Moliya instituti

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA OʻRTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MOLIYA INSTITUTI

Fan nomi: Soliqlar va soliqqa totish


MUSTAQIL ISH

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i
mavzusida

Guruh: Smmt-95/21
Bajardi: Igamberdiyeva Barno

Toshkent – 2023


Reja:

1. 
   Foyda solig’ini mohiyati, obyekti va soliq to'lovchilar.
   
2. 
   Yuridik shaxslarni jami daromadini aniqlash tartibi, soliq imtiyozlari va stavkasi.
   
3. 
   Foyda solig’ini aniqlash bosqichlari, xisobot topshirish va to'lov muddati.
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

Yuridik shaxslar - O'zbekiston Respublikasi rezidentlariga O'zbekiston Respublikasida hamda undan tashqarida ularning faoliyat manbalaridan olingan daromadlar (foyda) bo'yicha soliq solinadi.

O'zbekistonda taxsis etilgan yoki ro'yxatga olingan, shuningdek O'zbekiston Respublikasidan tashqarida ro'yxatga olingan, bosh korxonasi O'zbekistonda joylashgan yuridik shaxs O'zbekiston Respublikasining rezidenti xisoblanadi.
Byudjet bilan foyda solig’i bo'yicha xisob-kitoblarni yuridik shaxslar mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Ayrim tarmoqlar yuridik shaxslarining birlashmalari byudjet bilan xisob-kitoblarni O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qaroriga binoan markazlashtirilgan tartibda amalga oshirishlari mumkin.
Jami daromad tarkibiga yuklab jo'natilgan tovar, bajarilgan ishlar, ko'rsatilgan xizmatlar va boshqa operatsiyalar uchun yuridik shaxs olishi lozim bo'lgan (olgan) yoki tekinga olgan pud yoxud boshqa mablag'lar kiradi.
Bunday daromadlarga quyidagilar kiritiladi:
a) maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan keladigan tushum.
Maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan keladigan tushum deganda:
yuklab jo'natilgan maxsulot uchun taqdim etilgan xisob-kitob hujjatlarida ko'rsatilgan summalar;
buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan bajarilgan ishlar dalolatnomalarida ko'rsatilgan summalar;
xizmatlar ko'rsatilishi faktini tasdiqlaydigan hujjatlarda ko'rsatilgan summalar tushuniladi.
Vositachilik faoliyatidan daromad oladigan (komission xaqlar, foizlar sifatida) korxonalar uchun tushum deganda soliq solinadigan davrda amalga oshirilgan barcha bitimlar bo'yicha olingan komission xaqlar (foizlar) summasi tushuniladi.
b) asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, qimmatli qog'ozlar, intellektual mulk obyektlari, materiallar va boshqa aktivlarni sotishdan keladigan daromad.
Korxonaning asosiy fondlari va boshqa mol-mulkini sotishdan keladigan daromadni belgilash chog'ida soliq solish maqsadi uchun ushbu fondlar va mol-mulkning sotilish va qoldiq qiymatlari o'rtasidagi farq (oshib ketish) xisobga olinadi. Bunda mol-mulkning qoldiq qiymati asosiy fondlar, moddiy aktivlar, arzon va tez eskiruvchan buyumlarga nisbatan qo'llaniladi.
Agar aktivlarning faqat bir qismi sotilsa, sotish sanasidagi aktivlar qiymati qolgan va sotilgan qismlar o'rtasida tasdiqlanadi.
Aktivlar bepul asosda yoki pasaytirilgan qiymat bo'yicha topshirilganda topshiruvchi shaxs aktivlarining qiymati shakllangan xarajatlardan kelib chiqib, olayotgan shaxs daromadlari esa - kirim qilingan baxolash qiymati bo'yicha, lekin topshirilayotgan aktivlar tannarxidan past bo'lmagan tarzda, belgilanadi.
