О„zbekiston respublikasi oliy va о„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti “axborot texnologiyalari” kafedrasi

---

О„ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA О„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI 
 
QARSHI MUHANDISLIK – IQTISODIYOT INSTITUTI 
 
“AXBOROT TEXNOLOGIYALARI” KAFEDRASI 
 
 
INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
 FANIDAN 
 
 
 
MAVZU:
INTERNETDA MAVJUD INTERAKTIV XIZMATLAR
 
 
 
Bajaruvchi: A.Qodirov 
Ilmiy rahbar:
M.Tursunov. 
 
 
 
Qarshi - 2016 y

---

Internetda mavjud interaktiv xizmatlar 
REJA: 
1.
Interaktiv xizmatlar nima. 
2.
Interaktiv xizmat turlari. 
3.
Interaktiv xizmatlarning ahamiyati, vazifalari. 
4.
Foydalanilgan adabiyotlar royxati. 
“Elektron hukumat” tizimining muhim belgisi – oflayn xizmatlar o„rniga 
onlayn xizmatlarning joriy qilinishi. Ma‟lum bir hujjat uchun yana boshqa 
o„nlab idoradan hujjat to„plashga chek qo„yilishidir. Qanday qilib? Davlat 
idoralarining ma‟lumotlar bazasi va axborot tizimlarini integratsiya qilish, ularni 
o„zaro bog„lash orqali. Ayniqsa, biznes jarayonlarini qayta injenering qilish 
orqali qisqartirish kerak. Odamlarga onlayn tarzda ariza topshirish va 
xizmatlarni olish, ma‟lumotlar, ariza topshirish va hokazo xizmatlardan 
masofadan turib foydalanish imkoniyatini yaratish axborotlashgan jamiyat 
omillaridir. 
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 23 avgustdagi 
181-son qarori bilan «Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan 
holda interaktiv davlat xizmatlari to'g'risida nizom» va «Bazaviy interaktiv 
davlat xizmatlari reestri» tasdiqlangan. Ushbu Nizom davlat va xo'jalik 
boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan yuridik va jismoniy 
shaxslarga axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda 
xizmatlarni ko'rsatish tartibi va shartlarini belgilaydi. 
Ushbu Nizomga muvofiq Qo'mita zimmasiga Bazaviy interaktiv davlat 
xizmatlari reestrini yuritish, shuningdek zaruratga ko'ra vazirliklar va idoralar 
bilan birgalikda Vazirlar Mahkamasiga Bazaviy interaktiv davlat xizmatlari 
reestriga o'zgarishlar kiritish bo'yicha umumlashtirilgan taklif kiritish vazifasi 
yuklatilgan. 
Bugungi kunda Bazaviy interaktiv davlat xizmatlari reestri 197 turdagi 
xizmatlardan tashkil topgan. Davlat organlari tomonidan veb-saytlar orqali 617 
ta interaktiv xizmat turlari ko'rsatilmoqda 
Davlat organlarining axborot tizimlari va ma‟lumotlar bazasini to„ldirish, 
ularni integratsiyalash va tartibga solish mamlakatda “elektron hukumat” 
tizimini joriy qilish va rivojlantirishning navbatdagi muhim bosqichi 
hisoblanadi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 14 fevraldagi PF-1920-
son Farmoni bilan tasdiqlangan “Obod turmush yili” Davlat dasturiga hamda 
O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Interaktiv davlat xizmatlari 
ko„rsatishni hisobga olgan holda Internet tarmog„ida O„zbekiston 
Respublikasining Hukumat portali faoliyatini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to„g„risida” 2012 yil 30 dekabrdagi 378-son qaroriga asosan, Internet 
tarmog„ining my.gov.uz manzilida Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali 
test rejimida ishga tushirildi. Bugungi kunda Yagona portal orqali aholiga 
interaktiv xizmatlar ko„rsatilmoqda. Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 30 

