§1. İstehsal xərcləri: mühasibat və iqtisadi yanaşmalar.
§1. İstehsal xərcləri: mühasibat və iqtisadi yanaşmalar.
Hazır məhsul bazarında firma istehsalçı-təchizatçı kimi çıxış edir, onun davranışını isə əmtəə və xidmətlər təklifi səciyyələndirir. Təklifin ən mühüm amillərindən biri istehsal xərcləridir.
Mühasibatda xərclər dedikdə istehsal amilləri bazarında resursların alınmasına sərf olunan xərclərin məcmusu başa düşülür. Özü də resursların bazar qiyməti xərclərin kəmiyyətini təşkil edir.
Marksizm, birincisi kapitalist və ictimai istehsal xərclərini fərqləndirir. Birinci əmtəə istehsalının sahibkara neçəyə başa gəldiyini, ikincisi əmtəə istehsalının cəmiyyətə neçəyə başa gəldiyini göstərir. Sahibkar istehsala kapital, cəmiyyət isə əmək sərf edir. Özü də əmək məsrəfi kapital məsrəfindən çoxdur, çünki bura mənfəət şəklində sahibkar tərəfindən havayı mənimsənilən izafi əmək də daxildir.
Marksizm, birincisi kapitalist və ictimai istehsal xərclərini fərqləndirir. Birinci əmtəə istehsalının sahibkara neçəyə başa gəldiyini, ikincisi əmtəə istehsalının cəmiyyətə neçəyə başa gəldiyini göstərir. Sahibkar istehsala kapital, cəmiyyət isə əmək sərf edir. Özü də əmək məsrəfi kapital məsrəfindən çoxdur, çünki bura mənfəət şəklində sahibkar tərəfindən havayı mənimsənilən izafi əmək də daxildir.
İkincisi, kapitalist istehsal xərclərinə gəldikdə isə, Marks onları əmtəə dəyərinin kapital xərcinə bərabər ayrıca hissəsi kimi müəyyənləşdirir. Bu zaman diqqət ona yönəldilir ki, bu məhz kapital xərci deyil, dəyərin fəhlələr tərəfindən yaradılıb, həmişə ayrılmağa məcbur olan və istehsal prosesinin bərpasına sərf olunan hissəsidir.
İkincisi, kapitalist istehsal xərclərinə gəldikdə isə, Marks onları əmtəə dəyərinin kapital xərcinə bərabər ayrıca hissəsi kimi müəyyənləşdirir. Bu zaman diqqət ona yönəldilir ki, bu məhz kapital xərci deyil, dəyərin fəhlələr tərəfindən yaradılıb, həmişə ayrılmağa məcbur olan və istehsal prosesinin bərpasına sərf olunan hissəsidir.
Aşkar xərclər bazardan alınmış istehsal amillərinin qiyməti ilə, resurs satıcısını həmin sövdəni onun üçün ən yaxşı alternativ qismində seçməyə məcbur edən qiymətlə müəyyənləşir.
Gizli xərclər bazar sövdələşməsi zamanı pul verilməsini nəzərdə tutmurlar. Bununla belə, burada da söhbət müəyyən qurbanlardan gedir. Məsələn, torpaq sahəsinin, istehsal binasının, avadanlığın sahibi onlardan özü istifadə etməyib, icarəyə verə və mütəmadi renta ödənişi ala bilərdi.