v) foizlar ko'rinishidagi daromadlar;
g) dividendlar;
d) bepul olingan mol-mulk.
Agar mablag'larni bepul topshirish tizim ichida korxonalar o'rtasida yuz bersa, bunda tizim deganda vazirlik, kontsern,trest va xokazolar tushuniladi va bu mablag'lar taqsimlash balansi bo'yicha, yuqori tashkilot buyrug'iga ko'ra olingan bo'lsa, ular soliq solish obyekti xisoblanadi.
e) mol-mulkni ijara (lizing)ga berishdan olingan daromad;
Bunda shuni nazarda tutish lozimki, agar ijaraga beruvchi amortizatsiyalanadigan asosiy vositalarni lizing shartnomasi bo'yicha ijaraga topshirsa, operatsiya soliq solish maqsadida ijarachi tomonidan mol-mulk xarid qilinishi sifatida qaralishi kerak.
Agar u quyidagi shartlardan biriga javob bersa, amortizatsiyalanadigan asosiy vositalarning ijarasi lizing xisoblanadi:
ijara muddati asosiy vositalar xizmat muddatining sakson foizidan oshib ketsa;
ijarachi asosiy vositalarni Qat’iy narxda yoki ijara tugaganidan keyin belgilanadigan narxda sotib olish huquqiga ega bo'lsa;
ijaraga olinadigan asosiy vositalarning qoldiq qiymati ijara tugaganidan keyin ijara boshidagi ular qiymatining yigirma foizidan kamni tashkil etsa;
to'lovlarning joriy summasi butun ijara davri uchun ijaraga olinadigan vositalar qiymatining to'qson foizidan oshsa.
Mazkur kichik band ikkinchi qismining qoidalari lizing shartnomasini uzaytirish huquqi amalga oshirilishi mumkin bo'lgan davrga tatbiq etiladi.
j) royalti;
z) tekin moliyaviy yordam (davlat byudjetidan subsidiyalar bundan mustasno);
i) dahvo muddati o'tib ketgan kreditorlik va deponentlik qarzlarini xisobdan chiqarishdan olingan daromadlar.
Dahvo muddati - shaxs o'zining buzilgan huquqini dahvo taqdim etish yo'li bilan ximoya qila olishi mumkin bo'lgan muddat. Dahvoning umumiy muddati - uch yil.
k) ilgari chegirilgan xarajatlar, zararlar yoki gumonli qarzlarni qoplash ko'rinishida olingan daromadlar;
l) valyuta xisobvaraqlari bo'yicha kursdagi musbat farq.
m) favqulodda daromadlar.
n) boshqa daromadlar.
O'zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga va O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 5 fevraldagi "Maxsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to'g'risida"gi nizomga muvofiq jami daromad bilan chegirmalar o'rtasidagi farq sifatida xisoblab chiqarilgan, ko'rsatilgan Nizomga ilovalarda belgilangan xarajatlar summasiga tuzatishlar kiritilgan foyda soliq solig'i obyekti xisoblanadi.
Banklar va sug'urta tashkilotlari bo'yicha bayon etilgan tartibda belgilangan chegirmalardan
tashqari quyidagilar xam jami daromaddan chegirilishi kerak;
a) banklar bo'yicha:
kredit resurslari uchun to'lovlar;
operatsion xarajatlar;
pul mablag'lari va boyliklarini tashish va saqlash xarajatlari;
mijozlar xisobvaraqlari, shu jumladan - jismoniy shaxslarning omonatlari bo'yicha xisoblab yozilgan va to'langan foizlar;
tavakkallik operasiyalari bo'yicha zaxira xisobiga xisobdan chiqarilgan umidsiz ssudalar summalari.
b) sug'urta tashkilotlari bo'yicha:
qayta sug'urtalash shartnomalari bo'yicha topshirilgan to'lovlar summalari;
