniləşməsi təmin 
edilir. Söz birliyinin harmoniyası daxilində dialektizm 
üslubi-emosional cəhətdən poetik mətnin dinamik ünsürünə 
çevrilir. Bu, Aşıq Ələsgərin bədii üslubunda fasiləsiz 
prosesdir və həmin davamlılıq sözün bədii həyatının mütə-
hərrikliyi, çevikliyi ilə müşaiyət olunur. Konkret nitq 
şəraitinə müvafiq üslubi siqlətə yiyələnir. Şeirin obrazlı 
materialı olma səlahiyyətinə yüksəlməklə dialektizm sənət 
dilində xüsusi mənalılıq aşılayır. Sözlərlə fəal şəkildə 
manevr etmə imkanı da çox vaxt dialektizm vasitəsi ilə 
həyata keçirilir. İfadə nizamındakı mütəhərriklik şeirin 
daxili hərarətinə intensivlik verir, məna çalarlarındakı 
əvəzlənmələrlə poetik dilin qayda-qanunlarını əks etdirir. 
Tovuz kimi cilvələnib 
Qırımı tərlan kimidi (8, 222) 
O gödək zalimü fasıq 
Bir belə azar elədi (8, 241) 
Səni də aldatdı dünyanın malı 
Zəhər Qələndərin pencər payına (8, 290) 
Şeir öz məzmununa uyğun gələn leksik materialı 
qəbul edir, poeziya dilinə sızan bu cür sözlər ümumxalq 
dilinin potensialında aşkarlanır, lirik-emosional notlarla 
zənginləşir. 
Aşıq Ələsgərin dili daha incə, daha həssas ifadə 
məcrasında fəaliyyət və hərəkətdədir. Onun üslubunda 
sözün yeni məna çalarlarını aşkarlamaq, onu öz üslubi sər-
vətinə çevirmək səyi hakimdir. Dilimizin poetik imkanları-
nın tükənməzliyi orijinal hissi-emosional kontekstdə açılır. 
Yaradıcı və yeni olduğu üçündür ki, bu dil lakonik və 

---

 
 
163 
 
dolğun misralarda şeirlərin ideya-poetik məzmun təsirli 
bədii notlar, poetik detal və ştrixlərlə təqdim olunur. Mənalı 
və mündəricəli poetik üsullarla Aşıq Ələsgər yaşadığı 
həyəcanları sözün yaddaşına həkk edə bilir. Bu söz obrazlı 
qiyafədə hikmətli, mənalı və fəlsəfi fikirlər aşılayır. Dərin 
məzmun, emosional başlanğıc bütün hallarda çılpaq və quru 
mühakimə hisslərini üstələyir, dilin xalq təfəkkür və danışıq 
tərzinə yaxınlığı Aşıq Ələsgər üslubunun, bədii keyfiyyəti-
nin əsas məzmununu təşkil edir. Təsvir obyektinin gizli və 
sehrli məzmunu, poetik mahiyyəti məxsusi çalarlarla 
təcəssüm etdirilir. Şeirin lirik strukturunda yeniliyi və 
gözlənilməzliyi ilə seçilən söz və ifadələr dəyərli poeziya 
sərvətinə çevrilə bilir, nadir, lirik özünüifadə forması səla-
hiyyətlərinə yiyələnir. 
Tuf dağıdıb ordu pozan 
Səf yaran sərdar balası (8, 212) 
El yeridi yalqız qaldıq səhrada 
Çək əstərin, çal çatığın çata-çat (8, 180) 
Mədhin eşidən cahallar 
Düşər sorağa, Gülxanım (8, 256) 
Aşıq Ələsgər dili əslində üslubi-poetik, estetik, 
məntiqi-fəlsəfi düşüncə sferasında sınağa çəkir. Ənənəvi 
obraz və ifadə ştampları da yaradıcılıq prizmasında təzə 
təravətli görünür və bütün bunlar öz mayasını xalq dilinin 
potensialından əxs edir. Aşıq Ələsgərin şeir dilinin leksik 
sisteminə daxil olan nitq ünsürü ağır üslubi çəkisi ilə çıxış 
edir, poetik nitq əhatəsində bədii biçim alır, üslubi-məna 
faktı kimi özünü təsdiq eidr. Dil potensialındakı semantik 
imkanları aktuallaşdırmaqla Aşıq Ələsgər şeiri quru kitab 

---

 
 
164 
 
dilini, onun qapalı leksikonunu, bədii cəhətdən sönük və 
düzgün məntiqi sxemlərini qəbul etmir. O, başdan-ayağa 
canlı xalq nitqinin şeiriyyətidir. Məişət-ünsiyyət sözlərinin 
bədii nitq-ifadə sistemində möhkəmlənməsində, parlaq 
üslubi enerji ilə yüklənməsində Aşıq Ələsgərin misilsiz 
xidmətləri vardır. 
Gahdan qeyzə gələr, nahaq qan eylər, 
Dinşəməz haramı, halalı dağlar (8,59) 
Müxənnətlər daldasında 
Gizləndi dünya malının (8, 217) 
Yetəni özümə mən dost eylədim (8,85) 
Aydın ifadə tərzi ilə ürəyə yol tapan misralarındakı 
“dinşəmək”, “dalda” (himayə, indi ona “şapka”da deyirlər), 
“yetən” (hər qələni) sözlərin üslubi zərifliyə, deyim 
kamilliyinə və cəlbedici formaya xidməti aydın sezilir, 
onların yaratdığı fikir aydınlığı estetik faktora çevrilir. 
Güclü ənənə və dil zəmini üzərində yüksələn Aşıq Ələsgər 
şeiri koloritli klassik poeziya ifadələri ilə əbədiyaşarlıq 
qazanmışdır.  
Aşıq Ələsgər adi danışıq elementlərini belə şeir 
mətninə çitəməklə ona əlavə emosiya verir. Deyim tərzi 
təbiiliyə yönəldilir və bədii dad yaradılır. Bu dil sadə olduğu 
qədər də bədiidir, sənətkarın sənət potensialını aşkarlayan, 
sözə qənaət etməklə fikrə maksimum genişlik vermək 
qabiliyyətini nümayiş etdirən vasitədir. 
Xalqın tükənməz poetik nəfəsindən, canlı dildən, 
danışıq elementlərindən yaradıcılıqla bəhrələnməyin nəticə-
sidir ki, Aşıq Ələsgər şeirinin aydınlığı, obrazlı ifadə tərzi 
xalq təfəkkürünə, onun folklor dilinə söykənir. Bu fakt bir 

---

 
 
165 
 
daha göstərir ki, canlı ünsiyyət deyimindən təcrid olunmuş 
istənilən  əsər, xüsusən də şeir canlı poetik nəfəsdən də 
məhrum olur. Aşıq Ələsgərdə söz adi kommunikativ vasitə 
deyil, söz fikrin sadəcə informasiya daşıyısıcı yox, poetik 
qayə, estetik keyfiyyət qazanmış linqvistik vahidlərdir: 
Tərlan qaynaqlıdı, aslan savaşdı, 
İyidlərdə Nəbi hamıdan başdı (8, 134) 
Dostlarım özümə yağı kəsildi (8, 98) 
Gördüm gözəllərin xası seçilmiş (8, 132) 
Özüm aşıq oldum, oğlum gülləçi (8, 109) 
Bənna olsan, tərki axtar, him ara (8, 189) 
Qarı düşman bir də gəlib dost olmaz (8, 189) 
Vaxtın keçdi, xəttin çaldı, ə Ələsgər (8,188) 
Sayılan qonağa xalı varıymış (8, 141) 
Öynədə bir bayda doğrama yeyir (8, 300) 
Axşamdan yıxılır, çeştədək yatır (8, 300) və s. 
Qaynaqlı (güclü), baş (yaxşı), yağı (düşmən), xas 
(saf, yaxşı), gülləçi (güllə atan), qarı (köhnə), çal (saçı 
ağarmış), sayılan (hörmətli), öynə (nahar və vaxt mənasında 
“Kitabi-Dədə Qorqudda “öylə” şəklindədir) və s. göstərir ki, 
milli qaynaqlar Aşıq Ələsgər dilinin koloritini təşkil edir, 
kütləvi anlaşıqlı şəklə salır. Bu, Aşıq Ələsgərin fitrətən sözü 
duymaq qabiliyyətindən gəlir və bu həssaslıq şeir dilinin 
gözəllik və zənginliyinə yönəldilir. 
Poeziya tariximizdə böyük hadisə olan Aşıq Ələsgər 
poetik əhval-ruhiyyə yeniliyi, bədii idrak üfüqlərinin 
genişliyi, dünyaya baxış ənginliklərinin dərinliyi ilə yanaşı, 
bədii dilinin vüsəti, təsir qüvvəsi ilə də yaradıcılıq zirvəsini 
fəth etmişdir. Azərbaycan dili Aşıq Ələsgərin xoşbəxtliyi 

---

 
 
166 
 
olduğu kimi, Aşıq Ələsgər də Azərbaycan dilinin 
xoşbəxtliyidir. Aşıq Ələsgər daha çox Azərbaycan dilinin 
Aşıq Ələsgəridir. 

---

 
 
167 
 
ƏDƏBİ TƏLƏFFÜZÜN, ŞİVƏ 
TRANSKRİPSİYASININ ESTETİK  
MİQYASI VƏ LİRİK OVQAT 
 
Aşıq Ələsgər poeziyasında dil, xalq danışıq, ünsiyyət 
ünsürlərindən yaradıcılıqla faydalanma estetik keyfiyyət və 
poetik mahiyyət kəsb edən prinsiplərdəndir. Onun böyük 
şeir sənəti, professionallıq səviyyəsi və zənginliyi hər 
şeydən əvvəl, dahi söz ustadının əsl şeiriyyətə, özünün 
yaradıcılıq ideallarına sədaqətinin ifadəsidir. Sadəlik və 
səmimiyyət, müdriklik Aşıq Ələsgər üslubunun ayrılmaz 
keyfiyyətidir. Aşıq Ələsgərin dil mədəniyyəti onun 
poeziyasının ümumi ruhundan, mündəricə və motivlərindən 
ayrılmazdır, onun tərkib hissəsidir. Nəcib və müdrik 
hisslərin, səmimiyyət və təbiiliyin ifadəsi olan bu dil daha 
çox həm də ona görə yüksək məziyyətlidir ki, bu dilin 
yaratdığı misralar olduqca sadə və adidir. Lakin bu 
sadəlikdə misilsiz bədii həqiqətlər, bu adilikdə dərin poetik 
səmimiyyət vardır. Bu dil lirik qavrayışın çoxcəhətliliyini, 
lirik həyəcan və mühakimələri oxucuların mənəvi yaddaşına 
asanlıqla həkk etmə qüdrətinə malikdir. 
Aşıq Ələsgərin bədii üslubundakı novatorluq 
məzmununda, təsvir-tərənnüm obyektində deyil, yenilik 
daha çox mətnin bədii struktrunda, linqvistik tərtibində, 
poetik ifadə vasitələrinin özündədir, canlı ünsiyyət dilinə 
müəllif münasibətindədir. Aşıq Ələsgər yaradıcılığı dilimiz-
in tarixi izlərini, onun bütün səviyyələrdə başlıca bədii-üslu-
bi xüsusiyyətlərini tam əlvanlığı ilə nümayiş etdirir. Ona 
görə də bu dil estetik məzmunlu, poetik mahiyyətlidir. Dil 

---

 
 
168 
 
faktlarına ədəbi tələffüzün transkripsiyası baxımından nə-
zərdən keçirməklə belə bir fikri birmənalı şəkildə təsdiqlə-
yirik ki, gerçəkliyin lirik keyfiyyətlərlə aşılanması, poetik 
intonasiyanın ideya-bədii istiqaməti, onların bədii qayə ilə 
bağlılığı xəlqi deyim qaydalarına söykənir. Aşıq Ələsgər ün-
siyyət dilinin koloritli forma və imkanlarını xəlqi ifadənin 
daha mükəmməl üsullarını mənimsəyərək psixoloji təsvirin 
yetkin vasitələrinə nail olmuşdur. 
Ələsgərin nəfsi binadan toxdu, 
Səxavətin yoxdu, sözlərin oxdu (8, 134) 
Yar xəttiylə yazılıbdı a tarıx  
Mehtər bivec, əstər kökdü, at arıx  
Gözəllər fövcünə qürə atarıx 
Baxtım kora, şilə, a lala çıxar (8, 168) 
Dilin üslubi laylarına fəal yanaşma Aşıq Ələsgərin 
dilində təsadüfdən-təsadüfə yox, sistem halında ardıcıl 
işlənməsi göstərir ki, bu, bədii şəraitin tələblərini ödəmək 
istəyinin ifadəsidir. Müəyyən poetik situasiyada müəllif 
bədii mətləbin parlaq ifadəsi üçün canlı xalq danışıq dilinə  
arxalanır. Təsvir-tərənnüm predmeti sözün üslubi rəngində 
öz real təzahürünü tapır, dilə yatımlılıq qazanır. Canlı nitq 
elementlərinin üslubi-semantik çəkisi oxucu və dinləyici ilə 
bədii-estetik ünsiyyətin qurulmasına, lirik ovqatın 
güclənməsinə yönəldilir. Belə sözlər Aşıq Ələsgərin 
bənzərsiz poetik ovqatına ifadə təravəti gətirir, xalq ruhunu, 
xalq nəfəsini əlavə edir. 
Aşıq Ələsgər şeirlərində şivə tələffüzünün 
transkripsiyası poetik mətnin təşkilində mühüm amildir və 
onların estetik zəmində işlədilməsi poetik-üslubi meyarlara 

---

 
 
169 
 
uyğundur. Buna görə də söz daxilində bir və ya bir neçə 
səsin düşməsi poetik kateqoriya səviyyəsində başa düşülmə-
lidir. Dilçilikdə sinkopa adlanan bu linqvistik hadisə Aşıq 
Ələsgərdə mətnə kamillik vermə istəyindən doğur, estetik 
zərurətdən qaynaqlanır, inikasetdirmə ustalığını, fikri 
maksimum dərəcədə sərbəst və təbii əks etdirmə məharətini 
təcəssüm etdirir: 
Hərcayıyla aşna olma 
Namərdə bel bağlama (8, 197) 
Pərzad məlakədi, Göyhər bir xanım, 
Görən kimi getdi dinim, imanım (8, 87) 
“Qardaş” deyib, dindirir hər adamı, 
“hörmətləri, mərfətləri yaxşıdı 
Eşq oduna düşən aşkara yanmaz  
Pünhan-pünhan mənim kimi saralı (8, 97) 
Sızıldar həmişə, şan şəkər arı 
Gövhəri axtarıb tapar xirdarı (8, 91) 
Aşıq Ələsgər şeiri Göyçə ləhcəsinin ədəbi-bədii 
etalonudur. Bu dilin bədii ifadə zənginliyi bir sənət örnəyi 
olaraq bənzərsiz dəst-xəttin özülüdür. Həmin dəst-xətt Aşıq 
Ələsgərin poetik şəxsiyyətini səciyyələndirən keyfiyyət 
həddidir. Onun üslubunda qaynayıb-qarışan xüsusi aksent-
lər, misilsiz estetik tonlar sənət amili kimi bütövləşir. Onun 
orijinal poetik istedadı adi danışıq sözlərini belə ayrıca 
rəngə çevirir, sözdən obraza keçid bədii yaradıcılıq məntiqi-
nin tələblərindən törəyir, sənətkarlıq qanunauyğunluqlarının 
dialektikasından doğur. Aşıq Ələsgər poeziyasının emosio-
nal-obrazlı nüfuz ediciliyi, ahəngi, ritmi, qafiyə-heca sistemi 
öz mənbəyini xalq dilinin bədii hazırcavablılığından götür-

---

 
 
170 
 
ür. Onun şeir dili obrazlı siqlətlə silahlanmaqla, fikir və duy-
ğu yaratma vasitələri ilə təchiz olunmaqla bədii məntiqin 
poetik nitq gözəlliyi ilə qovuşmasına təməl qoyur. Canlı ün-
siyyət dilindən Aşıq Ələsgər şeiri poetik imkanlar mənimsə-
yərək bu bünövrədə bədii nitqin daxili struktur zənginliyinə 
nail olmuş mətnin emosiya tutumuna güc-qüvvət bəxş 
etmişdir. 
Klassik şərq ədəbiyyatında geniş şəkildə istifadə 
olunan müxəffəfdən istifadə Aşıq Ələsgərin dil sənətkar-
lığında, dilə yaradıcı yanaşma vərdişlərində mühüm faktor-
dur. İxtisar olunmuş, yüngülləşdirilmiş sözlərdən yararlan-
ma ona görə yadda qalandır ki, onlar təravətliyi ilə seçilir. 
Sözdən məqsədyönlü faydalanma fəhmi, vəzn, qafiyə və 
ritm tələblərinə uyarlığı özünü açıq-aşkar hiss etdirir. Hiss 
olunur ki, sözün bu cür bədii həyatı poetik situasiyadan irəli 
gəlir, şivə tələffüzünün transkripsiyası bədii sözün taleyidir, 
poetik dil faktıdır. 
Eşq əhliyəm, dərd çəkməkdən üzülləm, 
Nəsildən nəsibsən, əslini billəm, 
Bir saat camalın görməsən ölləm 
Görsəm də yanaram nara, Bəyistan (8, 51) 
Hay verrəm, qıy vurram eyləməz şikar 
Tərlan bəxtim sara döndü, nə döndü (8, 67) 
Şivə tələffüzünün transkripsiyası və onun oyatdığı 
poetik təəssürat Göyçə ləhcəsinin bəkarətindən mayalanır. 
Poetik aydınlıq canlı danışıq elementlərindən pərvəriş tapır. 
Şivə ünsürlərinin düzgün səmtləşdirilməsi poetik düşüncə 
panoramının əsas cizgilərini yaradır, geniş diapozonlu 

---

 
 
171 
 
semantik-üslubi sahələrin effektliliyinə, sanbalına səbəb 
olur. 
Anaptiksisdə, yəni tələffüzü asanlaşdırmaq məqsədi 
ilə iki samit arasına sait səsin əlavə edilməsi hadisəsində 
olduğu kimi, semantik kondensasiya da şeir dilinin zahiri 
cəhətlərinə aludəçilikdən daha çox daxili məzmununda 
üslubi zənginliyə xidmət göstərir. Semantik kondensiya 
anlayışı yığcamlaşma, ixtisar və əlavə etmə hadisələrini 
əhatə edir. Eyni məna qalmaqla sözdə morfemlərin 
miqdarca azalması söz birləşməsinin ixtisar olunub bir sözə 
keçməsi və s. fikri mükəmməl bədii formalarla əks etdirmə 
prinsipinə söykənir. 
Sədət gətdi sini içində si nanı 
Dildə qaldı nə ləzzəti, nə dadı (8, 181) 
Necə zinət verib eyvan, otağa 
Ətri qoxur Bağdat baharı kimi (8, 94) 
Sağda-solda səf-səf yerir mələklər, 
“yahu”, “yahu” – deyir qulu qabada (8, 102) 
Oxuram “İnna fətəhna” 
Mətləb allam yuxuda (8, 201) 
Aşıq Ələsgərin  şeirlərində mündəricə ilə dilin 
estetik səciyyəsi arasında haçalanmadan söhbət gedə bilməz. 
Bütün dil faktları, ritorik pafos inikas hüdudlarının imkanla-
rını yüksəltməyə xidmət edir. Dil faktlarının məzmuna mü-
vafiqliyi sözlə poetik möcüzə yaradıcılığının açarıdır. Aşıq 
Ələsgər istedadının orijinallığı da məhz dilin estetik qaynaq-
larını poetik məzmunun şərhinə düzgün istiqamətindədir. 
Aşıq Ələsgərin şeirlərində formanın bütün ünsürləri 
bədii qayənin açarı qədər önəmlidir. Məzmunla daxili bağlı-

---

 
 
172 
 
lıq mətinin poetik təşəkkülündə aparıcı amildir. Onun bütün 
janrlarda yazdığı əsərlərinin cövhəri, pafosu bədii forma ka-
milliyində təzahür edir. Həqiqi poeziya nümunələrinin bütün 
daxili gücü, estetik enerjisinin potensialının aşkarlanmasın-
da dil faktları xüsusi fəallıqla çıxış edir. Yetkin professio-
nallıq nümunələri kimi Aşıq Ələsgərin şeirləri poetik 
qanunların, poetika tələblərinin nəzarəti altında pərvəriş 
tapır. Lirik qəhrəmanların fikir və emosiyaları canlı təsvir 
vasitələri ilə xüsusi poetik nyuanslar qazanır. Xüsusi poetik 
səslənmə və bədii hərarət kəsb etməklə dil naxışları estetik 
məziyyət və sanbala yiyələnir. Ritmik qəliblər və intonasiya 
çalarları şeirin ümumi ovqatının gücləndirilməsinə 
yönəldilir, şeir dilinin bitkinlik və mükəmməlliyini təmin 
edir. 
Simmetrik ölçü və harmoniya, ritmik misra və bənd 
quruluşu söz sənətkarının təkrarsız poetik səsinin rəhnidir, 
estetik təəssürat və bədii fikir dinamikasının təkanverici 
qüvvəsidir. Aşıq Ələsgərin dilində hər bir linqvistik vahid 
eyni zamanda ritm və intonasiya vahididir. Bu, zahiri 
səciyyə daşımır, onun təməlində bədii düşüncə üçün xarak-
terik olan psixoloji-drammatik çalarlara güclü meyl dayanır. 
Dil vahidlərinin qarşılıqlı və məqsədyönlü fəaliyyəti 
estetik bütövlüyə yönəldilir. Misraların axıcılığının, 
qafiyələrin zənginliyinin təminatçısı olaraq fonetik hadisələr 
şeirin strukturunda mükəmməllik əlamətlərinə çevrilirlər. 
Buna görə də orfoqrafik normalara müdaxilə estetik 
təsəvvürlərə kölgə sala bilmir. Məsələn, “r” sonoru ilə 
başlanan sözlərdəki səsartımı şeir dilinin ilkinliyini və 

---

 
 
173 
 
cazibəli məziyyətlərini nümayiş etdirir. Proteza hadisəsi 
estetik funksiyası ilə daha təbii görünür. 
Pasibanı oldum dost irahının 
Soruşdum, öyrəndim yar salamatdı (8, 129) 
Barillahım, irəhm eylə 
Pozulmasın bu cəlalı (8, 230) 
Uruhum, cismanım, nəbzim, həyatım, 
Zinətim, zivərim, adım, isbatım (8, 58) 
Qədd əyilib, gül irəngim saralıb 
Xəzan dəymiş gülüstana dönübdü (8, 69) 
Bərhəm olsun təqdir, pozulsun yazı, 
Bu qurğuya heç kim olmaz irazı (8, 199) və s. 
Müşahidələr göstərir ki, sait səs artımı avazlanmaya, 
səs tonlarının müəyyən sistemdə sait-samit növbələnmələri 
ilə yaradılan melodiyaya xidmət edir. Mətnin lirik incəliyi 
sait səs artırılmasından asılı olur. Nümunələrdən də 
göründüyü kimi, “r” sonoru ilə başlanan sözdən əvvəlki 
kəlmələr samitlə bitdiyi üçün rəvanlıq naminə, vəzn 
nizamına görə sait artırmaq zərurət yaranmışdır. Əks 
təqdirdə buna ehtiyac yaranmazdı. Aşağıdakı nümunə də 
olduğu kimi: 
Unutmuşam doğru rahı 
Din-imandan keçmişəm (8, 199) 
Aşıq Ələsgərin dilində müşahidə olunan şivə 
tələffüzünün transkripsiyası daha çox qafiyə mövqeyində 
işlənib zəngin qafiyə yaradıcılıq naminə fəallaşır. Bəhanə, 
lalə, nərə, atəş, çarə kimi alınmalar müvafiq olaraq bahana, 
lala, nara, ataş, çara fonetik cildində işlənərək şeirin poetik 
struktur kamilliyi naminə linqvistik əhatəyə uyğunlaşır, şeiri 

---

 
 
174 
 
canlı ünsiyyət dilinə yaxınlaşdırır. Onların bədiilik sirləri 
Aşıq Ələsgərin söz işlətmə ustalığının özünəməxsusluğu 
fonunda meydana çıxır. 
Tifil tək qoynunda nara aşiqəm, 
Mürği-səməndərəm nara aşiqəm, 
Çəkərəm sübhətək nara aşiqəm, 
Tərlan ovlağında sarı görəndə (8, 173) 
Məhəbbət odundan təam yeyirəm 
Eşqin ataşına heç olmaz çara (8, 74) 
Xoş saatda xoş gəlibdi cahana 
Yoxdu gözəlliyə qüsür, bahana 
Qənd əzilib dilə, dişə, dahana 
Qaymaq dodaqlara bal bələnibdi (8, 86) 
Bahar fəsli, yaz ayları gələndə 
Süsənli, sünbüllü, lalalı dağlar (8, 59) 
Aşıq Ələsgərin misralarında fonoloji ifadə 
vasitələrinin mürəkkəb sintezi, fonosemantik vahidlərin 
yaratdığı səs obrazları, poetik məna ilə səslənmə 
gözəlliyinin estetik bütövlüyü ədəbi tələffüzün 
transkripsiyasında üslubi imkanlarını aşkarlayır. Ritmik 
qəlibləri özündə ehtiva edən ölçü və harmoniyaların 
nizamlanması da orfoepik normalara uyğun deyim üçün 
təməl rolunu oynayır: 
Gülləynən öldürmə, dara çək məni 
Dil deyir: güllədən dar salamatdı (8, 192) 
Ələsgər kövsərdən badə içəndə 
Gəşt eyləyib mərd iyidi seçəndə 
Güzəran xoş olub, gün xoş keçəndə  
Ağ otaqdan tövləxana yaxşıdı (8, 144) 

---

 
 
175 
 
Forma elementi kimi ədəbi tələffüz və şivə 
transkripsiyasının şeirin bədii strukturundakı mövqeyi linq-
vistik vasitələrin sinkretik halda birləşməsinin tələblərindən 
qaynaqlanır və sözün potensial mənadan əlavə məzmun im-
kanlarına yol açır. Qafiyə mövqeyindəki söz və söz birləş-
mələrinin səs oyunu səviyyəsində iştirakı ritm və intonasiya 
faktları kimi qiymətli üslubi fiqurlardır. Şeir arxitektonikası-
nın, tələffüzdəki elastiklik və mütəhərrikliyin təminatçısıdır. 
Onların ritmik tələffüzü, məzmunlaşana intonasiyası şeirin 
bədii möhürünə çevrilir, mətni elastik keyfiyyətlərlə 
yükləyir, misraların semantikasına xüsusi üslubi siqlət ver-
ərək fikir bitkinliyini forma kamilliyinə qovuşdurur. Aşıq 
Ələsgərin şeirlərində dilin fonetik, leksik-qrammatik yarus-
larında formalaşan tələffüz transkripsiyaları olduqca oynaq 
və dinamik olduğu üçün fonoqrammatik hadisə, ritmik şeir 
vahidləri kimi çıxış edirlər: 
Qəlbi düz olanın evi hac olu, 
Qonşuya kəc baxan özü ac olu, 
İki arvadlılıq mardan ac olu, 
Bez geydirsən bir canana yaxşıdı (8, 144) 
 
Novruzda bahara deyərlər “bəli” 
Gah kamala yetər, gah olar dəli 
Gün vuranda quzeylərdən sel gəli, 
Guzey istər zimistana can desin (8, 55) 
Aşıq Ələsgərin dilindəki struktur-forma komponent-
ləri funksional-məzmun komponenti ilə vəhdət keyfiyyət 
həddindədir. Arxaikləşmiş, lakin dialektlərimizdə müşahidə 
olunan leksik-qrammatik vahidlər, tarixən işləkliyi ilə seçil-

---

 
 
176 
 
ən şəkilçi morfemlər burada poetik yetkinliyə yol açır. Ar-
xaik ünsürlərin mütəhərrikliyə meyli poetik təsvir sistemin-
də yeni bədii həyat kəsb edir. 
Orxon – Yenisey abidələrindən başlamış XIX əsrə 
qədər intensiv işləkliyi ilə seçilən bir sıra morfoloji əlamət-
lər Aşıq Ələsgərin bədii nitqində fəaldır. Onlar kommunika-
tiv ünsiyyət məqsədindən daha çox üslubi məqsəd izləyir. 
Bədii təfəkkürünün sanbalı arxaikləşən bəzi morfemlərin sə-
nətkarlıqla işlədilməsində də təzahür edir. Müasir ədəbi 
dilimizdə arxaikləşmiş ünsürlərin işləkliyi göstərir ki, Aşıq 
Ələsgərin dilində dilimizin leksik-semantik və qrammatik 
inkişaf tarixi ilə bağlanmayan heç bir detal yoxdur. Məsələn, 
Ələsgər görcəyin candan usanıb, 
Camalından şəmsü qəmər utanıb (8, 83) 
Endiribən məclisimə gəlmirsən 
Yoxsa taxtın Süleymana dönübdü (8, 69) 
Nə xeyrimə, nə şərimə qarışma, 
Qarışsan, çıx, yeri dar eyləməynən (8, 75) 
Vallah, sənin kimi vəfalı yarı 
Dəyişməm sultana, xana, Gülpəri (8, 91) 
Ələsgərin az ömrünü üz, Gilə, 
Sona sənsən, dəryalarda üzgilə (8, 160) 
-cəyin, -ibən feili bağlama, -ginən, -gilən II şəxs 
əmr, -məm qeyri-qəti gələcək zamanın inkarını bildirən 
şəkilçilərin işləkliyi göstərir ki, arxaik morfemlərin müxtəlif 
biçimləri keçmiş qrammatik mənalarından təcrid olunma-
dan, bədii mətnə daxil edilmiş, həm canlı ünsiyyət dili, həm 
də qədimlik ünsürləri kimi öz öz üslubi-ritmik keyfiyyətləri 
maraq doğurmuşdur. Onların səlisliyi sözlərin dəqiqliyində, 

---

 
 
177 
 
söz seçiminin sərrastlığında, ritm-qafiyə yaradıcılığındakı 
fəallığında özünü büruzə verir, bədii mətləbi dürüst ifadə 
edir. Morfemlərin bu cür üslubi xidməti eyni zamanda Aşıq 
Ələsgərin dilinin morfoloji əlamətlərində tarixilik, dilin qə-
dim köklərinə bağlılıq məziyyətlərini təqdim edir. Məntiqi 
və emosional vəhdətin nizamı, mətnin sözləri ilə ölçülü-biçi-
li əlaqəsi morfemlərin heyranedici üslubi funksiyasında əks 
olunur. 
Müəyyən dil vahidlərinin ilkinliyini üslubi tələblərə 
görə hifs etmək onu şeir texnikası ilə misralaşdırmaq 
prinsipindən irəli gəlir. Aşıq Ələsgərin üslubi nəzarətindən 
kənarda heç bir dil elementi olmadığına görə Aşıq Ələsgərin 
bütün yaradıcılığı möhtəşəm bədii dil hadisəsi kimi qəbul 
olunur. Orxon-Yenisey abidələrindən üzü bəri üçüncü, 
şəxsin təki və işarə əvəzliyi kimi işlənən “ol” sözü yeri 
gəldikcə şeir nitqinə daxil etməklə öz nəhəng sələflərinin 
platformasında dayanır. Xalq dilinin tarixi dərinliklərinə 
endikcə Aşıq Ələsgər sözlə möcüzə yaratmaq səviyyəsini 
yüksəldir. 
Fanidən  köçmək lazım 
Ol üqbaya dalbadal (8, 193) 
Alıb təpə-dırnaq yara canımı  
Bilmirəm dərmanım ay ana, ana (8, 157) 
“Ol üqbaya” birləşməsində “l” samiti şeirin 
musiqisinə, səsin şeiriyyətinə rəvac verir, melodiya misranın 
ahənginə uyğunlaşan bu səsin daxilindən süzülüb gəlir, bu 
sonor “dalbadal” sözündə təkrarlanan “l” səsləri ilə 
alliterasiya doğuraraq musiqi potensialına güc verir, 
misranın ritmik avazında, melodik strukturunda, daxili 

---

 
 
178 
 
dinamikasında həlledici amilə çevrilir. “O”nun yox, məhz 
arxaik “ol”un mətnə düşməsi dilin şeiriyyətini ürəkdən, 
bütün varlığı ilə duymaqdan, səsin poeziyası ilə nəfəs 
almaqdan irəli gəlir. 
Məşhur “Ay ana, ana” təcnisində “ay ana, ana” 
(valideyn), “a yana-yana” (alovlana-alovlana), “a yana, 
yana” (yan tərəfə) qafiyələri içərisində yuxarıdakı 
nümunədəki “ay ana, ana” (ay ona, ona) qafiyəsi uydurma, 
dilin qanunlarına müdaxilə təəssüratı bağışlaya bilər. Ancaq 
dil tarixindən məlumdur ki, “ol” şəxs əvəzliyi hallanarkən 
adlıq haldan başqa bütün hallarda “o” səsi “a” səsinə keçir. 
Bunu dil tarixçiləri, peşəkar filoloqlar bilir. Savadı 
ədəbiyyatşünaslıqda, ələsgərşünaslıqda mübahisə mövzusu 
olan ulu sənətkarın cinas qafiyə yaradıcılığında tarixi dil 
faktlarına nüfuzu heyrət doğurmaya bilmir. Qavrayış tezliyi, 
obraz aydınlığı, bu cür dil vahidlərini söz yaradıcılığı 
səviyyəsində anlamağa və xüsusi dəyər verməyə imkan 
yaradır. 
Aşağıdakı nümunələrdə “belə” yox, “böylə” 
işlədilməsi də eyni amillərlə bağlıdır. Dilin melodik qaynaq-
larına xüsusi vüsət və sanbal vermək istedadı söz ustadını 
dilin tarixi özəyinə üz tutmağa vadar edir: 
Gəlməyib bu dünyaya 
Yəqin bilin böylə sənəm (8, 247) 
Hər yanı axtarmışam  
Yaranmayıb böylə afat (8, 215) 
Üslubi şərait ədəbi tələffüz və şivə transkripsiyasını 
şərtləndirir, sözlərin poetik ovqat və məqamlarına 
müəyyənlik verir. Söz bədii qayənin daxili məntiqinə uyğun 

---

 
 
179 
 
köklənir. Səs düşümü və ya artımı, şivə transkripsiyası, səs-
lərin harmonik düzülüşü ilə müşaiyət olunur. Ədəbi dil nor-
malarından şüurlu yayınma halları da Aşıq Ələsgər şeirinin 
sağlam rüşeyimini təşkil edir: 
Soynalı başım qoydu yolunda 
Hüseyn pəl vurdu, Həsən qoymadı (8, 110) 
İlk misrada “Hüseynalı” olsaydı hecanın sayı 11-i 
keçərdi, ikinci sətirdə “Hüseyin” tələffüzü hecanın 
miqdarını 11-ə çatdırır. Fonetik hadisələrin yaratdığı 
ecazkarlıq şeir dilinin qızıl qanunlarından doğur. Aşağıdakı 
nümunədə eyni sözün iki şəkildə deyilişi və yazılışı da 
həmin qanuna tabedir. 
Nəfs ilə mərifət durub cihada 
Mərfət deyir: Belə kar eyləməynən (8, 72) 
Burada başqa bir amil də vardır. Təsvir obyektini 
dəqiq və sərrast vermə təşəbbüsündə mövzu da vacib 
məsələdir. Məhz buna görə də Aşıq Ələsgər “Pənc ali-əba”, 
“İmamlar” adlı şeirlərində imamın adını olduğu kimi – 
“Hüseyn” – deyə təqdim edirsə, məişət mövzulu “Eləyib” 
müxəmməsində Göyçə ləhcəsinin transkripsiyasını əsas 
götürür. 
Kalvayı Söyün baxıb gördü, 
Şoru çıxıb şorcalının (8, 217) 
Deməli, belə təbəddülatların baş verməsi – eyni 
sözün fonetik qiyafəsinin dəyişməsi üçün meyar və ölçü 
göstəricisi həm də poetik məzmundur. Çünki hər bir leksik 
vahidin cildi də böyük sənətkarlar üçün poetik ovqat və təsir 
vasitəsidir. Deməli, bu cür dil vahidləri bədii və estetik tə-
fəkkürün təsəssüm etdirmə funksiyasının vacib aspektlərini 

---

 
 
180 
 
aşkarlayır, bədii mətnə professional poeziya səviyyəsi qaz-
andırmaq üçün vacib dil materiallarına çevrilir, ifadə elastik-
liyi və ekspressiya doğurur. Aşıq Ələsgərin incə üslubi ştrix-
lər kimi istifadə etdiyi şivə transkripsiyaları ahəngdar nitq 
parçalarının müəyyən fonetik çalarlarla tələffüzünə stimul 
verir. 
Aşıq Ələsgərin söz duyumu, onun üslubi 
incəliklərinə həssaslığı, güclü sənətkarlıq amili ilə əlaqəlidir, 
həm də şeirin taleyini təyin etmə vasitəsidir. Mənaca 
yaxınlıq və eynilik dərəcəsindən asılı olmayaraq onun 
dilində sinonimlərin, yaxud şəkil etibarilə fərqli eyni sözün 
bir-birini əvəz etməsi mümkün deyil. Onlar müəyyən əlamət 
və cizgilərinə görə fərqlənir, fərqli üslubi incəlikləri təcəs-
süm etdirirlər. Aşıq Ələsgər sərəncamında olan sinonim eh-
tiyatlarına həssas diqqəti ilə  yaradıcılıq vərdişi ilə yanaşar-
aq onların hər birini, hətta şivə elementlərini də kontekstdə 
uyğunlaşdırmaqla mahir üslubçu olduğunu nümayiş etdir-
məsidir. Dəqiq seçimi ilə fikrin bədii ifadəsində müəyyən 
fonetik dəyişmələrə məruz qalmış sözlər də üslubi tələbləri 
ödəyir. Səbəb və məqsəd bildirən qoşmalardan istifadə 
dediklərimizi təsdiq edir. 
Xəstə üçün təpəsində qar olur (8,59) 
Onunçun bağlandı yolların dağlar (8,60) 
Eşq ucundan tapdı xətalar məni (8, 57) 
Şeytana tabe olub, onçu molla gec qocalır (8, 299) 
Bir gül bəsləyirdim yardan ötəri (8, 137) 
Bülbül gül yolunda keçər başından (8, 57) 
Sinonimliyə yaradıcılıq prizmasından yanaşan Aşıq 
Ələsgər söz seçmə fəhmi ilə “çu”, “ötəri” qoşmalarının şivə 

---

 
 
181 
 
transkripsiyasından bəhrələnib onu şeirin əsas estetik ruhuna 
istiqamətləndirir. Söz sənətkarının peşəkarlığından güc alan 
sinonim cərgənin yeganə mümkün olan variantı siqlətli 
məzmunun estetik təcəssümündə iştirak edir. Şeirin poetik 
dil sistemində doğmalıq və orijinallıq qazanır. 
Şivə transkripsiyası əksərən fonik ritmin formalaş-
ması istiqamətində fəal mövqeyə keçir, səs semantikliyi ritm 
semantikliyinə keçməklə sözün estetik təsir dairəsini geniş-
ləndirir. Saitlərin ardıcıl proyeksiyaları və ritmmelodika im-
kanları şeirin ekspressiya mənbəyini zənginləşdirir. Aşıq 
Ələsgərin poeziyası şivə transkripsiyasından konkret poetik 
cizgilər mənimsəyir, mətnin bədii toxumasının ahəngdar na-
xışları kimi dil elementlərinin kompozisiya birliyini yaradır: 
Həmi ağsan, həmi sağsan, 
Həmi də köksən malades (8, 234) 

---

 
 
