O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI ОLIY VA O`RTA MAХSUS TA’LIM VAZIRLIGI AL-ХОRAZMIY NОMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI «Jismoniy madaniyat» fakultеti 175- guruhi talabasi Jumagaldiyeva Dilafruzning Sport va xarakatli o’yinlar Valeybol fanidan tayyorlagan
O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI ОLIY VA O`RTA MAХSUS TA’LIM VAZIRLIGI AL-ХОRAZMIY NОMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI «Jismoniy madaniyat» fakultеti 175- guruhi talabasi Jumagaldiyeva Dilafruzning Sport va xarakatli o’yinlar Valeybol fanidan tayyorlagan
Mazu: Voleybolni mustaqillikgacha va mustaqillikdan so’ng rivojlanish tarixiga oid malumotlar
KURS ISHI
I.Kirish
I.Kirish
II.Asosiy qism
2.1Voleybol o’yinining kelib chiqishi va rivojlanishi
Voleybol o'yini ko'proq hujum va himoya texnikasiga asoslanadi. O'yin paytrida hujumga ham, himoyada ham turish va siljish, to'pni uzatish va qabul qilib olish, to'pni bir yoki ikki qo'llab olish va qaytarib, to'pni to'sish kabilardan foydaniladi.
Voleybol o'yini davomida o'yinchi maydon bo'ylab harakatda bo'lib siljiydi. Maqsad -to'pni qabul qabul qilib olish va boshqa usullar bilan uni uzatishdir.
O'yinchi sport holatda turganda muhimi siljishgq doim tayyor bo'lib turishdir To'g'ri holatda bo'lish boshlovchi voleybolchi uchun muhum ahamiyatga ega. O'yinchi turish holatida oyoqlari elka kengligida va bukilgan bir oyoq bir oz oldinda tana oldiniga egilganroq . O'yin davom ettirish maqsadida sherikka yoki raqib tomonga yuborilgan to'pni o'tkazish uzatish usuli hisoblanadi. To'pni oldinga yuqoriga va orqaga o'tkazish usuilari o'z aro farqlanadi. T'pning uchish traektoryasiga qarab butun maydon bo'ylab uzun qo'shni maydonga qisqa va o'z maydoniga o'ta qisqa uzatish usuli amalga oshiriladi. To'p4. Mustaqil ish O'quvchilarga oyoqda sakrash va qo'lda bajariladigan mashqlar mustaqil ish qilib berish.
O'yinning mohiyati. Voleybolni ikki jamoa bir-biriga qarama-qarshi turib o'ynaydi. Moydonda har bir jamoaga 6 kishi ishtirok etadi.
O'yinning mohiyati. Voleybolni ikki jamoa bir-biriga qarama-qarshi turib o'ynaydi. Moydonda har bir jamoaga 6 kishi ishtirok etadi.
O'yin jamoalardan biri 25 ochko to'plaguncha davom etadi.O'yin maydoni(18x9) o'rtasidan ko'ndalangiga 2-2,45 m balandlikda setka-to'r (eni 1 m ) tortiladi.
O'yin boshlanishidan avval 15-20 daqiqa chigil yoziladi. Dastlabki mashqlar bajarilmasa, o'quvchi tana a'zolari zo'riqishi mumkin .
Dastlabki mashqqa asta to'kilib yugurish (6 daqiqa),qo'l tana va oyoqlar uchun umumiy mashqlar , juft bo'lib bajariladigan mashqlar, oyoqan oyoqqa sakrash, oyoqlarni chalishtirib yurish mashqlari va shu kabilar kiradi Shuningdek, belni o'nga chapga egish, aylantirish, to'p otish
,oshirishni ishora qilish mashqi, hujum zarbasi, to'sish va shunga o'xshashlar kiradi. Snundan so'ng voleybol uchun maxsus mashqlar (to'p bilan )bajariladi.
2.1Voleybol o’yinining kelib chiqishi va rivojlanishi
2.1Voleybol o’yinining kelib chiqishi va rivojlanishi
Voleybol jamoasi o`yin turlariga mansub bo’lib , o`yinda ikki jamoaning har birida 6 kishi bo’lishi shart. Zahiradagi o`yinchilar soni 2 tadan 6 tagacha bo’lish mumkin.