---

dekabrdagi 378-son Qaroriga muvofiq, davlat organlari Yagona interaktiv davlat 
xizmatlari portali orqali yuboriladigan aholi murojaatlarini o„z vaqtida ko„rib 
chiqish, Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali ko„rsatiladigan davlat 
interaktiv xizmatlari sonini ko„paytirish yuzasidan loyihalarni amalga 
oshirmoqdalar. 
Shuningdek, “elektron hukumat” tizimini joriy qilishning istiqbolli rejalari 
doirasida 2014-2016 yillarda idoralararo integratsiyalashgan platformani 
yaratish loyihasi amalga oshiriladi. Bu platforma barcha davlat organlari axborot 
tizimlarini birlashtiradi, aholiga ma‟lumot olish, ariza topshirish va boshqa 
xizmatlardan foydalanish bo„yicha idoralar o„rtasida ma‟lumot almashishga 
xizmat qiladi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidentining “O„zbekiston Respublikasi 
Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini yanada rivojlantirish choralari 
to„g„risida” 2013 yil 27 iyundagi 1989-son qarorining qabul qilinishi 
mamlakatda axborot texnologiyalarini rivojlantirish, “elektron hukumat” 
tizimini joriy qilishda alohida muhim ahamiyatga ega. Mazkur qaror bilan 2013-
2020 yillarda O„zbekiston Respublikasi Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini 
yanada rivojlantirish bo„yicha Kompleks dastur tasdiqlangan. Uning tarkibida 
“2013-2020 
yillarda 
O„zbekiston 
Respublikasida 
telekommunikatsiya 
texnologiyalari, aloqa tarmoqlari va infratuzilmasini rivojlantirish dasturi”, 
“Elektron hukumat” tizimining axborot tizimlari kompleksi va ma‟lumotlar 
bazalarini yaratish bo„yicha loyihalar va chora-tadbirlar ro„yxati” tasdiqlangan. 
Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo„mitasi 
qoshida ushbu tizimlarni joriy etish bo„yicha umumiy texnik siyosatni olib 
borish uchun Elektron hukumat” tizimini rivojlantirish hamda Axborot 
xavfsizligini ta‟minlash markazlari ishga tushirilgan. 
“Elektron hukumat” tizimining muhim belgisi – oflayn xizmatlar o„rniga 
onlayn xizmatlarning joriy qilinishi. Ma‟lum bir hujjat uchun yana boshqa 
o„nlab idoradan hujjat to„plashga chek qo„yilishidir. Qanday qilib? Davlat 
idoralarining ma‟lumotlar bazasi va axborot tizimlarini integratsiya qilish, ularni 
o„zaro bog„lash orqali. Ayniqsa, biznes jarayonlarini qayta injenering qilish 
orqali qisqartirish kerak. Odamlarga onlayn tarzda ariza topshirish va 
xizmatlarni olish, ma‟lumotlar, ariza topshirish va hokazo xizmatlardan 
masofadan turib foydalanish imkoniyatini yaratish axborotlashgan jamiyat 
omillaridir. 
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 23 avgustdagi 
181-son qarori bilan «Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan 
holda interaktiv davlat xizmatlari to'g'risida nizom» va «Bazaviy interaktiv 
davlat xizmatlari reestri» tasdiqlangan. Ushbu Nizom davlat va xo'jalik 
boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan yuridik va jismoniy 
shaxslarga axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda 
xizmatlarni ko'rsatish tartibi va shartlarini belgilaydi. 
Ushbu Nizomga muvofiq Qo'mita zimmasiga Bazaviy interaktiv davlat 
xizmatlari reestrini yuritish, shuningdek zaruratga ko'ra vazirliklar va idoralar 
bilan birgalikda Vazirlar Mahkamasiga Bazaviy interaktiv davlat xizmatlari 

