O`zkekiston Respublikasi oliy va o`rtamaxsus ta’lim vazirligi. Andijon iqtisodyot va qurilish insituti Iqtisodiyot fakulteti bxa 307 gurux sug’urta ishi fanidan

O`zkekiston Respublikasi oliy va o`rtamaxsus ta’lim vazirligi .
Andijon iqtisodyot va qurilish insituti
Iqtisodiyot fakulteti
BXA 307 GURUX
Sug’urta ishi fanidan

MUSTQIL ISH

Tayyorladi:Xamdamaliyev Mirzaabdulla.

Tekshirdi: Ulug’bek Ambdumuxtorov.
AIQI-2022


Mavzu:
Sug’urtaning iqtisodiyotdagi ahamiyati, tarixi va rivojlanish bosqichlari.
Reja :

1. 
   Sug‘urtaning kelib chiqish tarixi.
   
2. 
   Sugurtaning rivojlanishi va rivojlanish bosqichlari.
   
3. 
   Sugurtaning iqtisodiyotimizdagi ahamiyati.
   

Sug‘urtaning kelib chiqish tarixi.
Sug‘urta ijtimoiy munosabatlar tarixiy kategoriyalaridan biridir. U jamiyat qurilishining ilk davrlaridan yuzaga kelib, asta sekin ijtimoiy ishlab chiqarishning ajralmas hamroxiga aylandi. Sug‘urta iborasining birlamchi ma’nosi «qo‘rquv» («strax») so‘zi bilan bog‘liqdir. Mulk egalari bir-birlari bilan ishlab chiqarish munosabatlariga kirishar ekanlar, mulkining saqlanishiga, tabiiy ofatlar, yong‘in, o‘g‘irlik va iqtisodiy hayotning boshqa ko‘zda tutilmagan xavf-xatarlari natijasida yakson bo‘lishi yoki yo‘qotilishiga nisbatan qo‘rquv xis etganlar.
Ijtimoiy ishlab chiqarishning tavakkalchilik xarakteri – bu mulk egasi va tovar ishlab chiqaruvchining moddiy farovonligi uchun havotirlanishining asosiy sababchisidir. Shu asosda moddiy zararni manfaatdor mulk egalari o‘rtasida birgalikda qoplash g‘oyasi yuzaga keldi.
Ko‘rilgan zararni qoplashning ancha oddiy shakli natural sug‘urta bo‘lgan. Don, yem-xashak va boshqa bir turdagi oson taqsimlanadigan mahsulotlar hisobidan alohida talofat ko‘rgan dehqon xo‘jaliklariga moddiy yordam ko‘rsatilgan. Bunday sug‘urta, albatta, bir qancha chegaralangan bo‘lib, keyinchalik tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi bilan o‘z o‘rnini pul shaklidagi sug‘urtaga berdi.
Rivojlangan jamiyat sharoitida sug‘urta mulkchilikning barcha shakllarini, korxonalar, tashkilotlar, fuqarolar daromadlari va boshqa manfaatlari himoyasining asosiy vositasiga aylandi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishning uzluksizligini ta’minlashda va aholini ko‘ngilsiz hodisalardan himoya qilishda sug‘urtaning o‘ziga xos muhim o‘rni bor. Sug‘urta ishlab chiqarishning zarur unsurlaridan biri sifatida bozor iqtisodiyotiga o‘tishning muhim iqtisodiy dastaklaridan hisoblanadi. Sug‘urta bozori mulkchilikning deyarli barcha shakllarini tabiiy ofatlardan saqlashda, xilma-xil faloqatlar natijasida odamlarga yetkazilgan zararlarni qoplashda moddiy jihatdan yordam beradi.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlar iqtisodiyotga, moliyaga, pul muomalasiga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi, iqtisodiy qarashlarda ijobiy fikrlarning shakllanishiga sabab bo‘ldi. Endilikda har bir xo‘jalik obyektining tashkilotchisi o‘z ixtiyoridagi mol-mulkdan samarali foydalanish uchun fidokorona harakat qilish bilan cheklanib qolmay, favqulodda va tasodifiy zararlarning natijasida yetkazilishi mumkin bo‘lgan kamomadlarni tiklash, ularning oldini olish tadbirlarini ko‘rishga ham intilmoqda. Shuning natijasida bozor iqtisodiyoti sharoitida sug‘urtaga bo‘lgan talab kuchaya boshladi.
Bozor iqtisodiyoti ishlab chiqarishning barcha tarmoqlari bilan bevosita bog‘langan. Shunday ekan ishlab chiqarishga ta’sir ko‘rsatgan tabiiy ofatlar bozor iqtisodiyoti yo‘nalishlarini chetlab o‘ta olmaydi. Sug‘urta ko‘p tarmoqli xo‘jaliklarnig mol-mulkini saqlashda va tiklashda alohida ahamiyat kasb etadi.