amal qilishi xisobot yilining oxirida tugamagan sug'urtalash va qayta sug'urtalash shartnomalari bo'yicha to'lovlar summalari;
sug'urtalash va qayta sug'urtalash majburiyatlari bo'yicha amalga oshirilgan va xisoblab yozilgan to'lovlar summalari;
o'tgan yillarning sug'urta xodisalari bo'yicha tugallanmagan to'lovlar summalari, shu jumladan dahvo muddati doirasidagi majburiyatlar;
sug'urta xodisasi boshlangani ma’lum qilingan, lekin zarar xajmi taqdim etilmagan shartnomalar bo'yicha sug'urta summalari;
sug'urta tashkiloti tomonidan sug'urta xodisalari boshlanishining oldini olish va ogoxlantirish chora-tadbirlarini moliyalashga yo'naltiriladigan mablag'lar summalari; sug'urta tashkilotlarining zaxira fondlariga ushbu fondlar miqdorlari sug'urta tashkilotlari ustav fondining yigirma besh foiziga etguniga qadar ushbu tashkilotlar daromadlarining yigirma foiziga qadar miqdorda ajratmalar.
Soliq to'lovchilar (bundan banklar va sug'urta tashkilotlari mustasno) dahvo muddati tugagach daromadlari ilgari jami daromadga kiritilgan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog'liq umidsiz qarzlar bo'yicha chegirma qilish huquqiga egadirlar.
Yuridik shaxslarning daromadlari va ular bo'yicha tegishli chegirmalar soliqlarni xisoblab chiqarish uchun ular taalluqli bo'lgan xisobot davrida, to'lash vaqti va pulning kelib tushish sanasidan qatxi nazar, buxgalteriya xisobi to'g'risidagi qonun hujjatlariga muvofiq aks ettiriladi.
Agar qilingan xarajat xarajatlarning bir necha toifasiga kiritilgan bo'lsa, u jami daromaddan faqat bir marotaba chegirilishi mumkin.
Uzoq muddatli kontraktlarga taalluqli daromad va chegirmalar moliya yili davomida ularni xaqiqatda bosqichma-bosqich bajarish qismida xisobga olinadi.
Uzoq muddatli kontraktni xaqiqatda bajarish moliya yili oxirigacha qilingan xarajatlarni mazkur kontrakt bo'yicha jami daromadlar bilan taqqoslash vositasida belgilanadi.
Yuridik shaxsning bayon etilgan qoidalarga muvofiq xisoblab chiqarilgan daromadi (foydasi)ga 12 foiz stavkasi bo'yicha soliq solinadi. Yuridik shaxslarning auksionlardan va gastrolg'-kontsert faoliyati bilan shug'ullanishga lisenziyasi bo'lgan yuridik va jismoniy shaxslarni (shu jumladan norezidentlarni) jalb etish yo'li bilan ommaviy tomosha tadbirlarini tashkil etishdan olgan daromadi (foydasi)ga 35 foiz stavkasi bo'yicha soliq solinadi. Bolalar assortimentidan tovarlar, ayollar gigienasi buyumlari va badiiy xunarmandchilik maxsulotlari va bolalar o'yinchoqlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan yuridik shaxslar byudjetga 10 foiz stavkasi bo'yicha foyda solig’ini to'laydilar.
Ixtisoslashgan korxonalarga:
ishlab chiqariladigan tovarlarning umumiy xajmida bolalar uchun tovarlar natura ifodasida kamida 60 foizni tashkil etadigan bolalar uchun tovarlar ishlab chiqaradigan korxonalar;
ishlab chiqariladigan tovarlarning umumiy xajmida ayollar gigienasi buyumlari va badiiy xunarmandchilik maxsulotlari kamida 60 foizni tashkil etadigan ayollar gigienasi buyumlari va badiiy xunarmandchilik maxsulotlari ishlab chiqaradigan korxonalar kiritiladi. O'zi ishlab chiqargan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni erkin almashtiriladigan valyutaga eksport qilish ulushi:
sotishning umumiy xajmida 15 dan 30 foizga qadarni tashkil etadigan eksportchi korxonalar uchun belgilangan stavka 30 foizga pasaytiriladi;
sotishning umumiy xajmida 30 va undan ortiq foizni tashkil etsa belgilangan stavka ular uchun 50 foizga kamaytiriladi.
Mazkur imtiyozlar savdo-vositachilik tashkilotlariga va xom ashyo tovarlarini eksport qiladigan ishlab chiqarish korxonalariga tatbiq etilmaydi.
Yuridik shaxslarga to'lanadigan dividend va foizlarga to'lash manbaida 10 foiz stavkasi bo'yicha soliq solinadi.
Soliq solish maqsadida dividendlar deganda aktsiyalar bo'yicha va xo'jalik yurituvchi subyektlarning ustav sarmoyasida ulushbay ishtirokdagi olinadigan darmoad tushuniladi.
Foizlarga depozitli omonatlar, qarz majburiyatlari va boshqa qimmatli qog'ozlar bo'yicha olinadigan daromad kiritiladi.
Oldin O'zbekiston Respublikasidagi to'lov manbaida soliq solingan dividend va foizlar olgan yuridik shaxs - rezident to'lov manbaida soliq to'langanini tasdiqlaydigan hujjatlari mavjud bo'lsa, ularni jami daromaddan chegirtirish huquqiga egadir.
Banklar va boshqa moliya-kredit tashkilotlari - rezidentlarga to'lanadigan foizlarga to'lash manbasida soliq solinmaydi, balki belgilangan tartibda bankda va boshqa moliya-kredit tashkilotida soliq solinishi kerak.
Quyidagi yuridik shaxslar foyda solig’ini to'lashdan ozod qilinadi:
- protez-ortopediya buyumlari, inventari ishlab chiqarishga, shuningdek nogironlarga xizmat ko'rsatishga ixtisoslashganlari - asosiy faoliyat turi bo'yicha;
- ishlovchilari umumiy sonining kamida 50 foizini nogironlar, 1941-1945 yillardagi urush va mexnat fronti faxriylari tashkil etgan, nogironlar jamoat birlashmalari, "Nuroniy" jamg'armasi va O'zbekiston chernobilchilari uyushmasi mulki bo'lganlari, bundan savdo, vositachilik, ta’minot-sotish va tayyorlov faoliyati bilan shug'ullanadigan yuridik shaxslar mustasno.
- davolash muassasalari qoshidagi davolash-ishlab chiqarish ustaxonalari;
- jazoni ijro etish muassasalari;
- notijorat tashkilotlari.
Bunda tadbirkorlik faoliyatidan foyda olgan notijorat tashkilotlari ushbu faoliyatdan soliqni umumbelgilangan tartibda to'laydi.
- shaxar yo'lovchilar transporti (taksidan, shu jumladan jo'nalishli taksidan tashqari) yo'lovchilarni tashish bilan bog'liq xizmatlari bo'yicha;
- tarix va madaniyat yodgorliklarini taxmirlash va qayta tiklash ishlarini amalga oshirishdan olingan daromadlar (foydalar) bo'yicha;
- davlat obligasiyalari va boshqa davlat qimmatli qog'ozlari bo'yicha dividendlar va foizlar bo'yicha;
- boshqa yangi tashkil etilgan korxonalar, shu jumladan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar (savdo, vositachilik, ta’minot-sotish va tayyorlash faoliyati bilan shug'ullanuvchilaridan tashqari) ro'yxatdan o'tkazilgan paytdan extiboran birinchi yili belgilangan stavkaning 25 foizi miqdorida va ikkinchi yil 50 foizi miqdorida soliq to'laydilar. Keyingi yillarda foyda solig’i belgilangan stavka bo'yicha to'liq miqdorda to'lanadi.
Mazkur kichik bandda nazarda tutilgan yuridik shaxslar tugatilgan xollarda, belgilangan imtiyozli davrdan keyin yil tugashiga qadar soliq summasi ular faoliyatining butun davri uchun to'liq miqdorda undiriladi.
- ichki ishlar organlari xuzuridagi soqchilik bo'linmalari;