---

reestriga o'zgarishlar kiritish bo'yicha umumlashtirilgan taklif kiritish vazifasi 
yuklatilgan. 
Bugungi kunda Bazaviy interaktiv davlat xizmatlari reestri 197 turdagi 
xizmatlardan tashkil topgan. Davlat organlari tomonidan veb-saytlar orqali 617 
ta interaktiv xizmat turlari ko'rsatilmoqda 
Davlat organlarining axborot tizimlari va ma‟lumotlar bazasini to„ldirish, 
ularni integratsiyalash va tartibga solish mamlakatda “elektron hukumat” 
tizimini joriy qilish va rivojlantirishning navbatdagi muhim bosqichi 
hisoblanadi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 14 fevraldagi PF-1920-
son Farmoni bilan tasdiqlangan “Obod turmush yili” Davlat dasturiga hamda 
O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Interaktiv davlat xizmatlari 
ko„rsatishni hisobga olgan holda Internet tarmog„ida O„zbekiston 
Respublikasining Hukumat portali faoliyatini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to„g„risida” 2012 yil 30 dekabrdagi 378-son qaroriga asosan, Internet 
tarmog„ining my.gov.uz manzilida Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali 
test rejimida ishga tushirildi. Bugungi kunda Yagona portal orqali aholiga 
interaktiv xizmatlar ko„rsatilmoqda. Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 30 
dekabrdagi 378-son Qaroriga muvofiq, davlat organlari Yagona interaktiv davlat 
xizmatlari portali orqali yuboriladigan aholi murojaatlarini o„z vaqtida ko„rib 
chiqish, Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali ko„rsatiladigan davlat 
interaktiv xizmatlari sonini ko„paytirish yuzasidan loyihalarni amalga 
oshirmoqdalar. 
Shuningdek, “elektron hukumat” tizimini joriy qilishning istiqbolli rejalari 
doirasida 2014-2016 yillarda idoralararo integratsiyalashgan platformani 
yaratish loyihasi amalga oshiriladi. Bu platforma barcha davlat organlari axborot 
tizimlarini birlashtiradi, aholiga ma‟lumot olish, ariza topshirish va boshqa 
xizmatlardan foydalanish bo„yicha idoralar o„rtasida ma‟lumot almashishga 
xizmat qiladi. 
“Elektron hukumat” tizimining muhim belgisi – oflayn xizmatlar o„rniga 
onlayn xizmatlarning joriy qilinishi. Ma‟lum bir hujjat uchun yana boshqa 
o„nlab idoradan hujjat to„plashga chek qo„yilishidir. Qanday qilib? Davlat 
idoralarining ma‟lumotlar bazasi va axborot tizimlarini integratsiya qilish, ularni 
o„zaro bog„lash orqali. Ayniqsa, biznes jarayonlarini qayta injenering qilish 
orqali qisqartirish kerak. Odamlarga onlayn tarzda ariza topshirish va 
xizmatlarni olish, ma‟lumotlar, ariza topshirish va hokazo xizmatlardan 
masofadan turib foydalanish imkoniyatini yaratish axborotlashgan jamiyat 
omillaridir. 
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 23 avgustdagi 
181-son qarori bilan «Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan 
holda interaktiv davlat xizmatlari to'g'risida nizom» va «Bazaviy interaktiv 
davlat xizmatlari reestri» tasdiqlangan. Ushbu Nizom davlat va xo'jalik 
boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan yuridik va jismoniy 
shaxslarga axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda 
xizmatlarni ko'rsatish tartibi va shartlarini belgilaydi. 