182 
 
SÖZ DUYĞUSU: SİNONİMLƏRİN SEMANTİK 
SİQLƏTİ VƏ POETİK POTENSİALI 
 
Aşıq Ələsgər dilində söz anlayışı olduqca geniş 
məfhumdur. Onda dilin bütün təbəqələri həmişə hərəkətdə-
dir. Lüğət tərkibinin hər bir qatı durğun vəziyyətdə olan adi 
işarələr sistemi təəssüratı bağışlamır, ifadəlilik planından 
obrazlı-poetik çalarlarla zəngindir. Dilin leksik sistemində 
öz üslubi səciyyəsi ilə fərqlənən lay Aşıq Ələsgər şeirinin 
zəngin və yığcam strukturuna, mündəricəsinə uyğun olaraq 
müxtəlif məna çalarları rəngarəng üslubi effektlər kəsb edir. 
Dilin lüğət tərkibinin üslubi diferensiasiyasının 
bölmələrindən biri kimi rus və Avropa mənşəli sözlər Aşıq 
Ələsgər şeirində bədii nitq şəraitindəki məna çevikliyini, 
poetik qüvvəsini və daxili dinamikasını əyaniləşdirir. 
Nitqə xüsusi kolorit vermək üçün adətən başqa 
dillərdən alınıb işlədilən söz və ifadələrin bədii-estetik 
istiqamətləri müəyyənləşdirilərkən belə bir təkzib edilməz 
fakt birmənalı şəkildə təsdiq olunur ki, ekzotik leksika da 
Aşıq Ələsgərin dilində adi danışıq, ünsiyyət funksiyasından 
fərqli olaraq spesifik işlənmə qanunauyğunluqları ilə 
şərtlənir. Məsələnin ən mühüm aspekti ondan ibarətdir ki, 
Aşıq Ələsgərin dilində rus-Avropa mənşəli sözlərin üslubi 
çevikliyi də spesifik çalarlarla özünəməxsusluğu mürəkkəb 
səciyyə daşıyır. 
XIX əsrin əvvəllərindən Quzey Azərbaycanın rus 
imperiyasının əsarəti altına düşməsi ilə əlaqədar siyasi 
mühitin dəyişməsi elmi-mədəni təkamülü yeni səmtə 
yönəltdi. Rus despotizmi və müstəmləçilik siyasəti milli 

---

 
 
183 
 
mədəniyyətimizin və ədəbiyyatımızın inkişafına əngəllər 
törətdi. Yeni ictimai-siyasi mühit bütün sahələrdə olduğu 
kimi, dilimizə də təsirsiz qalmadı. Qanlı imperiyada hakim 
rus dili ünsürləri dilxarici amil kimi həm canlı danışıqda, 
həm də şifahi və yazılı ədəbiyyatın dilində görünməyə 
başladı, mövcud mədəni şəraitə nüfuz etdi. Rusizmlərin və 
rus dili vasitəsi ilə Avropa mənşəli sözlər bədii ədəbiyyatın 
dilində işləklik qazandı. M.F.Axundov, T.Zakir, 
S.Ə.Şirvani, B.Şakir, M.Nadim, Hacıağa Fəqir və s. 
əsərlərində rus dilinə məxsus ayrı-ayrı linqvistik ünsürlər 
müxtəlif üslubi məqamlarla bağlı bədii mətnlərə də yol 
tapdı. 
Şifahi ünsiyyət vasitəsilə dilimizə gələn rusizmlər 
folklor nümunələrində, o cümlədən aşıq poeziyasında da 
özünə yer tapdı ki, bunu Aşıq Ələsgər yaradıcılığında da 
görürük. Rus və Avropa sözlərinə müraciət özünü ictimai 
məzmunlu şeirlərdə və satirik əsrlərdə göstərir. Leskik-
üslubi məqsəd izləyən rusizmlər poetik mətləblərə aydınlıq 
gətirir. Yazılı ədəbi mənbələrdə olduğu kimi, açıq-aşkar, 
bəzən də dolayı yollarla – eyhamlarla çarizm üsul-
idarəsindən, rus əsarətindən narazılıq hisslərini təcəssüm 
etdirir. Vəzifə, rütbə bildirən sözlərlə, müxtəlif səciyyəli 
terminlərlə Aşıq ƏLəsgər konkret tarixi dövr və ictimai-
siyasi mühit haqqında canlı təsəvvür yaratmağa müvəffəq 
olur. 
Pristav, naçalnik gələndə kəndə 
Obanı, oymağı vururlar bəndə (8,280) 
İstəyirəm sənə bir dastan yazım 
Qubernat eşidə, yaran bilə (8, 229) 

---

 
 
184 
 
Neçə çinovniklər gəldi 
Çox ağır keçdi yığnağı (8, 230) 
Çinellər baş-başa durub, 
İşi salırlar çəminə (8, 217) 
Yazdırın qəzetlərə 
Qurdurun zastana çəkin, 
Çağırın papasları 
Ədalət divana çəkin (8, 216) 
Paşol, malçi! İdi, durak! 
Səni verrəm padsuda 
Ərzələr atqaz qayıtsa 
Şahdan imdad olmasa (8, 201) 
Buradakı rusizmlər dövrün ictimai mənzərəsini 
canlandırır. Siyasi rejimin yaratdığı ab-hava, məzlum xalq 
kütləsinin vəziyyəti haqqında dolğun təsəvvür yaradır. 
Qubernator, naçalnik, pristav, çinel (çlen-məhkəmə üzvü) və 
papasların hakim mövqeyi, “Qamçdan belinin qatı 
çıxan”ların “ətqaz” (otqaz)
  cavabı, “paşol, malçi”, 
“nidaları”, “padsud” hədə-qorxusu əyaniləşdirilir. Yaxud: 
Süsəni götürüb düşəndə ata, 
Fələk əhsən deyir boya-büsata 
Nərə çəkib təpinəndə saldata 
Sel kimi axıdır qanı Dəli Alı (8, 63) 
 
Nec oldu Serbiya, Çernoqoriya, 
Əl-ayaq altında itdi İtalya 
German bir bonıb atdı, qan oldu dərya 
Qırıldı dünyada insan qalmadı (8, 104) 

---

 
 
185 
 
Nümənələrində “saldat”ın qanını sel kimi 
axıdanların vəsfi fonunda imperiya əsarətinə kin-küdurətini 
və mübarizə əhval-ruhiyyəsini ifadə etmişdir. “German” və 
“bonıb” sözləri Birinci dünya müharibəsi ilə səsləşən 
hadisələrin əks-sədası kimi səslənir. 
Rusizmlərin bir qismi üslubi cəhətdən neytral 
rənglərlə çıxış edir. Onlar sadəcə əşya və hadisələrin, ayrı-
ayrı məfhumların adını bildirən sözlər kimi bədii dilin leksik 
tərkibində qaynayıb-qarışır: Dolduraq istəkanları (8, 217); 
Kartop ilə ayran aşı (8, 290); İşlədi qəpik yerinə (8, 231); 
Samavar qaynayıb çoşar (8, 210); Markiz, Mavzer, Süsən, 
aynalı, berdon, Muşoğnan patron, qutuynan piston (8, 52); 
Bir düjin tüfəngin gördüm, Aynalı, berdanqa, süzən (8, 240) 
Göstərilən sözlərin bədii mühitə düşməsinin əsas 
səbəbi mövzudan asılıdır, ictimai quruluşa, baş verən 
hadisələrə, imperiya həyatına münasibət bildirmək üçündür. 
Rusizmlərin bir qismi barbarizm səciyyəlidir – dilin qayda-
larına müvafiq olmayan vahidlərdir. Onlar daha çox istehza, 
yumor və komik effekt yaratmağa xidmət edir. Yumoru 
gücləndirmək üçün barbarizmlər üslubi vəzifə rolunu 
oynayır. Dedi: “Brat. Pajal üstə... Gəlmişəm oğlana deyin (8, 
213); Axşamadək evlərdə, Qurulur zastava pişik (8, 106); 
Bağlanıb zavodlar, kəsilib fəndlər, Qaynamır Samavar, 
artıbdı dərdlər (8, 104); Həmi ağsan, həmi sağsan, həmi də 
köksən, malades (8, 234) və s. 
Aşıq Ələsgərin dilində rusizmlər, şübhəsiz ki, canlı 
danışığa daxil olduqdan sonra bədii mətnə daxil olmuşdur. 
Onların əksəriyyətində Azərbaycan dilinin tələffüz ölçüləri 
əsas götürülmüşdür. Sözlər əslində olduğu kimi yox, 

---

 
 
186 
 
dilimizin fonetik-morfoloji quruluşuna uyğun şəkildə 
işlədilmişdir. Ana dilimizin təbiətinə, əsasən fonetik 
prinsiplərə tabe etdirilmişdir. Böyük söz sərrafının dilinə yol 
tapmış rusizmlərin bir çoxu hazırda da eyni fonetik biçimdə 
canlı danışıqda işlənməkdədir. Məsələn, Dağıstan formu 
geyib  (8, 231); Xod verib beşatana (8, 212); Xoddandı çehil 
çırağı (8, 230) və s. 
Dildə tam mənimsənilməmiş, yadlığı aydın şəkildə 
nəzərə çarpan alınmalar – rusizmlər fonetik dəyişmələrdən 
sonra canlı danışıq təsiri oyadır: muşoğ (meşok), bomb 
(bomba), qoburnat (qubernator), mavzer (mauzer), yaranal 
(general), zastan (zasedanie), ətqaz (otkaz), çinel (çlen) və s. 
Bunları həm linqvistik-üslubi, həm də tarixi baxımdan 
qiymətləndirmək lazımdır. 
Yeri gəlmişkən demək lazımdır ki, ifadəli və təsirli 
eksotik leksika ilə yanaşı Aşıq Ələsgər Azərbaycan dili ilə 
mənşə ümumiliyinə malik türk dili elementlərinə də yeri 
gəldikcə müraciət etmişdir. Dilimizə məxsus leksik 
vahidlərin funksiyasını yerinə yetirən ekvivalentlər əslində 
öz semantikasına görə əvəz etdiyi sözlərin mənasına tam 
uyğundur. Onların bir qismi klassik ədəbiyyatımızın dilində 
olduqca doğma səslənir. Ekvivalenti ilə eyni üslubi-
funksional ümumiliyi imkan verir ki, həmin sözlər fəal 
üslubi mövqe nümayiş etdirsin. 
Türk sözlərinin poetik məna çalarları ifadə 
sistemində əlvanlıq əmələ gətirir, poetik mənanı mavafiq 
məcraya salıb üslubi fəallıq qazanır. Daxili məzmunda 
qarşılıqlı əlaqəsində bədii gözəlliyi təzahür etdirən türk 
dilinə məxsus lüğəvi ünsürlərin səs effekti Aşıq Ələsgər 

---

 
 
187 
 
üçün ondan yaradıcı bəhrələnmə kamilliyinə nail olmağın 
rəhmidir. 
Şəhrin şöləsindən buldum bələdi 
Xoş gəldi xoşuma halı qabada (8, 101) 
“Buldum”un özündən sonrakı “bələdi” sözü ilə 
yanaşı gəlməsi üslubu amilin tələbidir. Hər ikisinin samitləri, 
ardıcıllığı eynidir. Bu eyniyyət zəngin məna və struktur 
kamilliyi ilə mətni ifadə şablonçuluğundan xilas edir, 
intonasiya dalğalarının möhkəmliyinə xidmət məqsədi 
izləyir. Şeirin bədii enerjisinə qüvvət verən “buldum” vəzni 
də oynaq məcraya salıb onu ritmik funksiyasına tabe etdirir 
ki, bunu “tapdım” ekvivalenti ilə etmək mümkün deyil. 
İstəyirsən seyr edəsən Sinanı, 
Şər işlərdən saqın saxla sinanı, 
Sədət getdi sini içində si nanı 
Dildə qaldı nə ləzzətdi, nə dadı (8, 181) 
 
Al çətirin, çıx səhraya 
Sal sərinə sayə, göz 
Sakin əyləş sin içində 
Həqiqətdən ayə gəz (8, 196) 
“Saqın” və “sakin” sözlərinin poetik mühitdəki rolu 
göstərir ki, onlar “s” samitinin yaratdığı akustik cazibə 
naminə poetik bütövün elementlərinə çevrilmişdir. “S” 
səsinin akustik həmrəyliyi tələffüzə xüsusi çeviklik 
qazandırır, bədii dilin norma və qanunları çərçibvəsində “S” 
samitinin fəallığı, fonoloji təkrarların linqvopoetik tələbi 
“saqın” və “sakin” sözlərinin mətnə daxil olmasını 
zəruriləşdirir. 

---

 
 
188 
 
Deməli, türk sözlərinin səslənmə cəhəti onun leksik-
semantik tərəfinə nisbətən daha fəal olur. Şeirdə məzmunun 
uğurlu fonoloji forma qəliblərində daha sürətli qavrama 
vasitəsi olmasını rəhbər tutan Aşıq Ələsgər üslubi 
situasiyadan asılı olaraq dilimizin bəzi ümumişlək sözlərinin 
türkcə ekvivalentinə üstünlük vermişdir. Çünki onun dilində 
alliternativ səs aktuallığı sxem rolunu oynayır, bədii 
ünsiyyət prosesində leksik-üslubi layları, qrammatik 
formaları da mütəhərrik hala salır. Bu, özünü qafiyə 
mövqeyində işlənən türk sözlərində də göstərir. 
Ayrılıqdan ölüm yeydi, 
Həsrətin qəlbimi əydi 
Nə dedim xətrinə dəydi 
Üzün məndən niyə döndü? (8, 140) 
 
Gözəl, sən də muradına çatmadın, 
Bənna olub, sınıq könül yapmadın, 
Tərlan idin, öz tayını tapmadın 
Getdi, qismət oldu sara zülflərin (8, 152) 
Göründüyü kimi, mükəmməl qafiyələrə, yaxın səs 
fiqurlarına müraciət fonetik, leksik-qrammatik vasitələrin 
mürəkkəb sintezini yaradır, onu cazibədar ritm 
quruculuğunun iştirakçısı edir. Üslubi keyfiyyət 
yaradıcılığındakı faəllığı türk danışıq dilinə məxsus sözlərin 
uğurlu qafiyə funksiyası Aşıq Ələsgərin linqvopoetik 
təfəkkür səviyyəsini aşkarlayır. Zəngin qafiyələr cərgəsində 
“yey” (yaxşı) və “yapmaq” sözləri ilə bədii pafosun dil 
aksentində Ələsgər dövrünün nəbzi döyünür, deyim 
təravətində zamanın nəfəsi duyulur. 

---

 
 
189 
 
“Yeydi” və “yapmadı” sözlərinin iştirakı ilə təravətli 
qafiyə modelləri güclü poetik mühit əmələ gətirir, onlar 
bədiiliyin ölçüləri çərçivəsində deyim qəliblərinə estetik 
ünsür kimi daxil olur və poetik imkanlarını üzə çıxarırlar. 
Türk dilindən alınmalar arxitektonik funksiya və 
emosional – ekspressiv stimul vasitəsi kimi istifadə təcrübə-
sinə söykənir. Öz leksik-üslubi təbiətinə görə məzmuna 
maksimum dərəcədə yaxın olan türk dili vahidləri şeirin 
digər ünsürləri ilə qaynayıb-qarışmaqla mətni kamil ifadə 
formasına salır. Aşıq Ələsgərin söz seçimində forma əlvanlı-
ğı və onu doğuran leksik ünsürün üslubi spesifikası nəzərə 
alınır. Buna görə də onların işlədilməsində ənənəvi və fərdi-
üslubi cəhətləri müşahidə olunur. Çoxsaylı komponentlər 
içərisində onlar öz üslubi rolunu hiss etdirir. 
Qarışdırma Şəmsəddini, Göyçəni 
Gəndindən gəndimə yaz, şair Nağı (8, 229) 
Soruşsalar: Əcəm oğlu 
Ər hansı məmləkətdədir? 
Emin allah, paşa əfəndim, 
Get Gəncəbasara – deyin (8, 211) 
Aşıq Ələsgərin dilində alınma leksikanın müəyyən 
bədii-estetik diapozonu vardır və sərrast ifadə məqamlarında 
onlarda məhdudluq və üslubi qapalılıq hiss olunmur. 
Semantik-üslubi rənglər onların cövhərindən nəşət edir. Ulu 
sənətkarın poetik düşüncə mütəhərrikliyi və bədii təfəkkür 
orijinallığı türk sözlərinin işləndiyi şeir parçalarını parlaq 
poetik-üslubi əməliyyat səviyyəsində duyumlu, siqlətli və 
mündəricəli edir. 

---

 
 
190 
 
Aşıq Ələsgərin dilində eksotik leksika ilə əlaqədar 
bir fakta da diqqət çəkmək yerinə düşər. Məlumdur ki, Aşıq 
Ələsgərin “Bax, bax” rədifli şeiri dildönməz (diltərpənməz) 
gəraylının yeganə nümunəsidir. O da maraqlıdır ki, bu əsər 
qədim və zəngin şeir tariximizdə yeganə dildönməz gəraylı 
olduğu kimi, həm də aşıq poeziyasında ilk makaronik şeirdir. 
Bu tip şeirlərin əsas göstəricisi nitqdə müəyyən məqsədlə 
qrotesk yaratmaq üçün başqa dillərə məxsus söz və 
ifadələrin işlədilməsidir. Şeirin ilk bəndi belədir: 
Axı biya, biya, bigu, 
Bigu, biqo, dağa bax-bax! 
Həyyü həqqü hakim sənsən 
Həyyə bax, bu bağa bax-bax (8, 267) 
Eksotik leksika əslində məzmundakı bədii motivlər 
üzərində işlədilir, bu bünövrədə poetik fikrin emosional 
tutum dairəsi geniş miqyas kəsb edir, şeir üslubunun ekspe-
rimental faktı kimi meydana çıxır. Poetika-sənətkarlıq 
planında eksotik leksika yaradıcılıq dəsti-xəttinə yeni 
istiqamət verir. 
Aşıq Ələsgərin poeziyasında qədim və zəngin ədəbi-
bədii təfəkkürümüzün sanbalı, dilimizin ağırlığı cəmləşmiş-
dir. Bu siqlət onun dilinin bütün güşələrində sezilir. Onun 
dilindəki bütün fonetik, leksik və qrammatik faktlar olduqca 
mükəmməl bir bədii şəbəkədə, kamil sistemdə təzahür edir. 
Maraq kəsb edən cəhət ondan ibarətdir ki, dil vahidləri bədii 
nitq abidəsi yaradıcılığında, demək olar ki, eyni dərəcədə 
fəaldır və onlar məna dərinliyi ilə bərabər, həm də üslubi-
ritmik keyfiyyətlərlə bağlıdır. Aşıq Ələsgər dilinin qüdrəti 

---

 
 
191 
 
onun bədii-üslubi yaradıcılıq fərdiyyəti, özünəməxsusluğu 
ilə müəyyənləşir. 
Öz aydın ifadə tərzi ilə ürəklərə yol tapan Aşıq 
Ələsgərin poetik dili əksər hallarda estetik faktor kimi 
diqqət çəkir. Üslubi zərifliyə malik olan bu dil bütün 
elementləri ilə cəlbedicidir. Onun söz şəbəkəsində dil 
ünsürləri bir-birini elə mükəmməl formada tamamlayır ki, 
bunun bilavasitə nəticəsində mənalı rəssam tablosu yaranır. 
Onun təsvir və tərənnüm obyektləri, hisslərinin, düşüncələri-
nin səmimiliyi incəlikləri ilə əyaniləşib oxucunun gözləri 
qarşısında canlanır. Hansı üslubi laya daxil olmasından asılı 
olmayaraq onun dilindəki hər söz, hər ifadə koloritli poeziya 
sözüdür, poeziya ifadəsidir. Aşıq Ələsgərə məxsus üslubi 
faktlar Azərbaycan dilinin dərinliklərindəki zənginlikləri 
üzə çıxarır, deyim imkanlarını nümayiş etdirir. 
Aşıq Ələsgərin bənzərsiz poetik təfəkkürünün son 
dərəcə əsrarəngiz təzahür forması sözdür. Söz onun mənəvi 
dünyasının, fitri psixologiyasının, tükənməz ehtiras və 
potensial ruhi təlatümlərinin tərcümanıdır. Söz Aşıq Ələsgər 
fenomeninin atributu, Aşıq Ələsgər dühasının təsdiqi, Aşıq 
Ələsgər ruhunun möcüzələrlə dolu alternatividir, onun 
misilsiz sənətinin ədəbi yol yoldaşı, hüdudsuz hikmət xəzi-
nəsinin açarıdır. Sözünün qüdrəti qarşısında heyrətləndiyi-
miz Aşıq Ələsgər şeirinin sehr və cazibəsi gözəl nitq 
nümunəsi kimi möhtəşəmliyə yiyələnir. Sözə həssaslıqla ya-
naşmaq onun poetik məntiqinin canını-cövhərini 
aşkarlamaq, canlandırmaq niyyətindən irəli gəlir. Sözün 
bütün estetik potensialını, emosional mənbələrini onun 
gözlənilməz bədii sirlərini nümayiş etdirir. Aşıq Ələsgərin 

---

 
 
192 
 
bədii dilinin gözəllikləri, bədii qüdrəti və estetik cövhərini 
təşkil edən sözlər ona görə hakim mövqeyə ucala bilirlər ki, 
onlar estetik fakt kimi söz sənətkarının poetik hiss və 
duyğularını yeni üslubi aspektdə canlandırıb orijinal bədii 
təfəkkür havası yaratdı. 
Aşıq Ələsgərin sənət dili yeni tipli poetik intibah 
əlamətidir və o, aşığın orijinal bədii təfəkkürünün daxili 
potensialları əsasında meydana gəlmişdir. Tarixin dərinlik-
lərindən gəlib davamlı bir yol keçmiş şeir dilimiz Aşıq 
Ələsgərin timsalında öz sənətkarlıq və bədiilik diapozonunu 
genişləndirmiş, onun yeni-yeni emosional-ekspressiv 
imkanlarını üzə çıxarmışdır. Aşıq Ələsgərin sənət dili poetik 
leksikamızın, Azərbaycan dilinin bütün akustik gö-
zəlliklərinin yenidən kəşf olunması hadisəsi təəssüratı 
oyadır. Onun dili dünyaya, həyati faktlara yeni fəlsəfi-
estetik baxışlar sistemidir. Aşıq şeirində yeni poetik 
istiqamətin, yeni nəfəsin, yeni obrazların yaranması olmaqla 
minillik tarixi təcrübənin davamı Aşıq Ələsgərin sənət 
dünyası poetik fikrin və dil sənətkarlığının intibahıdır. 
Aşıq Ələsgər şeirində sözün estetik aspektləri poetik 
meyarlara maksimum uyğunluğundadır, misilsiz şairanə 
təxəyyülünün yaradıcı mahiyyətindədir, poetik detallarının 
xalq ruhuna yaxınlığındadır. 
“Ana  dilinin koloritini verə bilməməyin əsas səbəbi 
quru və təmtəraqlı dillə yazmaqdır. Xalq dili quruluğa 
biganə olduğu kimi, təmtəraq və yersiz dəbdəbəyə də 
yabançıdır. Xalq dili xalqın özü qədər sadə və səmimidir” 
(4, 57) deyən görkəmli filoloq – alim Ağamusa Axundov 
xalq dilini dərindən bilib ondan bacarıqla istifadə etmək dər-

---

 
 
193 
 
sini Aşıq Ələsgərdən almağı tövsiyyə edir. Məsələn, Zeynal 
Xəlilin “Bakının axşamları” şeirindən aşağıdakı fraqmentə 
aid qüsurlara münasibət bildirərkən haqlı olaraq Aşıq 
Ələsgəri örnək kimi xatırlatmalı olur: 
Ötüb keçən qıza bax, 
Göz qaradır, yanaq ağ (?) 
Deyin hara gedir, ah (?) 
Azərbaycan gözəli?! 
Nə yaraşır o qıza 
Ələsgərin qoşması, 
Füzulinin qəzəli. 
A.Axundov yazır: “Görünür, şair ya Ələsgərin yara-
dıcılığına yaxşı bələd deyil, ya da ona laqeyd yaraşır. Ya-
nağı ağ olan qız müəllifin iddiası xilafına olaraq, Ələsgərin 
qoşmalarında tərənnüm olunmamışdır. Ələsgər öz xalqının 
zövqünə yaxşı bələd idi və belə qızları bəyənirdi: 
“Yanağın qırmızı, buxağın ağdır, 
Çırağban eləyib ağı qırmızı” (4, 58) 
Görkəmli dil nəzəriyyəçisinin dahi söz ustadında 
gördüyü bu məziyyət Aşıq Ələsgərin sinonimlərin daxili po-
etik keyfiyyətlərini aşkarlama qüdrətindən xəbər verir. Bü-
tün, uğurlu deyimlərin mənbəyində söz seçiminin poetik sir-
lərini maksimum dərəcədə saf-çürük etmə sənətkarlığı 
durur. 
Aşıq Ələsgərin dilində sinonim cərgədəki hər sözün 
öz yeri var. Şeirinin bədii keyfiyyəti, sənətkarlıq səviyyəsi 
də məhz öz yerində olan sözlərin uğurlu işlədilməsindən 
asılı olur. Söz seçimini şərtləndirən cəhətlər çoxdur və bu 
prosesin mərkəzində ona estetik münasibət dayanır. Bədii 

---

 
 
194 
 
formaya, xüsusən də onun poetik dilinə həssaslıq söz 
seçimində daha bariz nümayiş olunur. Dil duyğusu fərdi nitq 
mədəniyyətinin keyfiyyət həddini təmin edir. Sözün mətn 
mühitinə uyğunlaşdırılması poetik forma kamilliyinin əsas 
şərti kimi çıxış edir. Eyni sinonim cərgəyə daxil olan 
sözlərin işlənmə tezliyinə görə fərqlənməsi də məhz poeziya 
dilinin qızıl qanunlarından irəli gəlir. 
Müşahidələr göstərir ki, fars dilindən alınma 
“çeşmə” sözü dilimizin “bulaq” sözü ilə müqayisədə 
olduqca üstün işlənmə tezliyinə malikdir. Bu da hər şeydən 
sözün fonetik cildi, onun bədii mətnə bəxş etdiyi estetik 
gözəlliklərlə birbaşa bağlıdır. Söz seçimi səs duyğusundan 
pərvəriş tapır, bədii mətləbi aydın bir ifadə məcrasına 
yönəltmək vərdişindən doğur. Diqqət çəkən ilk cəhət ondan 
ibarətdir ki, “Çeşmə” sözünün işləndiyi şeir sətirlərində “ç” 
və “ş” səslərinin alliterasiyalaşması vardır. Alliterasiya isə 
Aşıq Ələsgər şeirini ifadə və məzmun sxematirmindən xilas 
edən, təsvir və təfərrüatların monumental səs quruculuğu ilə 
qabarıq ifadəsinə aparan sınanmış üslubi vasitədir. Bu 
sözün, tərtibində “ş” samiti olan “baş” sözü işlənməsinin 
əsas səbəbi də eyni səsin misrada yaratdığı ahəng və 
oynaqlıqla bağlıdır. Bulağın, suyun fonetik obrazını “ç”, “ş” 
səsləri ilə yaradılması konkret poetik situasiya daxilində 
özünəməxsus keyfiyyətlərlə özünü göstərir. Şeirin 
məzmununa uyğun forma tapmaq ustalığının nümunəsi kimi 
dəyər qazanır. İfadə tərzinin poetik pafosdan asılılığı Aşıq 
Ələsgər şeirinin dəyişməz məziyyəti kimi heyrət doğurur: 
Axşam sabah çeşmə sənin başında 
Bilirsənmi necə canlar dolanır (8, 65) 

---

 
 
195 
 
Tovuz kimi qaxdın çeşmə başından  
Cəmi gözəllərin gözəli Güllü (8, 90) 
Qazdır məzarımı çeşmə başında 
Sal sinəm üstündən yol, incimərəm (8, 95) 
Çərşənbə günündə çeşmə başında 
Gözüm bir alagöz xanıma düşdü (8, 72) 
Eyni misralarda “çeşmə” və “baş” sözlərinin 
işlənməsi əslində səs simvolizminin yaranmasına xidmət 
edir. Məlum olduğu kimi, eyni və yaxın artikulyasiyalı səs-
lərdən, onların üfiqi düzülüşündən bilavasitə müəyyən tə-
səvvür və təəssürat əldə etmək üçün istifadə olunmuşdur. 
Elmi ədəbiyyatda, bədii üslubiyyat və poetikada bu, çox za-
man səs metaforası da adlandırılır. Yuxarıdakı nümunələrdə 
“ç” və “ş” səsləri bulağın fonetik obrazı kimi uğurlu alındığı 
üçün suyun səsi ilə bağlı təəssüratın canlandırılması olduqca 
təsirli üslubi vasitədir. 
Səs tərkibinə görə söz seçimi Aşıq Ələsgərin dilində 
möhtəşəm poeziya hadisəsidir. Şeir dilinin mükəmməl səs 
mənzərəsinin bədii faktlara həssas yanaşmaqla dilin fonetik 
potensialını aşkarlayır. Maraqlıdır ki, Aşıq Ələsgər “çeşmə 
başı” birləşməsinin komponentlərinə səs cildində görə yaxın 
olan sözləri də eyni model çərçivəsində bədii mətnə daxil 
edir. Bu, o deməkdir ki, Aşıq Ələsgərin poetik üslubu üçün 
səs ahənginə və məna siqlətinə uyğun bir-birinə semantik – 
üslubi cəhətdən tamamlayan söz seçimi estetik faktorlara 
söykənir. Məhz buna görə də Aşıq Ələsgər “çeşmə başı”nda 
olduğu kimi, “gözümün yaşı” yox, “çeşmimin yaşı” deyir. 
Çünki hər ikisi eyni üslubi prinsipə əsaslanır: suyun fonetik 
obrazını yaratmaq: 

---

 
 
196 
 
Aşıq Ələsgərin qədrini bilsən, 
Ağladıb çeşminin yaşını silsən (8, 102) 
“Çeşmə başında” söz birləşməsinin ikinci tərəfi 
yalnız bir dəfə “üstə” sözü ilə verilmişdir. Bu da onun 
“qəsdə” ilə qafiyələnməsi ilə bağlıdır: 
Səhər-səhər çeşmə üstə 
Durur boyu bala, Maral. 
Ala gözlər girib qəsdə 
İstər canım ala Maral (260) 
“Bulaq” sözü də şeir nitqinin zahiri təşkilində, 
bütövlükdə onun ideya-estetik fəallığının intensivləşdirilmə-
sində işlədilir. “Bulaq” iki üslubi məqamda – ya qafiyə 
mövqeyində, ya da məna təkrarlarının təşkilində özünü 
göstərir. Hər iki halda səs naxışları məzmunun koloritli bo-
yalarda təsvirini asanlaşdırır, tərənnümün əsas məqamlarını 
poetik nəfəslə dolğunlaşdırır. “Çeşmə” sözü misralarda şa-
quli xətlə alliterasiyanın tənzimləşnməsində rol oynayırdısa, 
“bulaq” qafiyə qismində və şaquli xətlə şeir bəndlərinin 
sonluğunu əlvan qabarıq canlandırmaq iqtidarına yiyələnir: 
Ələsgəri gözdən salma irağa, 
Könül dərd gətirməz dərdi-fərağa 
Leyli kimi vədə versən bulağa 
Məcnun tək gözlərəm il, sənə qurban (8, 30) 
Sinonimləri ilə eyni, yaxud qonşu misralarda 
işlənməklə “bulaq” şeirin bütün komponentləri ilə vahid 
məcraya yönəlir. Aşıq Ələsgər sinonimləri eyni kontekstdə 
sadalamaqla sözün estetik təbiətini, üslubi boyalarını 
nümayiş etdirir. Söz sözlükdən çıxıb obraza çevrilir, sənət 
dairəsinə düşərək üslubi-semantik cəhətdən zənginləşir: 

---

 
 
197 
 
Abi-Kövsər kimi axır, 
Çeşmən, bulağın, sah dağı (8, 244) 
Çox zaman akustik naxışların panoramını yaratmaq 
üçün Aşıq Ələsgər “bulaq”, “Çeşmə” əvəzinə onun 
onomastik adını çəkir. Aşağıdakı misrada “zəm” və “züm” 
səs kompleksinin təkrarından törəyən ahəngə, əşya və 
hadisənin fonetik təsvirinə nail olmaq məqsədilə o, 
“zəmzəm”lə zümzüməni qoşalaşdırmış, poetik fikrin 
qavranılma surətinə stimul vermişdir. 
Çalxanır sonalar, çığırır qazlar 
Zəmzəm zümzüməli göllərin dağlar (8, 60) 
“Zəmzəm” alliterasiya üzərində qurulmuş cilalı 
poetik nitqin tələbi ilə bədii mətndə mükəmməl bədii obraz 
yaradırsa, “Kövsər”də bədii düşüncənin dərinliyini, poetik 
fikrin konkret motivə istiqamətləndirmə vasitəsi kimi olduq-
ca uğurludur. Appelyativ sözdən onomastik leksikaya keçid 
söz sənətkarının fitri-poetik qüdrətinin səviyyəsi ilə 
müəyyənləşir: 
Gözəllər çeşməndən götürür abı 
Dad verə dahanda Kövsər şərabı (8, 60) 
Ləblərin şirəsi – Abi-Səlsəbil 
Ləzzəti dünyada bala əvəzdi (8,78) 
Çeşməsindən Abi-həyat car olur, 
Dağıdır möhnəti, məlalı dağlar (8,59) 
Göründüyü kimi, dini-mistik məna daşıyan hidro-
nimlərdən Aşıq Ələsgər poetik məqsədlərlə istifadə etmiş-
dir. “Zəmzəm” dindarların suyunu təbərrük saydıqları Kəbə-
dəki quyu, “Kövsər” dini əfsanəyə görə, cənnətdə bir 
budağın adı, “Səbsəbil” rəvayətə görə behiştdəki dadlı 

---

 
 
198 
 
çeşmə, “Abi-həyat”, “Abi-heyvan” isə əfsanələrdə deyildiyi 
kimi, Xızrın İsgəndəri yetişdirdiyi dirilik suyudur. Bu 
hidronimlərin iştirak etdiyi misralarda dərin həyati mənalar, 
mükəmməl bədii obrazlar gizlənir. Buna əsasən demək olar 
ki, Aşıq Ələsgərin sənət dili kamala yetmiş sənətin göstəri-
cidir. Aşıq Ələsgərin poetik təfəkkürünün hüdudu olmadığı 
kimi, onun yaradıcılıq diapozonu da məhdudiyyət tanımır. 
Dil sənətkarlığının mükəmməliyi sayəsində Aşıq Ələsgərin 
möhtəşəmliyi, əzəməti yaddaşlara həkk olunmuşdur. Aşıq 
Ələsgərin şeir üslubu gözəllik, zəriflik və ülvilik aləmidir. 
Bu dilin əbədi ömür verdiyi sənət inciləri ölməzdir. Onun 
istifadə etdiyi bir neçə sinonim cərgəyə diqqət yetirək: 
Allah ilahi-xaliq-xuda-yaradan-haqq-tanrı-sübhan-
aləmin padişahı-qadir-qüdrət-ağa-kərəm kanı-barıllah-rəbb-
vahidi-yekta-barixuda-mövla-cabbar-cəlil: Cümlə məxluqatı 
yaradıb. Allah, Allah yaradanı biz də satmayaq (8, 134); İş 
sana agahdır qadir ilahi, Eşq əlindən itirmişəm irahi (79); 
Dəryada çox olar balıq, Mətləbini versin Xalıq (8, 253); 
Xaliqindən utan, məndən utanma, şəcərətil-mövti heç səhl 
sanma (8, 49); Ələsgər mətləbin xudadan istə, Kərəm olmaz 
müxənnəsdə, nakəsdə (123); Bəyənmişəm xəsyətini, halını, 
Yaradan bol verib huş-kamalını (66); Belə məlum olur, 
şahlar şahının, Bizə mərhəməti var, salamatdı (8, 129); 
Qüdrətdən ucalan zülm ilə enməz, Haqdan yanan çıraq bad 
ilə sönməz (47); Hansı şah haqq ilə ilqar eylədi, Nə incidi, 
nə ah çəkdi, nə dadı (181); Tanrı səni qüdrətindən yaradıb, 
Gözəlliyinə yox bəhanə, Gülpəri (91); Vallah sənin kimi 
vəfalı yarı, Dəyişməm sultana, xana, Gülpəri (91); Sidq ilə 
sığınmışam, sübhana yalvarıram (203); Aləmin padişahı, sən 

---

 
 
199 
 
yetiş imdada bu gün (210); Belə əmr eyləyib qüdrəti-qadir. 
Bu əmrə qol qoyan tez tapar nicat (8, 154); Qüdrətin 
naqqasına,  olubdu pünhan dolanır (215); Ağa olan qulun 
salmaz nəzərdən, salma nəzərindən, ay ağa, məni (183); 
Gəzən afatdan, bəladan, Hifs eləsin. Kərəm kanı (214); 
Barillahım, irəhm eylə, pozulmasın bu cəlalı (8, 230); 
Mövlam məni nəzərindən salmayıb, Huşum cəmdi, ağlım 
heç azalmayıb (8, 287); On min qırx yol sərin qoyur turaba, 
“Mi” kəlməsi Rəbbi ilə bir olur (8, 274); “Te” təkdi vahidi-
yekta, Arif bu elmə bələddi (41); Musa ərz eylədi, ey bari-
xuda, Nə qurğu mənzilət, nə fəzilətdi (43); Sürahi gərdənli, 
qəddi mötədil, səni gül yaradıb Cabbari-cəlil (8,78) və s. 
Sinonim cərgədən istifadə çevikliyi Aşıq Ələsgərin 
bədii dil məziyyətlərinin əsas məğzini təşkil edir. Münasib 
söz seçimi üslubi əməliyyat səviyyəsi kəsb edib dilin 
mütəhərrik keyfiyyətlərini üzə çıxarır. Dilin lüğət tərkibini 
mükəmməl bilməklə yanaşı Aşıq Ələsgərin poetik duyumu, 
dilin estetikasına yaxından vaqif olması fitri poetik 
fəhmdən, təbii ilhamından, yaradıcılıq intiusiyasından irəli 
gəlirdi. Sinonim cərgənin hər bir sözünü sanki Aşıq Ələsgər 
qəlbinin poetik narahatlığında, bədii düşüncə və duyğuların-
da hiss etmişdir. Aşıq Ələsgər bədii sözünün uzun 
ömürlülüyü onun ürəkdən qaynaqlanması, qidasını həssas 
sənətkar ürəyindən alması ilə birbaşa əlaqədardır.  
Üz-camal-çöhrə-sima-rüxsar-yanaq-qabaq-liqa və s. 
xub çəkilib qəddüdallar, Ağ üzündə qara xallar (256); İnsan 
üzün görməyəsən dönəndə, Açılanda xoş cəmalı varıymış 
(141); Çöhrəsi şölə saçır, Göylərin Şəmsü mahıdı (8, 215); 
Aşiq oldum simasına boyuna, Hayif ki, Kamalda dərin 

---

 
 
200 
 
görmədim (85); Bülbül gül üstündə xarı görəndə, Qan ağlar, 
rüxsarı yaşa dayanmaz (8, 62); Büllur buxaq, alma yanaq, ay 
qabaq, Şahmar zülfü pərişanlar dolanır (65); sən allah, 
gizləmə gül camalını, şöləsinə qoy füqara dolansın (8,66); 
Hüsnün şöləsinə xəstə xəyalım, Pərvanədi səmistanlar 
dolanır (65); Yanaqları güldü, heç olmaz xəndan, cisimdə 
mələkdi, nəsildə insan (71); Durub hüsnün kitabına baxıram, 
şirin canım ataşına yuxıram (102) və s. 
Göstərilən sinonim sözlər arasında “üz” semantik 
dominant hesab edilir. O, sinonim sırada əsas mənanı 
bildirir, buna görə də cərgəyə daxil olan leksik vahidlərin 
ifadə etdiyi digər mənaları da özünə tabe edir. Semantik 
dominant ətrafındakı sinonimlərin hər biri özündə incə 
üslubi məqamlarla, bədii situasiyalarla bağlı ayrı-ayrı 
nüansları təcəssüm etdirir. Bu sözlər semantik dominantın – 
“üz” sözünün tam ekvivalenti olmayıb sənətkar tərəfindən 
rəngarənglik yaratmaq üçün müxtəlif üslubi məqamlarda 
istifadə edilmişdir. 
Aşıq Ələsgər dilinin sinonim zənginliyi onun üslubi 
kamilliyinin təməlidir, tükənməz yaradıcılıq qaynağıdır. 
Konkret nümunələrdən aydın sezilir ki, ulu sənətkar sözün 
üslubi rənglərini heyranlıqla duyur və bu duyum nəticəsində 
leksik dil materiallarını yüksək səviyyədə şeirləşdirir. Bu 
prosesdə sinonim sıradan alınıb şeirin tərkibinə daxil olan 
hər bir söz parlaq bədii obraza çevrilərək poetik dil faktına 
keçir. Mətnin ümumi semantikası ilə həmahəng olma 
keyfiyyəti sinonim sözlərin şeirdə incə çalarlarla işlənir, 
üslubi kəşf səviyyəsi kəsb edir ki, bu da Aşıq Ələsgərin 
poeziya dilinin ləyaqət meyarı hesab edilməyə qadirdir. 