- gastrol-konsert faoliyati bilan shug'ullanish huquqini beruvchi lisenziyasi bo'lgan yuridik shaxslar;
- yuridik shaxslar tomonidan dividendlar ko'rinishida olingan va ular olingan yuridik shaxsning ustav sarmoyasi (fondi)ga yo'naltiriladigan daromadlar.
Soliq solinadigan foyda quyidagi summaga kamaytiriladi:
a) ekologiya, salomatlik va xayriya jamg'armalari, madaniyat, xalq taxlimi, sog'lio'ni saqlash, mexnat va axolini ijtimoiy muxofaza qilish, jismoniy tarbiya va sport muassasalariga fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlariga badallar summasiga, biroq soliq solinadigan foyda ning bir foizidan ko'p bo'lmagan miqdorda;
b) investisiyalarga (asosiy ishlab chiqarishni rivojlantirish, kengaytirish va rekonstrukssiya qilishga, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qaroriga ko'ra kollejlar, akademik litseylar, maktablar va maktabgacha muassasalar qurilishiga), shuningdek investitsiyalar uchun olingan kreditlarni uzishga yo'naltiriladigan xarajatlar summasiga, xisoblangan eskirishdan to'liq foydalanish sharti bilan, biroq soliq solinadigan foyda ning o'ttiz foizidan ko'p bo'lmagan miqdorda;
v) diniy va jamoat birlashmalarining (kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar va xarakatlardan tashqari), xayriya jamg'armalarining mulkida bo'lgan korxonalar daromadi (foydasi)dan shu birlashmalar va jamg'armalarning ustavda belgilangan faoliyatni amalga oshirish uchun yo'naltiriladigan ajratmalari summasiga;
Ko'rsatilgan imtiyoz faqat o'z ishlab chiqarishining ekologiyaga ta’sirini yaxshilash uchun tabiatni muxofaza qilish tadbirlarini amalga oshiradigan korxonalarigagina taalluqlidir.
Tabiatni muxofaza qilish tadbirlarini o'tkazishga doir buyurtmalarni bajarishdan foyda oladigan korxonalarga yuqorida aytilgan imtiyoz tatbiq etilmaydi.
e) "Istexdod" jamg'armasiga taxsis badallari va xomiylik yordami sifatida o'tkaziladigan mablag'lar summasiga. Ishlovchilari umumiy sonining 3 foizidan ko'prog'ini nogironlar tashkil etgan yuridik shaxslar uchun foyda solig’i summasi quyidagi tarzda: belgilangan me’yordan ortiq ishga joylashtirilgan nogironlarning xar bir foiziga foyda solig’i 1 foiz kamaytiriladi.
Soliq to'lovchilarga Soliq kodeksi amalga kiritishiga qadar qabul qilingan O'zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga binoan taqdim etilgan soliq imtiyozlari ular taqdim etilgan muddat tugashiga qadar saqlanadi.
Soliq xisob-kitoblarini tuzish va taqdim etish tartibi hamda to'lash muddatlari
Byudjetga to'lanadigan soliq summasi soliq to'lovchilar tomonidan ko'rsatilgan qoidalarga muvofiq mustaqil ravishda, buxgalteriya xisobi va moliyaviy xisobot ma’lumotlari asosida belgilanadi.
Chorak davomida barcha to'lovchilar byudjetga soliqning joriy to'lovlarini amalga oshiradilar. Joriy to'lovlarni xisoblab yozish va to'lash uchun soliq to'lovchilar tegishli chorak uchun ta’min qilingan foyda va belgilangan soliq stavkasidan kelib chiqadilar hamda joriy chorak birinchi oyining 5 kuniga qadar davlat soliq xizmati organlariga joriy to'lovlar unga muvofiq xisoblab yoziladigan shakl bo'yicha ma’lumotnoma taqdim etadilar.