---

Ushbu Nizomga muvofiq Qo'mita zimmasiga Bazaviy interaktiv davlat 
xizmatlari reestrini yuritish, shuningdek zaruratga ko'ra vazirliklar va idoralar 
bilan birgalikda Vazirlar Mahkamasiga Bazaviy interaktiv davlat xizmatlari 
reestriga o'zgarishlar kiritish bo'yicha umumlashtirilgan taklif kiritish vazifasi 
yuklatilgan. 
Bugungi kunda Bazaviy interaktiv davlat xizmatlari reestri 197 turdagi 
xizmatlardan tashkil topgan. Davlat organlari tomonidan veb-saytlar orqali 617 
ta interaktiv xizmat turlari ko'rsatilmoqda 
Davlat organlarining axborot tizimlari va ma‟lumotlar bazasini to„ldirish, 
ularni integratsiyalash va tartibga solish mamlakatda “elektron hukumat” 
tizimini joriy qilish va rivojlantirishning navbatdagi muhim bosqichi 
hisoblanadi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 14 fevraldagi PF-1920-
son Farmoni bilan tasdiqlangan “Obod turmush yili” Davlat dasturiga hamda 
O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Interaktiv davlat xizmatlari 
ko„rsatishni hisobga olgan holda Internet tarmog„ida O„zbekiston 
Respublikasining Hukumat portali faoliyatini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to„g„risida” 2012 yil 30 dekabrdagi 378-son qaroriga asosan, Internet 
tarmog„ining my.gov.uz manzilida Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali 
test rejimida ishga tushirildi. Bugungi kunda Yagona portal orqali aholiga 
interaktiv xizmatlar ko„rsatilmoqda. Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 30 
dekabrdagi 378-son Qaroriga muvofiq, davlat organlari Yagona interaktiv davlat 
xizmatlari portali orqali yuboriladigan aholi murojaatlarini o„z vaqtida ko„rib 
chiqish, Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali ko„rsatiladigan davlat 
interaktiv xizmatlari sonini ko„paytirish yuzasidan loyihalarni amalga 
oshirmoqdalar. 
Shuningdek, “elektron hukumat” tizimini joriy qilishning istiqbolli rejalari 
doirasida 2014-2016 yillarda idoralararo integratsiyalashgan platformani 
yaratish loyihasi amalga oshiriladi. Bu platforma barcha davlat organlari axborot 
tizimlarini birlashtiradi, aholiga ma‟lumot olish, ariza topshirish va boshqa 
xizmatlardan foydalanish bo„yicha idoralar o„rtasida ma‟lumot almashishga 
xizmat qiladi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidentining “O„zbekiston Respublikasi 
Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini yanada rivojlantirish choralari 
to„g„risida” 2013 yil 27 iyundagi 1989-son qarorining qabul qilinishi 
mamlakatda axborot texnologiyalarini rivojlantirish, “elektron hukumat” 
tizimini joriy qilishda alohida muhim ahamiyatga ega. Mazkur qaror bilan 2013-
2020 yillarda O„zbekiston Respublikasi Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini 
yanada rivojlantirish bo„yicha Kompleks dastur tasdiqlangan. Uning tarkibida 
“2013-2020 
yillarda 
O„zbekiston 
Respublikasida 
telekommunikatsiya 
texnologiyalari, aloqa tarmoqlari va infratuzilmasini rivojlantirish dasturi”, 
“Elektron hukumat” tizimining axborot tizimlari kompleksi va ma‟lumotlar 
bazalarini yaratish bo„yicha loyihalar va chora-tadbirlar ro„yxati” tasdiqlangan. 
Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo„mitasi 
qoshida ushbu tizimlarni joriy etish bo„yicha umumiy texnik siyosatni olib 