---

 
 
201 
 
Od-ataş-nar-köz və s. 
Eşq oduna yanan aşkara yanmaz, Pünhan-pünhan 
mənim kimi saralı (97); Qiyamət odundan pisdi tənə söz (8, 
109); Ataş olub çox da yanma, Ələsgər, sənətindən heç 
usanma, Ələsgər (8, 141); Bir saat camalın görməsəm ölləm, 
Görsəm də yanaram nara, Bəyistan (51); Bivəfa gözəlin tənə 
sözləri, Yandırdı odlarda, közlərdə məni (8, 112) və s. 
Sinonim sözün seçimi mətn mühitinin tələbinə 
uyğunluğundan asılı olur. Lirik düşüncənin daha tutumlu 
edilməsi üçün söz öz əhatəsinə maksimum dərəcədə 
uyğunlaşır. Poetik keyfiyyət halına gəlməsində sözün ətrafı 
fəal üslubi güc mənbəyi rolunu oynayır və sənət faktı kimi 
çıxış edir. Şeirin vəzn, ritm və intonasiya çalarları, qafiyə 
sistemi və s. ilə bilavasitə bağlı olaraq bədii mühit söz 
seçimini müəyyən edir. Poetik ölçü hissi və dilə həssaslıq 
sayəsində sinonimlər müəllif və dinləyici arasında bədii 
ünsiyyət vasitəsi olur. Öz çevikliyi ilə sinonim bədii nüfuza 
yiyələnir, estetik təsir bədii fikrin nitq qiyafəsi təşkil edən 
söz komponentlərinin mühüm üslubi-semantik çevikliyi ilə 
güclənir. 
Aşıq Ələsgərin bədii dil keyfiyyətinin cövhərini 
sözdən istifadə çevikliyi təşkil edir. Buna görə də sinonim 
mahiyyətindəki elastiklik lirik obrazlara xüsusi əhval-ruhiy-
yə verir. Bu mənada hər bir sinonim cərgədəki sözün daxili 
enerjisinin tükənməzliyi Aşıq Ələsgərin sözün poetik ma-
hiyyətinə nüfuzetmə bacarığının parlaq təzahürüdür. 
Ürək-könül-qəlb-bağır-dil-can: 
Könül qəmgin, ürək dərdli, vərəmli, səni gördüm 
səxavətli, kərəmli (8, 115); Könlünə yasdan çıxmır, qəlbimi 

---

 
 
202 
 
qaradan, Bu dərdü möhnətdən, bu məcəradan (8, 98); Al 
xəncəri, bağrım başın budu yar, El içində salma ayağa məni 
(8, 184); Gözüm gördü, könlüm qəmdən ayrıldı, şikəst 
qəlbimin pası seçilmiş (132); Mənim bu dərdi-dilimi, Dost-
lara əyan eyləyin (238); Diliylə zəbanı üzbəüz ola. Ələsgər 
yolunda can qurban eylər (8,77); Yetəni özümə mən dost 
eylədim, Yolunda canıma çox qəsd eylədim (8, 85) və s. 
Fikrin poetik aydınlığı və müdrikliyi sinonim cərgə-
dəki lazımi sözün bədii mətnə bəxş etdiyi gözəlliklərdən, 
füsünkarlıqdan pərvəriş tapır. Zəngin söz xəzinəsindən ya-
radıcı istifadə, canlı ünsiyyət leksikasını düzgün seçmə duy-
ğusu bədii mətləbi aydın bir məcraya yönəltmə işində 
həlledici amildir. 
Aşıq Ələsgərin dilindəki sinonim sözlərin heyrət 
doğuran tərəfi onun bədii təsvir və təsir imkanlarının nüma-
yişindədir. Bədii sözdə təcəssümünü tapan Aşıq Ələsgərin 
poetik təfəkkürünün öz aləmi, öz ifadə potensialı və cazibə 
qüvvəsi vardır. Dahiyanə şeirlərində vəhdət təşkil edən söz 
və fikir, söz və duyğu bir-birinə qida verir, bir-birini ta-
mamlayır, bir-birinə doğmalaşır. Dahi sənətkarın dilində 
canlanan hər bir kəlmə ürəklərə, təfəkkürə körpü salır. 
Sözlər böyük şairin qəlbinin odu ilə hərarət və istilik kəsb 
edir. Bu sözlərdə qüdrətli sənətkarın hissiyyatı, estetik 
duyğusu, ruhu, təəssürat və müşahidə zənginliyi, can yanğısı 
təcəssümünü tapır. Ruhundakı, qəlbindəki, psixoloji dünya-
sındakı poeziya atəşi ilə isinən sözlər poetik mənalardır-
manın zərifliyində aparıcı mğvqedə dayanır. Söz seçimi mü-
əllifin fitri tərbiətində potensial qüvvəyə dönür, belə olduğu 

---

 
 
203 
 
halda onun metaforik düşüncələri də, ifadə üsulları da 
koloritli olur. 
Münasib söz seçimi lirik düşüncənin çərçivəsini gen-
işləndirir, lirika Aşıq Ələsgərin qəlbindən süzülüb keçərək, 
təfəkküründə büllurlaşaraq təzahür edir. Aşıq Ələsgərin hər 
bir sözü fikir və həyəcanlarının ifadə formasına, poetik 
ümumiləşdirmə vasitəsinə çevrilir. Müfəssəl lirika mükəm-
məl dil materiallarında əks-səda tapır. 
Bütün məqamlarda lirika bənzərsiz poetik təfəkkür 
sahibi Aşıq Ələsgərin həyata müdrik münasibətinin ifadəsi 
kimi daha cəlbedicidir. Hər şeiri dahi aşıq – şairin oxucu və 
dinləyiciləri ilə müdrik söhbətidir. Lirik düşüncələrin şeirə 
çevrilməsi bədii nitq ustalığından qaynaqlandığı üçün 
sənətkarlıq səviyyəsi aparıcı mövqe qazanır, həyat həqiqət-
lərinə müdrik müəllif müdaxiləsinin güclənməsi xüsusi 
vüsət alır. Bu proses lirik əsərlərində olduqca təbii psixoloji 
və poetik aksiyadır. Çünki “Susan təbiətinin daxili mahiyyə-
tini təşkil edən duyğuları əks etdirmə, emosiyaları ifadə 
etmə prosesini intensivləşdirmə işində lirik şeirlər misilsiz 
imkanlara malikdir. Təsadüfi deyil ki, mütəfəkkir alman 
şairi Yan-Pol Rixterin fikrincə, lirika “hər cür ədəbiyyatın 
anası, bütün surətləri canlandıran Prometey atəşi kimi, hər 
cür ədəbiyyatı alışdıran qığılcımdır”. (9, 18) 
Bu qığılcım sayəsində Aşıq Ələsgər dərin və mənalı 
fikirlər, misilsiz müdriklik, intəhasız şeiriyyət və sənət 
sevincləri təlqin etmişdir. Lirizm Aşıq Ələsgər şeirinin canı, 
qanı və yaraşığıdır. Bu yaraşıq sənət etalonuna çevrildiyi 
üçündür ki, şairin bədii dil imkanları bütün potensialı ilə 
nümayiş etdirilir, gözəl bədii sənət nümunələrinin həyat və-

---

 
 
204 
 
siqəsi almasında, Aşıq Ələsgərin bədii təfəkkürünün ən mü-
hüm cizgilərinin meydana çıxmasında oynadığı misilsiz rol 
əyaniləşir. “Ələsgərin lirikası xalq şeirinin qızıl fonduna 
daxil olur. Çünki o, bədii üslubu cəhətdən xalqa bağlıdır, 
onun yaradıcılığı Azərbaycan poeziyasının ənənələri üzərin-
də yüksəlmişdir. Xalq dilinin ən gözəl xüsusiyyətlərini bil-
ən, bu dili bəzən olduqca yüksək şeir səviyyəsinə qaldıran 
Aşıq Ələsgərdə müəyyən bir fikir ifadə etməyən süni misra-
lara rast gəlməzsiniz” (28, 174) 
Lirik təhkiyənin sərbəstliyi Aşıq Ələsgər dilinin əsas 
atributlarındandır. Dil faktının şeiriyyət faktına keçməsi 
bütün nitq materiallarını cazibəli emosiya pərdəsi üzərində 
kökləyir və bu fakt bütövlükdə mətnin fikir və emosiya 
tutumuna müsbət təsir göstərir. Bu da qüdrətli söz dahisinin 
sənət dilini monotonluqdan, ifadə yeknəsəqliyindən qurtaran 
əsas amildir. 
Aşıq Ələsgərin əsərlərinin bədii-texniki quruluşu 
poetik məna yaradıcılığı üzərində bərqərar olur, formanın 
bədii-semantik ahəngdarlığı şeir dilini müxtəlif imkanlı üs-
lubi materiallarla təchiz edir. Lazımi dil vahidlərini sənət-
karın şeir nitqinə gətirilməsinə yol açılır. Səs, söz, ifadə se-
çimindən başlanan şeir yaradıcılığı obraz yaratmaqla, sis-
temli bədii lövhələr şəbəkəsi ilə sona yetir. 
Təbii danışıq tonu sinonim cərgədən seçilən sözün 
temperamentli köklənməsini gerçəkləşdirir. Şeir dilinin xalq 
zövqü üzərində kökləməsi, mayasının xalq ruhundan 
yoğrulması münasib söz tapma vərdişini formalaşdırır ki, bu 
da sənətkarı standart deyim yeknəsəqliyindən xilas edir. 
Eyni məna ətrafında birləşən kəlmələr melodiya munisliyi, 

---

 
 
205 
 
vurğu zərifliyi, söz və fikrin harmonik rabitə bolluğunu 
yaradır: 
Ovsunçuyam, ovsun sallam him ara 
Bənna olsan, tərki axtar, him ara (8, 189) 
Hər kəs istər qana aşıq sirrini 
Axtarsın dayazı, gəzsin dərini (8, 107) 
 
Gəşt eylədim, bu dünyanı dolandım (8, 143) 
Kəlbəcərin xeyri-şəri yaxşıdı 
Dolandım bihudə, gəzdim əfsanə 
Tabe oldum nəfsə, uydum şeytana (8, 11) 
Tərk-him (bönövrə), axtar-ara-gəz, bihudə-əfsanə, 
gəzmək-dolanmaq-gəşt etmək, nəfs-şeytan, tabe olmaq – 
uymaq sinonimlərin bilavasitə köməyi ilə Aşıq Ələsgər 
yaşadığı hissləri təfəkkür və duyğu süzgəcindən keçirərək 
ifadə vasitələrini ana dilinin təbiiliyinə, deyim qaydalarının 
ilkinliyinə tabe etdirmişdir. Sinonimlər janrın estetik 
mahiyyətinə uyğunlaşdırılmışdır. 
Aşıq Ələsgər üslubunda hər bir nitq vahidinin bədii 
mətnə gəlişi ciddi zərurətə söykənir. Bədii nitq şəraitinə 
yararlı olmaq istənilən dil ünüsünə yol açır. Onun mətn 
daxilindəki uğur ölçüsü Aşıq Ələsgərin bədii qayəsinə 
xidməti ilə müəyyənləşir. Maraqlı cəhət budur ki, istənilən 
linqvistik ünsür səslənmə keyfiyyətinə xidmət edir, bu 
bədiilik yaratma prosesində məzmun planı ifadə planına 
uyğun gəlir, biri digərini sıxışdırıb arxa plana ata bilmir. 
Odur ki, Aşıq Ələsgərin şeir dilində istənilən dil vahidi 
yaratdığı bədii təəssüratla yaddaqalandır. Bədii üslubun 

---

 
 
206 
 
qanunları mətnin emosional çəkisini artıran, müxtəlif poetik 
çalarlar hasil edən dil faktlarının işləkliyini labüdləşdirir. 
Müxtəlif səs tərkibli sözlərlə ifadə etdiyi eyni anlayış 
arasındakı bağlılığa müstəsna əhəmiyyət verən Aşıq Ələsgər 
orijinal poetik yaradıcılığının ən mühüm üslubi komponent-
lərinə diqqət çəkir. Məna təkrarları mətnin ümumi semanti-
kasında bir sanbal, poetik vüsət və emosional hərəkət üçün 
stimul rolunu oynayır. Sadalanan sinonim sözlərin ümumi 
qüvvəsi böyük obrazlılıq təsirini yüksəldir. 
Namərdin dünyada çox çəkdim bəhsin 
Namusun, qeyrətin, arın görmədim (8,85) 
Naz elədi, işvə satdı 
Qəmzələri qana keçdi (8, 249) 
Gözəl arif olub, mətləb qonmasa 
Yayınıb, yaşınıb daldalanmasa 
Aşiq müştaq olub qəlbi yanmasa 
Bir bu qədər ilticaya düşərmi? (8, 305) 
Nümunələr qüdrətli söz sənətkarının tükənməz söz 
ehtiyatlarını, lüğət zənginliyini göstərməklə bərabər, 
sinonimlərin estetik köklərini də aşkarlayır. Aşıq Ələsgər 
irsində şeir dilində yetkinlik səviyyəsi, bədii keyfiyyət və 
estetik təsir gücünün vüsəti bütün imkanları ilə özünü biruzə 
verir. Ulu ustadın sənətkarlıq siması poetik zövqün ən 
yüksək səviyyəsi ilə yaratdığı şeirlərinin leksikası, onlardan 
istifadə orijinallığı ilə açılır. 
Aşıq Ələsgər şeirlərinin leksik tərkibini əmələ 
gətirən üslubi layların funksional təyinatı rənrarəngdir. 
Ayrı-ayrı leksik qatlara məxsus sözlərin şeir dilində 
qazandığı kontekstual-fərdi məna çalarları müxtəlifliyi ilə 

---

 
 
207 
 
diqqət cəlb edir. Bütün leksik vahidlərin şeirin dilində 
daşıdığı poetik üslubi yük olduqca siqlətlidir. Dil 
materiallarının işlədilməsində Aşıq Ələsgərin xalq dilindən 
istifadə məharəti, fikrin kommunikativ və emosional – 
ekspressiv ifadəsi zamanı həmin dil vahidlərinin yerinə 
yetirdikləri funksiyalara düzgün istiqamət vermə qabiliyyəti 
heyrət doğurur. İlk diqqət çəkən məziyyət ondadır ki, Aşıq 
Ələsgər dilinin leksik vasitələri funksional baxımdan olduq-
ca mütəhərrikdir və onları üslubi çalarlı və neytral leksik 
vahidlər kimi hissələrə parçalamaq çətinlik törədir. Belə bir 
bölgünü aparmağın müşgüllüyü ondadır ki, Aşıq Ələsgərin 
şeir dilinə daxil olan istənilən söz sanki üslubi məhdudiyyət 
tanımır. Bütün leksik vasitələr poetik mənsubiyyət çərçivə-
sində və intonasiya axarında bədii dilə gətirilir. Beləliklə də 
ayrılmaz üslubi bütövlüyün yaranmasında bütün leksik 
qatlar – ümumişlək sözlər, onomastik vahidlər, ünsiyyət 
leksikası, alınmalar və s. eyni dərəcədə iştirak edirlər. 
Üslubi bir fənd kimi Aşıq Ələsgər bəzən mənası 
anlaşılmayan sözlərin eyni, yaxud qoşa misralarda milli 
mənşəli sinonimi ilə birgə işlədilir. Bu da həmin sözlərin 
estetik-üslubi rənglərini incələyir. 
Hicran düşgünüyəm, gözəl müştaqı, 
Axtarıram bu dünyada sini-sin (8, 175) 
Yeri, göyü, ərşi kürsü yaradan 
Adil padişahsan ədalət eylə (8, 74) 
Arif ola, eyham ilə söz qana 
Naməhrəmdən şərin eyləyə, utana (8, 85) 
Sən kimi sığal verib anası 
Guşunda guşvara, qızıl tanası (8, 93) 

---

 
 
208 
 
Məntiqi və emosional məzmunun fikir hüdudlarına 
işıq saçan Aşıq Ələsgər üslubu canlı nitqdən gələn təbii not-
larla öz gözəlliklərini tapır. Sözün şeirləşmə yolunun xalq 
deyim tərzinə maksimum dərəcədə uyğunluğu Aşıq Ələsgər 
yaradıcılığının üslubi simasıdır. Aşıq Ələsgərin poeziya seh-
ri danışıq – ünsiyyət dilinin münbitliyindən faydalanma 
qüdrəti ilə izah olunmalıdır. Bu sehrkarlığın mənbəyi şeirlə-
rə əbədi həyat vəsiqəsi verən səliqəli üslubda, təravətli ifadə 
tərzindədir. 
Mükəmməl üslubi tamlıq naminə sinonim fikri 
müxtəlif bədii biçimlərdə ifadə edir. İlk baxışda çox sadə və 
aydın görünən faktları lirik təhkiyə axarına daxil edərkən 
təsvir obyektinin təkrarolunmaz cizgilərini sinonim sözlərin 
ifadəlilik imkanları ilə qabarıq şəkildə canlandırır.  
Müəllifin lirik təsvir və təhkiyəsi dərin daxili 
təsvirin, emosional və psixoloji təhlilin nəticəsi kimi 
təəssürat zənginliyi oyadır. Leksik vahidlərdən bu cür 
faydalanma Aşıq Ələsgər şeiriyyəti üçün poetika müəyyənli-
yinin əsas əlamətidir, bənzərsiz dəsti-xəttinin estetikasıdır, 
bədii təfəkkürünün məxsusi tərəfidir. 
Aşıq Ələsgərin dili çox mühüm estetik akt olaraq 
yalnız mündəricənin bədii ifadəsi deyil, həm də şeirin este-
tik tələblərini xalqın zövqünə uyğunlaşdırmış incə sənət 
faktıdır. Buna görə də Aşıq Ələsgər poeziyasının ümumi 
ahəngində sinonim cərgəyə daxil hər bir söz bədii dil gözəl-
liyi, üslub aydınlığı və forma mükəmməlliyinin təmin-
atçısıdır. 
Aşıq Ələsgərin dili kütləvi aydınlığı və anlaşıqlığı ilə 
seçilir. Onun hər bir kəlməsi işləkliyi ilə səciyyələnir. 

---

 
 
209 
 
İfadələrin yığcamlığı və cilalığı canlı mükalimə üçün əsas 
olması xüsusi seçilir. Ən sadə xalq danışıq dilinin bütün 
ünsürləri nümunəvi bədii dil faktı kimi təqdim olunur. 
Bütün formalarla Aşıq Ələsgər şeirlərinin dili vahid bir üs-
lubi sistem, poetik nitq norması yaradır. Deməli, qeyri-adi 
yaradıcılıq işində Aşıq Ələsgərin poetik dili tərənnüm və 
ibarətli məzmun üçün bütün potensialını açır, poetik dilin 
norması tarixində xüsusi meyl yaradır. 
Müəyyən anlayışın müxtəlif leksik-semantik vahidlə 
ifadəsində, sözün üslubi-semantik cəhətdən məna 
tutumunun genişləndirilməsində Aşıq Ələsgərin yaratdığı 
mətn mühitinin misilsiz xidməti vardır. Aşağıdakı nümunə-
lərdə “dost” və “düşmən” məfhumlarının müxtəlif üslubi 
təzahürləri ayrı-ayrı sinonim sözlərin timsalında müşahidə 
olunur: 
Təzə aşnalıqla, köhnə dostluğun 
Fərqi var qış ilə yaz arasında (8, 47) 
Ələsgərəm, ismim deyim aşikar 
Qədir bilən dosta, başü can nisar 
Təvəlla təbərra şəriətdə var 
İstəyən şad olsun, düşman kor olsun (8, 287) 
Müxənnət, sayraqub, xaini xəbis 
Nə yaman qandırıb, o yara məndən (8, 158) 
Varlıqda dost olma, yoxluqda kənar (8, 123) 
Bəzirgansan yolun kəsər 
Yağı, gözlə, gözlə sən 
Hərcayıyla aşna olma 
Namərdə bel bağlama (8, 197) və s. 

---

 
 
210 
 
Dil materiallarının estetik bütövlüyünü, ahəngdarlı-
ğını təmin edərkən sinonimlər poetik sanbalın təkrarolun-
mazlığına zəmin yaradır, nitq şəraitindəki üslubi çevikliyini, 
daxili dinamikasını əyaniləşdirir. Söz rəngdən-rəngə düşür, 
dinamik məzmunlu obrazın təməlində dayanır. Söz seçimi 
ilə bağlı üslubi əməliyyat müəllifin söz duyumunu fəallaş-
dırır, mətnin estetik tutumunun sanballaşmasına yönəldilir. 
Yüksək şeiriyyət əldə etməyin bütün vasitələrinə xü-
susi həssaslıq göstərən Aşıq Ələsgər söz və ifadələr arasında 
sıx məna münasibətləri yaratmağın ustasıdır. Dahi şairin 
şeirlərinə məxsus məzmun dolğunluğu, poetik məna gücü 
çox hallarda onun fərdi üslubu, təsvir-tərənnüm üsulunun 
özünəməxsusluğu ilə əlaqəlidir. Sözün bədiilik sirlərinə 
dərindən bələd olan Aşıq Ələsgərin sözə yanaşma üsulu 
özünə xas dəyərlərlə müşayiət olunur. Xəlqi deyim tərzi, 
xalqın söz işlətmə üsulları Aşıq Ələsgər üslubunun cöv-
hərini təşkil edir. Obrazlılıq, yığcamlılıq, sözə maksimum 
qənaət, sərrast ifadə modelləri onun şeir sətirlərinə xüsusi 
poetik siqlət verir. 
Aşıq Ələsgər şifahi xalq ədəbiyyatının dil 
ənənələrinə və klassik şeirlərimizin bədii nitq mədəniyyətinə 
biganə qalmamışdır. Ustad şairin dil sənətkarlığı təsdiq edir 
ki, sözdən istifadə bacarığına görə o, xalqın mənəvi xəzinəsi 
olan dilinin gözəlliklərini duyub onun sənət möcüzələri yar-
atma imkanlarını təcəssüm etdirmə qabiliyyətinə görə heç 
kimlə müqayisəyə gəlməyən nadir sənətkarlarımızdandır. 
Aşıq Ələsgər bədii söz aləmində öz səsi, öz nəfəsi ilə qürur 
doğuran bədii dil dahisidir.  

---

 
 
211 
 
Sözün poetikləşməsi və sözdən obraza keçid 
prosesinin üslubi incəliklərlə gerçəkləşdirməsi ilə Aşıq 
Ələsgər həyat həqiqətlərini bədii həqiqətə çevirir, onun oriji-
nal bədii təfəkkürü sinonimlərlə ənənəvi obrazlara yeni 
nəfəs və çalarlar verir. Sinonim sözün bədii uğuru onun təra-
vətli deyim üsulu ilə şərtlənir. Bu prosesdəki orjinallıq sə-
nətkarın sinonimlərin poetik mahiyyətinə nüfuzu və onun 
dərinliklərindəki obrazlı rəngləri aşkarlamaq istedadıdır: 
Bədəsildən hərgiz olmaz heçə sil, 
Lənət sənə gəlsin pis söy, pis nəsil (8, 114) 
İnsaflar azalıb, mürvət gödəlib 
Qazıların mazarratı çıxıbdı (8, 280) 
Mərd iyidin məclisindən 
Aşıq gəlir, at aparır 
Tər tökür, zəhmət çəkir 
Açır hər büsat aparır (8, 215) 
İsvəyi nazıyla adamı öldürür 
Qəmzəsində nahaq qanlar dolanır (8, 65) 
Sinonimik leksika obrazlı düşüncəyə istiqamət verir, 
üslubi-semantik çevikliyi və məqamında işlənməsi 
sayəsində üslubi cəhətdən intensiv səciyyə daşıyır. 
Dil xəzinəsinin üslubi zənginliyinə, bədii lətafətinə 
dərindən bələd olan Aşıq Ələsgər hər sözü öz yerində və 
məqamında işlətmə məharətinə malik olan nadir söz sənət-
karlarımızdandır. İfadə tərzində aydın sezilən bir cəhət–sözü 
sadə danışığa, xalqın nitq mədəniyyəti qanunlarına uyğun 
işlətmə məharəti onun əsərlərini misli görünməmiş mənəvi-
bədii xəzinəmizə daxil etmiş, ruhumuzun incəliklərini 

---

 
 
212 
 
oxşayan anadilli dahi şairlərimizlə- Nəsimi , Füzuli, Vaqif, 
Sabir və s. ilə eyni sənət və şöhrət zirvəsinə ucaltmışdır. 
Aşıq Ələsgərin dilində milli səciyyədən uzaq, xalqın 
zehni, təfəkkürü ilə bağlı olmayan söz və ifadələrə az təsa-
düf edilir. Adi məişətdə işlənən dil ünsürləri, istənilən ifadə 
vasitələri onun yaradıcılığında xüsusi poetik rənglərlə zən-
ginləşir, poetik məna siqləti qazanır. Onun şeir dili Azərbay-
can xalq şeirinin bütün incəliklərini ehtiva etməklə bərabər, 
həm də klassik poeziyamızın dil-üslub ənənələri ilə də ya-
xından səsləşir.  
Sinonimlər bədii qayənin üslubi təzahür üsulu kimi 
obrazlılığın mükəmməl nümunələrini yaradır. Onların üslubi 
istiqamətləri bədii təfəkkürün, emosiyaların orijinal ifadə 
ehtiyaclarını ödəyir. Lirik ovqatın emosional cizgilərlə ifa-
dəsində sinonimlər əsas meyara çevrilir, lirik mühakimə və 
düşüncələrə konkretlik gətirir, obrazlı düşüncə tərzi sözlərin 
semantik hüdudlarına genişlik verir: 
Unutma ilqarı, itirmə iman, 
İman durur düz il qanın içində (8, 94) 
Sayılmaz mehmana keçə salırsan, 
Sayılan qonağa xalı varıymış  
İnsan üzün görməyəsən dönəndə 
Açılanda xoş cəmalı varıymış (8, 141) 
Yaman övlad, bəd qonşu, 
Qohum-qardaş incidir (8, 183). 
Aşıq Ələsgər təbii dil mühiti yaradıb fikri rəngarəng 
üslubi çalarlarla, şeirin ideya-bədii istiqamətinə uyğun 
şəkildə ifadə etməyin misilsiz ustadıdır. Onun qeyri-standart 
ifadə tərzi, oxucu ilə məhrəmanə poetik söhbəti xalq danışıq 

---

 
 
213 
 
dilinin leksik imkanlarının qol-qanad açmasına rəvac verir. 
Bu yaradıcılıq məziyyəti böyük sənətkarın  öz milli-mənəvi 
köklərinə və doğma ana dilinə min bir tellərlə bağlılığından 
törəyir. Təsadüfi deyildir ki, Aşıq Ələsgərin şeir dilinin əsas 
ağırlıq mərkəzini canlı xalq dili sözləri təşkil edir, bu 
sözlərin üslubi çalarları, məna spektrlərini də daha çox məhz 
milli mənsubiyyətli kəlmələr əks etdirir. Bu kəlmələrin digər 
laylara aid olan leksik vahidlərlə çox şaxəli təması Aşıq 
Ələsgər dilinin leksik-üslubi istiqamətini təyin edir. 
Aşıq Ələsgərin şeirlərində həyat hadisələrinin, təbiət 
lövhələrinin məişət – ünsiyyət dili ilə obrazlandırılması 
sirayətedici bədiilik yaradır. Onun əksər şeirlərinə xas olan 
bir keyfiyyət kimi belə bir cəhət qabarıq görünür. Müxtəlif 
üslubi laylara aid olan sözlərin hamısı sanki bədii dil üçün 
eyni dərəcədə yararlıdır. Sözlər sənətkar təxəyyülündə 
cilalanaraq elə məqamlarda işlənir ki, üslubi cəhətdən 
neytral leksikaya aiddiyyəti qətiyyət ağla gəlmir. Sinonim 
cərgədəki hər bir sözün obraz yaratma potensialını bədii 
təfəkkürün çevikliyi hərəkətə gətirir, sözün bütün üslubi-
funksional imkanları poetik mərama istiqamətləndirilir, 
təlqin və təsvir vasitəsi kimi hər bir söz şeirinin əsas 
qayəsinə uyğun motivləşir. 
Elə ki şər gəldi, qaraldı qaşı 
Dumana qərq oldu, dağların başı (8,61) 
Aşıq Ələsgərəm, söylənir, adım 
Budu ürəyimdə mətləb, muradım 
Sənin ərin ölsün, mənim arvadım 
İkimiz də qalaq yaslı, yaralı (8, 97) 

---

 
 
214 
 
Sadə nitq faktları Aşıq Ələsgərin dilində ciddi bədii-
estetik təyinatla müşayidə olunur. Adi danışıq materiallarına 
üz tutmaqla dahi sənətkar sənət dilində təbiiliyin yaranması-
na xidmət göstərir. Sənət dilinin saflığı ümumxalq dilinin 
mənbəyinə bədii-estetik yanaşma niyyətinin nəticəsi olaraq 
meydana çıxır. Danışıq – məişət leksikası obrazlara xüsusi 
emosiya əlavə edir, təlqinedici mahiyyətini gücləndirərək 
daha intensiv şəkildə oxucunun yaddaşına keçir. Bədii 
mühitin adi ünsiyyət leksikası ilə obrazlaşması son dərəcə 
kamil ifadə etmə qüdrətinin əsas atributlarındandır. Aşıq 
Ələsgərin bədii düşüncə məhsullarında məişət leksikası 
əsərlərinin daxili məna strukturunda və forma komponentlə-
ri əhatəsində olduqca mühüm detaldır. Aydın ifadə tərzinin 
aydınlıq məziyyətinin estetik faktora çevrilməsi də bu 
detalların kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərindən çox 
asılıdır. 
Sinonimlər Aşıq Ələsgər şeirində bütün 
bədiiləşdirmə potensialı ilə iştirak edir, poetik fikri lirik 
ovqat labirintindən keçirməklə mündəricədən doğan eks-
pressivliyə təkan verir, misraları poetik keyfiyyət halına 
salır. Bədii təfəkkürün orjinallığına söykənən dil sənətkar-
lığında sinonimlər güclü poetik-üslubi əməliyyat sayəsində 
şeirin estetikasına orijinal çalarla əlavə edir. 
Sözlə mənanın siqlətinə, təhkiyə nəfəsinin 
dolğunluğuna xidmət Aşıq Ələsgər üslubunun əsas 
qayəsidir. İfadə formalarının bədii düşüncə ilə ahəngdarlığı 
bu üslubda aydınca seçilir, poetik təəssüratın əhatə və 
semantik dairəsini genişləndirir. Bədii mətnə leksik-üslubi 
fakt kimi daxil olan hər bir söz obraz yaradıcılığında 

---

 
 
215 
 
məhdudluq tanımır. Sözün üslubi ağırlığı, onun fikri ifadə 
imkanlarının tükənməzliyini nümayiş etdirir. Aşıq Ələsgərin 
sözə həssaslıq duyğusu onu ifadə standartçılığından 
yayındırır, vərdiş olunmuş ənənəvi deyim şablonlarından 
uzaqlaşdırır. Mətnin ümumi məntiqi semantik və ritmik 
axarında dinləyicinin bədii təxəyyülünü hərəkətə gətirir, 
bədii qayənin dərin qatlarına nüfuzetmə şəraiti 
formalaşdırır. 
Estetik idrakın tutumluluğunun təcəssümü olaraq 
Aşıq Ələsgər eyni və ya qonşu misralarda sinonim sözlərin 
sıxlığı ilə əsl poeziyaya layiq bədii keyfiyyət göstəricilərini 
zənginləşdirir, onlar şeir texnikasının tələb və prinsiplərinə 
uyğun olaraq məzmunu və forma çalarlarının kəmiyyət və 
üslubi keyfiyyət çoxluğuna rəvac verir. 
Mərhəba, namxuda, 
Afərin, əhsən, malades! 
Cahanda yoxdu tayın, 
Dünyada təksən, malades (8, 234) 
 
“Mərhaba”, “əhsən”, “afərin”, 
“Can” belə oğlana deyin (8, 112) 
Nə zaman ki, nəzərimə sataşır, 
İtir ağlım, huşum, kamalım mənim (8, 114) 
 
Olum sadağası bu gözəllərin, 
Mərfətdə kamildi, kamalda dərin, 
Əsəli-müsəffadı, şəhdi-ləblərin 
“Əsəl” baldı, “müsəffası” seçilmiş (8, 132) 

---

 
 
216 
 
Aşıq Ələsgərin dilində leksik laylar arasında 
sərhədlər sanki hiss olunur. Müxtəlif leksik qatlara məxsus 
söz və ifadələr bir-birini tamamlayır. Xalq dilinin leksik 
ifadə vasitələri alınmaları, termin səciyyəli sözləri, 
dialektizmləri, hətta varvarizmləri belə öz içərisində əridir. 
Bədii nitq mühiti qeyri-poetik leksikanı da xalq dilinin 
enerjisi ilə yükləyir, sözlərin funksional təyinatındakı fərq, 
demək olar ki, nəzərə çarpmır. Xalq dilinin ifadə vasitələri 
əhatəsində ayrı-ayrı üslubi laylara məxsus leksik vahidlər 
folklor ifadə tərzinin təəssüratını mühafizə edə bilir, xalq 
yaradıcılığının təbiilik qəliblərində poetik fikirlərin 
təcəssümünə çevrilir. Xalq məişət sözləri, loru danışıq 
elememtləri, dialektizmlər, arxaizmlər – bir sözlə, 
ümummilli dilin bütün vasitələri Aşıq Ələsgərin 
misralarında bədii sehri, poetik əfsunu ilə özünü nümayiş 
etdirdi. 
Xalq dilinin söz xəzinəsi Aşıq Ələsgər poeziyasında 
bariz şəkildə ortaya çıxdı. Yeni və təravətli ifadə vasitələri 
bədii dilin sərhədlərini genişləndirdi. 
Nadansan, qanmırsan xeyir-şərini, 
Tərsə oxuyuram, xoş dəftərini, 
Tanı adamını, bil müştərini, 
Qarğı mizrab qıl çuvala sığışmaz (8, 298) 
 
Könlüm yasdan çıxmır, qəlbim qaradan, 
Bu dərdi möhnətdən, bu macəradan, 
Dövlət getdi, hörmət qalxdı aradan 
Qapımızdan dost ayağı kəsildi (8, 98) 

---

 
 
217 
 
Aşıq Ələsgərin poetik düşüncəsində hər bir anlayışın 
söz cildi misralarda özünəməxsus rezonans doğurur və 
bütün üslubi imkanları ilə bədii niyyətin gerçəkləşməsinə 
yönəldilir. Xüsusi ekspressivlik və emosional yüklə 
semantik-üslubi əməliyyatlarda fəallıq göstərir. Söz ulu 
sənətkarın fərdi üslubi məharətindən uğurla bəhrələnir ki, bu 
səbəbdən də orijinal ifadə yaradıcılığı sözün obrazlaşma 
prosesinə ciddi nüfuz edir. İfadə tərzindəki sirayətedicilik 
poetik təsvirdə, obrazlı təəssüratlarda təravəti meydana 
çıxarır. Söz və məna sisteminin zənginliyi də Aşıq Ələsgərin 
yaratdığı bədii nitq mühitini formalaşdırır. 
Sözün estetik əmsalının böyüdülməsi emosionallıq 
doğuran bədii mühitin cövhərini təşkil edir. Xalq dilinin şeir 
sətirlərinə hopmuş ahəngində poetik nitq ünsürləri yeni 
ladlar üzərində kökləyən Aşıq Ələsgər hər bir leksik vahidi 
şeiriyyət faktına çevirir, şeirə təzə mündəricə əlavə edir. 
Aşıq Ələsgərin dilində bütün linqvistik kateqoriyalar, 
onların üslubi imkanları mətnin mütəhərrik tərtibinə 
istiqamətlənir və xüsusi üslubi çevikliklə, dinamizmlə 
müşaiyət olunur. Bir sıra leksik-semantik vahidlərə verdiyi 
bədii fəallıq onun fərdi ustalıq səviyyəsini müəyyənləşdirir. 
Belə hallarda sözdəki intensivlik və hərəkət çevikliyi ön 
plana keçir. Deməli, Aşıq Ələsgərin şeir dilində sözün 
sükunət halı təsəvvürə gəlməzdir. 
Sərim qurban sərinə 
Ay atanın nər balası, 
Tuf dağıdıb ordu pozan 
Səf yaran sərdar balası (8, 212) 
 

---

 
 
218 
 
Yüz iyirmi dörd min nəbi gəlibdi, 
Cəmi ənbiyanın ədədi sənsən (8, 133) 
Bədii dilinin keyfiyyət səviyyəsi, onun estetik 
tutumu Aşıq Ələsgərin bədii idrak üfuqlərinin genişliyi, 
sonsuzluğudur, bu dil onun sənətkarlıq ruhunun ayrılmaz 
xüsusiyyətidir. Söz axtarışını yüksək bir şeiriyyətlə fikir 
axtarışı və kəşfi səviyyəsində təsdiqlənməsi Aşıq Ələsgərin 
sənətkar mövqeyinin, mənəvi mövqeyinin təzahürüdür. 
Ümumiyyətlə, dil gözəlliyi və orijinallığı Aşıq Ələsgərin 
poetik yaradıcılığına daxilən xas olan xüsusiyyətdir, onun 
lirik təfəkkürünün aşkarlanma özünəməxsusluğudur. Deyim 
orijinallığı duyum özünəməxsusluğu ilə, ifadə cazibədarlığı 
çoşqun hisslə, təfəkkürlə bağlıdır. Danışıq leksikonu, xalq 
danışıq sintaksisi poetik ünsiyyət formasının əsasında 
dayanır və buna görə də onun fərdi üslubunun, mənalı və 
poetik mündəricəli söz dünyasının tükənməzliyinin poetik 
mənalandırma formasının ifadəsidir. 
Aşıq Ələsgərin dili təcəssüm etdirdiyi fikir və 
duyğularla həssas və fəal münasibətdədir. Bədii strukturu 
formalaşdıran bütün dil ünsürləri Aşıq Ələsgərin hiss və 
düşüncə tərzinə, emosional qatlara, daxili güşələrə dərindən 
nüfuz edir. Təbiət obrazları, insan qəlbinin kövrək və həzin 
duyğuları uğurla ifadə olunur. Obraz zəngin poetik 
təfərrüatlarla canlandırılır. Bütünlükdə bədii mətn gözəl 
poetik intonasiya ilə müşaiyət olunur. 
Aşıq Ələsgərin bədii dil təcrübəsində vulqarizmlər-
dən, loru sözlərdən, söyüş leksikasından tikinti materialı 
kimi istifadə də satirik düşüncənin məzmununa, tələb və 
ölçülərinə tam uyğundur. Satirik yüklü ifadələr danışıq dili 

---

 
 
219 
 
səviyyəsində xəlqilik çalarları ilə zəngindir. Qeyri-rəsmi 
şəraitdə işlənən, ədəbi danışıq normalarından kənarda qalan 
açıq-saçıq və kobud, bəzən də ədəbsiz mənalı loru sözlərin 
də mənbəyi xalq dilidir. Onun əsərlərində həcv, məsxərə və 
sataşma leksikonu çox uğurludur, tənqid və ifşa obyektinin 
satirik məzmunla poetik şərhinə sərrastlıq verir, sərt satirik 
məzmun aşılayır. Loru-danışıq elementləri satira estetikası-
nın tələblərinə sığışmaqla mükəmməl həcv tonu yaradır, 
satira dilinin canlı ünsiyyət çalarlarını əmələ gətirir. 
Aşıq Ələsgərin dilində aşağı üsluba məxsus dil 
elementləri öz üslubi təyinatı ilə bağlı bədii mətnin semantik 
ahənginə uyğundur. Kobud söz və ifadələr özü belə incə 
poetik çalarların ifadəçisi olur, bədii mətləblərin qabarıq 
canlandırma vasitəçisi kimi üslubu ləyaqətlə yüklənir. Şeir 
dilində müəyyən üslubi məqsəd izləyən vulqarizmlər, hətta 
söyüş çalarlı söz və ibarələr şeir sətirlərinin ahəngində 
uğurlu notlar qismində çıxış edir. 
Yaxşı tanı, dağıtmaynan huşunu, 
Dostun oğraşısan, duydum işini 
Badkeş bənd eləmə, çək qəmişini, 
Nəzmə cəzm eyləmə şeytan felini (8, 145) 
Kobud ifadələr, müəyyən narazılıqla əlaqədar 
işlədilən ədəbsiz, təhqiramız və söyüş sözlər Aşıq Ələsgərin 
satirik nitqində bəzən əndazəni aşsa da, yerinə düşdüyü 
üçün normativ komik material səciyyəli olur. Satirik 
üslubun tələblərinə üz tutan Aşıq Ələsgər loru və kobud 
sözləri bu və ya digər anlayışları bədii-komik şəraitdə 
daşıyıcılarına çevirir. Satirik yüklü leksik vahidlər sərtliyi 
ilə seçilir, sözün potensialındakı satirik məzmun üzə çıxır. 

