Nəqliyyatın iqtisadiyyatı və menecment fənnindən mühazirələr

Nəqliyyatın iqtisadiyyatı və menecment fənnindən mühazirələr

Nəqliyyat iqtisadiyyatı fənni özündə nəqliyyatın iqtisadiyyatda rolu və vəzifələri, nəqliyyat xidmətləri bazarının xüsusiyyətləri, nəqliyyat xidmətlərinin təşkili, maddi-texniki təchizat, nəqliyyat xidmətləri üçün maliyyə və qiymətlərin (tariflərin) formalaşması xüsusiyyətləri, maliyyə münasibətləri sistemi, fəaliyyətlərin uçotu və təhlili, nəqliyyatda planlaşdırma, investisiya və innovasiya fəaliyyətlərini özündə əks edir. Əsas fondlar, dövriyyə kapitalı, əmək ehtiyatları, əmək məhsuldarlığı anlayışları verilir.

Giriş

Milli iqtisadiyyatın müstəqil və strateji cəhətdən vacib bir sahəsi kimi nəqliyyatın məqsədi təkcə idarəetmə obyekti və ya kommersiya nəticələri əldə etmək deyil, həm də bütün növ hərəkətlərdə - ölkə iqtisadiyyatının yük və sərnişin daşımalarına olan ehtiyaclarını ödəməyə xidmət edir.

Nəqliyyatın iqtisadiyyatın bir müstəqil sahəs olaraq əsas məqsədi əmtəə kütlələrinin və əmək ehtiyatlarının hərəkətini, dinamikasını təmin etməkdir.

Nəqliyyat xidmətlər istehsal edən bir sahədir, lakin müasir nəqliyyatın əhəmiyyətini müəyyənləşdirən mütəxəssislər onu istehsalın həyata keçirilməsinə, ritminə və həcminə tamamilə bağlı olduğu bir sahə kimi maddi istehsal sahələrinə yönəldirlər.

İqtisadiyyatda nəqliyyat həm xidmətlər, həm də istehsal sahəsində mövcud olan istehsal və müəssisələri təmin etmək, yeni ərazilərin, obyektlərin inşasında, yeni sənaye sahələrinin yaradılmasında və inkişafında ilk elementdir.

Nəqliyyat bütün lazımi ehtiyyatların tədarükünü, çıxarılan xammalın və ya istehsal olunmuş məhsulların ixracını təmin edir.

Çox vaxt, digər sənaye sahələrində istehsal olunan malların qiyməti birbaşa qiymətdən, hərəkətlilikdən, çatdırılma sürətindən asılıdır, çünki nəqliyyat xərcləri nəqliyyat komponenti şəklində hazır məhsulların qiymətinə daxil edilir.

Məhsulların (yüklərin) və sərnişinlərin çatdırılması, daşınması nəqliyyat sistemini təşkil edən nəqliyyat növlərinin - dəniz, daxili su yolları, hava, avtomobil yolu, boru kəməri, dəmiryolu nəqliyyatının xüsusiyyətlərindən, üstünlüklərindən və çatışmazlıqlarından asılı olaraq yüksək dərəcədə fərqlənmiş parametrlərə malikdir.

Buna görə bir çox parametrdən asılı olaraq - yükün xüsusiyyətləri, saxlanması və daşınması üçün tələblər, yükün dəyəri, çatdırılma məsafəsi, partiyadakı həcm və vahidlərin sayı və s. - ən səmərəli nəqliyyat marşrutu, nəqliyyat növü və ya nəqliyyat növlərinin birləşməsi, taralar, qablaşdırma, yenidən yükləmə, digər avadanlıq və komponentlər seçilir ki, bu da nəqliyyat xidmətinin planlaşdırılması və ya modelləşdirilməsi nəticəsində hər cür resursdan qənaət edilməsinə imkan yaradır. Yüklərin (malların) və ya sərnişinlərin çatdırılması tələb olunan miqdarda, təyin olunmuş yerə və vaxt itirmədən, bütövlükdə nəqliyyat sisteminin imkanlarından istifadə etməklə minimum qiymətə həyata keçirilməlidir.

Nəqliyyat sahəsinin işini iqtisadi cəhətdən səmərəli şəkildə təşkil etmək və idarə etmək şərtlərinin öyrənilməsi (XX əsrin əvvəllərində - birinci üçdə birində) nəqliyyat iqtisadiyyatı kimi formalaşmış bir elmin əsasını təşkil edir.

Yuxarıda göstərilən problemlərin həlli, texniki, texnoloji, idarəetmə və digər dəyişikliklərdən və yeniliklərdən asılı olmayaraq, təkamül inkişafından iqtisadi səmərəni əldə etməyə imkan verən bir elm kimi nəqliyyat iqtisadiyyatının yüksək aktuallığını müəyyənləşdirir.

Nəqliyyat sahəsinin maddi-texniki bazasının - avtomobillərin, maşınların, avadanlıqların getdikcə artan mürəkkəbliyi onların tətbiqi, istehsalı və nəqliyyatın daşıma fəaliyyətində istifadəsi üçün iqtisadi cəhətdən daha yüksək bir təminatını tələb edir.

Nəqliyyat sahəsinin işini iqtisadi cəhətdən səmərəli şəkildə təşkil etmək və idarə etmək şərtlərinin öyrənilməsi nəqliyyatın iqtisadiyyatı kimi formalaşmış bir elmin əsasını təşkil edir.

Nəqliyyat iqtisadiyyatı Milli iqtisadiyyatın və əhalinin daşımalara olan tələbatını tam və minimum xərclə ödəmək üçün nəzəri və praktik olaraq nə etmək lazım olduğu sualına cavab verən bir elmdir. Başqa sızlə “Nəqliyyat iqtisadiyyatı” Milli iqtisadiyyatın və əhalinin daşımalara olan tələbatını tam və minimum xərclə ödənilməsinin nəzəri və təcrübi problemlərini öyrənən bir elmdir.