---

borish uchun Elektron hukumat” tizimini rivojlantirish hamda Axborot 
xavfsizligini ta‟minlash markazlari ishga tushirilgan. 
O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 31 
dekabrdagi 355-son Qarorida davlat va xo„jalik boshqaruvi organlari veb-
saytlari bir qator muhim talablar belgilab berildi. Xususan, mazkur hujjatda 
davlat idoralari onlayn-so„rovlar, bloglar, forumlar yordamida jamoatchilik 
fikrini o„rganish vositalaridan foydalanishlari va davlat organi faoliyatiga 
tegishli masalalarni muhokama qilishlari belgilab beriladi. Elektron 
boshqaruvning o„ziga xos xususiyatlaridan biri – interaktivlik yordamida aholi 
fikr-mulohazalarining 
o„rganilishi, 
jamoatchilik 
bilan 
aloqalarning 
mustahkamlanishi hukumatning fuqarolar bilan munosabatida ijobiy rol 
o„ynaydi. Fuqarolar murojaatlariga e‟tiborni kuchaytirish, ular bilan savol-
javoblarni yo„lga qo„yish, forumlar orqali muhokamalar tashkil etish kabi 
choralarga ahamiyatning qaratilishi – “elektron hukumat” tizimini yurgizuvchi 
bosh omil hisoblanadi. 
O„zbekiston Respublikasi Prezidentining “O„zbekiston Respublikasi 
Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini yanada rivojlantirish choralari 
to„g„risida” 2013 yil 27 iyundagi 1989-son qarorining qabul qilinishi 
mamlakatda axborot texnologiyalarini rivojlantirish, “elektron hukumat” 
tizimini joriy qilishda alohida muhim ahamiyatga ega. Mazkur qaror bilan 2013-
2020 yillarda O„zbekiston Respublikasi Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini 
yanada rivojlantirish bo„yicha Kompleks dastur tasdiqlangan. Uning tarkibida 
“2013-2020 
yillarda 
O„zbekiston 
Respublikasida 
telekommunikatsiya 
texnologiyalari, aloqa tarmoqlari va infratuzilmasini rivojlantirish dasturi”, 
“Elektron hukumat” tizimining axborot tizimlari kompleksi va ma‟lumotlar 
bazalarini yaratish bo„yicha loyihalar va chora-tadbirlar ro„yxati” tasdiqlangan. 
Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo„mitasi 
qoshida ushbu tizimlarni joriy etish bo„yicha umumiy texnik siyosatni olib 
borish uchun Elektron hukumat” tizimini rivojlantirish hamda Axborot 
xavfsizligini ta‟minlash markazlari ishga tushirilgan. 

---

So'nggi paytda Internetni shiddat bilan rivojlanishi va uning 
foydalanuvcxilari sonini kundan-kunga ortib borishi bois Internetda turli 
yo'nalishda web sahifalar soni ham ortib bormoqda. Internet orqali savdo-sotiq 
ishlarini olib borish , masofadan turib universitetlarga o'qishga kirish va nufuzli 
universitetlar diplomini olish ham mumkin. Turli provayderlar nafaqat firma va 
kompaniyalar balki dunyo bo'ylab millati, dini va tilaidan qatiy nazar oddiy 
fuqarolar uchun ham internetda o'z sahifalarini joylashtirish imkoniyatini taklif 
etmoqda. Internetda o'z sahifangizni yaratish uchun siz albatta web sahifa 
yaratish texnalogiyasi haqida dastlabki tushunchaga ega bo'lishingiz lozim. 
Ushbu qo'llanma bilan tanishib chiqsangiz web sahifa yaratish usullari va 
uning uchun eng zarur bo'lgan - HTML - hyper text markup language 
(gippermatnlar belgilash tili) haqida dastlabki ma'lumotga ega bo'lasiz. HTML - 
bu dasturlash tili emas, balki web safivada matn, tasvir va boshqa ma'lumotlarni 
qanday ko'rinishda joylashtirilishini belgilovchi vosita. 
O`zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishganidan so‟ng yurtimizda 
kompyuter texnologiyalari kundan kunga rivojlanib bormoqda. Hozirgi kunda 
insonlarning Internet resurslariga bo`lgan talabini hisobga olgan holda Internet 
texnologiyalarini rivojlantirish asosiy masala bo`lib qolmoqda. Ayni paytda 
Internet foydalanuvchilari o`z ehtiyojlarini qondira oladigan ma`lumotlarga 
Internet tarmog`i orqali ega bo`lishi mumkin. Internet turli xil insonlarni 
yagona maqsad bilan birlashishiga sabab bo‟lmoqda. Hamma Internet 
tarmog‟idan biror turdagi axborot olishga harakat qiladi. Internet tarmog` kun 
sayin rivojlanib bormoqda. Buning asosiy sababchisi esa jamiyatimizning 
barcha sohalari qamrab olgon axborot resurslari soning ortib borishi hisoblanadi. 