---

 
 
220 
 
Vulqarizm və söyüş sözlər leksik-kommunikativ məqsəddən 
daha çox leksik-üslubi məqsəd izləyir. 
Adi şair, özü himarın tayı (8, 278) 
Himarın dümbündə lağəri-məğəz (8, 281) 
Xub yaraşır sənin kimi ulağa 
Noxta, torba, palan, biz, şair Nağı (8, 299) 
Heç kəs yeyə bilməz sən yeyən... 
Ərəb, türkmən, nə də tat, köpək oğlu (8, 289) 
Açıqlanın çal köpəyə hürməsin (8, 380) 
Aşıq Ələsgərin dili başdan-ayağa poeziyadır. Hər 
kəlmənin mayasında gizli şəkildə mövcud olan şeiriyyət 
Ələsgər dühasi ilə aşkarlanır. Müdrik ifadələr, qanadlı sözlər 
hikmət yaradıcılığı modelində şeirin məna siqlətinə güc-
qüvvət verir. Deyim tərzi, ifadə bacarığı ilə dərin düşüncə 
qabiliyyətinin sintezindən yaranan, kökü xəlqi deyim tərzin-
dən gələn Aşıq Ələsgər üslubu sözün həqiqi mənasında 
güclü bədii-estetik təsir yaratma qabiliyyəti ilə heyrət doğur-
ur. Onun hər bir linqvistik işarəsində xalq deyim üsulunun 
nəfəsi duyulur. Bədii məntiqin gücü elə poetik təəssürat for-
malaşdırır ki, mətnə məlahət gətirən ünsürlər eyni zamanda 
üslubi zənginlik mənbəyi kimi diqqət çəkir. Poetik söz bir-
liyində iştirakçı olan hər bir dil vahidi semantik bütövün içə-
risində əriyib bədii xəlitə yaradır. Hər bir söz bədii düşüncə-
yə və ifadə tərzinə sanki yeni bir rəng verir. 
Aşıq Ələsgərin şeir dilinin ecazkarlığında sevimli 
peyğəmbərimizin “Dünyanın bütün  gözəlliyi dildədir” (29, 
106) müdrik kəlamının bütün incəlikləri təzahür edir. Belə 
bir fikir təlqin olunur ki, Aşıq Ələsgər yaradıcılığı xalq 
müdrikliyi ilə duyğularının şeiriyyətidir, dil möcüzəsidir.  

---

 
 
221 
 
Dilin bütün qatlarından Aşıq Ələsgərin poeziya 
dilinə sızan bütün sözlər mətni təravətli dil materialı ilə 
təchiz edir. Dilin potensialında aşkarlanan bütün leksik 
vahidlər bədii faktlara yanaşma mövqeyindən asılı olaraq öz 
üslubi boyalarını müəyyənləşdirir. Müxtəlif üslubi qatlara 
aid lüğəvi vahidlərin bədii potensialının fəallığı poetik 
nitqin həyatiliyinin təminatçısı olur və müəyyən dil aksenti 
doğurur. Məsələn, şeirin təlqinedici gücü xalq danışıq leksi-
kasından, konkret desək, onomastik vahidlərdən, yaxud 
təbiətlə bağlı sözlərdən törəyən obrazlar üzərində təməl 
tutur. Bu prosesdə orjinal nitq şəraiti sözü təzələyir, ustalıqla 
işlədilən söz tamamilə yeni bir üslubi məcraya daxil olub 
onun poetik yönümünə estetik müəyyənlik verir. 
Aşıq Ələsgər poeziyasında təbiət gözəllikləri ilə 
insan emosiyaları arasındakı ahəng mühüm amil kimi həssas 
təbiət duyğularını heyrətamiz poetik məcraya keçirir. Fikir, 
duyğu və təsəvvür aləmi ilə təbiətə yaxın müəllif möhkəm 
tellərlə bağlı olduğu təbii abidələri, mənzərə və gözəllikləri 
mənəvi-estetik sərvət kimi mənalandırır, təbiət obrazları 
bakir poetik məqamlarda təqdim olunur. Dağ, yaylaq, bulaq 
və s. obrazlar bədii konkretliyin, əyaniliyin və dəqiqliyin 
qüvvətlənməsinə xidmət edir. Təbiət məfhumlarının yerində 
işlədilməsi estetik idrakın tutumlu sanbalına söykənir, söz 
düzümünü poetik məntiqin tələblərinə istiqamətləndirir. 
Təbiətlə bağlı söz-obrazlar bir-biri ilə qarşılıqlı semantik-
üslubi təsiretmə şəraitində dərin assosiasiya doğururlar. 
Təbiət obrazları uğurlu poetik tapıntı qəliblərində 
canlandırılır. Çünki təbiəti estetik qavrayışın əsasında 
obrazlı təfəkkür hadisəsi durur. Bədii mətnin ümumi 

---

 
 
222 
 
məntiqi-semantik axarında müxtəlif təbiət məfhumlarını 
ifadə edən sözlərin bir-birini izləməsi məzmun və formanın 
daxili tənasübü ilə şərtlənir. Bədii qayəni yüksək poetik 
təfəkkür mədəniyyəti səviyyəsində təbiətlə bağlı söz-
obrazlar olduqca mühüm estetik təsir dairəsinə düşür: 
Bahar fəsli, yaz ayları gələndə 
Süsənli, sünbüllü, lalalı dağlar... 
Xəstə üçün təpəsində qar olur 
Hər cür çiçək açır, lalə zar olur 
Çeşməsindən abi-həyat car olur 
Dağıdır möhnəti, məlalı dağlar (8, 59) 
Aşıq Ələsgərin təbiət şeirlərindəki “dağ”, “yaylaq” 
və s. obrazları ana təbiətimizə məxsus nəcibliyin, paklığın 
rəmzi kimi təsirlilik yaradır. Coğrafi məfhum vətənin poetik 
analoqu kimi dərk olunur. Təbiətlə bağlı obrazlar geniş 
estetik məna yükü daşıyır. Dil vahidlərinin estetik çalarları 
ilə ictimai-əxlaqi motivlər qaynayıb-qarışır. Sözün məna 
yükü, sənətkarın ilhamından güc aldığı məzmun dolğunluğu, 
obrazın qazandığı məzmun dolğunluğu, obrazın qazandığı 
estetik çalarlar poetik mənalandırmalarla, vətən torpağına 
sonsuz məhəbbət hisslərinin ümumiləşdirilməsi yolu ilə 
daha da vüsətlənir. Aşıq Ələsgər dilinin füsunkar rəngləri 
doğma yurd gözəlliklərinin poetikləşdirilməsi istiqamətində, 
vətəndaşlıq duyğularının ifadəsi yönümündə xüsusi üslubi 
intensivliklərlə müşayət olunur. İfadə kamilliyi şeirin 
ürəyəyatımlılığının təminatçısı kimi çıxış edir. Ana dilinin 
təmizliyindən, saflığından süzülüb gələn şirinlik oxucunun 
qəlbinə köçür, misraların ahəngi ürəyimizdə əks-səda verir. 
Təbiətlə bağlı dil vahidləri fikirlə emosiyanın şəffaflığını, 

---

 
 
223 
 
saflığını və dərinliyini yaradır. Lüğətinin semantikası, 
fonetik deyim çalarları canlı ünsiyyətdən gələn təbii üslubi 
siqlətə ağırlıq verir. Leksik və frazeoloji material ciddi 
estetik təyinat alır. 
Bir ay yarım nabahardan keçəndə, 
Car olur köysündən sellərin, dağlar! 
Çalxanır sonalar, çığrışır qazlar, 
Zəmzəm zümzüməli göllərin dağlar (8, 60) 
Aşıq Ələsgərin lirik düşüncələrini təcəssüm etdirən 
obrazlar, müraciət etdiyi poetik motivlər onun könül 
dünyasının zənginlikləri prizmasında təcəssüm etdirilir. 
Təbiət motivləri də bədiiliyə xidmət edir. Bu poetik 
prosesdə təbiətlə bağlı motivlər bədii ifadə vasitələrinin 
işlənmə həcmini və tempini şərtləndirir. Təbiət haqqında 
səmimi fikir və düşüncələr, onun doğurduğu hisslər yüksək 
bədii mükəmməlliklə, cazibəli üslubi fiqurlarla, təravətli 
təsvir üsulları ilə xarakterizə edilir. Tərənnüm obyektinin 
sərrast cizgilərini canlandıran lüğəvi vahidlər qeyri-adi 
poetik semantikası ilə, yaratdığı siqlətli ovqatı ilə oxucunun 
və ya dinləyicinin hisslərinə hopur. Təbiətin misilsiz 
hüsnünü sözün üslubi rəngləri oxucunun gözləri önündə, 
xəyalının güzgüsündə möhtəşəm bir tabloya çevirir. 
Aşıq Ələsgərin təbiət şeirlərində dil və sənətkarlıq 
tələbləri, sənətkar məsuliyyəti özünü yüksək bədii keyfiyyət 
həddində doğruldur. Təbiət gözəlliklərinin estetik cəhətləri 
ilə sosial və fəlsəfi mətləblər kamil bədii formalarda, saf 
duyğular canlı söz cildlərində təqlim olunur. Burada zahiri 
obrazlılıq xatirinə işlədilən heç bir dil ünsürünə rast gəlmək, 
demək olar ki, qeyri-mümkündür. 

---

 
 
224 
 
Ağ xalat bürünməz, zərnişan geyməz, 
Heç kəsi dindirib, xətrinə dəyməz, 
Sərdara söz deməz, şaha baş əyməz, 
Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar (8, 59) 
Aşıq Ələsgər şeirlərində ana torpağa, təbiətə ənənəvi 
bağlılıq sənətkarın əhatəsində olduğu ətraf mühit və onun 
ayrı-ayrılıqda hər bir güşəsi ilə bağlı motivlərin geniş yer 
tutmasının köklü səbəbləri vardır. Bu, hər şeydən əvvəl, bu 
motivlərin doğurduğu mənəvi-psixoloji qayğılarla bağlıdır. 
Təbiətə estetik münasibətin əsasında təbiətin estetik 
məzmunu ilə yanaşı şairin ilhamına qida və qanad verən 
təbii gözəlliklərə Aşıq Ələsgərin sonsuz məhəbbəti dayanır-
dı. Ağuşunda olduğu təbiət onun məişətinin, həyat tərzinin 
ayrılmaz parçası idi. Dağların, yaylaqların tərənnümü şairin 
gündəlik estetik təəssüratlarının təcəssümü kimi dəyərlidir. 
Bu poeziyada təbiətlə insanın üzvi vəhdəti lirik qəhrəmanın 
duyğularının təsviri fonunda canlandırılır. Ülviyyət və 
gözəllik mənbəyi kimi təbiət, şairin təbiətə münasibətini 
səciyyələndirən mühüm cizgilər xüsusi ehtirasla səslənir, 
təbiət mövzusu şeirin dilini də təbii boyalarla zənginləşdirir. 
Təbiət obrazlarının ənənəvi məna çalarları Aşıq Ələsgərin 
işlətdiyi ifadələrlə, məcazlarla özünəməxsus üslubi 
əlamətlərlə meydana çıxır, belə məqamlarda sözlər təbii və 
canlı danışıq tərzinə söykənir. 
Tarixi və dini mənbələrə yaxından bələdliyi Aşıq 
Ələsgərin dilində tez-tez təzahür eidr. Əsatirlərə və miflərə, 
fəlsəfə və təriqət rəmzlərinə müraciət şeirin dilini qəlizləş-
dirmir, əksinə onların leksik anlaşıqlığı əsas tutulur və onlar 
qoşma, gəraylı üslubunun materialına çevrilir. Bütövlükdə 

---

 
 
225 
 
islam dininin əsaslarına, şərq poetikasına xüsusi 
mükəmməliklə yiyələnən Aşıq Ələsgərin dilində simvolik 
onomastika mühüm yer tutur. Onomastik anlayışların kə-
miyyət göstəriciləri təsdiqləyir ki, kontekstdə onların bədii 
semantikası mükəmməliyi ilə təqdim olunur. Zəngin 
onomastik vahidlərin poetik sistemi yüksək bədiiliyi ilə 
diqqəti cəlb edir. 
Aşıq Ələsgər Göyçə mahalına və Göyçə ətrafı 
bölgələrə, Azərbaycana aid coğrafi adlarla yanaşı, dünyanın 
yaxın və uzaq ölkələrinə aid toponimləri də müxtəlif üslubi 
məqsədlərlə tez-tez işlətmişdir. Onlar mətndə müəyyən in-
formasiya yükünün daşıyıcıları olmaqla bərabər, həm də 
güclü poetik ekspressiya doğurur. “Quran”da, “Quran”a 
qədərki dini kitablarda qeyd olunan antroponimlər, şərq ədə-
biyyatı ilə bağlı şəxs adları, tarixi-dini şəxslərlə əlaqəli insan 
adları bir daha göstərir ki, Aşıq Ələsgərin tərənnüm etdiyi 
ideyalar qədim dünya və eləcə də orta əsr mütəfəkkirlərinin 
fikirləri ilə səsləşir. Aşıq Ələsgərin dilində semantik qrupla-
rına, mənşəyinə görə fərqlənən onomastik vahidlər belə bir 
qənaəti təsdiqləyir ki, Aşıq Ələsgər dini elmlərə mükəmməl 
yiyələnmiş müraciət etdiyi antroponimlər haqqında bütün 
bilgiləri mənimsəmişdir. Tarixi-əfsanəvi şəxslər məhəbbət 
qəhrəmanlarının simvolları ilə Aşıq Ələsgər klassik 
ənənələri qoruyur, onlar özündə obrazlılıq yükünün ağırlıq 
mərkəzini saxlayır, semantik motivləşmə xüsusiyyətlərini 
hifs edir, poetik dilin xüsusi göstəricilərinə çevirir. 
Demək yerinə düşər ki, “Azərbaycan”ı böyük 
sənətkar iki, “Əlosman”ı (Türkiyə) bir neçə dəfə işlətmişdir. 
Gözün talan salar Azərbaycana, 

---

 
 
226 
 
Dilin istər Əlosmanı dağıtsın (8, 58) 
Yanında yoldaşları var 
Azərbaycan xanı kimi (8, 230) 
Klassik şairlərimizdə olduğu kimi Aşıq Ələsgərin 
onomastik dil materialları içərisində ümumşərq toponimi-
yası geniş yer tutur. Bununla belə onun dilində 
Azərbaycana, xüsusilə Göyçəyə aid yer adları işlənmə 
tezliyinə görə və kəmiyyət etibari ilə üstünlüklərə malikdir. 
Bu fakt ilk növbədə böyük söz ustadının milli təfəkkür 
tərzini şərtləndirən amil kimi dəyərləndirməyə layiqdir. 
Milli coğrafiyaya daha yaxından bağlanması şeir dilində 
milli toponimiyanın işlənməsindəki kəmiyyət üstünlüyünə 
yol açmaqla bərabər belə bir faktı da təsdiqləyir ki, Aşıq 
Ələsgər ruhən daha çox bağlandığı və təmasında olduğu 
obrazların, kəndlərin adlarının funksionallığını öz 
şeirlərində intensivləşdirmişdir. Göyçə toponimlərinin 
sıxlığı həmçinin Aşıq Ələsgər sənətinin realizminin, milli 
gerçəkliyə bağlılığının göstəricilərindəndir. Onun onomastik 
sistemində Göyçə, Azərbaycan və Qafqaz toponimlərinin 
hüdudları aşsa da, doğma torpaqdakı kənd adlarının tez-tez 
səslənməsi dil realizminin konkretliyinə nümunədir: 
Bir tərəfin Çənbərəndi, Görənin həvəsi gəlir (8, 244) 
Kəsəmənli nə cür geyir papağı (8, 307) 
Bizim Ağkilsəyə xəbər doldu  
Yaxın mənzilimiz Kəvər olubdu (289) 
Kalvay Söyün baxıb gördü,Şoru çıxıb Şorcalının (8,275) 
Addayın Şahtaxtıdan, Təbrizə, Tehrana deyin, üz tutun  
Əlosmana, Qarsa, Qağızmana deyin (8, 211) və s. 

---

 
 
227 
 
Öz xalqının əbədi iftixarı olan Aşıq Ələsgər mütə-
fəkkir el şairi, zəngin yaradıcılığının bütün güşələri ilə do-
ğulduğu torpağa bağlı olan qüdrətli ozan kimi “Göyçə” 
adına, onun təbiətinin gözəlliklərinə, ağır ellərinin müdrikli-
yinə xüsusi pərəstiş və heyranlıq yaradır. Aşığın dilində 
“Göyçə” nidası xüsusi qürurla səslənir: Onlara möhtacdı 
Göyçə mahalı (307); Ələsgərin toy işi var əlində, İşi təhər 
tapıb Göyçə elində (69); Adım Ələsgərdi, əslim Göyçəli 
(45); Adım Ələsgərdi, Göyçə mahalım (65); Eşidib Göyçə 
mahalı, Külli-İrəvana deyin (211); Yoxdu Göyçə mahalında 
İsgəndər tək igid gəzən (217); Anam Göyçəlidi, öz adın 
Nağı (286); Göyçəyə məlum olsun, Yıxıb İranı mollalar 
(292) və s. 
Aşıq Ələsgər müəyyən anlayışların ifadəsi prosesin-
də söz və tərkiblərin daxili enerjisini qüvvətləndirmək üçün 
daha mükəmməl poetik konstruksiyalara müraciət etdiyi 
kimi, poetik onomastikaya da xüsusi diqqət ayırmışdır. 
Sözdən obraza keçid üçün xüsusi adlar yetkin üslubi üsul 
kimi sənətkara imkan verir ki, şeirin məna və struktur 
cəhətdən təşkili prinsiplərinə uyğun olaraq bütün kompo-
nentlərin möhkəm vəhdəti daxilində xüsusi adların fəallığını 
artırsın. Xüsusi adlar bəzən parafrazların yaranmasına yol 
açır. Parafraz bir sözün mənasını təsviri yolla əks etdirən 
ifadədir: bir şəxsin adı əvəzinə onun əsas əlamətlərini, 
atributlarını, mühüm xüsusiyyətlərini işləməkdən ibarət 
məcazdir ki, bu, təsvir obyektinin poetik qavranılmasına 
xidmət edir. Aşıq Ələsgərin dilində şəxs adları ilə bağlı pa-
rafrazlar poetik-bitkin tamın üslub kompozisiya, ahəng və 
intonasiya ünsürü olaraq daxili intensivlik kəsb edir. Bunu 

---

 
 
228 
 
Aşıq Ələsgər şeirə zahiri bər-bəzək xatirinə daxil etmir. 
Onlar zahiri görüntüdən daha çox poetik nəfəsin mövcudluq 
forması olaraq yadda qalır, bədii qayənin daxili mahiyyətini 
aşkarlayır. 

---

 
 
229 
 
TƏZADLI HARMONİYA, EMOSİONAL 
KONTRAST 
Aşıq Ələsgər şeirinin daxili ovqatı və ahəngi lirik 
təhkiyənin təsirli və mənalı linqvistik vahidlərə istinadı ilə 
bağlıdır. Şeir texnikasının, peşəkarlıq səviyyəsinin söz 
duyğusu ilə bilavasitə əlaqəsi, sözün incə çalarlarından 
istifadə etmək bacarığı ilə müşaiyət olunması, bədii 
məntiqin mətn strukturundakı mövqeyi şeir sənətinin 
həyatilik qüvvəsinin əsasında dayanır. Bədii düşüncə 
tərzinin elastikliyi də sözlə rəftar səriştəsi ilə həmahəng 
şəkildə meydana çıxır. Söz ustalığı şeirin ümumi ruhu və 
ahəngini tənzimləməyə xidmət göstərir. Vəznin ahəngi 
fikrin ahənginə güc əlavə edir və bütövlükdə bədii ovqatın 
ahəngində bütövləşir. Yüksək sənətkarlıq və bədii keyfiyyət 
Aşıq Ələsgərin dilində təbii-danışıq axarında formalaşır. 
Lirik-bədii mətləblər, konkret obraz və anlayışlar, müxtəlif 
detal və müşahidələr onun poetik leksikonu, kamil bədii 
ifadə üsulları ilə təqdim edilir, bədii-estetik cəhətdən daha 
təsirli tərzdə meydana çıxır. Sənətkarlıq amilləri, dil 
gözəllikləri daha təsirli, daha mündəricəli formalara düşür. 
Obraz və ifadə vasitələrindəki sanbal şeirin məzmununa 
məxsus keyfiyyət kimi təzahür edir. Aşıq Ələsgər üslubunun 
diqqət çəkən məziyyəti ondan irəli gəlir ki, onun 
yaradıcılığında dil sənətkarlığı dərin mündəricə, zəngin 
poetik məzmun səviyyəsində aşkarlanır. 
Antonim sözlər də Aşıq Ələsgər şeirinin məzmunu 
ilə üslubi strukturunun harmoniyasını təmin edən və gözəl 
estetik hadisələrə rəvac verən leksik-semantik söz 
qruplarındandır. Onun dilində əks mənalı sözlər sözü poetik 

---

 
 
230 
 
sərvətə çevirmək vasitəsidir. Antonimlər Aşıq Ələsgər 
şeirində obrazlı təfəkkürün daşıyıcısı, hiss-həyəcanların 
bədii əks-sədasıdır və bu cür ciddi estetik vəzifələrin yerinə 
yetirməklə bədii dil hadisəsinə çevrilir. Təbii danışıq dilinin 
imkanlarından qidalanmaqla antonimlər öz tükənməz 
enerjisi üstündə köklənir. 
Çox həsrətlər görünür öz kimsəsini 
Vaya döndərirsən şadlıq bəhsini 
Tərəqqi-tənəzzül kəməncəsini  
Gah zilləyib, gah da bəmə çəkirsən. 
 
Kamil ovçu ölməyincə uzanmaz, 
Əldən qoymaz belə sərxoş maralı 
Eşq oduna düşən aşkara yanmaz 
Pünhan-pünhan mənim kimi saralı (8, 97) 
 
Novruz da bahara dəyərlər “bəli”, 
Gah kamala yetər, gah olur dəli 
Gün vuranda quzeylərdən sel gəlir, 
Quzey istər zimistana can desin (8, 55) 
Aşıq Ələsgərin dilində paradoksların yaratdığı har-
moniya yalnız əks mənalı sözlərin eyni mətndə iştirakı ilə 
yaranmır, bu, həmçinin ziddiyyətli bədii lövhələri canlan-
dıran sintaktik konstruksiyalarda təzahür edir. Təzadlı ha-
disələri, ziddiyyətli mühakimələri real cizgilərlə verməkdə 
antonimlər müstəsna rol oynayır. Paradokslar lakonik və ob-
razlı məzmunun ənginliklərinə nüfuz etmə keyfiyyəti əldə 
edir. Əks qütblərin yaratdığı paradoks dinamik şəkildə baş 

---

 
 
231 
 
verir və estetik məziyyəti ilə seçilir. Şirin lirik təəssüratlar 
aləmi poetik formanın bədii imkanları üzərində dayanır. 
Aşıq Ələsgərin dilində antonimlərin özünəməxsus 
bədii həyatı var. Öz təbiəti etibarı ilə şeir dili üçün yararlı 
ifadə vasitəsi kimi daxili semantikasında böyük və cazibəli 
bədii əsrarəngizliyi gizdədir və onu misralarda yaratdığı 
poetik gözəllikləri ilə aşkarlayır. Aşıq Ələsgərin dilində an-
tonimlərin zəngin ifadəlilik potensialı gözlənilməz bədii-
estetik icadlar üçün etibarlı özül rolunu oynayır. Nümunələr 
göstərir ki, onların vasitəsilə canlandırılan fikir və duyğular-
ın təravətli deyim orijinallığı söz sənətkarının fərdi üslubi 
özünəməxsusluğundan qaynaqlanır. Açıq-aşkar hiss olunur 
ki, söz sənətkarının istedad dərəcəsi antonim sözlərin poetik 
məğzinə, üslubi mahiyyətinə işıq tutur. Aşıq Ələsgər 
antonim sözlərin iştirakı ilə yaratdığı forma aləmətləri 
məzmun kamilliyinə xidmət etdiyi üçün, forma və məzmun 
eyni ahəng üzərində qurulduğu üçün sanballı təəssürat 
bağışlayır: 
Ələsgər qəlbinə saldın işığı, 
Məclislər zinəti, el yaraşığı 
Əzizliklə saxladığın aşığı 
Zəlilliklə intiqama çəkirsən (8, 56) 
Sevda qıl haqq ilə əl çək haramdan 
Halaldan mətləbin al qoca baxını (8, 109) 
Hay verrəm, qıy vurram eyləmir şikar 
Tərlan baxtım sara döndü, nə döndü (8, 67) 
Poetik əhval-ruhiyyəyə, emosional mühakimə 
tərzinə müvafiq Aşıq Ələsgərin işlətdiyi hər bir antonim 
cütlük həyat həqiqətinin bədii həqiqətə çevrilməsi 

---

 
 
232 
 
vasitəsidir. Antonimlər üslubi məqsədə müvafiq estetik 
fəaliyyət sferasına daxil olub yüksək bədii səlahiyyətə 
yiyələnir. Onlar adətən yanaşı, çox vaxt da qonşu 
misralardada işlənməklə, bədii zövqü oxşamaqla nəzər-
diqqəti cəlb edir. Odur ki, Aşıq Ələsgərin dilində antonimlər 
bədii sənətkarlığa yetməyin fəal və zəruri vasitəsi kimi 
dəyərləndirilməyə layiqdir. 
Antonim sözlər Aşıq Ələsgərin dilində ən işlək 
semantik fiqurlardandır. Fikir təzadları kamil üslubunun elə 
cizgiləridir ki, onun bədii dil üsulunu, poetik təcrübəsini və 
estetik normalarını bunsuz təsəvvürə gətirmək qeyri-
mümkündür. Ziddiyyətlərin daşıyıcısı olan antonimləri söz 
ustadının əşya, hadisə, əlamət və s. arasındakı dialektikanı 
duymaq, poeziya dili ilə bunların dialektik vəhdətini aşkar-
lamaq vasitəsidir. Ən fəal üslubi fiqur kimi təzadlar şeirləri 
həm dərin fikri siqlətinə görə zənginləşdirir, həm də 
emosional məzmunla qidalandırır. Eyni anlayışı həm müs-
bət, həm də mənfi qütbləri ilə canlandıraraq obrazlı təsəvvür 
bütövlüyünün ərsəyə gətirilməsi də əksərən əks mənalı söz-
lərin ifadəlilik imkanlarına söykənir. Sözlərin semantikasın-
dan törəyən təzadlı tabloları müəllif bədii-ekspressiv yük-
səkliyə qaldırır. Antonimlərin ekspressiyası bədii məzmunu, 
daha çox da mətnin poetik siqlətini daha vüsətli səviyəyə 
çatdırır. Bədii kontekstdə sözlərin antonimliyi poetik məna 
cəhətdən əlaqələnərək yüksək poeziya emosiyası doğurur, 
bütöv mətnə xüsusi poetiklik verir. 
Şər işdən nə tapdın söyləsən qanam 
Necoldu büsatın, dəmim, dəm xanam, 
Tülkü havalanıb deyir aslanam 

---

 
 
233 
 
Tuf dağıdan ac aslanlar itibdi (8, 96) 
 
Günahkardı nə ki yoldan azan var 
İki mələk – xeyri – şəri yazan var 
Nəkreyin var, Qıl körpü var, qazan var, 
Rövşən yollarını tar eyləməynən (8, 75) 
Üz – üzə dayanan anlayışlar eyni misrada, beytdə və 
yaxud bənddə yanaşı dayanmaqla, əks mənalı ifadələr 
qonşuluq mövqeyində durmaqla, təsvir obyektinin daxilinə 
nüfuz etməni intensiv vəziyyətə salır, bədii faktlara analitik 
baxışları dərinləşdirir. Aforistik ümumiləşdirmələrin, müd-
rik kəlamların bünövrəsində antonimlərin üslubi fəallığı dur-
ur. Məzmun kəsəri, bədiilik lətafəti antonimlə bağlı dil fakt-
ları üzərində qurulur və güclü emosional – obrazlı təfəkkür 
amili kimi çıxış edir. Aşılayıcı emosiya, poetik təlqin bədii 
fraqmentlərin aforizmlər şəklində üzə çıxmasına stimul 
verir. 
İslama haram halal bilərsiz, 
Şəriətdən kənar mətləb dilərsiz, 
Əysik danışarsız, artıq gülərsiz, 
Namus, qeyrətiniz, arınız olmaz (8, 295) 
 
Çox gəzmişəm, az görmüşəm danəndə, 
Deməliyəm sözün yeri gələndə 
İnsan üzün görməyəsən dönəndə 
Açılanda xoş cəmalı varıymış (8, 141) 
Aşıq Ələsgər semantik məzmunca qarşı-qarşıya 
duran kateqoriyalar arasında poetik ünsiyyət durmağın 
misilsiz yaradıcısıdır. Reallığa poetik münasibət, həyata 

---

 
 
234 
 
analitik baxış dahi şairə ziddiyyətlərin birliyini və bu 
vəhdətin şeiriyyətini sözə çevirməyə yönəltmişdir. Aşıq 
Ələsgərin bədii məntiqi, cövhərini həyat həqiqətlərindən 
tutmuş bədii mətləbi antonimlərin yaratdığı bənzərsiz bədii 
nitqdə təcəssüm etdirmişdir. 
Həyat faktlarına, mühitə analitik-fəlsəfi baxış Aşıq 
Ələsgərin poeziya yaradıcılığının mayasındadır. Gerçəkliyin 
mahiyyətinə fəlsəfi mühakimə ilə yanaşmaq, aləmi bütün 
təzadları ilə qavramaq Aşıq Ələsgər şeirinin, ondakı lirik 
ovqatın, müəllifin lirik təfəkkürünün spesifik atributların-
dandır. Aşıq Ələsgər poeziyasının siqlətli tərəflərindən biri 
kimi qeyd edilməlidir ki, o, başdan-ayağa təzadlar poeziya-
sıdır. Bədii məzmunun ifadəsində əks qütbdə dayanan anla-
yışların, antonim sözlərin toqquşdurulması bədii mətnə xü-
susi emosional vüsət verir, müdrik mühakimələrə, fəlsəfi 
ümumiləşdirmələrə yol açır. Həyati və fikri təzadlar 
dialektik əskiklərin poetik əks-sədalarına çevrilir. 
Ziddiyyətli həyat mənzərələrini əyaniləşdirmək Aşıq 
Ələsgərin dərin mündəricəli yaradıcılığına xas olan məziy-
yətdir. Emosional təhlilin, fəlsəfi düşüncələrin güclü olduğu 
poetik mətnlər rəngarəng mündəricələrin, fikir və həyəcan-
ların geniş spektrlərini əhatə edir. Folklor və klassik şeir mə-
dəniyyəti ilə qırılmaz mənəvi təmasların nəticəsidir ki, din-
ləyici ilə poetik ünsiyyətin təbiiliyi və səmimiliyi estetik 
qavrama tezliyini təmin edir, bədii təlqini intensivləşdirir, 
dərin emosiya aşılayır. 
Həyatla fəal təmas Aşıq Ələsgər poeziyasının əsas 
xüsusiyyəti, yüksək sənətkarlıq prinsiplərinə sədaqət onun 
başlıca yaradıcılıq üslubundan törəyən keyfiyyətdir. Həssas 

---

 
 
235 
 
sənətkar qəlbi ilə duyulmuş zamanın əks qütblərinin real 
cizgiləri, lirik nəfəsi əks etdirən şeirlər öz təravəti, üslubi 
zənginliyi, mənalılığı ilə ona görə bəyənimlidir ki, onlar 
bilavasitə Aşıq Ələsgərin özünüifadə formalarıdır. 
Təzə aşnalıqla köhnə dostluğun 
Fərqi var qış ilə yazı arasında (8, 47) 
Qüdrətdən ucalan zülm ilə ölməz 
Haqdan yanan çıraq bad ilə sönməz (8, 47) 
Varlıqda dost olma, yoxluqda kənar  
“İyidəm” deyəndə bu adət olmaz (8, 129) 
Real əksliklərin optimal dil işarələri kimi antonimlər 
hadisə və predmetlərin özünəməxsus əlaqə formalarını, 
xüsusən təzadlı mənzərələri yaradır. Bunun vasitəsilə Aşıq 
Ələsgər bədii məzmunun ən səciyyəvi əlamətlərini ön plana 
çəkir. Təzadlı lövhələr, qarşılaşdırma mühüm üslubi əhə-
miyyət kəsb edir və şeir mətnində ümumiləşdirici bədii-
estetik qavrayış aktı kimi reallaşır. 
Poetik ünsiyyət faktına çevirdiyi antonim sözlərlə 
Aşıq Ələsgər təzadlı həyat hadisələrinin mühüm və səciyyə-
vi cəhətlərini aşkarlayır. Təzad yaradıcılığı ilə antonimlər 
şeir dilinin poetik ünsürlərinə çevrilir. Bu isə poetik təmas 
və ünsiyyətin intensivliyini şərtləndirən amil kimi bədii ov-
qatı stimullaşdırır, lirik düşüncə və mühakimələrin poetik 
potensialına yeni güc-qüvvət gətirir. 
Aşıq Ələsgər antonimlərin mətn daxilində üslubi 
səmtini və mövqeyini sərrast müəyyənləşdirməklə onların 
bədii effektivlik dərəcəsini məntiqi – estetik müstəvidə 
uğurla sınaqdan keçirir. Təzad quruculuğu sosial-psixoloji, 
fəlsəfi kontekstdə sənətkarın dünya duyumunu əks etdirir və 

---

 
 
236 
 
bununla da təsvir-tərənnüm obyektinin poetik mahiyyətini 
dərindən duyub obrazlı şəkildə qiymətləndirməyin spesifik 
ifadə formasına çevrilir: Aşıq Ələsgərin dilində təzad 
duyğusu bütün hallarda bədii situasiyanın daxili məntiqinə 
əsaslanır və bədii ovqatı daha dolğun və əhatəli miqyasda 
söyləmək tələblərini ödəyə bilir. O da nəzərdən qaçmır ki, 
təzad fiqurlarından yaradıcılıqla bəhrələnməklə Aşıq 
Ələsgər öz hikmətli fikirlərini, müdrik deyimlərini, 
aforizmlərini daha çox təzad qəliblərində ifadə etməyə 
üstünlük verir. Semantikasına görə əks qütblərdə dayanan 
sözlərin kontrastlı bədii lövhələr yaratması əslində Aşıq 
Ələsgər üçün poetik mətnin incəliklərinə xidmət göstərən 
estetik dil göstəricisidir. 
Zülm ilə enməz haqdan ucalan 
Yüksələr fağırın qeydiyinə qalan 
Hər kim çuğul oldu söylədi yalan 
Şeytan imanını aldı da getdi (8, 80) 
 
Mərd istər ki, çörək verə, ad ala 
Namərd gözlər mərd iyidin sinisin (8, 175) 
Yaxşı günün olurmuşsa yamanı 
Yaman günün yaxşı halı varıymış (8, 141) 
Bu və ya digər anlayışın təzadlı qavrayışı, mühüm 
psixoloji amillərin, hadisə və proseslərin daxili kontrastları-
nın poetik dərki üçün antonimlər assosiativ uyarlıq mənbə-
yidir. Sənətkarlıq təcrübəsində sınağa çəkilmiş antonimlərin 
işləndiyi ibrətli şeir nümunələri göstərir ki, Aşıq Ələsgər 
həm də qüdrətli təzad şeiridir, geniş fəlsəfi ümumiləşdirmə-
lər yaradan, hadisələrə fəal və ehtiraslı münasibətlər forma-

---

 
 
237 
 
laşdıran təzad bolluğu, eyni zamanda misilsiz bədiilik ünsür-
ləri kimi şeir dilinin lirik tonlarını yaradır, canlı danışıq dili-
nin təbiiliyini və şirinliyini təmin edir. 
Bədii dil mühitinə xüsusi ovqat verən, onun poetik 
enerji potensialını zənginləşdirən antonimlər Aşıq Ələsgərin 
sənət dilində estetik keyfiyyət həddində dayanır. Oynaq sin-
taktik konstruksiyaların işləkliyini zəruriləşdirir və müəyyən 
ifadə modellərində konkret təzad-paralellərlə oxucunu 
maraqlı düşüncələr, həyat fəlsəfəsini açmağa ünvanlanmış 
suallar aləminə cəlb edir. Müdrikləri düşündürən həyat 
problemlərin, qəlbində baş-başa gələn həyəcanların zaman 
və insan münasibətlərinin poetik şərhini vermək Aşıq 
Ələsgər şeirindəki təzadların ən mühüm fəlsəfəsi və 
semantik prinsiplərini təşkil edir. 
Poetik qarşıdurma, daxili kontrastlıq vasitəsilə 
ictimai mühitə, dünya hadisələrinə fəal münasibətin ifadəsi 
Aşıq Ələsgər şeiri üçün olduqca doğma və səciyyəvidir. 
Qarşılaşdırma bədii mətndə güclü impluslar, dərin emosi-
yalar yaratmağa yönəldilir. Diametral tutuşdurma texnikası 
varlığı bütün təzadları ilə bütöv şəkildə qav-ranılmasında 
məntiqi əsasdır. Təzadlar Aşıq Ələsgər üçün gerçəkliyi 
poetik-məntiqi düşüncələr vasitəsi ilə tam halında dərk et-
məyə stimul verir. Məhz buna görə də antonimlər Aşıq 
Ələsgərin misralarında semantik vurğular, bədii fikrin, 
poetik qayənin aparıcı gücü kimi sıralanır. Bu cür emosi-
onal–ekspressiv başlanğıc şeirin poetik-üslubi strukturunda 
da fəal mövqeyini nümayiş etdirir. Buna görə də antonimlər 
yalnız poetik mündəricə kamilliyində yox, həmçinin ifadəli-
liyi, lirizmi ilə də təsirli poetik ovqat formalaşdırır, 

