Ochiq urug’li o’simliklar (qarag’aytoifa) bo’limi

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti

Tabiiy Fanlar fakulteti

202- Biologiya

TAQDIMOT
Yo'ldashev Nematillo O'tkirovich
Mavzu:
Ochiq urug’lilar (qarag’aylar) bo'limining o'ziga xos belgilari, ko’payishi va tarqalishi.

Ochiq urug’li o’simliklar

• Ochiq urug’li o’simliklarning urug’lari gulli o’simliklarnikiga o’xshash meva ichida yopiq holda emas, balki maxsus qubbalarda ochiq holda yetishadi. Shuning uchun ham ular ochiq urug’li osimliklar deyiladi.

ARCHA

• Archa bo’yi 20 m gacha yetadigan, doimo yashil daraxtdir. Tog’larning 3500 – 4500 m balandlikdagi yon-bag’irlarida, sovuq va doimiy shamol ta’sirida archaning yer bag’irlab o’sishga moslashgan turlari ham uchraydi.
• Archaning barglari juda mayda, yashil rangli, tangachasimon.

Archa juda sekin o’sadi. Urug’idan unib chiqqan archaning katta daraxt bo’lib yetishishi uchun 100 yildan ortiq vaqt kerak. Archa ming yil va hatto undan ham ortiqroqyashaydi. Archa ikki uyli o’simlik. Bahor oxirlarida ayrim archa tuplarining yosh novdalarida mayda qubbachalar hosil bo’lib, ularda juda ko’p miqdorda chang yetishadi. Bu qubbachalar changchili qubbalar deb ataladi. Shu vaqtda archaning boshqa tuplarida uzunligi 0,5 – 1 sm keladigan sharsimon qubbalar hosil bo’ladi. Bu qubbalargaurug’chili qubbalar deb ataladi. Urug’kurtakdagi arxegoniy ichida esa tuxum hujayra yetishadi. Changchi qubbachalarda yetilgan chang boshqa tupda yetilgan urug’chi qubbalarga kelib tushadi va uni changlantiradi.

• Archa juda sekin o’sadi. Urug’idan unib chiqqan archaning katta daraxt bo’lib yetishishi uchun 100 yildan ortiq vaqt kerak. Archa ming yil va hatto undan ham ortiqroqyashaydi. Archa ikki uyli o’simlik. Bahor oxirlarida ayrim archa tuplarining yosh novdalarida mayda qubbachalar hosil bo’lib, ularda juda ko’p miqdorda chang yetishadi. Bu qubbachalar changchili qubbalar deb ataladi. Shu vaqtda archaning boshqa tuplarida uzunligi 0,5 – 1 sm keladigan sharsimon qubbalar hosil bo’ladi. Bu qubbalargaurug’chili qubbalar deb ataladi. Urug’kurtakdagi arxegoniy ichida esa tuxum hujayra yetishadi. Changchi qubbachalarda yetilgan chang boshqa tupda yetilgan urug’chi qubbalarga kelib tushadi va uni changlantiradi.

Urug’lanishdan so’ng urug’chi qubbani tashkil qilgan tangachalar tezda o’sadi, yo’g’onlashadi va o’zlaridan ajralib chiqqan smola orqali bir-birlari bilan qo’shilib, qubbani o’rab turuvchi etdor, yumshoq po’stga aylanadi. Bunday po’st bilan qoplangan urug’chi qubba pishib yetilganda xuddi rezavor mevaga o’xshab qoladi, Shuning uchun ham archaning urug’chi qubbasini xalq orasida qubbameva yoki archa mevasi deb nomlash odat bo’lib qolgan.

• Urug’lanishdan so’ng urug’chi qubbani tashkil qilgan tangachalar tezda o’sadi, yo’g’onlashadi va o’zlaridan ajralib chiqqan smola orqali bir-birlari bilan qo’shilib, qubbani o’rab turuvchi etdor, yumshoq po’stga aylanadi. Bunday po’st bilan qoplangan urug’chi qubba pishib yetilganda xuddi rezavor mevaga o’xshab qoladi, Shuning uchun ham archaning urug’chi qubbasini xalq orasida qubbameva yoki archa mevasi deb nomlash odat bo’lib qolgan.

Archaning urug’chi qubbalari urug’langandan keyin ikkinchi yoki uchinchi yilda pishadi.

• Archaning urug’chi qubbalari urug’langandan keyin ikkinchi yoki uchinchi yilda pishadi.
• Archa tog’ning yuqori qismidagi toshloq va tuproqli yonbag’irlarda, suv ayirgichiar, daralar ichida o’sib, o’ziga xos o’rmonlar – archazorlar hosil qiladi.

O’rta Osiyoda archaning 7 ta yovvoyi turi o’sadi, bulardan 3 tasi (Zarafshon archasi, Turkiston archasi va saur archa). O’zbekiston tog’larida katta-kichik archazorlar hosil qiladi. Bundan tashqari, shahar ko’chalarida, maydonlarida, xiyobonlarda va istirohat bog’larida manzarali daraxt sifatida Virgin archasi ekiladi. Virgin archasining vatani Shimoliy Amerika.

• O’rta Osiyoda archaning 7 ta yovvoyi turi o’sadi, bulardan 3 tasi (Zarafshon archasi, Turkiston archasi va saur archa). O’zbekiston tog’larida katta-kichik archazorlar hosil qiladi. Bundan tashqari, shahar ko’chalarida, maydonlarida, xiyobonlarda va istirohat bog’larida manzarali daraxt sifatida Virgin archasi ekiladi. Virgin archasining vatani Shimoliy Amerika.

Manzarali o’simliklar qatorida archadoshlar oilasiga mansub daraxtlardan yana biri Sharq sauri ekiladi. U tana va baigining tuzilishi bilan archaga o’xshaydi, lekin yosh novdalarning o’ziga xos shoxlanishi va pishgan qubbalarining notekis choklar orqali ochilishi bilan archalardan farq qiladi.

• Manzarali o’simliklar qatorida archadoshlar oilasiga mansub daraxtlardan yana biri Sharq sauri ekiladi. U tana va baigining tuzilishi bilan archaga o’xshaydi, lekin yosh novdalarning o’ziga xos shoxlanishi va pishgan qubbalarining notekis choklar orqali ochilishi bilan archalardan farq qiladi.

Arxegoniy

E’TIBORINGIZ
UCHUN RAXMAT !