---

Mazkur metodik qo`llanmani web-hujjatlarni yaratish, ularni Internetda chop 
etish, web-hujjatni ko‟rkamlashtirish, qiziqarli va o‟ziga tortuvchi qilib yaratish, 
vaqti kelsa ma‟lumotlarni yangilash kabi vazifalarni o‟rgatishga mo‟ljallangan. 
Bundan tashqari misol tariqasida ko`rsatib o`tilgan Web sahifalar kodlaridan 
lavhalar ko`rsatib o`tilgan. Dastlabki web-sahifalar juda sodda tuzilishga ega 
bo‟lib, ular matnni formatlash va gipеrko‟rsatkichlardan tarkib topgan edi. Web 
tеxnologiyalar rivojlanishi natijasida Web sahifalar tarkibida Plug-in dasturlar 
joylashtirila boshlandi, natijada Web sahifalarga itеraktiv xususiyati bеrildi. 
Web tеxnologiyalarning rivojlanishining oxirgi natijalaridan biri bu skript 
tillaridir (Script Languages). Ularni ishlatishdan maqsad Web sеrvеrining ishini 
еngillashtirish, har xil mayda ishlar uchun Web sеrvеrini bеzovta qilmasdan, 
bunday masalalarni foydalanuvchi kompyutеrining o‟zida yaratishdir. Web 
tеxnologiyasining oxirgi erishgan yutuqlaridan biri dinamik Web sahifalardir. 
Dinamik Web sahifalar CGI dasturlar bilan bеvosita bog‟liq bo‟lib, CGI 
dasturlar sеrvеrda joylashgan va sеrvеr imkoniyatlarini ishlatuvchi dasturlardir. 
Ular sеrvеrga kеlgan so‟rovlarni qayta ishlaydi va qayta ishlash natijasida yangi 
Web sahifa hosil bo‟ladi. Web sahifa Intеrnеt tarmoqlarida joylashgan fayllar 
to‟plami bo‟lib, ularni soni soat sayin ko‟payib bormoqda. Bu fayllarda 
ma'lumotlarni turli xillarini: matn, grafik, tasvir, vidеo, audio ma'lumotlarni 
uchratish mumkin. Bugungi kunda Web Intеrnеt rеsurslari ichida eng 
ommaviysi hisoblanadi. Chunki, avvaldan tayyorlangan Web sahifa orqali 
tеgishli ma'lumotlarni to‟ldirish foydalanuvchining qanchadan-qancha vaqtini 
tеjash imkonini bеradi. Shu bois matеmatika va informatika yo‟nalishida tahsil 
oluvchi talabalarga Web tеxnologiyalarni alohida kurs sifatida o‟qitila 
boshlandi.
Ma'lumotlarni intеrnеtda chop etish asoslari 
Intеrnеt tarixiga bir nazar. Intеrnеtning paydo bo‟lishi tarixi 60-yillarning 
oxirida Amеrika hukumati tomonidan asos solingan ARPANet (Advanced 
Research Projects Agency tashkiloti) hisoblash tarmog‟iga borib taqaladi. 
Tarmoq harbiy 
tashkilotlarga 
xizmat 
qilgan. 
1980 
yillar 
boshlarida 
ma'lumotlarni uzatishni boshqarish protokoli TCP/IP (Transmission Control 
Protocol / Internet Protocol) ga asos solindi. Taxminan shu vaqtda ma'lum 
bo‟ldiki, TCP/IP dan turli milliy va xalqaro darajadagi kompyutеr tarmoqlarini 
bog‟lashda foydalanish mumkin. 1989 yilning oxirida ARPANet mukammal 
holga yеtib kеldi, lеkin bu vaqtga kеlib ko‟pgina univеtsitеtlar va ilmiy 
muassasalar Intеrnеtga ulangan edilar. 1990 yillar boshlarida korporatsiyalar 
ham Intеrnеtdan elеktron pochta orqali ma'lumotlar almashishda aktiv ishtirok 
etardilar. U vaqtlarda Milliy Ilmiy fond tijorat maqsadida Intеrnеtdan 
foydalanishni ta'qiqlagan edi. 1991 yilda bu chеklash bеkor qilinadi va 
Intеrnеtdan tashkilot, muassasa, nohukumat tashkilotlarining foydalanish 
darajasi ortdi, shuningdеk, tijorat maqsadida Intеrnеtdan kеng foydalanila 
boshlandi (Intеrnеt magazinlar, Intеrnеt rеklamalar va h.k.). 1993 yilda birinchi 
wеb-brauzеr Mosaic paydo bo‟ldi. 1.2. «Butunjahon O‟rgimchak to‟ri»ning 
ishlashi haqida. WWW (World Wibe Web) – bu qanaqadir Intеrnеtdan ajratilgan 
ma'lum bir joy emas, kompyutеr aloqa o‟rnatadigan biror nima ham emas. 