---

 
 
238 
 
məzmunun poetik həllində formanın püxtələşməsində ol-
duqca orijinal və təravətli təsir bağışlayır. Antonim sözlərlə 
onların doğurduğu bədii qarşılaşdırmalar arasındakı uyğun-
luq poetik təfərrüatdan alınan estetik zövqü kifayət qədər ar-
tırır. Antonimlərdən, onların bədii üslub üçün yararlı keyfiy-
yətlərindən faydalanan Aşıq Ələsgər şeirlərinin forma ləya-
qəti belə bir qənaəti bir daha təsdiqləyir ki, söz sənətkarının 
poetik dil təcrübəsində təzadların poetik-üslubi məziyyətləri 
lirik-emosional qavrayışın operativliyinin təminatçısıdır, 
onun əsas gücü isə bu leksik vahidləri müəllifin nitq axarına 
düzgün səmtləşdirmək məharətindədir. 
Ələsgər, axtarma qüdrətin sirrin, 
Zülmətdə işıq var, acıda şirin 
Addadı zimistan, gəldi nobahar, 
İnsallah dağlarda ha lala çıxar, 
Neçə şey halaldan dönər harama  
Neçə şey haramdan halala çıxar (8, 168) 
Ələsgərəm, ismim deyim aşikar, 
Qədr bilən dosta başücan nisar, 
Təvəlla, təbərra şəriətdə var 
İstəyən şad olsun, düşman kor olsan (8, 297) 
Qarşılaşdırma yaratmaq üçün antonimlərin uğurlu 
seçimi ilə Aşıq Ələsgər mətnə təravətli poetik nəfəs verir, 
təzadlı vurğular lirik təbəqəyə intensivlik və mütəhərriklik 
gətirib mətnin assosiativ dayaqlarına çevrilir. Lüzumsuz təs-
virçiliyin qarşısını almaqla poetik bütövlüyün effektliliyinə 
nail olur. Qarşılaşdırma prinsipi ilə qurulan misralar lako-
nikləşir, bu prosesdə antonimlərin poetik-məntiqi nizamla-
ma gücü özünü aydın şəkildə büruzə verir. Təzadın bədii 

---

 
 
239 
 
nizamlama və yığcamlıq vasitəsi kimi mətnə nüfuzu lirik-
semantik formaya müxtəlif səviyyələrdə fərqləndirici key-
fiyyətlər verir. Incə antiteza duyğusu, antonimlərin üslubi 
cizgilərinə həssaslıq, rəvan təhkiyə ritmində fikri lakonik tə-
zadlarla ümumiləşdirmə vərdişləri Aşıq Ələsgərin şeir 
dilində əks mənalı sözləri obraz yaratma sisteminə daxil edir 
və onu az sözlə çox fikir ifadə etməyin təsirli vasitəsinə 
çevirir. 
Ala gözlüm, səndən ayrı düşəli, 
Hicranın qəmiylə kef eyləmişəm 
Ah-vay ilə günüm keçib dünyada 
Qəm satıb, dərd alıb nəf eyləmişəm (8, 76) 
Sol əldə kağız var, sağ əldə qələm, 
Bir yanda nəşə var, bir yanda ələm 
Ələsgər tək şirin zəban, xoş kəlam, 
Bivəfa dünyaya gəldi də getdi (8, 80) 
Antiteza obrazlılığın mükəmməl formalarından biri 
kimi, Aşıq Ələsgərin şeir dilində aydın cizgilərlə seçilir. 
Mətnin dinamik tərtibatında antonimləri elə reallaşdırır ki, 
təzadlı üslubi fiqurlar bədii qayənin fəlsəfi siqlətini, estetik 
xarakterini, hikmət saçan mündəricəni oksümoran qəlibləri-
nə asanlıqla salmaqda çətinlik çəkməsin. Təzadlı düşüncələr 
bir qayda olaraq təhkiyə quruculuğunu da nizamlamağa 
xidmət edir, maksimal poetik-struktur intensivlik və vəhdət 
yaradır. Semantik cəhətdən əks qütblərdə dayanan sözlərin 
bir mətndə yaxınlaşması fəal assosiativ səsləşmə, dinamik 
vüsət, daxili ekspressivlik formalaşdırmaqla şeirə ritmik 
axar, emosional dalğalanma, canlı ritm-intonasiya çalarları 
gətirir, nitqi canlandıran üslubi faktor rolunu oynayır. Aşıq 

---

 
 
240 
 
Ələsgərin poetik düşüncə tərzini, bədii qayəsinin fəlsəfi 
mündəricəsini təzad qəliblərinə salır. 
Antonimlər vasitəsilə qarşılaşdırma üsulu, 
fərqləndirmə duyğusu imkan verir ki, müəllif dünya 
duyumunun daxili qaynaqlarını, emosional həyatın həyəcan-
larını təlqin edə bilsin. Məhz bu səbəbdəndir ki, antonimlər 
mükəmməl dil-üslub materialı kimi çıxış edir, şeirə melodik 
əlvanlıq, bədii təhkiyə, daxili intensivlik gətirir. Antiteza se-
mantik vurğularla üslubi sahəni genişləndirir, daxili-poetik 
gərginlik yaratmaqla bədii mətləbin fəlsəfi tutumu siqlətli 
edir. Aşıq Ələsgərin şeir mətnini dərin psixoloji antitezalar, 
tutumlu emosional kontrastlıq üzərində qurmasının əsas sirri 
də bundadır. Antonimlərin arxitektonik funksiyada çıxış 
etməsi, poetik idrak, həm də sənətkarlıq səviyyəsini artırır 
və bunun bilavasitə köməyi ilə Aşıq Ələsgər emosional 
mühakimə tərzinin üstünlüyünə nail olur. 
İnsan payız ölə, yazda dirilə 
Zimistanda boran-qarı çəkməyə (8, 57) 
Tərlan idin, öz tayını tapmadın 
Getdi qismət oldu sara zülflərin (8, 152) 
Bir mərd ilə ağı yesən şirindi 
Yüz namərdlə şəkər yesən dad olmaz (8, 122) 
Alçaqda otur ki, çıxasan başa, 
Tülküsən aslanla girmə savaşa  
Əlin atma gücün çatmayan daşa 
Götürə bilməzsən zora düşərsən (8, 299) 
Aşıq Ələsgər şeir dili üçün səciyyəvi olan assosiativ 
şəbəkədə təzad vurğuları bütün söz mühitinə dinamizm 
gətirir, psixoloji canlandırma üslubi sahəni daha da geniş-

---

 
 
241 
 
ləndirir, antonimlərin bilavasitə sayəsində bədii qayə həssas 
təzad düşüncəsi ilə yekunlaşır. Antiteza onun dilində mü-
kəmməl poetik – üslubi əməliyyat səviyyəsinə qalxır. Asso-
siativ qavrayış təzadlarda özünü daha aydın şəkildə biruzə 
verir. Antonim qoşalıqları əks qütbdə, barışmaz mövqedə 
dayanan anlayışların bir-birinə yaxınlaşması imkanını yara-
dır. Beləliklə, əks-qoşalıqlar münasib lirik təhkiyə və bədii 
təqdimat vasitələri kimi mühüm estetik əhəmiyyət kəsb edir. 
Təzadlı fikirlərin qarşılaşdırılması antonimlərin işlənmə 
zərurətini reallaşdırır, bədii idrak hüdudlarının genişləndiril-
məsinə güclü təsir göstərir. Bu da öz növbəsində poetik düş-
üncəyə, onun mənəvi-psixoloji çalarlarına həqiqi sənət ov-
qatı və bədii həyat nəfəsi gətirir. Aşıq Ələsgərin dilində ob-
razlılıq sferasından kənarda qalan antonim cütlüklərinə 
demək olar ki, rast gəlmirik. O, antonim sözlər təzadlarla 
dolu varlığın poetik ifadəsinə uyğunlaşdır, ziddiyyətli 
tabloların poetik bütövlüyünə nail olur. Odur ki, söz sənət-
karının bədii dil arsenalında mənaca bir-birinə zidd olan 
leksik vahidlər mühüm yer tutur, şeir dilinin ən vacib maddi 
əsaslarından birini təşkil edir. Aşıq Ələsgər antonimləri 
mətnin ümumi məzmununa elə hopdurur ki, o, üslubi bütöv-
ün ayrılmaz ünsürünə çevrilir, söz mühitinə dərin rişə atır. 
Ustad sənətkar ilhamının qüdrəti ilə dil materialını 
sənət incilərinə çevirməkdə, lirik nitq mühiti yaratmaqda, 
təbii danışıq üslubunu şeir dilinə gətirməkdə çox mahirdir 
və bütün linqvistik ünsürlər kimi antonimlər də üslubi fəallı-
ğı ilə fərqlənir. O, sözlərin, sintaktik fiqurların, fonoloji va-
sitələrin poetik-üslubi potensialından maksimum dərəcədə, 
yüksək yaradıcılıq əzmi ilə yararlanır və nəticədə kamil 

---

 
 
242 
 
obrazlılıq ifadə edən bədii mətn formalaşdırır. Dahi söz 
ustadının bədii dil təcrübəsi bunu təsdiq edir ki, optimal nitq 
mühiti yaratmadan o, heç bir linqvistik ünsürü şeir mətninə 
gətirmir. Onun işlətdiyi hər bir antonim ilk növbədə poetik 
faktordur. Onların hər biri bədii nitq mühitində, poetik söz 
əhatəsində olduqca munis görünür. Aşıq Ələsgərin üslub an-
ketinə düşən leksik vahid bədii nitqin motivləşməsində yax-
ından iştirakçı olur, bədii məkanın elastik qavrayışına 
yaxından kömək edir. Kontekstdə sözlərin üslubi-semantik 
çəkisi təbəddülata uğradıqca bütöv mətndə dramtizm güc-
lənir, duyğu və fikir axınının intensivliyi də artır. 
Aşıq Ələsgərin bədii ifadə-nitq sistemində yeri 
gəldikdə aktuallaşmayan üslubi vasitə yoxdur. Üslubi 
şəraitdən asılı olaraq o, dilimizin potensialındakı semantik 
imkanlardan böyük sənətkarlıqla yararlanır. Bununla da 
şeirlərində xalq dilinin ən dəyərli poetik cizgilərini üzə 
çıxarır, milli təfəkkürdən əxs etdiyi müdriklik çalarlarını nü-
mayiş etdirir. Onun şeir dili ümumxalq dilinin və düşüncə 
tərzinin obrazları üzərində qurulur, onun bütün obrazları və 
bədii anlayışları dərin assosiasiyalarla müşaiyət olunur, nəti-
cədə xalq təfəkküründən nəşət edən hikmət müəllifin öz 
ifadə tərzinə üslubi vərdişlərinə uyğunlaşdırılır. Söz və 
məna çarpazlaşması və onların bədii mətləbin üslubi şərhinə 
səmtləşdirilməsi semantik-assosiativ qovşaq yaradıb müəlli-
fi yeknəsəq düşüncə təhlükəsindən uzaqlaşdırır. Təzad bol-
luğu bədii paradok yaratma vasitəsindən başqa poetik düş-
üncənin mütəhərrikliyinə nail olur, bədii mündəricənin 
fəlsəfi-psixoloji spektrləri zənginləşir. 
İgid cavanlıqda dəli gərəkdi 

---

 
 
243 
 
Qocalıqda mərfət tapa, hal bilə (8, 83) 
Eşşəyə çullayıb əbrü ətlazı 
Köhlən deyin şahlıq dama çəkirsən (8,56) 
İnsafdırmı gülə həmdəm xar ola 
Tülək tərlan ovlağında sar ola (8, 76) 
Yoxsulu, ərbabi, şahı, gədanı 
Tutmaz bir-birindən alalı dağlar (8, 53) 
Əl deyəndə tez-tez küsə, barışa 
Aralıqda söhbət ola, saz ola (8, 118) 
Aşıq Ələsgər təzadlarla yaddaşlara möhkəm həkk 
olunan aktual ictimai-fəlsəfi mətləbləri daha uğurla təqdim 
etməklə mətn axarına da assosiativ çarpazlıq, emosional 
çoşqunluq yaradır, nizamlı ifadə qəliblərində antonim sözlər 
varlığı fəal anlamağa, duyub-düşünməyə vadar edən üslubi 
vasitə səlahiyyətinə yiyələnir. 
Aşıq Ələsgərin poeziyasında antonimlərlə fəal həyat 
mövqeyi, haqqa çağırış və təkid ruhu aşkarlanır, qarşılaşdır-
ma qütbləri müəyyən bədii mətləbin təlqininə səmtləşdir-
məklə şeirin ümumi semantik-üslubi çəkisinə sanbal gətirir, 
antonim qoşalıqlar xüsusi funksional siqlət qazanır. Vahid 
məna əlaqələrində kəsişən ən mənalı sözlər güclü məntiqi və 
emosional ekspressivlik doğurur, misralar təkidli təsdiq və 
qətilik ruhu ilə sanballaşır, poetik fikir yığcam və emosional 
tezislər kimi səslənir. Ekpressiv qarşılaşdırma yaddaşı 
hərəkətə gətirir və həyat həqiqətləri obrazlı müqayisə, 
qarşılaşdırma yolu ilə ifadə olunur. 
Ölləm bu dərd ilə, mən dirilmərəm, 
Çalıb zülfün kimi say ilan məni (8, 174) 
Canım qurban olsun belə bir dosta, 

---

 
 
244 
 
Mərtəbəsi hündür, nəfsi şikəstə (8, 52) 
Şöləsi aləmi eylər münəvvər 
Zahir deyil, özü pünhan qalıbdı (8, 83) 
Hər kəs istər qanlı aşıq dərdini 
Axtarsın dayazı, gəzsin dərini (8, 107) 
Antonimlər Aşıq Ələsgər şeirində bütün üslubu 
potensialı ilə işə düşür, zəngin duyum və düşüncə pano-
raminin əsas cizgilərini əks etdirir. Təzad düşüncələrinin 
aparıcı mövqe tutduğu şeirlərində antonimlər həm də arxi-
tektonik vasitə kimi şeirin strukturunun kamilliyində, poetik 
düşüncələri mükəmməl deyim qəliblərində verilməsində 
yaxından iştirak edir, bədii memarlıq əhəmiyyəti qazanır. 

---

 
 
245 
 
FRAZEOLOGİZMLƏRİN FİKRİ-HİSSİ VÜSƏTİ,  
CANLI ÜNSİYYƏT KOLORİTİ 
 
Aşıq Ələsgər fenomeni bir də ona görə əlamətdardır 
ki, o, Azərbaycan aşıq poeziyasının dili və üslubu, bütövlük-
də onun deyim formalarının təkamülü baxımından da yük-
səkdə dayanır. Aşıq Ələsgər şeiri poeziyamızın ən yaxşı 
ənənələri, təcrübələri, qədim və yaxın keçmişi ilə dərin 
daxili, üzvi təmasda xüsusi estetik səviyyə və səciyyə kəsb 
etməsi əlamətdar hadisədir. Sözün poetik əhatə dairəsinin 
genişləndirilməsindəki səyləri, onun estetik gözəlliklərini 
fərdi yaradıcılığında təsdiq etməsi ədəbiyyatımız tarixində 
xüsusi və təkrarolunmaz səhifədir. Poeziyanın qızıl qanunla-
rı ilə yoğrulmuş şeirləri öz sanbalı lirik intonasiyası, səs-söz 
düzümü, poetik frazeologiyası, ahəngdarlığı ilə dinləyicini 
heyrətləndirir. Bütün məqamlarda onun şeir dili zərif və 
gözəldir. Fikirləri müdrik və sanbalıdır. Dil səciyyəsi 
yaradıcılığının ümumu ruhu və motivlərindən ayrılmazdır. 
Çünki Aşıq Ələsgərin poeziya dili ciddi yaradıcılıq kəşfi 
səviyyəsinə yüksəlmişdir. 
Ustad sənətkar xalq dilinin hikmət xəzinəsinin bütün 
güşələrinə nüfuz etmişdir. Onun bədii dil fəalliyyətində sözə 
əlavə bədii məna ağırlığı vermək, ifadələri xüsusi emosiya 
yükü ilə sanballaşdırmaq aparıcıdır. Aşıq Ələsgər yaradıcılı-
ğı bütün dil səviyyələrində olduğu kimi, milli ifadə vasitələ-
rinin seçilmə texnikası ilə də diqqəti cəlb edir. Frazeoloji va-
hidlərin təbii bədii biçimləri ilə şeir dilini təravətləndirmək, 
onları bütün hissi çalarları ilə qavramaq, daxili ekspressiya-
sını üzə çıxarmaq Aşıq Ələsgərin ifadə seçmə duyğusu üçün 

---

 
 
246 
 
olduqca xarakterikdir. Uğurlu yararlanma hər bir frazeoloji 
söz birləşməsini bədii boya səviyyəsinə qaldırır. Düzgün 
ifadə seçimi sənətkarlıq qüdrətini təmin edən üslubi qüdrətə 
çevrilir. Bunun sayəsində bədii mündəricə ilə onun ifadə 
materialları arasında estetik müvazinət təmin olunur. 
Görkəmli sənətkarımızın ilhamlı poetik əməyinin 
məhsullarında qədim ənənələrlə bağlılıq, nümunəvi dəyər-
lərlə təmas olduqca diqqətçəkəndir. İdeya-poetik ənənələri, 
üslub-forma xüsusiyyətləri Aşıq Ələsgər təfəkkürünün po-
etik fəallığı nəticəsində yeni məcraya istiqamət almış, aydın 
poetik üslubu və bədii dilində dərhal seçilmişdir. Poetik 
əhval-ruhiyyənin özünəməxsusluğunu əyaniləşdirən dil sis-
temində onun fərdi məxsusi cizgiləri qabarıq sezilir. Dil və 
ifadə formalarının uğurlu davam və inkişaf etdirildiyi, dərin-
ləşdiyi aydın müşahidə olunur. Sınanmış ənənələrlə əlaqəsi-
ni dərinləşdirən Aşıq Ələsgər bu ənənəni zənginləşdirməyin, 
dil və ifadə imkanlarının yeni yollarını axtarıb tapmışdır. 
Məhz bu tapıntılar, bədii kəşflər Aşıq Ələsgərin bədii dili-
nin, poetik üslubunun əsas məğzidir. Poetik təhlil predmeti-
nə çevrilən hər bir frazeoloji vahid yetkin sənətkarlıq səviy-
yəsində dayanır və ona görə də qayğı və həyəcanların sözün 
yaddaşına köçürülməsinin stimuludur.  
Aşıq Ələsgər öz obrazlarının emosional mündəricə-
sini kamil ifadə üsulu ilə reallaşdırır. Onun əsas bədii qayəsi 
sözlərin yatımında, fikirlərin dərinliyində, hiss və duyğular-
ın çoşqunluğunda əks olunur. Aşıq Ələsgər dilinin səliqə-
sahmanı sistem yaratmış, bədii dil materiallarının, ritmində, 
ahəngindədir. Onun canlılığı və gözəlliyi danışıq dilinin söz 
sənətkarının üslubuna bəxş etdiyi xalq ruhu, xalq nəfəsidir. 

---

 
 
247 
 
Çünki Aşıq Ələsgər frazeologizmlə poetik fikir arasındakı 
uyarlıq həddini düzgün müəyyənləşdirir, onların təbii üslubi 
ahəngini yaradır: 
Ayrılıqdan ölüm yeydi, 
Həsrətin qəddimi əydi 
Nə dedim xətrinə dəydi, 
Üzün məndən niyə döndü (8, 264) 
Dövlət getdi, hörmət qalxdı aradan 
Qapımızdan dost ayağı kəsildi 
Çox qaçdım qəzadan, olmadı çara 
Bir vurmuşdu, bir də vurdu dübara 
Çinovliklər istədilər qurtara 
Dostlarım özümə yağı kəsildi (8, 98) 
Aşıq Ələsgərin şeirlərində ən çox işlənən obraz və 
ifadələr, ümummilli frazeoloji tərkiblər və ya onların 
sinonimləri, idiomlar və onların leksik ekvivalentləri bədii 
əyaniliyin qüvvətlənməsinə xidmət edir. Şeir dilində 
onlardan bir qismi standartlaşmış sözlər qrupuna daxil olsa 
da, mətnin bədii tərtibində elə üslubi fəallıq qazanırlar ki, 
bədii təfəkkürdə təravət faktoru kimi dəyərləndirilməyə 
layiq olur. Ənənəvi obrazlar sistemi, ümumişlək sözlər Aşıq 
Ələsgərin dilində həmişə gözlənilməz bədii məqamlarda, 
məna çalarlarında işlədilir. Həyati faktlarla bağlı obrazların 
işlənməmiş saysız-hesabsız çalarları, frazeologizmlərin bu 
istiqamətdə potensial imkanları hüdudsuzdur. Buna görə də 
onların hər birinin Aşıq Ələsgər dilində bakir görünməsi də 
mövcud linqvistik materialları bədii mətnə daxil etmə 
ustalığı ilə bilavasitə bağlıdır və sənətkarlıq səviyyəsini 
xüsusi dəqiq və sərrastlıqla əks etdirir. 

---

 
 
248 
 
Ələsgər dəstini üzmə məndən 
İstə mətləbini sahib-zamandan 
Məhəmməd ümməti çıxmaz zindanda 
Ta ki, Ağan Zülfüqarı çəkməyi (8, 57) 
Gördüm gözəlliyin bizə bəllidir 
Qaş oynadır, xəstə könlüm güldürür, 
İşvəyi nazıyla adam öldürür. 
Qəmzəsində nahaq qanlar dolanır (8, 65) 
Bəzirgansan yolun kəsər 
Yağı, gözlə, gözlə sən 
Əridibdir ürəyimdən 
Yağı, gözlə, gözlə sən (8, 197) 
“Dəstini üzmə daməndən” idiomu əslində “əl 
mənim, ətək sənin” deyimindən gəlir. “Əl” və “ətək” sözləri 
“dəst” və “damən” alınmaları ilə əvəzlənmişdir ki, bu üslubi 
əməliyyatda mətn quruculuğuna şüurlu münasibət özünü 
göstərir. “Dəst” və “damən” eyni misrada alliterasiya yarat-
dığı kimi, “damən” sözü həm də “zaman” və “zindan” söz-
ləri ilə qafiyə mövqeyində dayanır. Deməli, Aşıq Ələsgər 
ümumxalq frazeologiyasından yaradıcılıqla bəhrələnmənin 
bariz nümunəsini göstərmişdir.  
Mövcud söz və ifadədən yaradıcı istifadə prosesində 
dilin daxili qanunauyğunluqları müstəsna rol oynayır. 
Məlum modellərə istinadən əmələ gələn yeni ifadələr 
əslində ilkin linqvistik vahidlərin semantik-struktur bazası 
üzərində anlaşılır. Söz işlətmədə avtomatizmdən qaçmaq 
şeir dilinin əsas atributlarındandır və burada yaradıcılıq 
qabiliyyətindən asılı olaraq hər müəllif nitq prosesində dildə 
hazır şəkildə mövcud olan leksik, frazeoloji vahidlərin 

---

 
 
249 
 
avtomatik istifadəsindən yayınmaqla novatorcasına hərəkət 
edir. Dilin virtual – gizli işarələri fəal nitq işarələrinə çevril-
məklə fərdi üslubi cizgilərin müəyyənləşməsi orijinal ifadə 
tərzi üçün stimula çevrilir. Dil ünsürlərinin real məna və 
funksiyaları aktuallaşdırma üsulunun nəticəsi olaraq meyda-
na çıxır. Aşağıdakı nümunədə də Aşıq ƏLəsgər qəlibləşmiş 
xalq ifadələri üzərində üslubi əməliyyat aparmış, donmuş 
ifadələrə yeni nəfəs verib onları hərəkətə gətirmişdir. 
Gəzən afatdan, bəladan 
Hifs eləsin Kərəm kanı (8, 214) 
Qalmayıb dünyada “mənəm” deyənlər 
Həzrət Süleymanın taxtına bax, bax (8, 48) 
“Allah səni xətadan-bəladan qorusun”, “Süleymana 
qalmayan dünya sənə də qalmaz” frazeoloji vahidləri bu cür 
aktuallaşdırmaqla müəllif ifadə yeknəsəqliyini aradan 
qaldırmış, yüksək sənət meyarlarına cavab verən üslubi 
yolla getmişdir. Frazeoloji dil faktlarının bu cür dəyişdiril-
məsi tamam yeni psixoloji təfərrüatı emosionallaşdrımaq 
məqsədi izləyir. Hər iki şeir fraqmenti aktuallaşdırılmış fra-
zeologizmin daxili ekspressivliyi üzərində qurulmuşdur. Bu 
üsul deyimin daxili mahiyyətində incə poetik təfərrüat 
ştrixləri əmələ gətirir, sənətkar qüdrətinin təzahür qaynağına 
çevrilir ki, bu da poetik mənalandırma duyğusu güclü olan 
sənətkarlara məxsus məziyyətdir. 
“Aşıq Ələsgər böyük bir talantdır”  (28, 172)  
Bu istedadın sayəsində klassik poeziyamızın, şifahi 
xalq ədəbiyyatımızın müəllifdən-müəllifə, əsərdən-əsərə 
keçən onlarla obrazları görkəmli sənətkar tərəfindən təzələn-
ir. Gül, bülbül, Yusif, Züleyxa, Məcnun, Leyli kimi ənənəvi 

---

 
 
250 
 
obrazlar tamamilə yeni bədii ovqatın, yeni hiss və 
duyğuların ifadəsinə çevrilir. Bədii məntiq, orijinal mətn 
mühiti köhnəlmiş, klişe və trafaret şəklinə keçmiş ifadələr 
tamamilə yeni, təravət saçan poetik münasibətlərin təzahürü 
olmaq səlahiyyəti qazanır. Aşıq Ələsgər şeirlərinin fikir və 
duyğu novatorluğu müqəyyəd obrazlara yeni nəfəs bəxş 
edir, bu söz-obrazlar, frazeoloji, ifadələr qeyri-adi bir 
gözəlliklə qavranıdır. İdeya və hissiyyat təravəti ənənəvi 
frazeoloji dil materialları yeni bədii həyata qovuşdurur. Bu 
səpkili ifadələr, obrazlar geniş miqyaslı poetik təəssüratlar 
fonunda sanki yenidən doğulur, orjinal poetik-fəlsəfi 
məzmun ənənəvi ifadə qəliblərində də yeni görünür. Dolğun 
və zəngin hissləri özündə cəmləşdirə bildiyi üçün köhnə 
obrazlar, qəlibləşmiş ifadələr, demək olar ki, arxaik təsir 
bağışlamır. 
Dost yolunda başın qoyub 
Düşmanım canın üzən 
Yoxsulların əlin tutan 
Ac doyuran, əysik düzən 
Aynalı, berdanqa, süzən, 
Berdanqaya nabələdəm 
Aynalı beş qan eləyib (8, 217) 
 
Öldür xaki-payında 
Əllərin batsın qanıma 
Bəlkə intizar getməyim 
Mən bu dünyadan, Şapəri (8, 248) 
 
Mərd iyidin məclisindən 

---

 
 
251 
 
Aşıq gəlir, at aparır 
Tər tökür, zəhmət çəkir 
Açır hər büsat aparır (8, 205) 
Aşıq Ələsgərin yaradıcılığı onun bənzərsiz poetik tə-
fəkkürünün, zəngin dünyagörüşünün bədii ensiklopediyası-
dır və bu dünyagörüşü bədii dilində tam gücü və dolğunluğu 
ilə öz əksini tapmışdır. Onun poetik dili son dərəcə ruhayat-
andır. Bu dil o qədər cilalıdır ki, fikri lay-lay açır, dərin 
düşüncələri qat-qat oxucunun şüurunda xüsusi çevikliklə 
canlanır. Burada hər söz pardaqlanır, şairənəliyini, 
sadəliyini, müdrikliyini ləngərli ritm və intonasiyası ilə 
nümayiş etdirir. Aforizm səciyyəli hökmləri birbaşa qana 
keçir, iliyə işləyir. 
Aşıq Ələsgərin ensiklopedik zəkası poeziya dilinə 
yeni ruh gətirdi. Onun mükəmməl dil sənətkarlığı, sehrli 
poetik üslubu dahi ərəb mütəfəkkiri Cibran Xəlil Cibranın 
belə bir fikrinin təsdiqi kimi heyrət doğurdu: “Xalqı 
dirçəldən ən böyük qüvvələrdən biri – şair sözüdür. Şair 
dilin həm atası, həm də anasıdır. Əsil şair – dili yaradandır, 
təqlidçi isə - o dilin kəfən toxuyanı və qəbir qazanıdır”. (27) 
Aşıq Ələsgərin bədii dil yaradıcılığı, üslubi fədakarlığı, 
onun poeziya aləminə gətirdiyi yeni poetik nəfəs bitib-
tükənməyən ilhamının nəticəsi olaraq meydana çıxdı. Onun 
bədii dil keyfiyyəti təkcə quruluş baxımından yox, lirik 
təhkiyə arxasındakı düşündürücü, əhatəli məzmun ilə özünü 
doğruldur. Onun yaradıcılıq aləmi, poetik təcrübəsi bədii dil 
orijinallığında da yüksək estetik təsir bağışlayır. 
Canlı ünsiyyət frazeologiyasının Aşıq Ələsgər 
şeirinə güclü nüfuzu bədii düşüncə siqlətinə, poetik ovqatın 

---

 
 
252 
 
aydınlığına, şeirin üslubi-mədəni səviyyəsinə təsir göstərir, 
frazeoloji vahidlərdən istifadə səriştəsinin yetkinliyini 
nümayiş etdirir. Bu, canlı xalq danışıq dilinə, onun 
təbiiliyinə, daxili poetik potensialına inamın təzahürüdür. 
Xalq dilinin dərinliklərindən gələn bu linqvistik materiallar 
Aşıq Ələsgərin təbii deyim tərzinin ilkinliyinə qayıdış 
mövqeyindən vüsət almışdır: 
Hərcayıya aşna olma, 
Namərdə bel bağlama 
Müxənnət qatar aşına 
Ağı, gözlə, gözlə sən (8, 197) 
 
Ələsgər də nazlı yara qul ola, 
Yanıb cismi ataşına kül ola, 
Canı çıxar dərd ürəkdə bol ola  
Qəm qalxıb başından aşa dayanmaz. (8, 62) 
 
Aşıq Ələsgərəm zari-dil, xəstə, 
Gözüm yolda qaldı, qulağım səsdə 
Bur gəliş gələrəm anlamaz dosta 
Dəyməmiş tökülər kalı, Məhəmməd (8, 291) 
Aşıq Ələsgərin yaradıcılıq laboratoriyasında uluları-
mızın yaratdığı misilsiz frazeoloji dil sərvətlərini şeirin dil 
sisteminə sənətkarlıqla daxil etmə orijinal ekspressiya mən-
bəyinə həssaslıqdan irəli gəlir. Frazeoloji materialların ob-
razlılıq cizgiləri digər leksik vahidlərlə üslubi təmasda, söz 
əhatəsində rəngarəng poetik qənaətlərin uğurlu ifadə vasitə-
sidir. Aşıq Ələsgər frazeologizmlərlə emosional mühakimə 
tərzinə fəallıq gətirir, onlar şeiri fikir və məzmununca, 

---

 
 
253 
 
forma və üslub cəhətdən zənginləşdirdiyi kimi, lirik 
təəssüratı da qabardır, emosional çalarları tündləşdirir, şeirin 
canlı dil üzərində qurulmasında fəal üslubi başlanğıc rolunu 
oynayır. 
Kamil ovçu ölməyincə usanmaz, 
Əldən qoymaz belə sərxoş maralı (8, 97) 
Ağa olan qulun salmaz nəzərdən, 
Salma nəzərindən, ay ağa, məni (8, 183) 
Aşıq Ələsgər özünə qədərki poetik dilimizin 
çoxəsrlik təcrübəsindən, zəngin ağız ədəbiyyatının ruhunu 
özündə hifs edən canlı danışıq dilindən-bu iki möhtəşəm 
qaynaqdan yüksək sənətkarlıqla yararlanmış, xüsusi örnək 
və yaradıcılıq məktəbi səviyyəsi kəsb etmişdir. Belə bir key-
fiyyət həddinə yiyələnməyin bünövrəsində sadəliklə xəlqi-
liyin çulğalaşması, xalq ruhuna, xalq təfəkkürünə bağlılığı 
dayanır. Xalq danışıq dilinin çevik ifadə imkanlarını səfər-
bər etmə bacarığı ilə, dilimizin bütün linqvistik potensialını 
hərəkətə gətirməklə ulu sənətkar xalqın qəlbinin dərinliklər-
indən qopub gələn həyəcanların, zehniyyətində əks olunan 
müdrik düşüncələrin tərcümanına çevrildi və ümumxalq mə-
həbbəti qazandı. 
Obrazyaratma tipologiyası məcazi sözlərə yaxın 
olduğu üçün poetik məzmun zənginliyi frazeoloji birləşmə-
lərə də xasdır. Buna görə də məcazlaşmağa məruz qalmış 
poetik leksik vahidlər kimi frazeoloji vahidlər də Aşıq 
Ələsgər şeir dilinin ən kamil üslubi faktlarındandır. Onun 
dilindəki frazeologizmlərin kəmiyyət üstünlüyü və işlənmə 
tezliyi müəyyən psixoloji-linqvistik hadisələrə aydınlıq 
gətirmək üçün çox vacib dil faktlarıdır. Frazeoloji vahidlərin 

---

 
 
254 
 
yaratdığı üslubi sanbal, poetik ovqat Aşıq Ələsgər şeir 
mətnində qabarıq formalarda özünü təzahür etdirir. Poetik 
aforizmlər, dərin xalq hikməti frazeoloji dil materiallarının 
yaratdığı bədii ovqat üzərində dayanır, dilimizin milli ruhu 
bu sabit söz birləşmələrin zənginliklərində əks olunur. Aşıq 
Ələsgər şeiri frazeoloji dil faktlarında təzahür edən semantik 
dərinlikdən üslubi dəyərlər və ifadəlilik ləyaqəti əxs 
etmişdir. 
Söynalı başını qoydu yolunda 
Hüseyn pəl vurdu, Həsən qoymadı 
Fələk Ələsgər tək oda salmasın 
Nə naxoşu belə, nə sağı belə (172) 
Açıldı niqabın ay qabağından 
Aldı başdan ağlı, kamalı, Xurşid (8, 43) 
Aşıq Ələsgərin dilində frazeologizmlərin sənət 
ölçüləri estetik hadisədir və bədii dil sənətkarlığını, təbiidir 
ki, onu dialektik poetik təfəkkür aktı kimi götürüb dəyərlən-
dirmək lazımdır. Onun dilində estetik kateqoriya sxeminə 
daxil olan bütün frazeoloji vahidlər orijinal üslubun 
formalaşdırılmasının iştirakçısı kimi olduqca fəaldır. Zəngin 
lüğət fondundan istifadə bacarığı, bədii və fəlsəfi ümumiləş-
dirmə ustalığı, dilin oynaqlığına həssas münasibət Aşıq 
Ələsgərin poetik dilində keyfiyyət həddində özünü əks et-
dirir. Onun poetik təfəkkür sistemi başdan-başa bədii mən-
tiqə, xəlqi deyim tərzinin zənginləşdirilməsinə yönəldilir. 
Əslində Aşıq Ələsgər poeziyasının şöhrət və qüdrəti, poetik 
fikirlərinin bünövrəsi, estetik ruhu bilavasitə dilə borcludur. 
Aşıq Ələsgərin müdriklik ruporu, dərin poetik-üslubi gözəl-
liklərinin canı onun bənzərsiz dilidir. Aşıq Ələsgər şeirinin 

---

 
 
255 
 
fəlsəfəsinin əsasında ehtiraslı bədii söz, milli frazeologiya, 
lakonik və poetik mündəricəli dil dayanır. 
“Aşıq Ələsgər şeiri bütün ozan-aşıq şeirimizin 
zirvəsidir. Əsrlərin arxasından süzülüb gələn xalq şeiri, xalq 
müdrikliyi, xalq dilinin saflığı, büllurluğu Aşıq Ələsgər 
şeirində cəmləşmişdir... Aşıq Ələsgərin şeiri təpədən-dırna-
ğa həyatın özüdür. Ələsgər şeirini yaşadan da bu cəhətdir” 
(36, 74-75). Aşıq Ələsgərin dili Azərbaycan dilinin gözəl-
liyidir və öz təntənəsi, təbiiliyi, dəbdəbəsi və səmimiyyəti 
ilə gözəlliyin dilidir. Aşıq Ələsgərin şeiri ilk öncə dilin 
şeiriyyətidir və şeiriyyətin dilidir. Bu dilin sanbalı ondadır 
ki, o, dərin fəlsəfi fikirlərlə müdriklik və zəngin bədii qayə 
ilə həyati mətləblərlə, estetik gözəlliklərlə yüklüdür. Aşıq 
Ələsgərin dili onun əbədiyaşar söz sənətini əsrdən-əsrlərə, 
zamandan-zamanlara və nəsildən-nəsillərə çatdıran qol-
qanaddır. Aşıq Ələsgər sözünün kəsəri bir də ondadır ki, 
onun əsasında xalqın mənəviyyatına güzgü tutan, xalqın dü-
şüncə tərzinin əks-sədası olan dərin xalq hikmətli frazeoloji 
dil materialı dayanır. Bu, sənətkarın obrazlı düşüncəsini mil-
li kökə bağlayır. Bədiiliyin əsas məziyyətləri öz ifadəsini 
frazeologizmlərdə tapır: 
Ələsgərəm, hər elmdən halıyam, 
Dedim: Sən təbibsən, mən yaralıyam, 
Dedi: nişanlıyam, özgə malıyam, 
Sındı qol-qanadım yanıma düşdü (8, 72) 
 
Gözləri canımı alır, 
Afəti-dövrandı, nədi? 
Hüridirmi, pəridirmi, 

---

 
 
256 
 
Mələkdi, qılmandı, nədi? 
 