Joriy to'lovlar xar bir oyning 15-kunidan kechiktirmay teng ulushlar bilan, foyda solig’i choraklik summasining uchdan biri miqdorida amalga oshiriladi. Byudjetga joriy to'lovlarning summalari pasaytirilgan taqdirda ular davlat soliq xizmati organlari tomonidan mazkur korxonalar bilan birgalikda, oldingi chorak uun soliqning xaqiqiy summalaridan kelib chiqib qo'shimcha ravishda aniqlashtiriladi.
Xisobot choragida maxsulotni sotishdan eng kam ish xaqining 200 baravarigacha miqdorda foyda olgan korxonalar, shuningdek yagona yer solig'ini to'lashga o'tmagan qishloq xo'jaligi korxonalari ular ishlab chiqarishining mavsumiy xususiyatini xisobga olib, soliq to'lovlarini xar chorakda yil boshidan o'sib boruvchi yakun bilan, oldingi choraklar uchun xisoblab chiqarilgan soliq summalarini xisobga olib, joriy to'lovlarni to'lamasdan, xaqiqatda olingan foyda dan kelib chiqib amalga oshiradilar.
Foyda solig’ini to'lovchilar, chet el investisiyalari qatnashgan korxonalardan tashqari o'zlari xisobda turgan joydagi davlat soliq xizmati organlariga belgilangan shaklda chorak va yillik moliyaviy xisobotlarni taqdim qilish muddatlarida o'sib boruvchi yakun bilan foyda solig’i bo'yicha xisob-kitoblarni taqdim qiladilar. Chet el investitsiyalari qatnashgan korxonalar soliq ro'yxatiga olingan joydagi davlat soliq xizmati organlariga o'sib boruvchi yakun foyda ga solinadigan soliq bo'yicha xisob-kitoblarni, xar chorakda xisobot oyidan keyin keluvchi oyning 25 sanasidan kechikmagan xolda, yil bo'yicha esa - chorak va yillik moliyaviy xisobotlarni taqdim qilish muddatlarida topshiradilar.) Xaqiqatda olingan foyda dan kelib chiqib xisoblangan foyda solig’i summasini to'lovchilar choraklik va yillik moliyaviy xisobot taqdim etish uchun belgilangan besh kun davomida byudjet daromadiga o'tkazadilar.
Bunda joriy to'lovlarning xisoblab yozilgan summalari tegishli davr uchun xisoblab yozilgan soliq xisobiga qabul qilinadi.
Foyda solig’ining ortiqcha to'langan summalari bo'lg'usi to'lovlar xisobiga kiritiladi yoki to'lovchining yozma arizasi olingan kundan boshlab o'ttiz kun ichida soliq organi tomonidan unga qaytariladi (soliqlar va yig'imlar bo'yicha qarzlar mavjud bo'lmagan taqdirda).


Xulosa
To'lovlarning byudjetga to'liq tushishini ta’minlash maqsadida korxonalar to'lov muddati kelguniga qadar soliqni byudjetga o'tkazish uchun tegishli bank muassasalariga to'lov topshiriqnomasini topshirishlari shart. Ko'rsatilgan to'lov topshiriqnomalarini bank muassasalari ijro etishga (to'lashga), xisob-kitob (joriy) varag'ining xolatidan qatxi nazar, qabul qiladilar.
Foyda solig’ini to'lov manbasida ushlab qolishni quyidagi yuridik shaxslar amalga oshirishi shart:
rezident xisoblangan yuridik shaxslarga dividendlar va foizlar to'laydigan;
norezident yuridik shaxslarga O'zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 30-moddasiga muvofiq to'lovlarni amalga oshiradigan.
Foyda solig’ini ushlab qolish va byudjetga o'tkazish uchun daromad to'lovchi yuridik shaxs javobgardir.
Soliq summasi ushlab qolinmaganda daromad to'lovchi yuridik shaxs ushlab qolinmagan soliq summasini hamda u bilan bog'liq jarima va penyalarni byudjetga to'lashi shart.
Yuridik shaxslarning foyda solig’ini to'lovchilar O'zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo'ladilar.