O`yinchilarning sport kiyimi – futbolka, trusi va shippak. O`yinchilarning yoshi va jinsiga qarab to’rning balandligi quyidagicha:
Qizlar: 13-14 yoshdagilar uchun 2m 10 sm Ayollar: 17-18 va undan katta yoshdagilar uchun 2m 24 sm O’gil bolalar: 13- 14 yoshdagilar uchun 2m 20 sm
15-16 yoshdagilar uchun 2m 35 sm Erkaklar:17-18 va undan katta yoshdagilar uchun 2m 43sm.
O`yin uch yoki besh partiyadan iborat bo’lib, har bir partiyada 15 ochkogacha davom etadi. Agar ochkolar 15:15 bo’lsa, o’yin 17 ochkogacha davom etadi. So’ngi partiyada (3 va 5) da o`yin hisobi «taymberd» asosida olib boriladi. Ya‘ni o`yindagi har bir harakat natijasiga qarab to’pni o`yinga kiritish huquqi qaysi jamoada bo’lishidan qatiy nazar jamoaga mag’lubiyat yoki g’alaba keltirishi mumkin. Hal qiluvchi partiyada o`yin 2 ochko farq qilguncha davom etadi: o`yin jarayonida texnik malakalarni bajarishdagi xatolar:
Voleybol 1895 yil o`yinining vujudga kelishi, uning dastlabki qoidalari:
Voleybol 1895 yil o`yinining vujudga kelishi, uning dastlabki qoidalari:
Voleybol 1895 yilda Amerika Qo’shma Shtatlarining Massachusets shitatidagi Xoliok shahrida yosh xristianlar ittifoqini jismoniy tarbiya bo’yicha rahbari pastor Bulyam Morgon tomonidan yaratilgan. U voleybol o`yinini oddiy, ko’p mablag’ sarflamasdan tashkil etishni ko’zda tutib yangi o`yinning qoidalarini ishlab chiqdi:
1896 – yilda Springsild shahridagi kollej direktori doktor Alfered Xalsted bu o`yinga «voleybol» deb nom berdi.
«Voleybol» inglizcha so’z bo’lib, o’zbek tilida «parvoz qiluvchi to’p» degan ma‘noni beradi.
1897 yilda tadbiq etilgan ba‘zi bir o’yin qoidalari quydagicha edi.
maydoncha chegaralari 7,6 x 15,1 m
to’pning o’lchamlari 0,65 x 8,2 sm
to’pning vazni 340 g, aylanasi 63,5-68,5 sm
o`yinchilarning soni chegaralanmaydi va hokazo.
1895-1920 yillarda o`yini rivojlonishining birinchi bosqichi bo’lib hisoblanadi. O`yinning boshqa davlatlarda vujudga kelishi va rivojlanishi quydagicha:
2.2 Voleybolni mustaqillikgacha rivojlanishi
2.2 Voleybolni mustaqillikgacha rivojlanishi
Voleybol o`yining sobiq ittifoqda vujudga kelishi va rivojlanishi.
Voleybol sobiq Ittifoqda 1920 – 1921 yillarda o`rta Volga (Qozon, Nijniy, Mavgaliya noxiyalarida tarqala boshladi. 1922 yildan boshlab voleybol Vseovuch (umumiy harbiy tayyorgarlik) tarkibida kiritildi.
Moskvada voleybol bilan shugillanishga san‘at va teatr vakillari kirishdilar. 1923 yilda tashkil etilgan Dinamo jamiyat sportining boshqa turlari bilan bir qatorda voleybolni ham targ’ib qila boshladi.
Xuddi shu yillarda voleybol Uzoq Sharqda – Xabarovsk va Vladivostokda paydo bo’lgan. 1925 yillarda esa Ukrainada rivojlana boshladi.
SSJI da jismoniy tarbiya va sportning keyingi taraqqiyoti uchun RKP vNK 1925 yil 13 iyul qarori katta ahamiyatga ega bo’ldi. Unda ommani tarbiyalashning samarali usullaridan biri bo’lgan jismoniy tarbiya va sportni keng rivojlvntirish zarurligi uqtirib o`tildi. Markaziy qo’mita qarori voleybolning toboro taraqqiyot etib borishiga kuchli ta‘sir ko’rsatdi. Sovet davri voleybolchilari o’z oldilariga mamlakatga voleybolni ommalashtirish, tarbiyaviy ishlarni kuchaytirish, texnika va taktikani mukammallashtirish, o’yinchilarni har tomonlama jismoniy tayyorgarligini yuksaltirish kabi qator vazifalarni qo’uydilar. Voleybol hamma yerda tarqala boshladi. Shu bilan bog’liq ravishda musobaqalarning yagona qoidalarini ishlab chiqish zaruriyati tug’ildi.