Inson va tabiiy ofatlar o‘rtasidagi qarama-karshilik bilan asoslangan ijtimoiy ishlab chiqarishning tavakkalchilik xarakteri, birinchi navbatda, tabiiy va bashka ofatlarning salbiy oqibatlarini oldini olish, bartaraf qilish va lokalizatsiya qilish, hamda yetkazilgan zararni suzsiz qoplash bo‘yicha insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni yuzaga keltiradi. Bu obyektiv munosabatlar insonlarning erishgan hayot darajasini saqlab kolishga bo‘lgan real va mavjud ehtiyojini aks ettiradi. Mazkur munosabatlarni alohida xususiyatlar ajratib turadi va ularning yigindisi ijtimoiy ishlab chiqarishni sug‘urtaviy himoyalash iqtisodiy kategoriyasini tashkil etadi.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish va mustaqillik talablari asosida sug‘urta sohasida quyidagi sifat o‘zgarishlari sodir bo‘ldi.
Birinchidan, sug‘urtani boshqarishda markazlashgan tartib o‘rniga markazlashmagan tartib joriy qilindi. Mustaqil sug‘urta tizimi barpo qilindi. Sug‘urtani boshqarish respublika miqyosida amalga oshiriladigan bo‘ldi. Ular O‘zbekiston Moliya vazirligi tarkibidan chiqib, davlat bosh islohotchi bo‘lgani holda “O‘zagrosug‘urta”, “Kafolat” kabi davlat aksionerlik sug‘urta kompaniyalariga aylantirildi. “Madad” sug‘urta agentligi, “O‘zbekinvest” EIMSKlari tashkil etildi. Hozirda respublikamizda 30 ta (2009-yil 1 avgust holatiga) sug‘urta kompaniyasi bor.
Ikkinchidan, alohida sug‘urta haqida qonun qabul qilinib, unda respublikamizning o‘ziga xos xususiyatlari e’tiborga olindi.
Uchinchidan, xorijiy mamlakatlarda sug‘urta tashkilotlari bilan hamkorlik qilish kuchaydi, ular ishtirokida qo‘shma sug‘urta kompaniyalari barpo qilindi. Respublika sug‘urta tashkilotlari jahon sug‘urta tashkilotlari qatoridan joy oldi.
To‘rtinchidan. Sug‘urta mablag‘laridan investitsiya maqsadlarida foydalanish asosida ularning moliyaviy ahvoli yaxshilandi. Xorijiy mamlakatlar mablag‘laridan investitsiya maqsadlarida foydalanishda sug‘urta tashkilotlarining vositachilik roli vujudga keldi.
Beshinchidan, sug‘urta tashkilotlari bilan kredit muassasalarining hamkorligi kuchaydi. Korxonalar tomonidan bankdan olingan qarzlarni o‘z vaqtida qaytarishga qaratilgan sug‘urta faoliyati kengaya borib, u qishloq xo‘jaligi korxonalariga nisbatan ham joriy qilindi.
Oltinchidan, oldingi yillarga nisbatan majburiy sug‘urta doirasi qisqarib. Ixtiyoriy sug‘urta tadbirlari kengaydi. Qishloq xo‘jaligida majburiy sug‘urta qayta qurilib, sug‘urtalashda kreditning roli kuchaydi.
Ettinchidan, sug‘urtaning xalq farovonligini yaxshilashdagi roliga alohida ahamiyat berila boshlandi. Shu munosabat bilan indeksatsiya tadbirlari o‘tkazildi. Ixtiyoriy shaxsiy sug‘urtaning shartlari ko‘pchilik hollarda qaytadan ko‘rib chiqildi, turar joy, uy-ro‘zg‘or, qo‘shimcha pensiya, tomorqa sug‘urtasi va boshqa sug‘urta xillari o‘zgartirildi va yangilari joriy qilindi.
Sakkizinchidan, bozor iqtisodiyotini amalga oshirishda tadbirkorlikning muhim ahamiyatiga alohida e’tibor berilib, sug‘urtaning yangi xillarini amalga oshirishga kirishildi.
To‘qqizinchidan, mustaqillik yillarida javobgarlik sug‘urtasining ayrim xillari joriy qilindi, shuningdek garovga qo‘yilgan mol-mulk sug‘urtasi haqida alohida dasturi amallar qabul qilindi.
O‘ninchidan, sug‘urta faoliyati bilan qimmatli qog‘ozlar o‘rtasida tegishli munosabat o‘rnatildi. Sug‘urta tashkilotlari ham o‘z qimmatli qog‘ozlarini tarqatish huquqiga ega bo‘ldilar va shu asosda aksiyadorlarning huquqlari belgilanib, ularning idora qilish usullari aniqlandi.
Prezidentimizning «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» kitobida davlatni aql-idroq bilan boshqarish xalq boshiga tushgan xavf-xatarni kamaytirish va bartaraf etishdan iboratligini ko‘zda tutish lozimligiga amal qilib, sug‘urta sohasida faqat mamlakat miqyosida emas, balki tashqi munosabatlarda ham qator tadbirlar amalga oshirilganligi ko‘rsatib turibdi. Jumladan chet ellik va mahalliy investorlarga yordam berish maqsadida «O‘zbekinvest» eksport-import milliy sug‘urta kompaniyasi tashkil qilinib, AIG (AQSh) kompaniyasi bilan birga siyosiy xavf-xatarlardan sug‘urtalash bo‘yicha «O‘zbekinvest Interneyshl» qo‘shma sug‘urta kompaniyasi ta’sis etilgani qayd qilib o‘tildi. Shu bilan birga, tashqi sarmoyalarni ko‘proq jalb qilish maqsadida sug‘urtalashning tayanch stavkalari xalqaro amaliyotda qabul qilinganidan ancha past ekanligi ta’kidlandi