Çərşənbə günündə çeşmə başında, 
Gözüm bir ala göz xanıma düşdü (8, 72) 
“Sındı qol qanadım yanıma düşdü” misralarında 
Aşıq Ələsgər “qol-qanadım” komponentinin işləndiyi iki 
frazeoloji vahidi böyük ustalıqla birləşdirmişdir: “Qol-
qanadım sındı”, “Qol-qanadım yanıma düşdü”. 
Xalq dilinin nəfəsi Aşıq Ələsgər poeziyasının maya-
sındadır. Varlığı obrazlı görüm, duyum və deyim təravəti ilə 
vəhdətdə, obrazlı düşüncə özünəməxsusluğu ifadə tərzində, 
sanballı mündəricə ritm və misra strukturlarının kamilliyin-
də estetikləşir. İfadə orijinallığı, emosional təravət və məh-
rəmanə intonasiya Aşıq Ələsgər poeziyasının ən ləyaqətli 
tərəfidir. Zəngin daxili pafosla müşaiyət olunan Aşıq 
Ələsgər şeirləri dil sərrastlığı sayəsində emosional və canlı 
poetik cizgilərlə zəngindir. Bu faktor şeirlərdə əhval-ruhiy-
yəni, səmimiyyəti ilıq nəfəslə isidir. Lirik qəhrəman ruhu və 
intellekti etibarilə dərinlik və ağırlıq qazanır. Forma və 
poetik quruluş bədii mətləbin sürətli qavrayışına zəmin 
hazırlayır. Aşıq Ələsgər şeirlərində poetik məna, mündəricə-
nin daxili güşələri nə qədər geniş və dərindirsə, onların zahi-
ri forması da mühakimə şairənəliyinin, duyğu təravətliliyi-
nin əvəzolunmaz detallarıdır, bəyənimli cizgiləri, xoş təsir 
oyadan işarələridir. 
Aşıq Ələsgərin dilində bədii mətnə yol tapan 
frazeoloji vahidlər müfəssəl poetik fikir ifadə etmək 
vasitəsidir, incə müşahidələrin, səmimi hisslərin dəqqi 
poetik detallarıdır. Ulu sənətkarın ilhamlı sinəsindən qopub 

---

 
 
257 
 
gələn sənət inciləri ona görə möhtəşəm və uzun ömürlüdür 
ki, onda gerçəkliyin təkrarolunmaz həqiqətləri, dövrün real-
lıqları, dinamikası, insan qəlbinin sarsıntı və həyəcanları 
yüksək dil sənətkarlığı ilə əks olunmuşdur və Aşıq Ələsgər 
frazeologizmlərin üslubi istiqamətini müəyyənləşdirərkən 
onun yaradıcılıq məharəti, sənətkar təxəyyülünün hüdudları, 
istedad dərəcəsi bütün dolğunluğu ilə ləyaqət həddinə çatır. 
Dahi söz ustadının böyük yaradıcılıq diapozonu heyrət 
doğurur: 
Eşq ucundan tapdı xətalar məni, 
Qul deyə Həbəşdə satalar məni, 
Qoyub top ağzına atalar məni, 
Bəlkə canım bu azarı çəkməyə (8, 57) 
 
Arpadan, buğdadan çıxmışdı əlim, 
Zəhmət çəkdim, dedim bir az darı olsun 
Yolmanı yolmaqdan qırıldı belim. 
Bundan gələn gəlir zəhrimar olsun (8, 303) 
Ələsgərin toy işi var əlində 
İşi təhər tapıb Göyçə elində (8, 63) 
 
Aşıq Ələsgər lirikasının dilinə məxsus təravətli ciz-
giləri əks etdirən şeirlərdə ifadə olunan hiss və düşüncələr, 
dərin fəlsəfi mühakimələr üslubun təbiiliyindən hasil olur. 
Bu əsərlərin dilində heç bir soyuq sözə, cansız ifadəyə, mü-
cərrəd mühakiməyə rast gəlinmir. Burada canlandırılan 
bütün duyğu və mühakimələr emosional zəmində obrazlılıq 
qazanır. Söz ilə obrazın təkrarolunmaz vəhdətini Aşıq 
Ələsgərin bənzərsiz yaradıcılığı özündə əxz edir. 

---

 
 
258 
 
Aşıq Ələsgər üslubunun aşıladığı səmimi duyğular, 
müdrik fikirlər, rəngarəng poetik təfərrüatlar canlı danışıq – 
ünsiyyət dili, təbii və mənalı təsvir üzərində qərar tutur. 
Aşıq poeziyası üçün xarakterik olan, doğma və səmimi 
obrazların təzə və emosional çalarlarını məhz bu dilin fraze-
ologiyasının təravətində görüb duyuruq. Frazeoloji ifadələr 
sayəsində onun hər bir misrası səmimi lirik həyəcanın, lirik 
təəssüratın yığcam və lakonik ifadəsidir. 
Hissi zənginlik və dolğunluq, məzmunlu və tutumlu 
poetik anlayışların mənalandırılması, poetik əlvanlıq Aşıq 
Ələsgərin frazeoloji ifadə duyumundan, söz işlətmə səriştə-
sindən qaynaqlanır. Dil novatorluğunun birbaşa nəticəsidir 
ki, ənənəvi mövzular, şeirdən-şeirə, müəllifdən-müəllifə 
keçən obrazlar da yeni bir qüvvə ilə səslənir. Bu da Aşıq 
Ələsgər poeziyasının həyati və poetik gücünün təsdiqi kimi 
əhəmiyyətlidir. Frazeologizmlər bədii söz həyəcanı doğurub 
estetik yetkinliyin həlledici əlamətlərini üzə çıxarır. Fraze-
oloji vahidlər şeirin bədii-estetik hüdudlarını genişləndirir, 
müəllifin poetik düşüncəsindən qaynaqlanan xalq ruhu 
hakim mövqeyə malik olur. 
Qiblənüma məhəbbəti dilbərin, 
Meyli bizdən qeyri-yana dönübdü (8, 68) 
Getmə göz önündən, ay Şəkər xanım, 
Könül mayıl olub o qələm qaşa 
Gəl əyləş məclisdə sən mənim canım 
Mən saz çalım, sən də eylə tamaşa (8, 82) 
 
Nadansan, qanmazsan xeyir-şərini, 
Təzə oxuyuram xoş dəftərini, 

---

 
 
259 
 
Tanı adamını, bil müştərini, 
Qarğı mizraq qıl çuvalda sığışmaz (8, 295) 
Aşıq Ələsgərin şeir dili daha çox mövzularından, 
şeirlərinin fikir və məzmunundan irəli gələn keyfiyyətlərlə 
şərtlənir. Daha çox emosional mühakimə tərzinə, dərin 
fəlsəfi mənaların poetik ifadəsinə malik olan müəllifin 
şeirləri həm forma, üslub cəhətdən, həm də poetik əhval-ru-
hiyyəcə bədii dildə öz fərdi keyfiyyətlərini, əsl yaradıcılıq 
faktorlarının zəruri tələblərini əks etdirmişdir. İfadə üsulları-
nın əlvanlığına nail olan Aşıq Ələsgər bu rəngarəngliklə 
lirik qəhrəmanın hissi-psixoloji aləmini, daxili dünyasını 
qabarıq formalarda canlandırmağa müvəffəq olmuşdur. 
Onun şeirində mətnin tərtibində iştirak edən hər bir fraze-
oloji vahid insan qəlbinin və təfəkkürünün müəyyən fikir və 
duyğularının daşıyıcısına çevrilir. Bu dil elementləri bədii 
qavrayış və poetik dərketmə vasitəsi olaraq həmçinin şeir 
yaradıcılığının əsas ləyaqət göstəricisi kimi diqqəti cəlb edir. 
Onun sənətkarlıq mədəniyyətinin əsas atributlarını nümayiş 
etdirir. Məsələn, onun satirik ruhlu “Mollalar” rədifli 
həcvində əsərin məzmununa, ideya istiqamətinə uyğun fra-
zeologizmlər sənətkarcasına işlədilmiş, predmet və ha-
disələrə poetik münasibət qabardılmışdır. 
Göyçəyə məlum olsun 
Yıxıb İranı mollalar 
Millətə göz açmağa 
Vermir amanı mollalar. 
 
İndi də əsabələrin 
İstər sürtə payına kir 

---

 
 
260 
 
Molladan gileyliyəm 
Dönüm əfəndi başına 
Əyləşir məclisində 
Söhbətim gəlmir xoşuna (8, 293) 
Göründüyü kimi, təsirli misralar, ekspressiv sətirlər 
frazeoloji dil vahidlərinin poetik cizgilərindən törəyir. 
Poetik mətnə cəlb olunan frazeoloji vahidlər dəqiq 
müşahidələri, səmimi hissləri ifadə etmək vasitəsinə çevrilir. 
Söz sənətkarının professional vərdişləri poetik detalları 
üslubi cəhətdən mənalı elemetlər səviyyəsinə çatdırılır. 
Aşıq Ələsgər dilin bütün bədii imkanlarını üzə 
çıxarmağı, poetizmlərlə adi məişət sözlərini yanaşı işlətmək-
lə onları sənətin sağlam özəyinə çevirməyi bacaran, şeirin 
ali ehtiyaclarını ödəyib onu zənginləşdirən söz ustadıdır. 
Şeirin estetik ehtiyaclarından irəli gələn söz işlətmə oriji-
nallığı onun bənzərsiz şeir nümunələrini fikri-emosional 
cəhətdən zənginləşdirir. Dil faktları ulu sənətkarın fərdi istə-
yinə istiqamətlənib bir-biri ilə əlaqələnirsə, yeni məna incə-
liyi yarada bilirsə, bütövlükdə mətnin özü estetikləşir, ali 
hiss və düşüncələr şairanə ifadə qəliblərində təzahür edir. 
Dil faktorları şeirlərin məzmun və fikir, hiss və 
düşüncə cəhətdən zənginliyini təmin edir və bütün hallarda 
poeziyanın estetik prinsipləri yüksək səviyyədə rəhbər 
tutulur. Aşıq Ələsgər sözünün emosiya və fikir tutumluluğu 
növündən asılı olmayaraq bütün şeirlərini gözəl və 
cazibədar, incə və sadə, mündəricə etibarilə dərin və vüsətli 
edir, lirik təəssüratlar aləmi, dinamik və emosional lirik 
təhkiyə xüsusi əzəmət kəsb edir. Gözəl dil dərin hikmətlərin, 

---

 
 
261 
 
müdrikliyin tərcümanına çevrilir. Yerinə düşən hər bir 
linqvistik vahid öz estetik miqyasını genişləndirir. 
Aşıq Ələsgərin sənət dili öz vüsəti və estetik təbiəti 
etibarilə olduqca zəngin poetik-üslubi meyllərlə səsləşir. Dil 
ünsürləri vəzn və qafiyə ünsürləri ilə o dərəcədə monolitlik 
təşkil edir ki, o, öz əks-sədasını oxucunun ehtizaza gələn 
duyğularında tapır. Fikir və duyğu üfuqləri genişləndikcə, 
məzmun da yeni poetik cizgilərə yiyələnir. 
Aşıq Ələsgərdə bədii mətn yaradıcılığı münasib dil 
materiallarının yığcam istifadəsindən, sərrast bədii boyalar-
dan, onların təsirli və qabarıq obrazlara çevrilməsindən baş-
layır. Buna görə də Aşıq Ələsgərin dili bədii kəşf və həqi-
qətlərin ən yetkin təzahür formasıdır və bu formanın 
yaranmasında frazeoloji vahidlər olduqca önəmlidir. 
Frazeoloji dil materiallarının bilavasitə iştirakı ilə 
yaranan, poetik əhvali-ruhiyyə, lirik mühakimə dərinliyi, 
bədii düşüncələrin şairanəliyi üslubi-semantik potensiallara 
xüsusi dinamizm verir. Onun dərin qatlarda olan ifadəlilik 
imkanları hərəkətə gətirilir, gizli qalan bədii cövhərini üzə 
çıxarır. Uğurlu mətn mühiti frazeologizmlərin semantik-üs-
lubi tutumunu genişləndirir və nümunəvi mətn zəminində 
cəlbedici poetik obrazların yaranmasına rəvac verir. Fraze-
oloji vahidlərin yaratdığı hiss-həyəcanların təravəti Aşıq 
Ələsgər şeirlərinin bəyənimli edilməsində misilsiz rol oyna-
yır. Dilimizin estetik incəliklərinə yaxından bələd olan ulu 
söz sərrafı hər bir əsərini məhz bu məziyyətləri ilə ana dili 
abidəsi səviyyəsinə qaldırmışdır: 
Sənin kimi mərd iyidin yolunda 
Qurbandı aşığın canı, Dəli Alı (8, 63) 

---

 
 
262 
 
Sərdara söz deməz, şaha baş əyməz  
Qüdrətdən səngərli qalalı dağlar (8, 59) 
Firqətindən saralıban salanam, 
İzin versən, yar başına dolanam (8, 95) 
Ələsgərin az ömrünü üz, Gilə 
Sona sənsən dəryalarda üzgilə (8, 160) 
Sözün bədii situasiyanın tələbindən irəli gələn 
konkret məna çalarını tuta bilmək bacarığı ilə Aşıq Ələsgər 
dilin bütün potensialını hərəkətə gətirir. Forma kamilliyinin 
siqlətli məzmuna uyğunluq xalq təfəkküründən, xalq 
dilindən mayalanır və mürəkkəb yaradıcılıq aktı kimi özünü 
göstərir. Mətndə güclü aksent yaratmaq, mətni koloritli 
emosional təsirə çevirmək əməliyyatı Aşıq Ələsgərin ilhamlı 
şeirinin, ilhamının ümumi ruhundan doğur. Bu ruh sözü 
cana gətirir, bunun nəticəsində adi həyati detallar qeyri-adi 
məzmunla qabarıq obraza keçir. 
Aşıq Ələsgər lirikasında əşya və hadisələrin müfəs-
səl poetik şərhi dil naxışlarının sərrastlığına söykənir. Poetik 
fikir siqləti mükəmməl dil və üslubla tamamlanır. Poetik 
fikir onu oxucuya çatdıran yaradıcı bədii dildən hasil olur. 
Mündəricə dolğunluğu söz axtarıcılığının səmərəli tapın-
tıları ilə yeni-yeni üslubi cizgilərlə gözəlləşir. Poetik fikir 
aydınlığı, incə lirizm, zərif və kövrək hisslər uğurlu dil və 
ifadə qəliblərində bəyənimli olur. Dilə xüsusi həssaslığının 
bilavasitə nəticəsidir ki, Aşıq Ələsgər üslubunun estetik 
çalarları, gözəllik əlamətləri olduqca aydın və qabarıqdır. 
Azərbaycan şeir mədəniyyətinin, xüsusən zəngin 
aşıq şeirinin uğurları ilə xalq obrazlı təfəkkürünün sintezi 
Aşıq Ələsgər dilində bütün detalları ilə göz oxşayır. Bu dilin 

---

 
 
263 
 
səciyyəvi üslub təmayülündə hisslərin dramatik kəskinliyi, 
obrazlı fikir genişliyi, assosiativ təəssürat bolluğu məxsusi 
poetik cizgilər kimi meydana çıxır. Bu məziyyətlər dahi 
şairə dövrünün poetik təfəkkür mədəniyyəti səviyyəsində 
yuxarı qaldırır, poeziyamızda Aşıq Ələsgər zirvəsi yaranır. 
Frazeoloji vahidlərin daxili məzmununda mövcud 
olan obrazlılığın müəyyən cizgiləri misralara əlavə 
müdriklik çalarları qatır, lirik vüsət çox asanlıqla semantik 
cəhətdən tutumlu hala keçir. Misrada, bənddə, hətta bütöv 
şeirdə ifadə olunan psixoloji vəziyyətə, poetik düşüncələrə 
yeni ovqat bəxş edilir. Frazeoloji ifadələrin poetik-üslubi 
impulsları bədii şəraitə uyğun təzələnmə prosesi keçirir. 
Aşıq Ələsgərin frazeologizmlərə intensiv müraciətlərinin 
arxasında obrazlar sistemini təravətləndirmək stixiyasını 
görmək çətin deyil. Dərhal hiss olunur ki, poetik qayənin 
nüvəsi frazeoloji ifadənin gücündə təmsil olunur. Şairin 
forma və strukturundakı fəallığı ilə frazeologizmlər mətnin 
məna tutumuna da təsir göstərir: 
Əsli-Kərəm kimi mən oda yandım, 
Eşqə düşdüm, öz canımdan usandım, 
Bir mürvətin atəşinə qalandım 
Bir soruşan yoxdu əhvalım mənim 
Ələsgərəm doğru yoldan azmaram  
Hərcayı gözələ tərif yazmaram, 
Yüz il keçsə, əlim səndən üzmərəm, 
Çəksələr dilimdən dara, Bəyistan (8, 51) 
Bir saat camalın görməsəm ölləm 
Görsəmdə yanaram oda Bəyistan (8, 51) 
Əyri telli, yaşıl başlı sonasan, 

---

 
 
264 
 
Qoyma sinəm üstə köz, qadan alım (8, 102) 
Aşıq Ələsgər şeiri Azərbaycan, daha dəqiq desək 
şərq poeziyasının poetik-üslubi əsasları üzərində 
bərqərardır. Hikmətli söz ustadı kimi o, klassik şərq poezi-
yasında çox geniş istifadə edilən bədii ifadə vasitələrinə 
dönə-dönə müraciət etmişdir. Yararlandığı poetik kateqori-
yaların incəliklərini bütün təfərrüatı üzə çıxara bilmək iqti-
darındadır. Şərq poetik kateqoriyalarının Aşıq Ələsgər 
şeirlərində geniş vüsət olması onun söz ehtiyatını, üslubi ka-
milliyini daha da zənginləşdirmişdir. Məsələn, hikmətamiz 
söz səlahiyyəti qazanan, zərbül-məsəl siqlətinə yiyələnən 
ifadələr, misra və bəndlər Aşıq Ələsgərin şeirlərinin sanbal-
ında xüsusi rol oynayır. “İrsəlul – məsəl və ya təmsil” adla-
nan bədii ifadə vasitəsi Aşıq Ələsgər bədii sözünün gözəlli-
yinə, semantik dolğunluğuna səbəb olur. Xaqani, Nizami, 
Nəsimi, Füzuli kimi söz nəhənglərinin dilinin bəzəyinə çev-
rilən bu bədii ifadə tərzi Aşıq Ələsgərin sənət dilində yüksək 
intellektual obrazlarla, müdrik düşüncə ilə, siqlətli məz-
munla zənginləşmişdir. Bu, Şərq ədəbiyyatının sənətkarlıq 
və poetikası ilə məşğul olan tədqiqatçıların da nəzərindən 
yayınmamışdır. “Klassik Şərq poetikası” əsərinin müəllifi 
Mahirə Quliyevanın qeyd etdiyi kimi, “Böyük el nəğməkarı 
Aşıq Ələsgərin “Yaxşıdı”, “Görmədim” qoşmaları bu sənətə 
gözəl nümunədir: 
Arif olan gəlin sizə söyləyim, 
İyid sözü mərd-mərdana yaxşıdı 
Kişi gərək dediyindən dönməsin, 
Bir qardan bir zənəna yaxşıdı.  
 

---

 
 
265 
 
Nəfs aldatdı, hər yetənə xan dedim, 
Bihudə kollara gülüstan dedim 
Əbəs yerə bivəfaya “can” dedim, 
Zəhmətin çox çəkdim, karın görmədim. 
Birinci qoşmanın son üç misrası, ikincinin dördüncü 
misrası hikmətamiz sözlər silsiləsindəndir”. (33, 72)  
Aşıq Ələsgərin yaradıcılığı timsalında aydın görünür 
ki, frazeoloji ifadə ana dilinin idiom qəliblərindən bəzən öz 
hüdudlarını aşır. Bədii situasiya və üslubi şərait frazeoloji 
novatorluğa yol açır. Üslubi ehtiyacdan doğan hikmətli söz 
qəlibləri bədii tapıntı – aforizm səlahiyyətinə yiyələnir. Afo-
rizmləri ilə Aşıq Ələsgər şeirə şirinlik gətirir, şeir dilində 
möhtəşəm təsir qüvvəsi əmələ gəlir. Atalar sözlərinə, 
zərbül-məsəllərə bənzər ifadələrin meydana gəlməsi Aşıq 
Ələsgərin şeirlərində tez-tez təsadüf olunur. Atalar sözlərinə 
uyğun gələn bu cür ifadələr – sentensiyalar quruluş-struktur 
cəhətdən frazeoloji vahidlərə uyğun olduğu üçün ümumxalq 
malına keçmişlər. Aşıq Ələsgərin dilində aforimzlər 
müəyyən anlayış, psixoloji məqam və emosional ovqatla 
bağlı ümumiləşdirilmiş hökm ifadə edir. Aşıq Ələsgərin 
dilində frazeoloji novatorluq şeirin həm forma gözəlliyi, 
həm də ifadə olunan fikrin obyektinə müdrik münasibət bir-
birini tamamlayır. Aşıq ƏLəsgərə məxsus olan fərdi afo-
rizmlər, hikmətli ifadələr məzmun dolğunluğu, fikir genişli-
yi, ifadə siqləti ilə diqqət çəkir. İntellektual obrazlarla zən-
gin olan bu fərdi yaradıcılıq məhsulları bədii-estetik və emo-
sional kamillik nümunələridir. O da diqqətəlayiqdir ki, Aşıq 
Ələsgər poeziyasında bu poetik kateqoriya daimi səciyyə 
daşıyır. Dərin hikmətli fikirlər, fəlsəfi mühakimələr zəngin 

---

 
 
266 
 
təcrübənin təməli üzərində bərqərar olmuşdur və sistemli 
ifadə tərzi kimi bədii söz cəngavərinin bütün yaradıcılıq 
fəalliyyətini müşaiyət edir. Onlar Aşıq Ələsgərin şeir dilində 
ən mühüm gözəllik ünsürləri kimi müdriklik zəmini 
üzərində boy göstərir. 
Dost uzaq olmaqla, könül yad olmaz, 
Ölüncə qəlbində nişanəsi var (8, 117) 
Muşdan pələng olmaz, tülkülər aslan, 
Danalar meydanda kəl ola bilməz (8, 119) 
Qabiliyyətsiz, mərifətsiz qızların 
Yüzü bir dərdmənd dul ola bilməz (8, 119) 
Müxənnətdə səxa, nakəsdə kərəm 
Namərdin cibində pul ola bilməz (8, 8, 119) 
Ya dost olma, ya zəhmətdən incimə  
Dost yolunda boran, qar olacaqdır (8, 120) 
Dosta xain baxan kor olacaqdır (8, 120) 
Aşıq Ələsgər şeirinin emosional və rasional imkanla-
rı onun aydın və dərin təfəkkür tərzini və səviyyəsini nüma-
yiş etdirən dil mükəmməliyi ilə açılır. Üslubi kamilliklə 
şairin hikmət hazırlığının üzvi birliyi aforizm yaradıcılığına 
gətirib çıxarır. Onun üslubunda, ifadə tərzində ulu bir qayə 
vardır: yığcam şeir arxitektonikası, misra quruluşunun 
poetik modeli ilə bədii düşüncənin münasib deyim 
qəliblərinin vəhdətinə nail olmaq. Yüksək bədii-üslubi 
çəkiyə sahib olub bədii mətləblərin operativ şərhini xüsusi 
çevikliklə vermək. Duzlu ifadələrlə, yapışqanlı sözlərlə 
düşündürücü məzmunu, səmimi duyğuları dinləyicinin 
zehninə, qəlbinə həkk etmək. Deməli, Aşıq Ələsgər 

---

 
 
267 
 
poeziyasında bədii ifadə forması şeiriyyət faktoru ilə 
dəyərlidir, cazibədardır. 
Misralardakı bədii fikri, mündəricəni dinləyicinin şü-
uruna, hisslərinə yetirən dil faktlarını Aşıq Ələsgər canlı da-
nışıq – ünsiyyət dilindən mənimsəyərək obrazlarla zəngin-
ləşdirib təbiilik axarına salır, bədiiliklə naxışlayaraq poetik 
enerji potensialını fəallaşdırır. Daxili incəlikləri, fərdi ifadə 
vasitələri ilə zəngin olan Aşıq Ələsgər poeziyasının dili milli 
zəminlə bağlıdır və buna görə də onun bütün güşələrində, 
Azərbaycan xalqına məxsus mənəvi-əxlaqi dəyərlərin, 
mənəviyyatın vəhdət təşkil edən bədii mənzərəsi görünür. 
Haq meyi islama haram, buyurmuş, 
Qəm tüğyan eyləsə mey içmək olar 
Dostun məzəmməti adamı öldürür. 
Düşmənlə söyüşüb dalaşmaq olar 
İlqarın dalınca bir baş getməsin 
Onu bir qarpıza dəyişmək olar 
Göz gözə baxanda halım soruşa 
Aləm düşman olsa, görüşmək olar (8, 121) 
“Az kəlmə ilə çox fikir söyləmək, canlı və təsirli, 
şairanə səhnələr təsvir etmək istedadlı Ələsgərin lirikasını 
daha da zənginləşdirir”. (28, 176) Lirizmin zənginliyi, hiss 
və duyğulardakı coşqunluq dilin təbiiliyindən mayalanır. 
Lakoniklik Aşıq Ələsgərə məxsus bədii nitq mədəniyyətinin 
spesifik cəhətlərini büruzə verir, onun üslubi keyfiyyət təka-
mülünün bünövrəsində sərrast deyim üsullarının sintezi day-
anır. Yığcamlıq əsl poeziya meyarlarına sədaqətdən, əsl po-
etik təəsüratların təbiiliyindən başlanğıc götürür. Dərin bədii 
təəssürat mahiyyətcə formanı da – maksimum ifadə yığcam-

---

 
 
268 
 
lığını da tələb edir. Aşıq Ələsgər ilhamının məhsulu olan po-
etik nümunələrində məna zənginliyi deyim lakonizmindən 
təcridlə təsəvvürə gəlməzdir. Bu estetik keyfiyyət şeirlərin 
obrazlılıq, səmimiyyət və təbiilik kimi tələblərini maksi-
mum dərəcədə ödədiyi üçündür ki, Aşıq Ələsgər ənənəvi 
aşıq şeirinin qəlibləri dairəsində təravətli söz demək qüdrəti-
nə sahib olmuş, məzmunlu danışmaqla, ürəklərə asanlıqla 
yol tapmaq istidarını da nümayiş etdirə bilmişdir. 
Aşıq Ələsgər şeirlərindəki forma elementləri, deyim 
tərzi məzmunlu anlayışdır və bu, qüdrətli söz ustadının yara-
dıcılığında spesifik tərzdə meydana çıxır: məzmunun imkan 
verdiyi dərəcədə sözə qənaət meyarlarının bütün prinsiplərin 
diqqət mərkəzində saxlayır. Təsirləndirmək keyfiyyəti də 
məhz forma gözəlliyindən, forma bədiiliyindən nəşət edir. 
Bədii fikrin ahəngi, poetik ovqatın vüsəti özündə dərin 
məzmun ehtiva edən yığcam forma qəliblərindən güc alır. 
Namus qədri bilib namus gözləyən, 
İnsallah heç yerdə xəcalət olmaz (8, 123) 
Yüz il keçsə qohum səndə yad olmaz 
Mərd bir olar, onda iki ad olmaz (8, 122) 
Bir mərd ilə ağı yesən, şirindi 
Yüz namərdlə şəkər yesən dad olmaz (8, 122) 
Aşıq Ələsgərin hikmətli söz qəlibləri bədii tapıntı 
səlahiyyətindədir. Xalqın müdrik ifadələrinə bənzər 
deyimlər üslubi şirinliyi ilə xoşagəlimli təsir bağışlayır. Aşıq 
Ələsgərə məxsus sentensiyaların ümumxalq ünsiyyətində 
fəallığı konkret bədii ovqata, müəyyən əhval-ruhiyyəyə 
bağlı olub emosional durum və psixoloji məqamlarla 
əlaqədar ümumiləşdirilmiş hökm ifadə edir. Sözə yanaşma 

---

 
 
269 
 
vərdişi, sözə sənətkar münasibəti, söz seçmə meyarları məz-
mun gözəlliyinə xidmət edir. Fərdi aforizmləri, hikmətli ifa-
dələri Aşıq Ələsgər sənətinə zamanın nəfəsini qatıb ona ya-
şamaq haqqı, əbədi bədii həyat verir. Azərbaycan dilinin fü-
sunkarlığı aforizmlərlə açılır. Oxucunun düşüncə qabiliyyə-
tini itiləşdirən aforistik misralar dərin semantik yükü ilə 
poetik qavrayışa xüsusi dinamika bəxş edir. 
Hər ağacdan sandal, hər yarpaqdan gül, 
Hər torpağın tamı duz olmaz, olmaz 
Aşığın nisyəsi, kürdün ilqarı, 
Desələr inanma, düz olmaz, olmaz 
Günü keçmiş qarı qız olmaz, olmaz, 
Suda çimmək ilə sağsağan, qarğa, 
Göldə silkələnib qaz olmaz, olmaz, 
Comərdin kisəsi, mərdlərin namı 
İnsallah ölüncə az olmaz, olmaz 
Bülbülü gülə yaz, gülü bülbülə (8, 123) 
Qönçənin üstündə xar oynamasın 
Zəhmət, zillət çəkən yazıq əllərim 
İnsafdımı səndə nar oynamasın (8, 127) 
İlahi misralar dahi aşıq-şairin ilhamlı ürəyindən, 
misilsiz poetik təbindən cücərmişdir. Göyçə elinin mədəni 
səviyyəsini, mənəviyyatını, poetik nəfəsini canlandıran şeir 
dilindən üslubi-məna faktoru kimi yararlanma tamamilə 
orijinal göstəricilərə malikdir. Bu dil Aşıq Ələsgərin zehni 
gücündən, elmi-mədəni səviyyəsindən, yüksək erudisiyasın-
dan mayalanır. Sözlərin mükəmməl məna rabitəsi, gözəl və 
nüfuzedici məcazlar, söz və ifadələrin obraz səviyyəsinə gə-
tirilməsi Aşıq Ələsgərin bədii nitqi üçün professional səviy-

---

 
 
270 
 
yədə özünü biruzə verən yaradıcılıq vərdişidir. Milli mənsu-
biyyətindən asılı olmayaraq bütün leksik vahidlər həm alın-
malar, həm də doğma dilimizin öz kəlmələri misralarda öz 
üslub çərçivəsini olduqca sərrast formalarda tapmaqla, 
xalqın canlı ünsiyyətində işlənən ibarə və tərkiblər bədii mü-
hitlə qaynayıb-qarışmaqla, bədii mətnə daxil olma məqam-
larını düzgün müəyyənləşdirməklə, bir sölə, bunların hamısı 
poetik nitq əhatəsində doğma görünməklə cazibəli səslənir, 
könül oxşayan xoş təəssürat yaradır. Bunun birbaşa nəticəsi-
dir ki, Aşıq Ələsgər üslubu ilə bağlı tipik bir cəhət – məz-
munlu düşüncə tərzi, poetik qənaətlər, müdrik ümumiləşdir-
mələr onun dilində bir qayda olaraq aforizmlər şəklində üzə 
çıxır. 
İki könül bir-birini tutmasa, 
Alan da yazıqdı, gələn də yazıq (8, 150) 
Haqq verməsə, qonşu payı pay olmaz 
Doğru yola əmək çəksən zay olmaz (8, 139) 
Kişi gərək dediyindən dönməsin 
Bir ilqardan bir zəmana yaxşıdı 
İki arvadlılıq mərdan acı olur 
Bez geydirsən bir canana yaxşıdı 
Güzəran xoş olub, gün xoş keçməkdə 
Ağ otaqdan tövləxana yaxşıdı (8, 144) 
Sözə sənətkar məsuliyyəti şeir-sənət ləyaqətinin özü-
lünü təşkil edir. Bədii fikrə təravətli forma geydirmək Aşıq 
Ələsgər üslubunun vacib əlamətidir, obrazlı təfəkkürünün 
poetik təzahürüdür. Azərbaycan dilinin gözəllik yaratma im-
kanları özünü Aşıq Ələsgərin şeirində tapır. Onda saxta no-
vatorluq əlaməti yoxdur. Orijinal istedad hər bir sözün 

---

 
 
271 
 
bədii-üslubi dirçəlişinə yol açır, donuq sözlərin belə isin-
məsi təbii deyim tərzinə söykənir, şeir nitqində üslubi pro-
sesin gedişatı poetik nəfəsdəki hərarət və təravətdən güc 
alır. Duzlu və təkrarolunmaz kolorit bədii şirinliklə dil 
qəliblərinin həm səslənmə-melodiya keyfiyyətləri ilə təmin 
edir, həm də poetik mündəricənin cövhərində müdrikləri-
mizin şairanə düşüncələrinin pozulmaz naxışlarını aş-
karlayır. Bununla da dahi sənətkar öz bənzərsiz şeir dilini 
sənət örnəyinə çevirir. 
“Qanadlı sözlər”in məntiqi-emosional tutumu, ifadə 
siqləti lirik təhkiyəni intensiv axın halına salır. Aforizm 
müəyyən hissi mühit, əsaslı poetik zəmin üzərində qurulur. 
Xüsusi poetik fəhmlə əlaqələndirilən fikirlər bədii-frazeoloji 
struktur şəklində meydana çıxır, semantik cəhətdən daşlaş-
mağa meylli söz qrupu yeni bədii həyat qazanıb geniş 
işləklik qazanır. 
Aşıq Ələsgərin aforizmlərində xalq deyim tərzinin 
nəfəsi duyulur. Sənətkarın fərdi üslubunu müəyyənləşdirən 
poetik əlamətlərdən biri kimi bu proses bədii dil sənətkarlı-
ğının spesifikasını qabarıq nümayiş etdirir və bədii düşüncə-
yə, ifadə tərzinə yeni rəng verir. 
Təzə aşnalıqla köhnə dostluğun 
Fərqi vur qış ilə yuz arasında 
Dost dostdan inciyər, qəlbində dönməz 
Olar bir az ərki naz arasında 
Haqq ilə nahaqqı, axtaran hakim 
Tapur qulaq ilə göz arasında 
Mərd iyidə ölüm haqdı dünyada 
Yoxsul olub ahuzarı çəkməyə (8, 57) 

---

 
 
272 
 
Dövlətə güvənib gül tək açılma 
Çox sənin tək güllər soldu dünyada 
Dövlətdən qismətin beş arşın ağdı 
Çəkdiyin qovğadı, qaldı dünyada 
Hayif cavanların gül əndamları 
Mara,  mura qismət oldu dünyada (8, 70) 
Aşıq Ələsgər poeziyasının nüfuzunun, möhtəşəm bir 
poetik hadisə kimi əbədiyaşarlığının kökündə misilsiz poetik 
məna, dərin bədii məzmun və təsirli ekspressivliklə bərabər, 
həm də heyranedici söz və ifadə duyğusu dayanır. Milli 
poetik ənənələrin üfuqləri onun misralarında daha da geniş-
lənir, həmişə yeni və təravətli təəssürat doğurur. Bədii forma 
və düşüncə ritmi Aşıq Ələsgərin poetik ruhunda qovuşur və 
bu səbəbdən onun yaradıcılığı zəngin ənənələri olan Azər-
baycan poeziyasında tam orijinal bir hadisədir. Dil sadəli-
yindəki dərinliyi belə qiymətləndirməyə haqq verir ki, 
xalqın ünsiyyətində fəaliyyət göstərən leksikonun adiliyində 
yüksək poetik kəşfin ifadəsi Aşıq Ələsgər üslubunun əsas 
göstəricilərindəndir. Onun parlaq təfəkkür tərzi olduqca yığ-
cam və ifadəli obrazlarla, bədii nitq mühitinə munis görünən 
lüğət materialları ilə öz əksini tapır. Sadə, təbii və canlı dey-
im tərzi ilə səciyyələnən bu şeir nitqində bir aşıq şeirinin, 
ümumiyyətlə kəmiyyət və keyfiyyət etibarilə zəngin poezi-
yamızın dil gözəlliklərinin, cəsarətli bədii söz tapıntılarının 
əks-sədasını görürük. Poetik abidə ləyaqəti qazanmış şeirlər-
in dili, ifadə qəlibləri bədii məzmuna müqabildir. Bədii mət-
ləbə o dərəcədə uyğundur ki, köhnə, ənənəvi deyim forma-
larında da qeyri-adilik hiss edilir. 

---

 
 
273 
 
Aşıq Ələsgərin üslubunda hər bir misra özülüyündə 
mükəmməl lirik məzmun qəlibidir. Poetik ünsiyyətin bünöv-
rəsində dayanaraq estetik-fikri dərinliyi ilə semantik güc 
qazanır ki, bunun sayəsində də poetik düşüncənin daxili-
məntiqi xüsusi güc-qüvvət kəsb edir. Bədii niyyəti daha dol-
ğun və əhatəli miqyasda söyləmək vəzifəsini məhz aforizm 
siqləti qazanmış misralar daha dolğun icra edir. 
Aşıq Ələsgər poeziyasında yüksək poetik dillə 
canlandırılan lirik qəhrəman obrazı, onun mənəvi dünyası-
nın inikası, həyəcanlar aləmi, düşüncələri, mürəkkəb psixo-
loji vəziyyətlərin təsviri olduqca rəngarəng boyalarla verilir. 
Təsvir obyekti, bədii təhlil predmeti olduqca əlvan dil 
çalarları, təzadlı bədii təsvir vasitəsi ilə təqdim olunur. 
Deyim tərzinin təravəti Aşıq Ələsgərə xas olan dil həssaslı-
ğının əlamətidir. Fikirdə, əhval-ruhiyyə tərzində özünü 
biruzə verən bu məziyyət misraların dil materialında, onun 
daxili quruluşunda, şeirlərin zahiri əlamətlərində görünür. 
Onun dili gerçəkliyə, əşya və hadisələrə olan münasibət 
tərzinə, ümumiyyətlə mündəricənin poetik-fəlsəfi, psixoloji 
səciyyəsinə uyğundur. Zəngin dil lirik duyumu strukturca 
zənginləşdirir və mürəkkəb tərəflərilə poetik mətnə daxil 
edir. Bunun bilavasitə nəticəsi kimi törənən qeyri-adi assosi-
asiyaların dinamikliyi intensiv xarakter alır, sözlər obrazlı 
miqyasını genişləndirir, xüsusi cizgilərlə lirik düşüncənin 
tərkibinə daxil olur. Poetik kontektin hissi-emosional əsasını 
təyin etməkdə məhz dil vahidlərinə yaradıcı yanaşma həll-
edici amil kimi çıxış edir. 