1925 yilning yanvarida Moskva jismoniy tarbiya kengashi voleybol bo’yicha musobaqalarning birinchi rasmiy qoidalarini tuzib tasdiqladi. To’rning balandligi – ayollar uchun 2 m 20 sm va erkaklar uchun 2 m 40 sm qilib belgilandi. Ayollar jamoalarida o’yin 15x 7,5 o’lchamdagi maydonchada o’tkaziladigan bo’ldi.
1925 yilning yanvarida Moskva jismoniy tarbiya kengashi voleybol bo’yicha musobaqalarning birinchi rasmiy qoidalarini tuzib tasdiqladi. To’rning balandligi – ayollar uchun 2 m 20 sm va erkaklar uchun 2 m 40 sm qilib belgilandi. Ayollar jamoalarida o’yin 15x 7,5 o’lchamdagi maydonchada o’tkaziladigan bo’ldi.
1926 yillarda voleybol faqatgina Moskvada emas, balki Ukrainada, Shimoliy Kavkazda, Kavkazortida, Uzoq Sharq va O’rta Volga o’lkalarida ham keng tarqaldi.
SSJI voleyboliga taalluqli muhim voqealardan biri 1928 yilning avgustida birinchi Butunittifoqida, Uzoq Sharqda va o’rta Volga o’lkalarida ham keng tarqala boshladi. Moskva ayollari jamoasi g’olib chiqdi.
Birinchi butunittifoq spartakiadasida voleybolchilarning uchrashuvlari musobaqa qoidalarining alohida bandlarini yagona
tartibda izohlash uchun imkon berdi. Bu yerda ayollar jamoalari birinchi bor normal o’lchovli maydonchalarda (18 x 9 m) o’ynaydilar.
Shuni ta’kidlash kerakki, terma jamoalarning Butin ittifoq spartakiadasiga tayyorlanishi voleybolni joylarda ommaviy ravishida rivojlanishiga turtki bo’ldi. Butinittifoq spartakiadiasi arafasida o’tkazilgan Ukraina birinchiligida jumxuriyatning viloyat shaharlardan 21 jamoasi ishtirok etdi. Kavkazorti eng kuchli jamoasini aniqlash uchun Boku, Tbilitsi va Yerevan shaharlarining jamoalararo uchrashuvlar o’tkazildi.
1931 yilda BLKYeI tashabbusi bilan mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning asosi bo’lgan «mexnat va mudafoda tayyor» Butinittifoq kompleksi ta‘sis etildi. Bu tadbirda voleybolchilarning umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarliklarini yuksaltirishdagina emas, balki yoshlarni voleybol mashgulotlariga jalb etishga ham imkoniyat yaratdi.
1932 yildan avval «voleybolchilarning Butinittifoq bayrami» deb atalgan «sobiq ittifoq» birinchiliklari muntazam o’tkazila boshladi.
1932 yildan avval «voleybolchilarning Butinittifoq bayrami» deb atalgan «sobiq ittifoq» birinchiliklari muntazam o’tkazila boshladi.
1935 yil o’yinchilarning xalqaro uchrashuvlarida birinchi bor kuch sinashib ko’rganligi tarixda o’chmas iz qoldirdi. Toshkentda va Moskvada voleybolchilarimizning Avg’oniston jamoasi bilan ikkita o’rtoqlik uchrashuv bo’lib o’tdi. O’yin Avg’on qoidalari bo’yicha o’tkazilganligiga qaramasdan (jamoada 9 o’yinchi bor edi, o’yin 22 ochkoda davom etdi o’yinchilar maydonda joy almashmadilar) sovet voleybolchilari osongina goliblikka erishdilar.
1936 yilning eng ommaviy o’yinlaridan biri VSPS Kubogi uchun 100 dan jamoa bilan o’tgan musobaqalar bo’ldi. Kubokni Moskvaning ayollar va erkaklar jamoasi «Medik» qo’lga kiritdi. Voleybolning texnik va taktikasigina emas, musobaqa qoidalari ham o’zgarishda davom etardi. Ya‘ni 1935 yilda erkaklar uchun to’r balandligi 2 m 45 smga ko’tarildi 1937
yildan esa ayollar uchun 2 m 25 sm bo’lib qoldi.