---

Butunjahon o‟rgimchak to‟rini Intеrnеt doirasidagi xizmat dеyish to‟g‟riroq. 
Wеb-sеrvеrlar dеb ataluvchi ma'lum protokollardan, kompyutеrlardan 
foydalanish orqali (chunki ular tarmoqqa ulangan va sеrvеr dasturiy ta'minotiga 
ega) Intеrnеt xizmati yo‟lga qoyiladi. Kompyutеr wеb-sеrvеr bo‟lishi uchun 
Intеrnеtga ulangan va sеrvеr dasturiy ta'minoti (DT) ga ega bo‟lishi yеtarli. Bu 
DT bilan Windows, Mac OS, Unix kabi opеratsion tizimlar ta'minlay oladi. 
Wеb-sеrvеr har doim Intеrnеtda “o‟tiradi” va talab qilingan tomonga kеrakli 
axborotni jo‟natadi. 1.3. HTTP – nima? Gipеtmatn jo‟natish protokoli (HTTP) 
wеb-brauzеr va wеb-sеrvеr muloqotining asosini tashkil etadi. Wеb-brauzеr 
HTTP maxsus komandasi orqali sеrvеr bilan bog‟lanish uchun so‟rov jo‟natadi. 
Agar so‟rov qoniqtirilsa, brauzеr sеrvеr bilan bog‟lanadi. Qabul qiluvchi tomon 
nima qilishni o‟zi hal qiladi yoki ekranda faylni ko‟rsatadi, yoki uni diskda 
saqlab qoyadi va h.k. HTTP Intеrnеtda foydalaniladigan yagona protokol emas. 
Fayllar uzatish protokoli (Post Office Protocole – POP, Simple Mail Transport 
Protocole - SMTP), shifrlangan HTTP protokoli (SHTTP) kabi protokollar 
mavjud. 1.4. HTML – nima? Gipеrmatnlar tili (HTML) wеb-brauzеrlar ekraniga 
ma'lumotlarni standart kodlar orqali chop etish imkoniyatini bеradi. HTML dan 
foydalanib o‟zida tahrirlangan matn, tasvir, multimеdiya elеmеntlarini aks 
ettirgan wеb-sahifalarni yaratish mumkin. HTML ni dasturlash tillaridan 
farqlash lozim. HTML ni wеb-brauzеrlarga matn yoki tasvirlarni qay holatda 
chop etish ko‟rsatmalar nabori dеyish ham mumkin.