Organizmning c-vitamini bilan ta'minlanganini o‘rganish va baholash

Organizmning C-vitamini bilan ta'minlanganini o‘rganish va baholash

Vitaminlar quyi molekulali organik birikmalar bo’lib, organizmda deyarli sintez qilinmaydi yoki juda oz miqdorda sintez qilinadi. Ular organizmning modda almashinuvida ishtirok etib, salomatlikka, organizmning tashqi muhit ta’sirlariga qarshi kurashish qobiliyatining oshishiga, ish qobiliyatiga ta’sir etadi.

Organizmning vitaminlarga bo’lgan ehtiyojini belgilab beruvchi omillarga shaxsning jinsi, yoshi, fiziologik holati, shaxsiy xususiyatlari va tashqi omillarga bog’liq. Organizmning vitaminlarga bo’lgan ehtiyoji tabiiy va ijtimoiy sharoitlarga, iqlim, geografik kenglik kabilarga ham bog’liqdir.Organizmning vitaminlarga bo’lgan ehtiyoji asosan qabul qilinayotgan oziqli moddalar hisobiga qondiriladi va zarurat tug’ilganda vitaminli preparatlar yoki maxsus tayyorlangan qaynatmalar va damlamalar orqali qondiriladi.
Vitaminlar ovqat tarkibida etishmaganda yoki ularning hazm qilinishi buzilganda odam organizmida turli noxush o’zgarishlar vujudga keladi.
Vitaminlarning to’liq etishmasligidan avitaminozlar va ehtiyoj normalaridan kam iste’mol qilinganda gipovitaminoz holatlar kelib chiqadi. Gipovitaminoz holatda amalda ko’proq uchraydi. Gipovitaminoz holatining yuzaga kelishi ekzogen va endogen omillarga bog’liq. Ekzogen sabablarga vitaminlarning ovqatli moddalar bilan yetarli miqdorda organizmga tushmasligi kiradi. Endogen sabablarga esa organizmning turli fiziologik va patologik holatlari kiradi (ichak mikroflorasi ta’sirida vitaminlar parchalanishining tezlashuvi, oshqozon-ichak yo’lida ularning so’rilishini buzilishi, jigar xastaliklarida,
oshqozon osti bezi va o’t yo’llarining kasalliklarida).
Ko’pincha C gipovitaminozi uchraydi, ularning asosiy belgilari: lablarning bo’zarishi, burun, tirnoq, quloqlarning ko’kimtir tusga kirishi, milklarning yumshab qolishi va tish oralig’i to’qimalarining shishib ketishi kuzatiladi. Tishni tozalaganda milklardan qon oqishi yoki qattiqroq ovqatlarni chaynaganda (olma) milklarning qonashi kuzatiladi. Gipovitaminoz C bo’lganda badan terisi bo’zarib, teri qurib qoladi. Bir soatlik siydik tekshirilganda askorbin kislotasining miqdori 0,3 mg soatdan kamayib ketadi. Badanga bo’lgan engil ta’sirotlardan ham ko’karish-qon quyilish nuqtalari paydo bo’ladi.
C vitaminining ko’p miqdorda o’zida tutuvchi ovqat mahsulotlari manbalariga yangi sabzavot va mevalar, ko’katlar kiradi. Na’matak o’z tarkibida 2500 mg%,
qorag’at (smorodina) – 450 mg%, klyukva (qizil, nordon mevali buta) – 100 mg% tutganligi sababli C vitamini uchun asosiy ovqatli manba bo’lishi mumkin. Katta yoshdagi odam organizmi uchun bir kunlik fiziologik ehtiyoj 70 mg ga teng. Ovqatli mahsulotlarda vitaminlarni uzoq muddat saqlash uchun ularni to’g’ri
saqlash sharoiti va ishlov berish usullari katta ahamiyatga ega. C vitamini havo kislorodi ta’sirida tez parchalanadi, yuqori haroratda qaynatish bu jarayonni yanada tezlashtiradi. C vitamini gipertonik eritmada va kislotali
muhitda uzoq vaqt saqlanishi mumkin. Shuning uchun tuzlangan karam, bodring, pomidorlar, ko’katlar, murabbolar, yaxshi quritilgan mevalar va ko’katlar ham
manba bo’la oladi. Ovqat vitamin tarkibi bo’yicha mosligini ikki yo’nalish bo’yicha baholash mumkin:
1. Ovqatlarning vitaminlar bo’yicha to’la qiymatli ekanligini baholash;
- hisoblash usuli (bir kunlik ovqatlanish tartibi) tayyor ovqatlar va oziqovqat mahsulotlarini tekshirish usuli bilan organizmning vitaminlar bilan
ta’minlanganligini baholash usuli bilan.
M-n: organizmning C vitamin bilan ta’minlanganligi quyidagicha aniqlanadi;
- uning qondagi siydik ekskretsiyasi tarkibidagi askorbin kislota miqdorini
aniqlab,
- teri kapillyarlarining rezistentligi yordamida (Nesterov apparati).