Maydonchada hujum chizig’i belgilanadi va old hamda orqa o’yinchilari degan tushuncha paydo bo’ldi.
2.3Voleybolni O'zbekistonda mustaqillikdan keyin rivojlanishi
2.3Voleybolni O'zbekistonda mustaqillikdan keyin rivojlanishi
O'bekistonda voleybol 1924-1925 yillarida paydo bo'lganligi haqida ma'lumotlarida eslatilib o'tiladi.Sport havaskorlarining birining aytishicha Toshkent sharidagi CHerinishiv nomli maktabning jismoniy tarbiya o'qituvchisi 1925yilning oxiri - 1926yilning boshlarida birinchi marta Maskva shahridan voleybol to'pi, to'r va mosobaqa qoidalarini olib keladi. Maktabda voleybol to'gharagi tazadi. SHu maktabning voleybol jamoasi 1927yil 27 aprelda Mtalist jamoasi bilan o'nab 3:0ga yutadi. SHu vaqtdan boshlab voleybolni ishchi kulublarida va jismoniy tarbiya toi'garaklarida o'ynay boshlaydilar.
1927yili KIM stadionida voleybol bo'yicha maktablararo bohorga shahar birinchiligi musobaqasi o'tkaziladi. 1927yili 1 Butun O'zbekiston spartakiadasi o'tkazildi va uni dasturiga voleybol ham kiritilgan edi.SHunday qilib O'zbekistonda voleybol 1927yildan dunyoga kildi
Xulosa
Xulosa
Zamonaviy voleybol shug’ullanuvchilar organizmining funksional holatiga, jismoniy sifatlariga yuqori talabalarni qo’yadi. Chunki, voleybol mashg’uloti paytidagi jismoniy yuklama juda yuqori bo’lib, unga yaxshi tayyorgarlik ko’rilmasa muntazam va qat’iyatlilik bilan mashq qilinmasa, natija kutilgandek bo’lmaydi. Voleybol o’yini vaqtidagi umumiy maqsadga, erishishga intilish, o’yinchini jamoa uchun jonkuyar bo’lishiga, hamkorlikka, o’zaro yordamga o’rgatib, hamdo’stlik va birodarlikni tarbiyalaydi.
Voleybol o'yini ko'proq hujum va himoya texnikasiga asoslanadi. O'yin paytrida hujumga ham, himoyada ham turish va siljish, to'pni uzatish va qabul qilib olish, to'pni bir yoki ikki qo'llab olish va qaytarib, to'pni to'sish kabilardan foydaniladi.
Voleybol o'yini davomida o'yinchi maydon bo'ylab harakatda bo'lib siljiydi. Maqsad -to'pni qabul qabul qilib olish va boshqa usullar bilan uni uzatishdir.
O'yinchi sport holatda turganda muhimi siljishgq doim tayyor bo'lib turishdir To'g'ri holatda bo'lish boshlovchi voleybolchi uchun muhum ahamiyatga ega. O'yinchi turish holatida oyoqlari elka kengligida va bukilgan bir oyoq bir oz oldinda tana oldiniga egilganroq . O'yin davom ettirish maqsadida sherikka yoki raqib tomonga yuborilgan to'pni o'tkazish uzatish usuli hisoblanadi. To'pni oldinga yuqoriga va orqaga o'tkazish usuilari o'z aro farqlanadi. T'pning uchish traektoryasiga qarab butun maydon bo'ylab uzun qo'shni maydonga qisqa va o'z maydoniga o'ta qisqa uzatish usuli amalga oshiriladi. To'p4. Mustaqil ish O'quvchilarga oyoqda sakrash va qo'lda bajariladigan mashqlar mustaqil ish qilib berish.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Foydalanilgan adabiyotlar.
“Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi” professor A.D.Navikov Pedagogika fanlari doctori professor L.P Matveev
“Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi” Tursunov U
“Jismoniy tarbiyadan o’rta umum ta’lim maktablari o’qituvchilari uchun dastur”
“Jismoniy tarbiya” A.Normurodov
“Voleybol” professor YU.N.Kleshev, professor L.R.Ayrapetyans “Voleybol” o’yin qoidalari professor L.R.Ayrapetyans
