Nutqning bu fazilatlari haqida muhim tezislarni ilgari surgan

Aim.uz deb nomlangan beshinchibobidanutqning bu fazilatlari haqida muhim tezislarni ilgari surgan. Xullas, ma’naviyati va madaniyati shakllangan xalqlar uchun notiqlik san’ati inson faoliyatida muhim omillardan sanalgan hamda asosiy e’tiborni nutqning yaxshi bo‘lishiga qaratgan o‘z nazariyotchilari ham bo‘lgan. Agar nutq ma’lum vaziyat va shart-sharoitlarda amalga oshirilishi nazarga olinsa, bunda joy, vaqt, mavzu va muloqot jarayonining maqsadi kabi omillar katta ahamiyatga ega bo‘ladi.Aytilganlarni qisqacha umumlashtiradigan bo‘lsak, nutqning asosiy xususiyatlarisifatida quyidagilarni belgilash lozim bo‘ladi: to‘g‘rilik, aniqlik, mantiqiylik, ta’sirchanlik, obrazlilik, tushunarlilik va maqsadga muvofiqlik. Quyida ular haqida qisqacha ma’lumotlar beriladi. Nutqning to‘g‘riligi.Nutqning to‘g‘ri bo‘lishi uning bosh kommunikativ xususiyati hisoblanadi. Nutqning to‘g‘ri tuzilgan bo‘lishi tomonlarning – so‘zlovchi va tinglovchining, yozuvchi va o‘quvchining bir-birlarini tez va oson tushunishlarini ta’minlaydi. Agar nutq to‘g‘ri bo‘lmasa, u aniq ham, maqsadga muvofiq ham, mantiqiy ham bo‘lmaydi.«To‘g‘rilik deganda,– deb yozadi rus tilshunosi V. G. Kostomarov, – nutq madaniyatining zarur va birinchi shartisifatida adabiy tilning ma’lum paytda qabul qilingan me’yorining qat’iy va aniq
muvofiq kelishini, uning talaffuz, orfografik, lug‘atva grammatik me’yorlarini egallashni tushunish lozim bo‘ladi»(Kostomorov V.O.Kultura rechi i stil. – M.,1960, s.24). Demak, nutqning to‘g‘ri bo‘lishi dastlab uning adabiy til me’yorlariga muvofiq kelishi bo‘lib hisoblanadi. Nutqning to‘g‘ri bo‘lishi asosan ikki me’yorga–urg‘u va grammatik me’yorga amal qilishni taqozo qiladi. So‘zlardagi ayrim bo‘g‘inlarning zarb bilan talaffuz qilinishi, ya’ni ularga urg‘uning tushishi hammatillarda ham bir xil xususiyatga ega emas. Masalan, rus tilida urg‘u so‘zlardagi har xil bo‘g‘inlarga tushishi mumkin bo‘lganiholda, o‘zbek tilida u asosan, so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi. So‘zga qo‘shimchalar qo‘shila borishi bilan urg‘uning o‘rni ham o‘zgarib boraveradi. Masalan:uy–uyi*–uyimi*z–uyimizda*– uyimizdugi* –uyimizdagila*r–uyimizdagilarda*nkabi. Talaffuzda ana shu me’yorni Aim.uz

View full