Pedagogik jihatlari respublika ilmiy-amaliy anjumani

---

 
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV OʻQITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
 2023-yil 2-iyun 
168
TARJIMA NAZARIYASI HAQIDA TURLI XIL QARASHLAR 
F.B.Mattiyeva 
Samarqand davlat chet tillar institute, mustaqil tadqiqotchi, [phone], 
[e-mail] 
https://doi.org/10.5281/zenodo.7992874
 
Annotatsiya.
Ushbu maqolada tarjima nazariyasi tadqiqotchilarining ko‘pchiligi asl 
tildagi kabi yoki matnni to‘g‘ri va to‘liq tushunish kerak degan fikrga qo‘shiladilar. Og'zaki 
nutqning xususiyatlarini hisobga olish kerak, chunki SP bevosita og'zaki muloqot shaklidir. 
Ovozning balandligi tinglovchining idrokiga ham ta'sir qiladi va turli vaziyatlarga 
moslashtiriladi. Intonatsiya og'zaki nutqning muhim xususiyat.
Kalit so‘zlar:
matn, tarjima, audio, namuna, ilmiy ommobop uslub, tajriba, computer, 
tushuncha, press-relizlar, yangiliklar hisobotlari, ilmiy hisobotlar, foydalanish yo'riqnomalari, 
foydalanish bo'yicha ko'rsatmalar, ixtiro tavsiflari, shartnomalar, o'quv matnlari, badiiy 
adabiyot va boshqalar, insholar, biografiyalar, romanlar, qissalar, she'riyatning barcha 
shakllari. 
Tarjima nazariyasi tadqiqotchilarining ko‘pchiligi asl tildagi kabi yoki matnni to‘g‘ri va 
to‘liq tushunish kerak degan fikrga qo‘shiladilar. Bizning fikrimizcha, matn va matn 
namunalarining barcha turlariga tegishli bo'lgan va tarjima paytida yuzaga keladigan har qanday 
vazifani bajarishda foydalanish uchun mumkin bo'lgan manba matn turlarini tasniflash zarur. 
Matnlar bilan mashqlar yordamida kompyuterni o'qitishda bunday tasniflash tarjimonlarga 
manba matni mazmuni va tuzilishida kuzatilgan elementlar yoki xususiyatlarning vazifasini 
tushunish imkonini berishi kerak. Ushbu funktsional kontseptsiyaga asoslanib, ular o'zlari 
ishlayotgan aniq tarjima uchun mos bo'lgan tarjima strategiyalarini tanlashlari mumkin. 
Shuningdek, tasnifga asoslanib, bunday matnlarni tanlash modelini ishlab chiqish orqali STni 
o'qitish uchun matnlarni tanlash mezonlarini aniqlashtirish kerak. Shu bilan birga, og'zaki 
nutqning xususiyatlarini hisobga olish kerak, chunki ST(sinxron tarjima) bevosita og'zaki 
muloqot shaklidir. Og'zaki nutqning quyidagi xususiyatlari KKT( ketma-ket tarjima) bilan 
chambarchas bog'liq. Nutq shakli (tovush tebranishlarining farqi, bir tovushni boshqasidan 
farqlash imkonini beradi) og'zaki nutqni ham tavsiflaydi. Nutqning boshqa tembri tinglovchilar 
tomonidan turlicha qabul qilinishi mumkin. Demak, juda baland, shiddatli ovoz tinglovchilarning 
noxush reaktsiyasini keltirib chiqarishi mumkin. Ovozning balandligi tinglovchining idrokiga 
ham ta'sir qiladi va turli vaziyatlarga moslashtiriladi. Intonatsiya og'zaki nutqning muhim 
xususiyati bo'lib, uning yordami bilan odam his-tuyg'ularining eng kichik birliklarini etkazishga 
muvaffaq bo'ladi. Noto'g'ri intonatsiya idrok etish va muloqot qilishni qiyinlashtirishi mumkin. 
Og'zaki nutqning tovush xususiyatlari imo-ishoralar orqali yoki yuz ifodalari bilan to'ldiriladi, bu 
og'zaki nutqni yanada ifodali qiladi. Tarjimaga yo'naltirilgan matn tasnifi nafaqat tarjimani 
o'rgatadigan talabalar va o'qituvchilar uchun, balki professional tarjimon uchun ham foydali 
bo'lishi mumkinligi ishimiz uchun muhim ahamiyatga ega. Bu maktablar yoki tarjimonlik 
maktablaridagi talabalar uchun tarjima va tarjimonlikni o‘qitish jarayonida yoki tegishli 
muassasalarda foydali bo‘lishi mumkin, chunki bu model o‘z qarorlaringizni asoslash, tarjima 
muammolarini tizimlashtirish va tarjimada o‘zini tutish qoidalarini yanada aniqroq tushunish 
imkonini beradi. Ushbu pozitsiyaga sodiq qolgan holda, tarjimonlarga ta’lim berish jarayonida 
o‘qituvchilar o‘z kasbiy tajribasiga yoki ilmiy izlanishlariga, tasavvuriga va omadiga tayanishi 

---