---

 
 
274 
 
RİTORİK MÜRACİƏT POETİK FİKİR VƏ 
EMOSİYA İFADƏSİNİN SPESİFİK FORMASI KİMİ 
Ana dilimizdə yaranan şeirin ən saf, ən milli 
nümunəsi, bəlkə də ən mükəmməli Aşıq Ələsgərə məxsus-
dur. Poeziya şirinliyi onun səsində də, sözündə də, misralar-
ında, məcazlarında, bütöv mətnində də eyni dərəcədə duyul-
ur. Neytral üslubi rəngli kəlmədən tutmuş mükəmməl poetik 
fiqurlarına qədər hər bir dil işarəsi yüksək bədii zövq, milli 
ruh üzərində köklənmişdir. Dilin söz ehtiyatına bələdliyi dil 
naxışlarının möhtəşəmliyi və zərifliyinin kökündə dayanır. 
Ona görə də onun dili şeir tariximizin heç zaman zövqlərdən 
düşməyən, yaddaşlardan silinməyən bəzəyidir. Ulu sənət-
karın dili ilə ona görə öyünürük ki, o, öz səlisliyi, şəffaflığı 
ilə xalq təfəkkürünün zənginliyini nümayiş etdirən dildir, 
qərinələrin dərinliklərindən gəlib çıxan adi sözlərimizin 
özünə qədər kəşf olunmayan rənglərini aş-karlayan dildir, 
adi məişət danışıq ünsürlərinə poetizm siqləti gətirən dildir – 
bir sözlə, xalqın mənəviyyatının, müdrikliyinin dilidir, 
yaradıcılıq potensialının sonsuz fikir və düşüncə üfuqlərinin 
meyarıdır. 
Aşıq Ələsgərin dili poetik kamilliyi ilə ən məşhur 
söz nəhənglərinin dil-üslub örnəkləri ilə eyni səviyyədə 
durur. Sənət gerçəklikləri imkan verir ki, onu ədəbiyyatı-
mızın Füzuli kimi qüdrətli klassikləri ilə yanaşı qoyub öy-
rənən. Həyatın poetik idrak forması olan şeir dilinin Füzuli 
və Aşıq Ələsgər, Nəsimi və Aşıq Ələsgər və s. müqayisələr-
ində, duyum və deyim səviyyəsinin uyğunluğunda bəra-bər-
lik əlamətlərini görməmək mümkün deyil. Aşıq Ələsgərə aid 
edilən Azərbaycan aşıq poeziyasının Füzulisi “epitet”i 

---

 
 
275 
 
(M.İbrahimovun) də çox güman ki, misilsiz söz ustadının 
yüksək bədii dil mədəniyyətinin, sənətkarlıq dəyərlərinin 
aliliyinə olan obyektiv həqiqətin ifadəsidir. 
Söz və ifadələrə yeni ruh, orijinal bədii rəng vermək 
bacarığı da Aşıq Ələsgərin dilində üslubi sanbal və qiymət 
kəsb edir. Xitablar şeir mətnini formalaşdıran mühüm bir 
atribut kimi bədii effektin yüksəldilməsi üçün çox 
önəmlidir. Poetik dil sənətkarlığı ilə birbaşa bağlı fakt 
olaraq çağırışlar şairənəlik məziyyətlərini təmin edir və 
buna görə də onun Aşıq Ələsgərin üslubi təcrübəsində 
miqyası və rolu olduqca əhatəlidir. 
Müraciət məqsədi ilə işlədilən söz və ifadələr 
mühüm estetik akt kimi, mündəricənin bədii ifadəsi kimi 
şeirin üslubi tələblərini ödəyir. Vokativlərə sırf yaradıcılıq 
və estetik mövqedən yanaşan Aşıq Ələsgər xitabların zahiri 
cazibədarlığını şeirin daxili mündəricəsi ilə tamamlayır. 
Vokativ funksiya daşıyan bütün dil vahidləri şeirlərin ümu-
mi ruhu və motivlərindən ayrılmazdır. Lirik intonasiyası ilə 
dinləyicini heyrətləndirir, poetik fikir və emosiyalara bir tə-
zəlik bəxş edir. Aşıq Ələsgərin duyğu və düşüncələri daha 
çox həyatla, sosial gerçəkliklərlə, təbiətə ünsiyyətdə ifadə 
olunur, bu ünsiyyət və təmasdan doğan xitablar lirik du-
yumu zənginləşdirir. Müəllifin həyata, zamana, dünyaya 
fəlsəfi-poetik baxışlarının çox cəhətliliyi açılır. Lirik 
“mən”in şəxsiyyəti təbiətlə, sosial varlıqla təmasda açılıb 
mənalandırılır. Həyatın şairanə təzahürlərini həssaslıqla 
duyum vokativlərin köməyi ilə əks-səda tapır. 
Müxənnət zamana, bimürvət fələk, 
Şamı sübhə, sübhü şama çəkirsən (8, 56) 

---

 
 
276 
 
Başına döndüyüm, ay telli sənəm 
Qovma dərgahından, sayılam məni (8, 174) 
Ay həzərat, gəlin sizə söyləyim 
Bu dünyanın xəyanəti çıxıbdı (8, 280) 
Vokativ söz birləşmələri tələffüz edərkən nəinki 
müraciət olunanın adı çəkilir, həm də müvafiq intonasiya 
vasitəsilə müxtəlif emosiyaları da oyadır. Müraciət bildirən 
vahidlərin kommunikativliyi də burada təzahür edir. 
Müraciət məqamında işlənən xüsusi tipli leksik-qrammatik 
vahidlər poetik niyyəti əks etdirən sözlərin daha çox enerji 
toplamaq cəhdinə kömək edir. Ritorik xitabla poetik obraz 
emosional təhkiyə vasitəsilə, xüsusi intonasiya ilə lirizmi 
qabarıqlaşdırır. Xitabların müraciət bildirən nidalarla qoşa 
işlənməsi isə daha mükəmməl üslubi əlamətləri nəzərə 
çarpdırır. Bu və ya digər fiqurların fəallaşması da xitabların 
şeir dili vahidinə çevrilməsi amili ilə əlaqəlidir. 
Dad sənin əlindən, a qanlı fələk, 
Könül həsrət qaldı yara dəyməmiş (8, 64) 
Ələsgər qurbandı, ay boyu minə 
İncidən, mərcandan düzüb köysünə (8, 90) 
Getmə göz önündən, ay Şəkər xanım, 
Könül mayıl olub o qələm qaşa (8, 82) 
Cansız əşyalara, söhbətdə iştirak etməyənlərə 
müraciətlə ritorik xitablar, mükəmməl poetik fiqurlar Aşıq 
Ələsgər lirikasında fəal üslubi başlanğıc təşkil edir, 
sənətkarlıq mədəniyyətini layiqincə təmsil edir. Bəzən 
xitabların sıxlığı şeir poetikasının mühüm məziyyətlərini 
aşkarlayır. Xitab funksiyasında çıxış edən sözlər daxilən bir-
biri ilə bağlanaraq bütöv poetik təəssüratın qəlpələri kimi 

---

 
 
277 
 
vahid poetik ovqat yaradır. Bu sıxlıq canlı danışıq koloritini, 
sadə ifadə tərzini gücləndirib bədiiləşdirici faktora çevrilir. 
Ağıldan kəm, huşdan çaşqın, dilqanmaz, 
Şərm eylə qonaqdan, ölməz, utanmaz, 
Bu zəhmətə nazik bədən dayanmaz, 
Birmürvət, nainsaf, dil bilməz, yağı (8, 286) 
Poetik nitq mühiti formalaşdırmaqla xitablar Aşıq 
Ələsgərin dilində dərin emosiya ifadəsinin spesifik forma-
sıdır. Onlar şeir dilini rəvan məcraya salıb poetik düşün-
cələrə təravətli bədii ovqat qatır, intonasiya çalarlarını şeirin 
daxili məzmunu ilə əlaqələndirir. Məhz buna görə də Aşıq 
Ələsgərdə xitab intonasiyası yeni məzmun kəsb edir, məşhur 
kəlamda deyildiyi kimi, “poeziyanı tədqiq edən alət göz 
yox, qulaqdır”. Aşıq Ələsgər misralarının gözəl səslənməsi-
nin bir sirri də ondan ibarətdir ki, xitab ahəngi ifadə edilən 
fikrin səciyyəsinə uyğundur. 
Müraciət obyektinə görə Aşıq Ələsgərin istifadə 
etdiyi vokativlər olduqca çoxcəhətlidir. Burada xüsusi şəxs 
adlarından başqa xitab kimi digər sözlər də gen-bol işlədilir. 
Müxtəlif heyvan adları, ləqəbləri, cansız əşyalar, coğrafi ad-
lar, insanların qarşılıqlı münasibət və ələqələrini əks etdirən 
sözlər, qohumluq, şəxsin cəmiyyətdəki mövqeyini bildirən 
sözlər və s. sənətkarlıq səviyyəsində xitab funksiyasında 
mətnə daxil edilir, estetik imkanlarını, emosional təsir va-
sitələrini zənginləşdirir. Poetik dil faktları olaraq onlar 
həmçinin Aşıq Ələsgərin bir sənətkar kimi yetkinliyini açıb 
göstərir. 
Qiymətləndirici səciyyə daşıyan, ekspressiv 
çalarlarla zəngin olan sadə və genişləndirilmiş xitablar, tək-

---

 
 
278 
 
rar və həmcins xitablar, xitab-metaforalar, xitab-metonimi-
yalar, xitab-perifrazlar və s. çağırış intonasiyalarının emosi-
onallığı ilə müşaiyyət olunur, bədii sözün insan qəlbinə 
nüfuzetmə qabiliyyətini stimullaşdırır: 
Arif olan, bir od düşüb canıma, 
Əridib döndərir a yağa məni, 
Ağa olan qulun salmaz ayağa, 
Salma nəzərindən, ay ağa, məni (8, 183) 
İyidlər at vermir, gözəllər xələt, 
Gəlmir tənbəkiyə bal, qoca baxtım (8, 109) 
Sallanışı bənzər huri-qılmana, 
Kəbəm, qibləm, din-imanım, yavaş get (8, 149) 
Aşıq Ələsgərdə vokativlər üçün xarakterik olan 
intonasiya çalarları çox zəngindir. Bir qayda olaraq, xitablar 
çox güclü vurğu və yüksək tonla tələffüz olunur. Çağırış 
intonasiyası və bundan irəli gələn fasilələr xitabı mətnin 
digər tərkib hissələrindən ayırır. Ritorik xitablarda nida 
intonasiyası daha qabarıq hiss olunur və beləliklə, bədii 
şəraitin, vokativlərin məzmunun diktə etdiyi əzizləmə, 
şikayət, qürur, razılıq, sual və s. intonasiyalar mətnin ruhuna 
uyğunlaşır. 
Şeirin lirik qayəsini qabardan polifonik boyaların 
üzə çıxmasında vokativlər digər ifadə vasitələri ilə sinkretik 
şəkildə güc-qüvvət kəsb edir. Xitablar sayəsində poetik 
ifadə kompleksinin formalaşdırma əməliyyatı estetik incə-
liklərlə həyata keçirilir. Bədii təəssüratların çoşqunluğuna, 
cazibəsinə laqeyd qalmayan müəllifin çox hallarda xitabları 
ilk misrada işlətməsi də bu amillə bağlıdır. İlk sətirdən po-
etik və qrammatik xitablar təlqin ediləcək fikri, lirik müha-

---

 
 
279 
 
kimələri poetik qavrayışa həkk edir, hiss-həyəcanların üfuq-
lərini genişləndirir. Onun üslubi fəallığından sonrakı mis-ra-
lardakı bədii təsvir və ifadə vasitələri güc alır: 
Gözü yaşdı, ey füqara Ələsgər, 
İşi əysik, baxt qara Ələsgər, 
Olmadı dərdimə çara, Ələsgər, 
Həsrət əlim o dildara yetmədi (8, 151) 
Axşam-sabah, çeşmə, sənin başında 
Bilirsənmi necə canlar dolanır? (8, 65) 
Tərlan tamaşadı, maral baxışdı, 
Qədəm qoyub, asta-asta xoş gəldin (8, 92) 
Müraciət olunan anlayış emosionallıqla bir vəhdətdə 
çalğaşır. Çoxəsrlik şeir dilimizin zəngin təcrübəsində müəl-
lifin dilində vokativlər ritmli ifadə modeli poeziyanın tələb-
lərini xüsusi çevikliklə ödəyir. 
Təbiətə, insanlara müraciət, poetik mühakimələrin 
əsasını təşkil edən nidalar Aşıq Ələsgər şeirinin əsas poetik 
forma ünsürlərindən biridir. Xitab və nidaların işləndiyi 
misralarda lirik forma yalnız müəyyən sözlərin semantik 
tutumluluğu ilə şərtlənmir, burada təbii olaraq həm də əsas 
mətləbin bədii həlli üçün emosiyaların bədii şərhi üçün 
vokativ və nidaların ərsəyə gətirdiyi intonasiya çalarları 
müstəsna yer tutur. Poetik hissin predmeti lirik kompozisiya 
daxilində bədii şərhini tapır. Şeirin ideya-emosional məğzi, 
estetik gücü intonasiya sərrastlığından, dil mədəniyyətindən 
bəhrələnir. Bədii fikir poetik canlandırma, sözün təsvir-
tərənnüm imkanlarından maksimum yararlanma yolu ilə 
təlqin olunur. Bu, hər şeydən əvvəl, istedadın yetkinlik 
əlaməti kimi qəbul olunur. 

---

 
 
280 
 
Aşıq Ələsgərin əsərlərində hiss, əhval-ruhiyyə 
əlvanlığı bədii dil əlvanlığına yol açır. Dildə əlvanlıq fikir 
və duyğuların ayrı-ayrı poetik çalarlar vasitəsilə bədii təcəs-
sümüdür. Vokativlərin, hiss-həyəcan bildirən sözlərin bila-
vasitə iştirakı ilə ifadə üsulları, bu cür deyim tərzi xalq po-
etik dilindən gəlir. Lirik həyəcan və bədii ovqatın xalq poet-
ik təfəkküründən süzülüb gəlməsi ilə obrazlılığın deyim üs-
ulları ilə ahəngdarlığı misilsiz bədii mətnin formalaşdırması-
na zəmin yaradır. 
Aşıq Ələsgərin dilində bədii xitabların hamısı, 
demək olar ki, ekspressiv mahiyyətlidir, vokativləşməklə 
leksik və qrammatik vahidlər estetik hadisəyə çevrilir. Onun 
şeirlərinin çox mühüm hissəsinin rədiflərinin xitab sözlərdən 
və tərkiblərdən ibarət olması faktı da bu amillə izah olunma-
lıdır: “Dağlar”, “Yaylaq”, “Dəli Alı”, “Güllü”, “Gülpəri”, 
“Xurşid”, “Sarı köynək”, “Telli”, “Ya Əli”, “Yazıq”, 
“Gəda”, “Gözəl”, “Mələk”, “Pəri”, “Şah dağ”, “Şapəri”, 
“Şair Nağı” və s.  
Bu rədif xitablar şeir dilinin musiqisinin bütün 
notlarını – vurğu, temp, ritm, melodiya və s. tənzimləyir. 
Abi-Kövsər kimi axır, 
Çeşmən, bulağın, Şah dağı (8, 244) 
Nahaq işdi dilək dilər 
İnsan insandan, gəda (8, 196) 
Gözəllər sultanı, mələklər şahı 
Şahmar zülfün nə tökübsən dal dala 
Şahlar şahı, özün yetiş haraya 
Mən yalqızam, düşman verib dal dala (8, 165) 

---

 
 
281 
 
Aşıq Ələsgərin xitablarla bağlı üslubi ifadə tərzinin 
bünövrəsində daha artıq məcazi düşüncə tərzi durur. Onun 
dilində xitablar elə bir semantik-üslubi dil prosesinin məh-
suludur ki, bədii nitq mühiti onun lirik məzmunla dolğun-
laşmağa şərait yaradır. Müraciət məqamları ilə işlədilən 
vokativlər ritmləşdirmə prosesinin başlanğıcında dayanır. 
Bu keyfiyyət canlı ünsiyyət dilinin potensialından doğur. 
Xitabların bədii mətləbin təfsilatlı təcəssüm etdirmə 
niyyəti ilə, varlığı real cizgilərlə rəsmetmə məqsədi ilə üzvi 
bağlılığı var. Elastik cümlə modellərinin şeirin 
tipologiyasına uyğunluğu da bəzən xitabın səciyyəsindən 
qaynaqlanır. Xitabların üslubi çevikliyi bədii mətnin poetik 
sintaksisinə də təsirsiz qalmır, emosionallaşdırma vasitələri 
fəallaşır. 
Kəpəz, Murov, Qonur – gör neçə dağ var, 
Üstünə qar yağsın, ay dəli Qoşqar  
Yayın orta ayında yağdırırsan qar 
Saf çəkib üstündə salların, dağlar (8, 60) 
Xitab xüsusi poetik ovqat yaradıcılığında, müraciət 
edənlə olunan arasındakı poetik münasibətlərin assosiasiya-
sında mühüm vasitədir və buna görə də o, yaratdığı poetik 
ruh sayəsində fundamental üslubi şəbəkəyə daxil olur. Xitab 
mövqeyində sözlər öz semantik yükünü üslubi funksiyasına 
uyğun gücləndirir. Bu proses daha çox lirik qəhrəmanın 
özünə və tərənnüm obyektinə müraciəti məqamlarında mey-
dana çıxır. Lirik “mən”in psixoloji-emosional monoloqun-
dakı xitablar xüsusi bədii mühit formalaşdırır və hissi-emo-
sional ovqatın fəalliyyət sferasını genişləndirir. 

---

 
 
282 
 
Xitab Aşıq Ələsgərin şeir dili üçün çevik, rasional və 
təsirli ifadə üsuludur. O, musiqi ahəngi ilə müşaiyət olunur 
ki, bu da bədii emosiyanın tutumlu spektrini qaydaya salır. 
Şeirin lirik strukturunda incə ünsürlərdən biri kimi poetik 
təfəkkür və ovqatı obrazlı şəkildə təzahür etdirmə xassəsinə 
malikdir. Xitab şeirə forma və məzmun təravəti, əlvan və 
rəngarəng ifadə tərzi, intonasiya zənginliyi ilə əhatəli fikir 
söyləmə məharəti gətirir. 

---

 
 
283 
 
HƏMCİNS ÜZVLƏRİN ÜSLUBİ CİZGİLƏRİ,  
LİRİK MÜHAKİMƏLƏRİN ÇEVİKLİYİ 
Bütün dil vahidləri Aşıq Ələsgərin şeirlərində 
bədiilik çərçivəsində fəaliyyət göstərir, bədii-üslubi məqsəd 
şeir dilinin əsas struktur və intonasiya mənzərəsinə sığal 
çəkir. Sözlərin düzülüşü, sintaqmatik bölgü, ritm və intona-
siya çalarları poetik niyyətin ehtiyaclarına uyğun formalarda 
bir-birinə calanır. Onun ümumi dil aksenti xalqın estetik 
zövqü ilə eyni ahəng üstündə köklənir. 
Aşıq Ələsgərin bədii dili həmişə təravətlidir, yenidir. 
Bunun izaha ehtiyacı olmayan, sadə bir səbəbi var: onun dil 
yeniliyi xalq dilinin təkindən qaynaqlanır, deyim tərzi 
folklor ənənələri üzərində durduğu üçün obrazları uğurlu 
üslubi elastikliyi ilə könül oxşayır. O, mahir söz-fırçası ilə 
istədiyi bədii lövhənin spesifik rəng çalarlarını yarada bilir. 
Sadəlik Aşıq Ələsgər sözünün deyiliş təmtəraqında yox, ifa-
də müdrikliyində, mətləbin dərin və təsirli deyim formalar-
ındadır. Adi dil materiallarına söykənən Aşıq Ələsgər poezi-
yası, sadə biçimli deyim qəlibləri cəsarətli üslubi kəşflər 
səviyyəsinə qalxa bilir. Təbii nitq naxışlardakı məcazların 
elastikliyi eyni zamanda qüdrətli emosiya daşıyıcılarıdır, 
onun bədii üslubunda novatorluğu təmin edən ən aparıcı 
faktorlardandır. Bu baxımdan həmcins üzvlərin də mükəm-
məl üslubi əlamətləri, eyni sintaktik mövqedə sözlərin sada-
lanması və fəallaşması onların poetik sistemə daxil olmasını 
təmin edir. Poetik funksiyalara səfərbər olunan həmcins 
üzvlər spesifik bədii cizgilərlə duyğu və düşüncələrin poetik 
üfüqlərini genişləndirir. Aşıq Ələsgərin mükəmməl üslubi 
şəbəkələrində həmcins üzvlər şeirin dinamik və emosional 

---

 
 
284 
 
təhkiyəsinə lirizm hopdurur. Həmcins sözlərin estetik 
aspektləri bədii mətləbə xüsusi çəki, üslubi siqlət gətirir. 
Bahar fəsli, yaz ayları gələndə 
Süsənli, sünbüllü, lalalı dağlar, 
Yoxsulu, ərbabı, şahı, gədanı, 
Tutmaz bir-birindən alalı dağlar (8, 59) 
 
Firəngi, rusi, farsi, ərəbi, 
Beş dil ilə var savadı Bəylərin (8, 52) 
Züleyxa təmkinli gözəllər hamı 
Siması, libası, qurğu, nizamı, 
“Qardaş” deyib dindirirlər adamı, 
Hörmətləri, mərfətləri yaxşıdı (8, 143) 
Mətnin bədii strukturunda həmcins sözlərin kəmiy-
yət göstəriciləri bədii məzmunun keyfiyyət dərəcəsinə uy-
ğundur. Bədii məzmun həmcins üzvlərinin sayını müəyyən 
edən faktordur, konkret psixoloji vəziyyəti, bədii mətləbi 
canlandırmaq qayəsinə tabedir. Bu səbəbdən onlar təsvir və 
ifadə tərzinə təravət gətirir, digər üslubi vasitələrlə kəsişib 
çulğalaşmaqla monumental şeir nümunələrinin yaranmasın-
da fəal iştirakçı olur. Güclü vurğu altında deyilib poetik 
ritm-intonasiya çalarların yaranmasına, melodiya siqləti 
kəsb etməsinə, sirayətetmə qabiliyyətinə təkan verir. Mis-
ralar öz bədii gücünü və üslubi kəsərini ondan alır. 
Aşıq Ələsgər həmcins üzvlər vasitəsilə poetik 
təəssürat və təsəvvürləri bütövləşdirməklə bərabər şeirin 
üslubi mənzərəsinə cazibədarlıq verir, onun rəvanlıq yarat-
maq imkanlarını, oynaq ifadə formalarını açıb göstərir. 
Canlı ünsiyyət dilinin dərin qatlarına nüfuz etdikcə həmcins 

---

 
 
285 
 
üzvləri təşkil edən elementlər də fəallaşır, deyim tərzində 
milli kolorit qabarıq görünür. 
Ağa, rəiyyət, bəy, gəda 
Əmrinə fərmana gəlir 
Aşıq, alim, molla, seyid 
Dad çəkir, amana gəlir (8,235) 
Aşiq oldum bir nainsaf millətə, 
Qolu bağlı məni verdi cəllətə 
İncilə, Zənbura, Səhfə, Tövrətə, 
And verrəm Qurana, dedin, nə dedi? (8, 301) 
Aşıq Ələsgər şeirində tematik və semantik cəhətdən 
bir-biri ilə əlaqəli leksik vahidlərin eyni misrada və ya 
bənddə işlənmə tezliyi vacib üslubi vasitələrdən biridir. 
Həmin lüğəvi vahidlər semantik sahə yaradır. Bu cür söz 
toplusunun əsas üslubi istiqamətini müəyyən anlayış, pred-
met və hadisələrin təfərrüatlı təsviri təşkil edir. Belə ki, mü-
əyyən məna sahəsi ilə əlaqədar olan söz və ifadələr eyni və 
ya qonşu misraların daxilində canlı təsvir, bədii təsir və po-
etik təsəvvür formalaşdırır. 
Aşıq Ələsgər eyni semantik sahəyə aid sözlərin 
həmcinsliyi üslubi mütəşəkkilliyə malikdir. Bu, varlığı oriji-
nal qavrayış və ifadənin elə bədii variantıdır ki, poetik fikrin 
tutumlu təcəssüm etdirir, lirik təəssüratın bütün güşələrinə 
işıq saçır, həmcinsliklə yaradılan canlı lövhələr kamil poetik 
biçimlərdə incəliklə fırçaya alınır. Müəyyən semantik sahə 
dairəsində nizamlanmış həmcins sözlər fikrin bədii istiqa-
mətini dəqiqləşdirmək, mündəricənin hüdudlarını genişlən-
dirmək baxımından da yetkin üslubi təzahür formalarından-
dır. Poetik fikrin inkişaf xətti lirizm, axıcılıq və ifadəlilik 

---

 
 
286 
 
dəyərləri sayəsində cəlbedici və orijinal təəssürat bağışlayır. 
Eyni motiv və cizgini, konkret anlayışın müxtəlif tərəflərini 
yaddaqalan bədii lövhələrə həkk etmə qabiliyyəti həmcins 
üzvlərə fəal işləklik hüququ qazandırır. 
Huri, qılman, mələk, neçə min pəri, 
Əmr eylədi haqq, göyləri bəzətdi (8, 44) 
Nə zaman ki, nəzərimə sataşır, 
İtir ağlım, huşum, kamalım mənim (8, 114) 
Sallanışın bənzər huri-qılmana, 
Kəbəm, qibləm, din-imanım yavaş get (8, 149) 
İslama haramı halal bilərsiz, 
Şəriətdən kənar mətləb dilərsiz 
Əysik danışarsız, artıq gülərsiz 
Namus, qeyrətiniz, arınız olmaz (8, 235) 
Həmcins üzvlü sözlərin sadalanması nitqin ritmik-
melodik komponentlərinin emosional-ekspressiv gücünü 
artırır. Mürəkkəb bir dil hadisəsi kimi intonasiya da fəallaşıb 
poetik mənanın ifadəsinə xidmət göstərir. Sadalanma emosi-
onal çalarları ilə səciyyələnməklə bərabər təsvir obyektinə 
estetik münasibətləri də bildirir. Həmcins üzvlərin sadalan-
ması Aşıq Ələsgər yaradıcılığında üslubi xüsusiyyət kimi 
müxtəlif ifadəlilik məqamlarına tabe tutdurulur. Hətta irradi-
asiyadan istifadə də belə üslubi fiqurlara tez-tez müraciət 
zərurəti yaradır. 
“İrradiasiya bədii dil haqqında struktur üslubiyyatın 
irəli sürdüyü prinsiplərdəndir. Bu prinsipə görə müəyyən 
mətn parçasında neytral leksika fonunda işlənən sözlərdən 
bir-ikisi ali üsluba məxsus olsa, bütöv mətndə səciyyə 
daşıyır, bir-ikisi vulqar üsluba məxsus olsa, bütöv mətn vul-

---

 
 
287 
 
qar səciyyə kəsb edir. Məsələn, Aşıq Ələsgərin şeirindən 
alınmış aşağıdakı bənddə “ulaq” sözünün işlənməsi bütöv-
lükdə mətnin vulqar səciyyə kəsb etməsinə səbəb olmuşdur.  
Arvadlar ki əlin vurar qalağa, 
Yuyarlar, gün vurar, çıxardar sağa, 
Xub yaraşır sənin kimi ulağa 
Noxta, torba, palan, biz, Şair Nağı! 
Buradakı irradiasiya “sənin kimi ulağa” birləşməsi 
ilə əlaqədardır. Mətndəki digər sözlər neytral mənadadır. 
Göstərilən ifadə əvəzinə “bu gördüyüm ulağa”, “qapıdakı 
ulağa” və s. tipli neytral, ifadələr işlədilsəydi, bütövlükdə 
bənddə mənfi çalar ola bilməzdi” (1, 125) 
Aşıq Ələsgərin dilində amplifikasiya işlənmə tezliyi 
etibarilə seçilən ifadə formaları içərisində xüsusilə seçilir. 
Amplifikasiyanın bir növü kimi sinonim sözlərin sadalan-
ması şeir mətnində istifadə sıxlığına malikdir. Eyni və ya 
yaxın mənalı sözlərin yanaşı işlədilməsi bədii təsiri güclən-
dirmə vasitəsidir. Sinonimlərin həmcins üzvlərin təşkilində 
rolu, məna təkrarı, ayrı-ayrı leksik vahidlərin müəyyən se-
mantik sahədə qovuşma və doğmalaşması dilin milli özülü-
nə, onun lüğəvi potensialına sənətkar inamının təzahürüdür. 
Həmcins üzv funksiyasında sinonim sözlərin sadalanması 
poetik ifadə zənginliyinə, poetikləşdirmə imkanlarına yol 
açır: 
Qabiliyyətdə, mərifətdə, kamalda, 
Bu cahanda sənin kimi can olmaz (8, 124) 
İnsan payız ölə, yazda dirilə 
Zimistanda boran-qarı çəkməyə 
Günü-gündən işi düşür müşkülə 

---

 
 
288 
 
Hər kəs namus, qeyrət, arı çəkməyə (8, 57) 
Nütfəsi, xilqəti, zatı gözəldi 
İnan bu sözlərim, bil həqiqətdi (8, 49) 
Sinonim təkrarlarının formalaşdırdığı həmcins üzvlər 
Aşıq Ələsgər üslubunun belə bir təkzibolunmaz faktını üzə 
çıxarır ki, bu üsul ulu sənətkarın bədii dilinin daxili 
güşələrinə, poetikasına, lirik təhkiyəsinə, onların səciyyəsinə 
aydınlıq gətirən estetik amildir. Sinonim söz və ifadələri 
həmcins üzvlər kimi işlətməklə Aşıq Ələsgər emosional və 
idraki təsir vasitələrinin cəbhəxanasını genişləndirmişdir. 
Aşıq Ələsgərin dilində effektli ahəngdarlıq və üslubi 
gözəllik yaradan həmcins üzvləri təşkil edən sözlərlə fikir 
arasında daxili vəhdət ona görə güclüdür ki, komponentlərin 
səs tərkibi, leksik-semantik mənası, morfoloji əlamətlərin 
ixtisarsız işlədilməsi poetik mətn mühitinin bütün tələblərinə 
cavab verir, münasib ahəng qəliblərində təzahür edir. 
Gözləri canım alır, 
Afəti-dövrandı, nədi? 
Hüridirmi, pəridirmi, 
Mələkdi, qılmandı, nədi? (8, 137) 
Hər görəndə həsrət ilə sarışa, 
Deyə, gülə, şirin-şirin danışa, 
Əl dəyəndə tez-tez küsə, barışa, 
Ortalıqda söhbət ola, saz ola (8, 118) 
Söyüddən bağ saldım, peyvəst eylədim, 
Almasın, heyvasın, narın görmədim (8, 85)  
Aşıq Ələsgər həmcinsliklə bağlı əsas ifadə 
üsullarından sənətkarlıqla bəhrələnir. Bunun ən bariz 
nümunəsindən biri polisindetondur. Polisindeton cümlənin 

---

 
 
289 
 
həmcins üzvləri hər birinin yanında tabesiz bağlayıcı işlət-
məkdən ibarət üslubi qaydadır. Bu üsulla sadalanan müxtəlif 
əşya və hadisələr bir vəhdətdə götürülür, nitqin ifadəliliyi 
əldə edilir. Bu, deyim tərzinə xüsusi tutumluluq qazandırır, 
fikrin dürüst ifadəsini gerçəkləşdirir. Dilin mənalı və oynaq 
ifadə tərzində xalq zövqünün, xalq deyiminin nəfəsi duyul-
ur. Bununla xalq şeirinin obrazlılıq cizgiləri, ritm və intona-
siya tərzi Aşıq Ələsgərin poetika aləminə daxil olmuşdur: 
Arif məclisində bir söz söylərəm, 
Nə hədyan, nə çaşqın, nə qələt olmaz (8, 123) 
Nə əysik din, nə artıq gül, nə dannan, 
Müxənnətə zəhər olmur nədən nan? 
Dərd bilməzdən, dil qanmazdan, nadanan, 
Nə qandın əzəldən, nə qanam indi? (8, 171) 
Həm aşiqəm, həm dərvişəm, həm dəli, 
Canım gözəllərin yol qurbandı (8, 171) 
Aşıq Ələsgər geniş dil diapozonuna malik olan 
qüdrətli söz ustasıdır. Xəlqilik bu dilin əsas atributudur. 
Dərin aforistik təfəkkürün məhsulu olan hər bir kəlamda 
sadəliklə gözəllik, aydınlıqla mükəmməllik, xəlqiliklə dərin-
lik, anlaşıqlıqla mənalılıq bir vəhdətdə çulğalaşmışdır. Bədii 
dil qanunlarına ifrat həssaslıq onun misilsiz bir sənətkarlıq 
zirvəsinə yüksəlməsinin bünövrəsində dayanır. Onun ifadə 
tərzində xalq təfəkkürünün bütün zənginlikləri təcəssümünü 
tapır. Sırf  danışıq dil ünsürlərindən tutmuş fəlsəfi ibarələrə 
qədər bütün dil ünsürləri onun bədii zəkasından süzülüb 
gələn şeiriyyətin milli sərvətə çevrilməsini təmin edir. Aşıq 
Ələsgər şeirinə xalq ruhunun sirayət etməsində həmcins 
üzvlərin incə üslubi məziyyətləri xalqın bədii təfəkkür 

---

 
 
290 
 
tərzindən və estetik təsəvvürlərindən qaynaqlanır. Şeir dili-
nin təbiiləşməsi, müdrik poetik mühakimələrlə, emosiya və 
hiss-həyəcanlarla yüklənməsi mətnə forma şirinliyi gətirir. 
Həmcins üzvlərin köməyi ilə poetik predmet, şeirin məzmu-
nu xüsusi keyfiyyət həddində təzahür edir. Obrazları canlan-
dırıb meydana çıxarmaq işində həmcins üzvlər şeirin daxili 
forma əlamətləri ilə elə qaynayıb-qarışır ki, bədii düşün-
cənin bütün aspektlərini ehtiva edə bilir. Bununla da həm-
cins üzvlər Aşıq Ələsgər şeirində bədiiliyin linqvistik əsas-
larından birinə çevrilir. Aydın görünür ki, həmcins üzvlərini 
kamil ifadə formalarına salmaq, sözü obraza çevirmək Aşıq 
Ələsgər yaradıcılığının ən mühüm əlamətidir, sənət əsərinin 
əsası olan bədii obrazlığın köklərindən biridir. 
Bivəfanın, müxənnətin, nakəsin, 
Doğru sözün, düz ilqarın görmədim (8, 85) 
Hərcayıdan, müxənnəsdən, nadandan 
Nə söz qaldı sənətkara dəyməmiş (8, 64) 
Miyata qail ol, qafil dolanma, 
Haqdı mizan, sirat, qəbir əzabı (8, 49) 
Gözəllər fövcünə qürə atarıx, 
Baxtım kora, şilə, ha lala çıxar (8, 168) 
Aşıq Ələsgərin dilində oxucunu cəlb edən, onun 
ruhuna yatan, ağlını və duyğularını məşğul edən məziyyətlər 
həmcins üzvlərin üslubi sərrastlığında əks olunur. Sadəlik və 
təbiilik, yüksək bədii-estetik ümumiləşdirmə ilə yaradılan 
sanbal həmcins sözlərin imkanlarından bəhrələnir və bütün 
hallarda müəllifin idrak və duyğularının potensialı üzə çıxır. 
Bu sadəlik və təbiilik, dərin fəlsəfi-lirik mühakimələr oxu-
cunu əsərlərin mahiyyətinə çəkir. Aşıq Ələsgər mahir söz 

---

 
 
291 
 
sənətkarı intuisiyası ilə sadalanan hər bir sözü öz qəlbinin 
laboratoriyasından keçirərək bədii əsər üçün əsas faktor olan 
poetik şərtiliklərdən məharətlə istifadə edir, canlı və ehtiraslı 
ifadə qəlibləri ilə təsvirdəki tənasübləri bədii məntiqə uy-
ğunlaşdırır. 
Aşıq Ələsgərin dilində həmcins üzvlərin sadalanması 
ənənəvi üslubi proses kimi fikrin maksimum aydınlığına 
xidmət edir. Onun şeirlərində həmcins üzvlər 2-5 miqdarın-
da daha çox işləkdir, lakin son hədd deyil. Üslubi zərurət bə-
zən həmcins söz cərgəsinin hüquqlarını genişləndirir. Bədii 
mətləb həmcins üzvlərinə hegomonluq səlahiyyəti verəndə 
sadalanma nitqin emosionallığı üçün çox yararlı olur, həm-
cins sözlər şeirin dil libasına xüsusi bəzək vurur. Müəyyən 
ritm qəliblərinə, deyim biçimlərinə uyğunlaşan həmcins söz-
lər sənət aktına, estetik hadisəyə çevrilir. 
Ələsgərəm, qəmdən olmaram azad, 
Haqdı mizan, sirat-puli-qiyamat, 
Üsyan, tuğyan, çaşqın, düşgün, bisavad, 
Ah çəkmək dilimdə müdamı vardır (8, 140) 
Qafılsan, işindən tapmayıbsan baş, 
Üz döndərər səndən qohum, yar, yoldaş (8, 94) 
Markiz, mavzer, süzən, aynalı, berdon... 
Səhv düşdüm sayında, doqquzdu, ya on 
Meşoğ ilə patron, qutuyla piston 
Yox kimsədən ehtiyatı Bəylərin (8, 52) 
Aşıq Ələsgərin dilində həmcinslik həmçinin nitqin 
ritmik-struktur əsasıdır, üslubi-poetik ifadə vasitəsidir. 
Mətnin asan anlaşılmasına, misralardakı xoş ahəng üzərində 
köklənməsinə, ritm-intonasiya sahmanına rəvac verən 

---

 
 
292 
 
amildir, vəzn və ahəng əlamətləri ilə bağlıdır. Onlar mənalı 
musiqi akkordları kimi səslənməklə şeir strukturunda aparıcı 
mövqedə dayanır, rəngarəng psixoloji ovqat formalaşdırır, 
oxucunun duyğularına asanlıqla sirayət edir. 
Aşıq Ələsgərin incə və sadə, cazibədar, həyat qədər 
dərin və gözəl şeir dilində həmcins üzvlər bədii mündəricəni 
əzəmətli və mükəmməl göstərmək ehtiyacından doğur. Hiss 
olunur ki, tutumluluq xüsusiyyətləri onların daxilən bir-biri 
ilə bağlı, bir-birini tamamlayan, vahid poetik hiss və ahənglə 
rabitələnən hər bir ünsürünün əsas lirik xətlə uyğunluğundan 
irəli gəlir. Obrazlı təsviri, müfəssəl lirik formanı şərtləndirən 
əsas amillərdən biri kimi həmcins üzvlər geniş poetik sahə 
formalaşdırır, lirik qavrayış dairəsinin estetik hüdudlarını 
genişləndirir: 
Dostun vəfasını gördüm 
Seçib, sevib könül verdim (8, 257) 
Göydə huri, pəri, mələk 
Behiştdə qılman yeridi (8, 240) 
Nakəs, müxənnətdən mətləb diləmə 
Yoxdu namus, qeyrət, ar nişanəsi (8, 117) 
Həmcins üzvlər misraların bədii-estetik komponenti 
kimi, bədii idrakın ifadə üsulu kimi yadda qalır, düşüncələr 
dramının, lirik mühakimələrin maddi əsası olaraq fikir kons-
truksiyalarında iştirak edir. Sözün daxilində olan obrazlılığ-
ın potensialı aşkarlanır. Bunun bilavasitə nəticəsidir ki, Aşıq 
Ələsgər sözlərinin yaratdığı poetik ovqat qəlbin dərinliyinə 
qədər enir, ruhun ən gizli guşələrinə qədər nüfuz edir. 

