Qrup: 1159a Fənn: Elektrik dəmir yolları Mövzu

“Azərbaycan hava yolları” QSC

Milli Aviasiya Akademiyası

SƏRBƏST İŞ

Fakültə: Fizika və texnologiya

İxtisas: Elektroenergetika mühəndisliyi

Qrup: 1159a

Fənn: Elektrik dəmir yolları

Mövzu: Azərbaycan dəmir yolunun inkişaf tarixi və gələcək perspektivləri

Müəllim: Manafov Elşən

Tələbə: Təhməzzadə Emin

Bakı 2021

Azərbaycan dəmir yolunun inkişaf tarixi

Azərbaycan dəmir yolu Avropanın ilk dəmir yollarından biridir. Onun tarixi 1880-ci il yanvarın 20 dən başlayır. Həmin gün buxar lokomotivi ilə işləyən, yol izi 1524 mm, uzunluğu 20 km olan Sabunçu-Suraxanı dəmir yol xətti istifadəyə verilmişdir. Bu, o zaman Zaqafqaziyada ilk dəmir yol xətti idi.

1879-1883-çü illərdə Bakı-Tiflis-Batumi istiqamətində dəmiryol xətti tikilib istifadəyə verilmişdir. Bakı (Biləcəri)-Dərbənd-Tixoreks dəmir yol xətti ilə qatarların hərəkətinə 1901-ci ildən başlanmışdır. Artıq 1918-ci ildə Azərbaycan Respublikasının dəmir yollarının uzunluğu 866 km idi. Bu isə müasir dəmiryol şəbəkəsinin40%-dən çoxunu təşkil edir.

XIX əsrin sonunda Azərbaycan dəmiryol nəqliyyatında bir nəfər də olsun azərbaycanlı dəmiryolçu mütəxəssis yox idi. Əsrin əvvəlində Sankt-Peterburq dəmir yolları nəqliyyatı universitetinə iki qardaş daxil olurlar – Xudadat bəy və Teymur bəy Məlik Aslanovlar. Universiteti qurtardıqdan sonra hər ikisinə 1-ci dərəcəli diplom təqdim edilir. Hər iki qardaşın həyatı sonralar Azərbaycan dəmiryol nəqliyyatının inkişafına həsr edilmişdir. Əsrin əvvəlində Ələt-Culfa istiqamətində dəmir yolların çəkilməsi ideyası Xudaddat bəyə mənsubdur. Bakı dəmiryol texnikumunun əsasını da Xudadat bəy qoymuşdur.

Hazırda Azərbaycan dəmir yolunun ümumi açılış uzunluğu 2898 km, istismar uzunluğu 2068 km, onlardan 802 km ikiyolludur. Ərazinin hər 1000 km2 –nə 24,6 km dəmiryol xətti düşür. Dəmir yolunun 172 stansiyası vardır ki, onlardan ikisi Biləcəri və Şirvan iri avtomatlaşdırılmış təpə çeşidləmə stansiyasıdır. 12 stansiya isə lazımi maşın və mexanizmlərlə təchiz edilmiş konteyner meydançalarına, 3 stansiya (Keşlə, Gəncə, Xırdalan) iri həcmli konteynerlə yük əməliyyatları aparmaq qabiliyyətinə malikdir.

Hazırda Azərbaycanda dəmir yolunun (baş yolların) ümumi açılış uzunluğu 2898 km, istismar uzunluğu 2068 km, onlardan da 802 km iki yolludur.

Azərbaycan dəmir yolunun gələcək perspektivləri

Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra Avropa və Asiya ölkələri ilə yeni ticarət-iqtisadi münasibətlər yaratmağa başladı. Nəticədə ticarət əlaqələrinin istiqaməti dəyişdi və TRACECA(Traseka) proqramı meydana gəldi. “Yeni İpək Yolu” adlandırılan TRACECA proqramı MƏrkəzi Asiya, Qafqaz və Avropa arasında nəqliyyat əlaqələrini inkişaf etdirən bir proqramdır. Proqramın məqsədi alternativ nəqliyyat yolları vasitəsilə Avropq və denya bazarlarına çıxış imkanlarını yüksəltmək və Avropadan Qara Dəniz və Qafqaz vasitəsilə Mərkəzi Asiyaya və əks istiqamətdə ən tez və ən ucuz nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasıdır.

Bu gün TRACECA çərçivəsi daxilində Bakı- Poti-İliçevsk-Varna-Konstanta və Bakı-Türkmənbaşı-Aktau marşrutu xətləri həyata keçirilir. Bu xəttin həyata keçirilməsində ölkələrin geniş əməkdaşlığı böyük rol oynamışdır. Buraya Şərqi Avropa ölkələrinin (Polşa,Rumıniya, Bolqariya) əlavə edilməsi də Azərbaycanın Avropa ölkələri ilə nəqliyyat iqtisadi əlaqələrini daha da möhkəmlətmişdir.

Ümumi uzumluğu təxminən 14-15 min km olan TRACECA dəmiryol magistralının 503 km-i Azərbaycan Respublikasının ərazisindən keçir. Nəzərə alınsa ki, bu xətlə ən azı 120-130 min ton yük daşınacaq, onda bunun böyük beynəlxalq əhəmiyyətə malik olduğu aydın olar. 2000-ci ildə Respublikanın dəmiryol nəqliyyatı ilə 16,0 milyon tona qədər yük daşınmışdır. Azərbaycan Dövlət Dəmir yollarının potensialı ona ildə 45-48 mln. Ton həcmində müxtəlif yük daşımaq imkanı verir.

Azərbaycan dəmir yolunda hərəkət tərkibinin əsaslı surətdə yeniləşməsi də çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. İlk növbədə, yeni tipli yük vaqonlarının və sürət (200 km/saat) qatarları üçün nəzərdə tutulmuş lokomotiv və sərnişin vaqonlarının tətbiqi ən vacib məsələlərdən biridir.