---

 
 
293 
 
SİNTAKTİK PARALELİZM:  
RİTMİK-ARXİTEKTONİK SİMMETRİYA 
“Söz sənəti, sənətkarlıq hər kəsin işi deyildir... Söz 
ustadının xüsusi imzası, yazı ədası olmalıdır” (1, 120) Fərdi 
üslub hər qələm sahibinin boyuna biçilmiş sənət ucalığı, 
sənətkar xoşbəxtliyi də deyil. Öz hərarətini xalq dilindən 
almaqla, poeziya sənətinin ən incə sözlərinə vaqif olmaqla 
yanaşı fitri istedad əsas amildir. Aşıq Ələsgər kimi nəhəng 
söz ustadı, misilsiz fərdi üslub sahibi məhz deyilən məziy-
yətləri öz sənətkar fərdiyyətində sintez etdiyindəndir ki, ya-
radıcılıq möcüzələri baş verdi. “Görkəmli sənətkarların mü-
zəffər yürüşündən dil bəzən ehtizaza gəlir” (Viktor Hüqo) 
qənaətini Aşıq Ələsgər öz bənzərsiz bədii təfəkkürünün 
məhsulları ilə, özündə tükənməz və coşqun hissiyatı, fikir 
dərinliyi və zənginliyini əks etdirən bədii sözü ilə bir daha 
əyaniləşdirdi. Aşıq Ələsgərin hədd-hüdud bilməyən şairanə 
təxəyyülü sözün ecazkar qüdrətinə yeni çalarlar əlavə etdi. 
Bununla da dahi şair Azərbaycan poeziyasında öz fərdi 
üslubunu yaratdı. Bu zəngin poetik dünyada öz səsinə, öz 
nəfəsinə görə bütün nəsillərin şairi olmaq səlahiyyəti 
qazandı. 
Aşıq Ələsgərin misralarında insanın daxili hissləri 
danışır, munis duyğuları dilə gəlir. Təəssürat bolluğu, məz-
mun dolğunluğu bu musiqili dillə emosionallıq işığına çıxar-
ılır. Onun aydın bədii obrazları, sətir və bəndlərinin ürəyə 
yatımlı musiqililiyi, yapışqanlığı məxsusi üslubi təzahür 
qəliblərində canlanır. Xalq dilinin təbii rəngləri, xalqın bədii 
təfəkkürünün dadlı-duzlu deyimi, güclü emosional-obrazlı 

---

 
 
294 
 
düşüncə faktları Aşıq Ələsgərin ifadə tərzindəki nüfuzedici-
liklə qabarıq şəklə düşür, oxucunu, dinləyicini ovsunlayır. 
Sintaktik paralelizmlər də Aşıq Ələsgərin poetik 
sintaksisinn ağırlıq mərkəzini təşkil edir. Daha çox vəzn, 
qafiyə, misraların ritmik strukturu ilə bağlı olan sintaktik 
paralelizmlər ənənəvi üslubi fiqurlar kimi Aşıq Ələsgərin 
şeir dilinin ən cazibədar nişanələridir. Diqqət çəkən odur ki, 
ənənəvi üslubi fiqurlarda təzə mənalar, məzmun təravəti, 
təsirli eksprssiya tapırsan, təkrarlanan sintaktik qəliblərdəki 
sözlərin dəqiqliyinə heyran olursan. Aşıq Ələsgər istedadı-
nın əsas cizgiləri – söz duyğusu, sözlərlə rəftar səriştəsi, 
ritm-intonasiya zənginliyi yaratma vərdişləri lirik düşüncə-
nin məntiq və poetik məna səviyyəsində təzahür etməsinə 
stimul verir, bədii forma ilə mündəricə vəhdətinə yetkinlik 
gətirir. Uyğun semantik bütöv daxilində sintaktik təkrarlar 
Aşıq Ələsgər şeirlərində ona görə sanballı və tutarlıdır ki, 
onlar fikrin emosional, elastik və anlaşıqlı ifadəsinə xidmət 
edir, konkret obraz və anlayışların kamil bədii təcəssüm 
etdirmə üsulu kimi təzahür edir. 
Konstruksiyaların paralelizmi Aşıq Ələsgər şeirində 
bədii keyfiyyət və dil sənətkarlığına tabedir və buna görə də 
onun yaradıcılığında duyum və deyim boyatlığı yoxdur. 
Sintaktik təkrarın bütün konstruksiyalarında eyni düzülüşə 
malik sözlər bədii fikrin və ovqatın ahənginə uyğundur. 
Məhz bu məziyyət Aşıq Ələsgər dilində yerinə düşməyən, 
mücərrəd səciyyə daşıyan söz və ifadələrin yolunu kəsir: 
Nazik barmaqlıdı, şümşad əllidi, 
Ayna qabaqlıdı, siyah tellidi 
Şəkər söhbətlidi, şirin dillidi, 

---

 
 
295 
 
Tuti kimi xoş zəbanım gedibdi (8, 79) 
Göründüyü kimi, ritmik-sintaktik paralelizmdə se-
mantik faktor qabarıq nəzərə çarpır. Paralel konstruksiya-
ların hər biri semantik bütövün hissələridir. 
Aşıq Ələsgərdə bütün bədii təsvir vasitələri spesifik 
işlənmə tezliyi qazanmaqla məhdudlaşmır, o, həmçinin ye-
ni-yeni mənalı ifadə tərzi meydana gətirir, nüfuzedici və 
mükəmməl bədii lövhələr canlandırır. Hər bir üslubi fiquru 
təşkil edən komponentlərin fəallığı sayəsində cazibəli poetik 
nitq mühiti müəyyənləşir. Bu prosesdə aparıcı rola malik 
olan sintaktik dil vahidinin fəaliyyət sferası üslubi-poetik 
mənaların özünəməxsus xüsusiyyətlərini aşkarlayır. Optimal 
bədii nitq mühitinin yaranmasına yol açan linqvistik vahidin 
işlənmə tezliyi ifadə və məna yekrəyindən daha çox məna 
rəngarəngliyinə xidmət göstərir. Poetik ovqat yaratma 
əlamətləri sintaktik dil işarələrinin bədii fənd səciyyəsi 
qazanmasına, poetik faktor kimi meydana gəlməsinə şərait 
yaradır. Bir sözlə, ustalıqla işlədilən hər bir dil işarəsi 
ümumi mətnə bədiilik keyfiyyəti aşılayır. Bütün hallarda 
bədii mətləblə bağlılıq, fikrin poetik deyiminə tabelilik Aşıq 
Ələsgərin obrazlı təfəkkürünün hərəkətə gətirdiyi dil 
faktorlarının əsas atributu kimi üzə çıxır. 
Paralelizm qəlibinə cavab verən bütün sintaktik 
vahidlər öz bədii nitq əhatəsində doğma səslənir, munis 
görünür. Əhatəlilik, rəngarənglik və genişlik şeir dilinin 
mühüm kütləsini təşkil edir. Leksik mənalarla qrammatik 
ifadə üsullarının əlaqəsi doğma münasibətdə çulğaşır. Bədii 
nitqə təbii danışıq koloriti verən paralel konstruksiyalarda 
leksik təkrarlar da mühüm yer tutur və poetik emosiyanın 

---

 
 
296 
 
əks-sədasına çevrilir. Misraların ritmi bədii intonasiya 
dalğalarını yaradır: 
Ələsgər durarmı mətah satmasa, 
İyid sarsılarmı bəxti yatmasa, 
Iki könül bir-birini tutmasa, 
Alan da yazıqdı, gələn də yazıq (8, 150) 
 
Dinini aşkar eylədi 
Minkirə verdi cəza 
Qılıncı mərd, qüvvəti mərd 
Atı mərd, meydanı mərd (8, 147) 
Struktur üslubiyyatın irəli sürdüyü prinsiplər Aşıq 
Ələsgər şeirində nümunəvi səviyyə kəsb edir. Akkumulya-
siya bu prinsiplərdən biridir. “Bu prinsipə görə, eyni bir 
motiv, eyni bir əhvali-ruhiyyə, hiss, duyğu, adətən, eyni 
məzmuna malik bir neçə müvazi vasitələrlə ifadə edilir. 
Belə artıqlıq təəssüratı şiddətləndirir və diqqəti cəmləşdirir. 
Məsələn, Aşıq Ələsgərin “Salamatdı” şeirində eyni bir 
motiv, eyni əhvali-ruhiyyə, eyni hiss bir neçə müvazi 
vasitələrlə ifadə edilmişdir: 
Çox obadan, ağır eldən keçibdi, 
Pələng, əjdahalı koldan keçibdi, 
Çoşğun dərya, daşqın seldən keçibdi, 
Öldürməyib boran-qar, salamatdı. 
Hiperbolik tərzdə deyilmiş bu bənd bütövlükdə təx-
minən belə bir fikri bildirir: “(yar) çox əziyyət çəkib” şeirdə 
bundan sonrakı misra belə də başlayır: “Çox əziyyət çəkib 
yağmur, bərfübəd”. Sadə fikri bildirmək üçün bu qədər 
“artıq” dil vahidləri işlədilməsindən məqsəd təsiri 

---

 
 
297 
 
qüvvətləndirmək və diqqəti bir nöqtəyə istiqamətləndir-
məkdir. 
Struktur üslubiyyat ünsürünün özündən daha artıq bu 
ünsürlərin əlaqələrini öyrənməyi zəruri hesab edir. Ünsürlər-
dən sərf-nəzər etmək tələb olunur. Elə buna görədir ki, şeir-
də bəzi vahidlər məntiqi baxımdan “səhv” görünsə də, ona 
diqqət və əhəmiyyət verilmir. Doğrudan da, “əjdahalı kol” 
nə deməkdir? Obadan keçmək olar, bəs “eldən keçibdir” 
nədir? Şeir bütövlükdə dərk olunur” (1, 11) 
Maraq doğuran cəhət ondan ibarətdir ki, belə ifadə 
üsulunda mətndaxili yarımçıq paralelizmlərin işləkliyi real-
laşır. Paralelizmin komponentlərinin kəmiyyətindən asılı ol-
araq sadalayıcı intonasiya güclənir. Şeirin ahəngdarlığını 
təmin edən vasitə kimi maksimum effektliyə nail olunur. 
Aşıq Ələsgərin bədii təsvir vasitələri sisteminə daxil 
olan hər bir paralelizm faktı poetik mədəniyyətə xidmət 
edir, onun üslubi fəallığı bədii temperamentə vüsətli miqyas 
verir. Bu, intonasiyanı konkret psixoloji şəraitə və məzmuna 
uyğun kökləyir. Ritm nizamı şeirin bədii məntiqindən irəli 
gəlir, bədii məna siqlətinə yönəlir. Bədii kontekstin şairanə 
nizamı fikrin emosional çalarlarını təsirli məcrada aydınlaş-
dırır ki, bunlar da bilavasitə estetik zərurətdən doğur. Şeirin 
qrammatik-üslubi strukturu öz çevikliyi ilə dolğun və siqlət-
li intonasiya çalarları əmələ gətirir. Aşıq Ələsgər şeirinin 
quruluş bütövlüyündə və monumentallığında mükəmməl üs-
lubi fiqurun yaradıcısı kimi paralelizmlər güclü ekspressiya 
mənbəyinə çevrilir. Eyni sintaktik konstruksiyaların para-
lelliyində məna bölgüləri ilə intonasiya bölgüləri üst-üstə 
düşür: 

---

 
 
298 
 
Heç kimsəni eşq oduna düşməsin, 
Ahəngi əridir, daşı yandırır 
Atəşi ürəkdən, narı pünhandan  
Kirpiyi oxlayır, qaşı yandırır (8, 146) 
Bayqu həsrət çəkdi, yara yetmədi, 
Təbib nəştər vurdu, yara yetmədi, 
Yazıq Ələsgər, əlin yara yetmədi, 
Çalxan qəm bəhrində de bir üz bir üz (8, 166) 
Sintaktik paralelizmlərdə Aşıq Ələsgərin yaradıcılıq 
üslubunun xislətində gizlənən bədii naxışlar, poetik şirinlik-
lər, canlı danışıq dilindən mənimsədiyi canlı təbiilik axarı, 
zövqə yatımlılıq, ürəyi oxşamaq sehri çox güclüdür. Onlar 
Aşıq Ələsgər lirikasındakı üslub sadəliyinə, büllurluğa, fikir 
və həyacanların miqyasının böyüklüyünə münasibdir. Sin-
taktik müvazilik şeir dilinin və poetik təfəkkürün nümayiş-
ində layiqli üslubi özüldür. Şeirin daxili təkamülünün və üs-
lubi yetkinliyinin özünəməxsus üstünlüklərini göstərən nişa-
nələrdir ki, onlarda ifadə olunan bədii konkretlik məzmun 
səviyyəsində təzahür edir. Bütün bu amillər Aşıq Ələsgərə 
məxsus dilin bənzərsiz zənginliyidir. 
Ritm və intonasiya ölçüləri poetik motivlər və bədii 
qayə üzərində müəyyənlik tapır. Aşıq Ələsgər şeirlərinin 
estetikasının məğzi çox hallarda mətnin ritmik quruluşu 
nəticəsində üzə çıxır. Bu, şeir strukturunda bitkinliyin 
dinamikasını yaradır. Ritm şeirin oyatdığı bədii zövqü 
duymağa, yaşamağa hazırlayır. Dilin öz təbiətindəki 
melodiyadan süzülüb gələn şeiriyyət yaddaşlara daha 
möhkəm həkk olunur. Aşıq Ələsgərin üslubunda ritmyarat-
ma vasitələri ona görə estetik bütövlük qazanır ki, orada dil 

---

 
 
299 
 
vahidlərinin emosionallıq funksiyası müəllifin düşüncə və 
fikir ritmi, hiss və həyəcan ahəngi ilə tamamlanır. Məzmun 
və formanın sintezi şeirin daxili sistemində həyata keçirilir. 
Buna görə də sintaktik vahidlər yalnız ritm və məntiqi vurğu 
xatirinə təkrarlanmır, paralelizm örnəklərində, müvazi dil 
vahidləri arasında məna əlaqələri bədii melodiya, intonasiya 
diapozonuna uyğun gəlir. Paralel konstruksiyalar bütün 
güşələrində bədii fikrin bütün spektrlərini, məna və 
intonasiya çəkisini, şeiriyyətini canlandırır. 
Fələyin qəhrindən, el töhmətindən, 
Dərdim artıb bir ümmana dönübdü, 
Dostun firqətindən, yar həsrətindən 
Bahar mənə zimistana dönübdü (8, 68) 
Dolandım bihudə, gəzdim əfsanə 
Tabe oldum nəfsə, uydum şeytana, 
Xeyir əməlim yoxdu mərdi-mərdanə 
Günahkar, günahkar, günahkaram mən (8, 11) 
Aşıq Ələsgərin sənət möcüzəsində sintaktik 
paralelizm nümunələri xəlqi ifadə faktını, lirik təsvirin 
məğzini, poetik fikrin cövhərini, emosiyanın nüvəsini əks 
etdirir. Bununla bədii fikir mükəmməl texniki qəliblərə 
uyğunlaşdırılır, bədii yaradıcılığın ən ümdə şərti olan bir 
istedad – estetik mətləbi yüksək poetik səviyyədə ifadə etmə 
qabiliyyəti özünü nümayiş etdirir. 
Aşıq Ələsgərin dili insan qəlbinin döyüntülərini 
səsləndirir, bu dildə həyatın, insan taleyinin əks-sədası 
eşidilir. Bu, şeirin sətirlərində elə mükəmməl nitq mühiti 
vardır ki, orada bütün dil ünsürləri doğmalaşır, dilin daxili 
enerjisini aşkarlayır. Dil faktları elə bir poetik görkəm alır 

---

 
 
300 
 
ki, şeiriyyətin sirləri açılır, ana dilinin gözəlliklərinin nəyə 
qadir olduğunu əyaniləşdirir. Zərif gözəllik, incə musiqi, 
dərin hikmət cazibəli deyim qəliblərində dil açır. Aşıq 
Ələsgərdə dil naxışları ilə bəzədilməyən, emosiyalarla, 
müdrikliklə zənginləşməyən fikir yoxdur. Riyazi dəqiqliklə 
ölçülüb-biçilən və obrazın dəqiq cizgilərinə çevrilən hər bir 
element bədii sənət sferasına daxil olur, zövq və həzz mən-
bəyinə çevrilir. Lirik çalarların güclənməsində təkrarlanan 
dil vahidləri məna sanbalına xüsusi siqlət verir. Üslubi situa-
siya yaratmaqla sintaktik təkrarlar bədii-emosional notlar 
əmələ gətirir. Misradaxili paralelizm örnəkləri üzərində qu-
rulan misraların emosionallığı daha da fəallaşır ki, bu da 
həyat faktlarının dərinliklərinə nüfuz etmə imkanları ilə 
aparıcı keyfiyyətə çevrilir. Misradaxili paralelizmlərin bədii 
kəsəri obraz-ifadə və ideya-mövzu birliyindədir, onların 
daxili vəhdətindədir. Şeir dilinin çox mühüm üslubi-sintak-
tik göstəricisi kimi paralelizmlər səs axıcılığı yaradıb poetik 
ritmin cövhərini üzə çıxarır. Misra simmetriyası zəminində 
yaranan melodiya, ritmemelodika mətnin üslubi-semantik 
yetkinliyinə, misraların bədii-poetik strukturuna, ritmik böl-
gülərinə ciddi təsir göstərir: 
Gahdan ciskin tökər, gah duman eylər, 
Gah gedib-gələni peşiman eylər 
Gahdan qeyzə gələr, nahaq qan eylər, 
Dinşəməz haramı, halalı dağlar (8, 59) 
Qüdrətdən ucalan zülm ilə dinməz, 
Haqdan yanan çıraq bad ilə sönməz (8, 47) 
Ləb qönçə, diş inci, yanağı lalə, 
Çəkilib qaşların yay sarı köynək (8, 131) 

---

 
 
301 
 
Aşıq Ələsgər şeirinin bədii-poetik strukturunda 
misra sintaqmları mətnin semantikasına və intonasiya çalar-
larına təsirsiz qalmır. Müəyyən ahəng daxilində sıralanan 
canlı danışıq intonasiyasının akustik gözəlliklərini şeirə çək-
ib gətirən sintaktik təkrar mətnin bütün komponentləri ilə 
vəhdətdə poetik qavrayışa stimul verir, poetik formanı şeirin 
daxili ahənginə uyğunlaşdırır. Söz sənətkarının təfəkkür 
imkanları nitqinin estetik göstəriciləri kimi təzahür edir. 
Təkrarların estetik dəyər meyarları ona görə tutumlu olur ki, 
o, xalqın ruhu, dövrün pafosu ilə uyuşur, onun daxili gücü, 
enerjisi geniş vüsət tapır, poetik mündəricə böyük sənət 
qüdrəti qazanır. Məhz buna görə də Aşıq Ələsgərin şeirinin 
arxitektonikasında sintaktik təkrarlar mərkəzi yer tutur. Tək-
rarların iştirak etdiyi misraların semantik-texniki ölçüləri 
fikir axınını münasib üslubi məcraya salıb mətni xoş 
ahənglə təmin edir. 
Aşıq Ələsgərin dilində eyni qrammatik biçimli 
ifadələrin ritmik-sintaktik təkrarı lirik məzmunda 
polifoniklik yaratma baxımından da olduqca imkanlıdır. 
Sintaktik paralelizmlər mətnin fikri istiqaməti ilə linqvistik 
tərtibini bir-birinə möhkəm tellərlə bağlayır. Şeir dilinin 
ritmik-sintaktik sistemində paralelizmlərin linqvopoetik 
imkanları aşkarlanır və şeir mətninin struktur əsaslarından 
birini təşkil edir. Təkrarlanan sintaktik konstruksiyalar 
emosionallıqla müşaiyət olunur, ritmemelodikanı 
intensivləşdirir: 
Əlli yol çapılam, yüz yol talanam, 
Bir şey deyil dövlət-mal incimərəm (8, 95) 
Könlüm yasdan çıxmır, qəlbim yaradan, 

---

 
 
302 
 
Bu dərdü möhnətdən, bu məcaradan 
Dövlət getdi, hörmət qalxdı aradan (8, 98) 
Qapımızdan dost ayağı kəsildi, 
Könül qəmgin, ürək dərdli, vərəmli, 
Səni gördüm səxavətli, kərəmli (8, 115) 
Torpaq soyuq, bədən üryan, kəfən yaş 
Tək qalarsan dar məzarın içində (8, 94) 
Aşıq Ələsgərin poetik sintaksisinin orbiti daxilində 
bütün nitq vahidləri, üslubi fiqurlar bədii ifadə vasitələri öz 
bədii-üslubi özəlliklərini aşkarlamaq imkanı əldə edir. 
Danışıq dilinin məxsusi gözəllikləri paralel konstruksiyalar-
da, təkrarlanan nitq vahidlərində daha aydın təzahür edir. 
Sintaktik qəliblər dairəsində fonemlər sistemi, leksik materi-
allar, bir sözlə, bütün linqvistik  kateqoriyalar fəal üslubi 
fiqur hüququna xüsusi çevikliklə yiyələnə bilirlər. Səs, söz, 
ifadə və cümlə təkrarları üslubi fəaliyyət dairəsinə düşməklə 
simmetrik deyim biçimləri formalaşdırır. Nəhəng bir sənət 
korifeyi kimi Aşıq Ələsgər də ənənəvi təsvir vasitələrinə 
canlı danışıq-ünsiyyət çalarları bəxş etmiş, onlara yeni nəfəs 
vermişdir. 
Misralanma əməliyyatında, mütəhərriklik yaratmaq-
da sintaktik təkrarlar şeir mətnini poetik ritm üzərində qurur. 
Dinamik və çevik imkanları onları şeir dilində təbii ünsiyyət 
şəklinə salır: 
Ağ xalat bürünər, zərnişan geyməz, 
Heç kəsi dindirib xətrinə dəyməz, 
Sərdara söz deməz, şaha baş əyməz, 
Qüdrətdən, səngərli, qalalı dağlar (8, 59) 
Sözümdən incimə, özümdən küsmə 

---

 
 
303 
 
Şərti kəsək, şəriəti atmayaq, 
Şen olsun ocağın, var olsun evin 
Bu işini o işinə qatmayaq (8, 134) 
Nə behiştdə belə qılman yarınıb 
Nə dünyaya belə insan gəlibdi (8, 83) 
Yanağı qırmızı, buxağı ağdı 
Çırağban eyləmiş ağı qırmızı (8, 103) 
Aşıq Ələsgərin dilində canlı danışığın məxsusi 
fonetik gözəllikləri paralel konstruksiyalarda daha qabarıq 
təzahür edir. Sintaksisin orbiti daxilində bütün nitq vahidləri 
öz bədii-üslubi özəlliklərini aşkarlamaq imkanı əldə edir, 
sintaktik qəliblər çərçivəsində üslubi çevikliyə yiyələnir. 
Klassik şairlərin dilində və şifahi xalq ədəbiyyatında 
geniş şəkildə işlənən anastrofaların ən gözəl nümunələrinə 
Aşıq Ələsgərin dilində də təsadüf olunur. Anostrofa – 
sintaktik birləşməni təşkil edən sözlərin əks sıra ilə düzümü 
cazibəli üslubi fiqur kimi Aşıq Ələsgərin şeir dilində incə 
üslubi mənaların daşıyıcısına çevrilir. 
Müxənnət zamana, bimürvət fələk, 
Şamı sübhə, sübhə şama çəkirsən, 
Bülbülü gülə yaz, gülü bülbülə 
Qönçənin üstündə xar oynamasın (8, 127) 
Neçə şey halaldan dönər harama 
Neçə şey haramdan halala dönər (8 , 168) 
Əhli dil, hal tirü tiğü 
Xədənginə, cənginə 
Cənginə xədənginə 
Ahənginə hər rənginə (8, 195) 
Yeri göydən, göyü yerdən kim seçdi, 

---

 
 
304 
 
Hikmətin dəryası ay nədən oldu (8, 268) 
Əksinə paralelizmlərin məna tutumu ilə ritm qəliblə-
rini əlaqələndirmə vasitəsilə Aşıq Ələsgər poetik mün-
dəricənin aydınlığına nail olur, bədii mətnin ritmik kom-
pozision strukturunun özülündə da xiazm dayanır. Sintaktik 
müvazilik şeirdəki digər üzvlərin hərəkətinə, tələffüzünə 
çeviklik gətirib ritmik-melodik səslənmə məziyyəti yaradır. 
Tərsinə müvaziliyin üslubi fəallığı poetik intonasiyaya 
vüsətli miqyas verir, ritmemelodikanı psixoloji şərait və 
məzmuna görə kökləyir, avazlanma nizamını münasib məc-
raya yönəldir. Sintaktik paralelizmlərdəki məna bölgüləri in-
tonasiya bölgülərini tənzimləyir. Sintaktik biçimlərin ritmik 
vəhdətdə poetik nitq axarına hopması, arxitektonik 
simmetriya, nizamlı nitq sisteminin dinamizmi mündəricəyə 
aydınlıq gətirir. 
İstənilən fikrin ifadə tərzi onun bədii həyatının 
təminatçısıdır. Məhz buna görə Aşıq Ələsgərdə hər bir həyat 
faktı estetik cəhətdən parlaq təqdim olunur və poetik mətnin 
ifadə mənzərəsində əvəzolunmazlıq missiyası daşıyır. 
Poetexniki amil, şeir dilinin simmetrik quruluşa təkrarların 
ardıcıllığını tələb edir. Bu səbəblərdən Aşıq Ələsgər paralel-
lik təşkil edən dil vahidlərinin ifatəlilik imkanlarından ol-
duqca səmərəli formalarda faydalanır və müəyyən forma 
qəliblərinə münasib məzmunu hopduraraq onların arasında 
daxili-məntiqi əlaqəni gücləndirir. Səs-söz, söz birləşmələri, 
cümlə təkrarları mətnin xüsusi pafosa yiyələnməsinə rəvac 
verir. 
Aşıq Ələsgərin poetik sintaksisi canlı ünsiyyət dilinə 
daha meylli olduğundan təkrarlar xüsusi bir cazibəlilik, 

---

 
 
305 
 
təravət keyfiyyətləri ilə zənginləşir, bu poetik atributlar 
emosional ovqatın təminatçısı olur. Bu, Aşıq Ələsgərin söz 
üzərində yaradıcılıq vərdişinin ayrılmaz tərəfi, peşəkarlıq 
qabiliyyətinin təməlidir. 
Aşıq Ələsgərin dilini estetik hadisə kimi nəzərdən 
keçirərkən, onun bədiilik meyarlarını müəyyənləşdirərək 
forma və məzmun münasibətlərinin qarşılıqlı birliyi xüsusi 
diqqət çəkir. Onda bütün səviyyələrdə dil vahidləri dərin 
məzmunun bədii bəzəyə olan ehtiyaclarını heyrətamiz 
şəkildə ödəyir. Söz oyunu, sintaktik konstruksiyaların çevik 
təkrarı deyim qəliblərinin poetexniki tələblərinə maksimum 
cavab verir. Həm məna siqləti, həm də intonasiya sanbalı 
bədii kəsər qazanaraq müəllifin bədii məramını oxucuya 
intensiv şəkildə çatdırır. Bu da onu deməyə əsas verir ki, 
Aşıq Ələsgərin orijinal üslubu onun sənət dilinin ən vacib 
etalonlarındandır. 

---

 
 
306 
 
S O N 
 
Aşıq Ələsgərdə sözün hüsn bənzərsizliyi ilə fikrin liba-
sı, forması öz təkrarsızlığı ilə poetik zənginlik qazanır. Aşıq 
Ələsgərdə sözün poetikasının əsrarəngizliyi onun bədii li-
basının tilsimindədir ki, onu açmaq olduqca çətindir. Müəyyən 
hazırlığa malik olmadan, dinin sirlərini, islam ehkamlarını, 
ümumiyyətlə Şərq zehniyyətini və poetikasını, müəmma 
sənətini bilmədən dahi sənətkarın söz aləminə nüfuz etmək 
mümkünsüzdür. Dil işarələrinin rəmzi mənalarına vaqif ol-
mayanlar Aşıq Ələsgərin ilhamının məhsulunu, poetik-üslubi 
fiqurların bədii-fəlsəfi mahiyyətini çətinliklə qavraya bilirlər. 
Aşıq Ələsgər şeirinin bədii-poetik bənzərsizliyi, üslubi 
keyfiyyət həddi söz işlətmə məharətində açıqlanır. Bu məharət 
sözün enerji mənbəyini aşkarlayır. Poetik duyumdan 
pərvazlanan Aşıq Ələsgər şeiri bədii deyim sənətkarlığı ilə 
ənənəvi və zəngin poetik kanonlar çərçivəsində heyrət do-
ğurur. Dərin müdriklik və mənəviyyatdan qaynaqlanan poetik 
məna Aşıq Ələsgər sözünün ecazkarlığı ilə mükəm-məlliyə 
çatır. Aşıq Ələsgərin əsərləri sözlə mənanın qovuşuğu, vəhdəti 
və ayrılmazlıq nümunəsidir. Aşıq Ələsgərin sözü mənalı 
sözdür, müdrik fikirlərin bəzəkli geyimidir. Buna görə də Aşıq 
Ələsgərin əsərlərində həm məzmuna, həm də ifadə formasına, 
sözün şəklinə eyni dərəcədə heyranlıq vardır. Onun 
misralarında ümumi mətləblə bağ-lanmayan təsadüfi dil 
işarəsinə, artıq kimi görünən sözə rast gəlmək mümkün deyil. 
Hər bir söz poetik baxımdan mükəmməl olduğu kimi, məzmun 
və məna cəhətdən də məcazi və müəmmalıdır. O, dilə hakim 
sənətkar olduğu üçündür ki, aşıq şeirinin əsas lirik janrlarının 

---

 
 
307 
 
misilsiz ustadı hesab olunur. Bu əsərlər dərin qayəsi, zərif 
ruhu, ifadə üsulu və hüsnü ilə Aşıq Ələsgərin fəlsəfi dünyasını, 
hikmətlər aləmini oxucu və dinləyiciyə çatdıraraq onların 
qəlbini fəth etdi, könülləri ehtizaza gətirdi. Bununla da, böyük 
istedad sahibinin əsərləri qədim və zəngin aşıq ədəbiyyatının, 
şeir mədəniyyətinin bədii-fəlsəfi yekunu və zirvəsi kimi dəyərə 
layiq bilindi.  
Kamil bədii formanın dərin poetik məzmunluğa uy-
ğunluğu fonunda dilimizin lüğət tərkibinə daxil olan hər bir 
sözün üslubi potensialını stimullaşdırır. Sözün yeni məcaz ya-
ratma imkanlarına vüsət verir. Aşıq Ələsgər dühasından nur-
lanan, dahi sənətkar ecazından güc-qüvvət alan söz öz məh-
vərini yeni çalarlarla möhkəmləndirir və beləliklə, bu söz 
yalnız ona yeni nəfəs verən Aşıq Ələsgərin könül dünyasının 
deyil, bütövlükdə aşığın təmsil etdiyi qüdrətli bir xalq ruhunun 
bədii tərcümanına çevrilir. 
Aşıq Ələsgər sözündə təcəssüm olunan fikir və duyğu 
nə qədər safdırsa, bir o qədər də səmimidir. Sözün və ruhun 
üzvi birliyi dərin intellektuallıqla müşaiyət olunur. Çünki Aşıq 
Ələsgərin bədii nitqi ancaq bədii təsvir və tərənnümlə 
məhdudlaşmır, bütün hallarda orada güclü təhlil, məntiqi 
düşüncələrə rəvac verən poetik mühakimələr mərkəzi yer tutur. 
Ülviyyət məqamında dayanan Aşıq Ələsgərin dili zəngin 
mənəviyyatın, həyat həqiqətlərinin, misilsiz bədii idrakın 
təsdiq üsuludur, bütöv bir semantik sistemdir. Sözün, səsin, 
hətta bütöv misraların üslubi-məntiqi assosiasiyaları mətnin 
struktual kamilliyində eyni dərəcədə fəallıq göstərir və 
mükəmməl poetik şəbəkə formalaşdırır. Vahid quruluşda 
bütün dil ünsürləri, bədii təsvir və ifadə vasitələri, üslubi 

---

 
 
308 
 
fiqurlar bir-birinə hörülərək sənət möcuzəsinin detallarını 
əyaniləşdirir. 
Qədim və köklü ənənələr üzərində ucalan Aşıq 
Ələsgərin şeir üslubunun yeni cizgiləri dilin dərin qatlarına 
meylin üslubi axtarış ruhunun dərinliklərindən nəşət edir. Odur 
ki, Aşıq Ələsgərin şeir dili poetik təfəkkürə həyəcanlı və 
qayğılı bir ruh gətirdi və bütöv Azərbaycan poeziyasında 
möhtəşəm estetik hadisəyə çevrildi. Sənətkarlıq baxımından 
yeni yüksəliş mərhələsi olaraq təravətli ab-hava yaratdı. Bədii 
düşüncə tərzinin orijinallığından və yeniləşməsindən doğan 
yüksək dil sənətkarlığının başlıca mənbəyi canlı xalq dilinə 
məxsus linqvistik vahidlərin poeziya dilinə geniş vüsətli 
nüfuzunu təmin etdi. Aşıq Ələsgər şeirində onun dili ilə canlı 
ünsiyyət dili arasındakı hədd yox dərəcəsinə endi. Hər cür süni 
poetik qəliblərdən, qeyri-təbii poetik modellərdən, ritorikadan 
uzaqlaşmaqla Aşıq Ələsgər bədii mətləbi qəlbə, dilə yatımlı 
formalarda, yüksək sənət dili ilə deməyə meyl edib uğurlar 
qazandı. Bu dil öz milli köklərinə daha çox meylləndi, xəlqilik 
və təbiilik bütün çalarları ilə şeir dilində nümayiş olundu. Söz 
duyumu və deyimi, dil mədəniyyəti yüksək həddə çatdı, sözü 
obraza çevirmək bacarığı ən yetkin təzahür formaları kəsb etdi. 
Sazın tarixində, sözün taleyində silinməz iz qoyub 
getdi, ədəbiyaşarlıq, ölməzlik qazandı Aşıq Ələsgər. Ələsgər 
adı saz dünyasında, söz aləmində əbədiləşdi. 
Sol əldə kağız var, sağ əldə qələm, 
Bir yanda nəşə var, bir yanda ələm, 
Ələsgər tək şirin zəban, xoş kəlam, 
Bivəfa dünyaya gəldi də getdi (Aşıq Ələsgər) 

---

 
 
309 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
  Adilov M., Ağayeva F., Verdiyeva Z. İzahlı dilçilik lüğəti, 
Bakı, Maarif, 1989, 364 s. 
2.
  Adilov M. Klassik ədəbiyyatımızda dil və üslub. Bakı, 
Maarif, 1991, 234 s. 
3.
  Adilov Musa. Sənətkar və söz. Bakı, Yazıçı, 1984, 148 s. 
4.
  Axundov Ağamusa. Dilin estetikası. Bakı, Yazıçı, 1985, 
224 s. 
5.
  Axundov Ə. Aşıq Ələsgərin həyatı və yaradıcılığı. 
Namizədlik dissertasiyası. Bakı, ADU, 1946, 157 s. 
6.
  Allahmanlı M. Din, təriqət və aşıq. Bakı, Şur, 1999, 172 s. 
7.
  Araslı H. Aşıq yaradıcılığı. Bakı, 1960, 121 s. 
8.
  Aşıq Ələsgər. Əsərləri. Bakı, 1999 
9.
  Belinski V.Q. Seçilmiş məqalələr. Bakı, Uçpedqız, 1948 
10.
  Eldarova Ə. Azərbaycan aşıq sənəti. Bakı, Elm, 1996, 281 s. 
11.
 Əfəndiyev O. Aşıq sənətinin estetik problemləri. Bakı, 
Azərnəşr, 1983, 115 s. 
12.
 Ələsgər İ. Haqq aşığı Ələsgər. Bakı, Maarif, 1999, 264 s. 
13.
 Əlioğlu Ə. Azərbaycan aşıq şeirinin poetikası. Bakı, 2002, 
128 s. 
14.
 Fəxrəddin Səlim. Aşıq Ələsgər, Seyid Əzim və təsəvvüf, 
“Kaspi”, 9-11 fevral 2013-cü il 
15.
 Fəxrəddin Səlim. Leyladan Mövlaya. “Kredo”, 14-16 may 
2014-cü il 
16.
 Hacı Loğman Babacanlı. Aşıq Ələsgər. Bakı, 2013, 620 s. 
17.
 Hüseynov M.A. Şeirşünaslıqda dil sənətkarlığı. Bakı, Elm, 
2007 
18.
 Hüseynov M.A. Dil və poeziya. Bakı, Elm, 2008 
19.
 Hüseynov M.A. Poeziya dilinin milli qaynaqları. Bakı, 
“Elm və təhsil”, 2009 
20.
 Hüseynov M.A. Sözün poetikası. Bakı, “Elm və təhsil”, 
2010 

---

 
 
310 
 
21.
 Hüseynov M.A.Səsin poeziyası. Bakı, “Elm və təhsil”, 
2010 
22.
 Hüseynov M.A. Poetik frazeologiya. Almatı, Ülağat, 2013 
23.
 Həkimov M.Azərbaycan klassik aşıq yaradıcılığı. Bakı, 
APİ, 1982, 88 s. 
24.
 Xələfli Əli Rza. Aşıq Ələsgərli düşüncələr, yaxud “alalı” 
sözünün yaddaşımızdakı ağrısı. “Kredo”, 28 oktyabr, 2006-
cı il 
25.
 İbrahimov M. Aşıq poeziyasında realizm. Bakı, 1966, 84 s. 
26.
 Qasımlı M. Aşıq sənəti. Bakı. Ozan. 1996, 260 s. 
27.
 Rahid Ulusel. Şeh damlasında  günəş təcəllası. “Kaspi”, 14 
aprel 2015-ci il 
28.
 Mehdi Hüseyn. Böyük aşıq. Seçilmiş əsərləri, 10 cilddə, IX 
cild, Bakı, Yazıçı, 1978, s.172-176 
29.
 Шидфар В.Я. Образная система арабской классической 
литературы (VI-XIII вв), Москва, 1974, 370 с. 
30.
 Namazov Q. Azərbaycan aşıq sənəti. Bakı, Yazıçı, 1984, 
192 s. 
31.
 Nəbiyev A. Azərbaycan aşıq məktəbləri. Bakı, Nurlan, 
2004, 310 s. 
32.
 Paşayev S. Azərbaycan folkloru və aşıq yaradıcılığı. Bakı, 
1989, 88 s. 
33.
 Quliyeva Mahirə. Klassik Şərq poetikası. Bakı, Yazıçı, 
1991, 128 s. 
34.
 Sarıvəlli Osman. Qüdrətli şair, ustad sənətkar. Bakı, 2016 
35.
 Mustafayev Camal. Aşıq Ələsgər irsində sufilik. “Kredo”, 
17 avqust 2013-cü il 
36.
 Vahabzadə B. Sənətkar və zaman. Bakı, Gənclik, 1976 
37.
 Təhmasib M.H. Azərbaycan xalq dastanları. Bakı, 1972 
 

---

 
 
311 
 
M Ü N D Ə R İ C A T 
Ağasən Bədəlzadə. BİR SÖZ ÜMMANININ KAMİL 
QƏVVASI..............................................................................3 
GİRİŞ: BƏDİİ SÖZ CƏNGAVƏRİ, AZƏRBAYCAN 
ŞEİRİNİN TƏKRAROLUNMAZ ESTETİK HADİSƏSİ.......31 
ALLİTERATİV FİQURLARIN POETİK SƏSLƏNMƏ 
EFFEKTİVLİYİ...................................................................42 
ASSONANSIN MELODİK ÇALARLARI VƏ BƏDİİ-ÜSLUBİ 
SPEKTRLƏRİ.....................................................................65 
SƏS-MƏNA BÜTÖVLÜYÜ VƏ KSPRESSİVLƏŞDİRMƏ 
ƏMƏLİYYATI.....................................................................85 
SÖZ TƏKRARI: ARXİTEKTONİK PRİNSİPLƏR, BƏDİİ 
MEMARLIQ VASİTƏSİ.....................................................100 
OMONİMLƏR: MƏNA-İFADƏ AHƏNGDARLIĞI, FORMA 
EYNİLİYİNİN MƏZMUN ƏLVANLIĞI............................119 
AŞIQ POEZİYASININ FÖVQÜNƏ YOL AÇAN KLASSİK  
BƏDİİ ƏNƏNƏ, ZƏNGİN POETİK TƏCRÜBƏ.............132 
GÖYÇƏ DİL MÜHİTİ VƏ BƏDİİ DİL QAYNAQLARI...154 
ƏDƏBİ TƏLƏFFÜZÜN, ŞİVƏ TRANSKRİPSİYASININ 
ESTETİK MİQYASI VƏ LİRİK OVQAT............................167 
SÖZ DUYĞUSU: SİNONİMLƏRİN SEMANTİK SİQLƏTİ 
VƏ POETİK POTENSİALI................................................182 
TƏZADLI HARMONİYA, EMOSİONAL KONTRAST......229 
FRAZEOLOGİZMLƏRİN FİKRİ-HİSSİ VÜSƏTİ, CANLI 
ÜNSİYYƏT KOLORİTİ.....................................................245 
RİTORİK MÜRACİƏT POETİK FİKİR VƏ EMOSİYA 
İFADƏSİNİN SPESİFİK FORMASI KİMİ........................274 
HƏMCİNS ÜZVLƏRİN ÜSLUBİ CİZGİLƏRİ, LİRİK 
MÜHAKİMƏLƏRİN ÇEVİKLİYİ.....................................283 
SİNTAKTİK PARALELİZM: RİTMİK-ARXİTEKTONİK 
SİMMETRİYA....................................................................293 
S O N.................................................................................306 
ƏDƏBİYYAT.....................................................................310 

---

 
 
312 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«Elm vÿ òÿùñèë» няшриййатынын  äèðåêòîðó: 
ïðîôåññîð 
Íàäèð ÌßÌÌßÄËÈ 
 
Dizayn: Zahid Məmmədov 
Texniki redaktor: Tünzalə Vahabova 
 
×àïà èìçàëàíìûø 07.12.2016. 
Øÿðòè ÷àï âÿðÿãè 8. Ñèôàðèø ¹ 392. 
Êàüûç ôîðìàòû 84õ108 1/32. Òèðàæ 500. 
 
Êèòàá «Elm vÿ òÿùñèë» íÿøðèééàò-ïîëèãðàôèéà ìöÿññèñÿñèíäÿ 
ùàçûð äèàïîçèòèâëÿðäÿí ÷àï îëóíìóøäóð. 
E-mail: [e-mail] 
Òåë: 497-16-32; 050-311-41-89 
Öíâàí: Áàêû, È÷ÿðèøÿùÿð, 3-úö Ìàãîìàéåâ äþíýÿñè 8/4. 

---

 
 
313