Reja: Jismoniy va ruhiy rivojlanshida nuqsoni bor bolalar
Yüklə 24,75 Kb.
|
|
Mavzu: O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI JISMONIY RUHIY RIVOJLANISHIDA NUQSONI BOR BOLALAR O'SMIRLARNING IJTIMOIY HIMOYASI Reja:
2. Jismoniy va ruhiy rivojlanshida nuqsoni bor bolalar bilan ishlash profilikasi . 3.Ijtimoiy himoya masalalari. Jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bo’lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan davlat ta’lim muassasalari (maktablar, maktab-internatlar)ni tashkil etish va u yerga bolalarni joylashtirish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 13-sentyabrda qabul qilingan “Imkoniyatlari cheklangan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan davlat ta’lim muassasalari to’g’risidagi me’yoriy-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash haqida”gi 256-sonli qarori bilan tasdiqlangan nizom asosida amalga oshiriladi. Ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari ta’lim-tarbiya berish, korreksiyalash va davolash-sog’lomlashtirish muassasalari hisoblanadi hamda jismoniy yoki psixik rivojlanishida turli nuqsonlari bo’lgan bolalarning umumiy o’rta ta’lim olishda va ularni bilish imkoniyatlariga muvofiq tarbiyalashda, ularning jamiyatga moslashuvi va integratsiyalashuvida ko’maklashish, shuningdek ijtimoiy yordamga muhtoj oilalarga farzandlarini tarbiyalash va ularga ta’lim berishda yordam ko’rsatish maqsadida tashkil etiladi. Ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasasi O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, viloyatlar xalq ta’limi boshqarmalari, Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi va O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi, viloyatlar sog’liqni saqlash boshqarmalari, Toshkent shahar sog’liqni saqlash bosh boshqarmasi tomonidan mintaqadagi jismoniy va psixik rivojlanishda imkoniyati cheklangan, maxsus sharoitlarda ta’lim-tarbiya olishga muhtoj bolalarning mavjud kontingentini birgalikda o’rganib chiqish yakunlari bo’yicha tashkil etiladi.Ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari tashkil etish to’g’risidagi takliflar ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarini tashkil etish rejalashtirilayotgan hududda oxirgi 5 yilda 3 yoshdan 16 yoshgacha bolalar o’rtasida tegishli kasalliklarning ko’payganligini ko’rsatadigan sog’liqni saqlash organlarining rasmiy statistika ma’lumotlari bilan asoslanishi kerak. Rivojlanishida turli nuqsonlari bo‘lgan hamda davolanishga va sog‘lomlashtirishga muhtoj bo‘lgan bolalarning ijtimoiy kafolatlarini ta’minlovchi chora-tadbirlar samaradorligini yanada oshirish, ularning ta’lim-tarbiya olishlari uchun moslashuv muhitini yaratish, imkoniyatlari cheklangan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari (maktablar, maktab-internatlar)ning differensiallashgan tarmoqlarini maqbullashtirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi: 1. Quyidagilar: Jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan davlat ta’lim muassasalari (maktablar, maktab-internatlar) to‘g‘risidagi nizom 1-ilovaga muvofiq; Sanatoriy turidagi ixtisoslashtirilgan davlat ta’lim muassasalari (maktab-internatlar) to‘g‘risidagi nizom 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. 2. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda: (2-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 8-sentabrdagi 703-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 37-son, 990-modda)faoliyat ko‘rsatayotgan ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari (maktablar, maktab-internatlar) faoliyatini ikki oy muddatda o‘rgansin va ularni ushbu qaror bilan tasdiqlangan nizomlar talablariga muvofiqlashtirsin; ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari (maktablar, maktab-internatlar) faoliyatining muntazam nazorat qilinishini ta’minlasin, ularga yuklangan vazifalarni amalga oshirishda har tomonlama ko‘maklashsin. 3.Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosari A.N. Aripov zimmasiga yuklansin. Ma’lumki nuqsonli bolalar bilan muloqotga kirishish uchun, pedagogga pedagogiк mahorat juda kuchli bo’lmog’i lozim. Chunki ko’pgina nuqsonlo bolalar (o’zlaridagi nuqsonlari sababli) o’zgalar bilan muloqotga kirishishni istashmaydi, istashsa ham qiynalishadi. Insonlar bir birlari bilan muomilaga kirishar ekan, ularning asosiy ko’zlagan maqsadlaridan biri o’zaro bir biriga ta’sir ko’zsatish, ya’ni fikr- g’oyalariga yaxshi ta’surot qoldirishdir.Ammo ko’pgina nuqsonli bolalarning fikr doirasi kuchsizroq bo’lib, ega bo’lgan fikrlarini ham nutqida aniq bayon ettirishga (nuqsonlari sababli) qiynalishadi. Shuning uchun pedagog birinchi bo’lib nuqsonli bolalarga psixologik ta’sir bu- turli vositalar yordamida bolalarning fikrlari, hissiyotlari va xatti harakatlariga ta’sir ko’rsata olishi darkordir. Ma’lumki nutq – bu so’zlashuv o’zaro muomala jarayoni bo’lib, uning vositasi –so’zlar hisoblanadi. Manologik nutqda, diologik nutqda ham odam o’zidagi barcha so’zlar zaxirasidan foydalanilib, eng ta’sirchan so’zlarni topib, sherigiga ta’sir ko’rsatishni xohlaydi. Hutqida nuqsoni bor bola esa ko’pgina hollarda shu nuqsonini yashirishi natijasida muloqotda kirishishni istamaydi, kirishsa ham tor doiradagi insonlar (oila a’zolari, bog’cha opasi va bir necha yaqin do’stlari) bilan muloqotga kirishadi. Shu sabab ularning so’zlar zaxirasi kam, davragirlik xislatlari sust bo’ladi. Ertaliklarga ham o’zlariga berilgan sherni qiynalib aytishadi.Ba’zi hollarga bunaqa bolalar nutqning paralingivistik ta’sirning bazi bir omillari nutqni susaytiruvchi, past tovushida ifodalash, to’xtashlar, duduqlanish, yutal, til bilan amalgam oshiriladigan harakatlar, nidolardan foydalanadi. Muloqot jarayonidagi harakterli narsa shundaki, suxbatdoshlar bir birlariga ta’sir ko’rsatmoqchi bo’lishganda, dastavval nima deyish, qanday so’zlar vositasida ta’sir etishini o’ylar ekan. Muloqotning qanday kechishi va kimning ko’proq ta’sirga ega bo’lishi sheriklarning rollariga ham bog’liq. Ta’sirning tashabbuskori- bu shunday sherikki, unda ataylab ta’sir ko’rsatish maqsadi bo’ladi va u bu maqsadni amalgam oshirish uchun barcha yuqoridagi ta’kidlangan vositalardan foydalanadi. Shunday ekan, suhbat jarayonida bola o’zini tashabbuskor etib his qilishi, ya’ni bola suxbatda o’zini asosiy rolda ekanligini sezishi kerak, buning uchun pedagog diologni shu maqsadda tuzishi lozim.eng avvalo bola bilan ishonchli munosabat o’rnarishi kerak.Suxbat jarayonida bola uni yaxshi ko’rishlarini va u to’g’risida g’amxo’rlik qilishlarini his eta olishi juda muhimdir. Pedagogning muloqot jarayonida o’yin, nutqiy mashqlar, barmoqlar teatri, qisqa saxna ko’rinishlarini o’ynash, rasmli topishmoqlar, ta’limiy o’yinlar, barmoqlar gimnastikasi va qofiyali so’zlar o’yinidan foydalanishi muloqotning ijobiy o’tishiga yordam beradi. Bola tomonidan berilgan bilimlarning o’zlashtirilishi uning hotirasiga ham bog’liqdir. Ma’lumki insonning eslab qolishi quyidagichadi. Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalaming o'ziga xos xususiyatlari murakkablik tamoyillari va individual yondashuv asosida psixologik va pedagogik yordamni tashkil etish zarurligini, zamonaviy korreksiyalash va bilish jarayonlarini rivojlantirish texnologiyalarini yaxshi biladigan va intellektida nuqsoni bo'lgan bolalarga yordam bera oladigan mutaxassislarning ko'p tarmoqli guruhining mavjudligi ma'lum. Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar bilan ishlaydigan pedagog -psixolog o'z oldiga o'quvchilarini maxsus maktabda o'qishga tayyorlash, kelajakda esa ishlab chiqarish, ijtimoiy-maishiy mustaqil hayotga va mehnatga tayyorlash vazifasini qo'yadi. Bu bolalarning rivojlanish nuqsonlarini to'liq tuzatish va kompensatsiyasini, barcha aqliy rivojlanishini normal holatga maksimal yaqinlashtirishni talab qiladi. Aqliy rivojlanish buzilishlarining oldini olishda hal qiluvchi rolni bolaning rivojlanishidagi ikkilamchi og'ishlarning oldini olishga imkon beradigan tuzatish va tarbiyaviy ishlarning eng erta boshlanishi o'ynaydi. So'nggi yillarda mamlakatimizda aqliy zaifligi engil bo'lgan bolalar soni oshdi. Ulardan ba'zilari korreksiyalash ta'lim guruhlari yetarli emasligi sababli maktabgacha ta'lim muassasalarida maxsus psixologik va pedagogik yordam olish imkoniyatiga ega emaslar.Binobarin, hozirgi vaqtda aqli zaif bolalarni rivojlantirish va korreksiyalash vazifasi pedagog psixologlardan puxta o'ylangan, ilmiy asoslangan, izchil qo'llaniladigan uslubiy tizimga ega bo'lishni talab qiladi. MUHOKAMA VA NATIJALAR Hozirgi vaqtda jamiyatining eng muhim vazifalari - bu bolaning ruhiy salomatligini saqlash va mustahkamlash, uning hayotga moslashish qobiliyatini oshirish. Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar sonining ko'payishi borasida tibbiyot hodimlari, psixologlar va o'qituvchilarning diqqatini muhim muammoni - ularning ijtimoiy va biologik moslashuvini hal qilishni talab qiladi. Bola ongining atrofdagi dunyo bilan muvozanatini ta'minlash, ijtimoiy funktsiyalarni bajarish va muvaffaqiyatli moslashishni ta'minlash uchun o'qituvchi-psixologning aqli zaif bolalar bilan ishlashini samarali tashkil etish muhim element hisoblanadi. Korreksiyalash, aqliy zaiflik kompensatsiyasi, shuningdek, aqli zaif bolani sotsializatsiya qilish muammolari shu nuqsonning keng tarqalganligi bilan bog'liq. Aqli zaif bolalar uchun federal davlat standarti tamoyillaridan biri - har bir bolaning yoshi va individual xususiyatlariga, maxsus ta'lim ehtiyojlariga muvofiq rivojlanishi va ta'lim olishi uchun qulay ijtimoiy vaziyat yaratishdir.Maxsus ta'lim tizimida va oligofrenopedagogikada intellektida nuqsoni bo'lgan bolalarda mustaqil hayotga yetarlicha tayyorgarlikni shakllantirishga yordam beradigan samarali vositalarni izlash yo'lga qo'yilgan. Zamonaviy ta'lim tizimi, birinchi navbatda, intellektida nuqsoni bo'lgan bolalarni o'qitish va tarbiyalashga qaratilgan bo'lib, ularning sog'lig'ini yaxshilashga qaratilgan e'tiborini yo'qotdi. Ta'limning eskirgan usullari va shakllari, mukammal bo'lmagan ta'lim dasturlari intellektida nuqsoni bo'lgan bolalarni neyropsikik ortiqcha yuklashga olib keladi. Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar haqida L.M. Shipitsin fikriga ko'ra - bu o'sib borayotgan odamning kognitiv faollik darajasi va uning barcha ko'rinishlarida: bilim, bilish jarayonlari, qobiliyatlari; u hayot sharoitlari va ijtimoiy muhitning bolaga ta'siri natijasida amalga oshiriladi .Aqli zaif bolalarni o'qitishda aqliy rivojlanishning muvaffaqiyati va samarali bo'lishi o'qituvchi-psixologning rejasi bo'yicha tizimli tashkil etilgani va o'quv jarayonini tartibga soluvchi didaktik tamoyillar asosida amalga oshirilishi bilan ham belgilanadi. Boshqa aqliy tarbiya vositalari orasida o'qitishning yetakchi mavqeyi quyidagi shartlar bilan belgilanadi: dasturiy, intellektida nuqsoni bo'lgan barcha bolalar, bolalarning yoshiga mos keladigan usullarni tizim bilan qamrab oladigan ta'limning yetakchi o'rni, o'qituvchi-psixolog.Aqli zaif bolalar odatda aqliy qobiliyatining pasayishi bilan ajralib turadi. Ularning faoliyati o'zini tutishning past darajasi, maqsadli ishlab chiqarish harakatlarining yo'qligi, tadbirlarni rejalashtirish va dasturlashning buzilishi, harakatlarni og'zaki ifodalashda aniq qiyinchiliklar bilan tavsiflanadi. Xuddi shu omillar bolalarning ushbu toifasidagi xarakterli xulq-atvor buzilishlarini tushuntiradi.Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar odatda hissiy beqarorlik bilan ajralib turadi. Ular bolalar jamoasiga moslashish qiyin, ularda kayfiyat o'zgarishi va charchoqning kuchayishi bilan ajralib turadi.Maktabgacha yoshda, aqli zaif bolalar bolalar bog'chasining dastur talablarini bajara olmaydilar va maktabga kirganlarida maktabga tayyorgarlikning kerakli darajasiga yeta olmaydilar. Bu toifadagi bolalarda turli xil aqliy funktsiyalarning buzilishi bilan bir qatorda, nutq tizimi va nutq elementlaridan amaliy darajada foydalanish u yoki bu darajada bo'ladi, bu esa o'z navbatida nutqni egallashga o'tish imkoniyatlarini cheklaydi. Yuqori darajali va murakkab til naqshlarini tushunishda qiyinchiliklarga duch keladi. Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalarning ko'pchiligida ingichka motorli ko'nikmalar, umumiy vosita ko'nikmalari va ko'rish-motor koordinatsiyasi buzilgan yoki kam rivojlangan bo'ladi. Qo'l harakatlari noqulay, nomuvofiq bo'lishi mumkin. Ushbu toifadagi bolalar bilan ishlashda psixologlar bolalarning rivojlanishini to'g'rilash va ularni maktabga tayyorlashda yangi, eng samarali usul va texnologiyalarni doimiy ravishda foydalanishga harakat qiladilar.Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar bilan ishlashni tashkil qilishda o'qituvchi-psixologning maqsadlarini ko'rib chiqamiz. Ta'limda psixologining maqsadlari quyidagilardan iborat: • aqli zaif bolalarni tarbiyalash, o'qitish va ijtimoiylashtirish jarayonida ularning aqliy va shaxsiy rivojlanishini ta'minlash uchun sharoit yaratish; • bolalarning individualligiga mos keladigan rivojlanishning ijtimoiy holatini yaratishga ko'maklashish va bolalar, ularning ota -onalari, o'qituvchilari va ta'lim jarayonining boshqa ishtirokchilarining psixologik va ruhiy salomatligini himoya qilish uchun psixologik sharoitlarni ta'minlash . Intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar bilan ishlashni tashkil qilishda o'qituvchi-psixologning faoliyati har bir bolaga jismoniy, aqliy va axloqiy rivojlanishning maksimal darajasini ta'minlashga qaratilgan. Har bir bolaning individual imkoniyatlarini inobatga olgan holda bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlashda ikkilamchi og'ishlarni tuzatish, kompensatsiya qilish va oldini olishga qaratilgan tarbiyaviy ishlarni tashkil etish. Psixologning intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar bilan ishlash tizimi nutqni, hissiy, motorli buzilishlarni o'z vaqtida tuzatish, maktabdagi muvaffaqiyatsizlikni oldini olish, ta'limdagi ijtimoiy buzilishlarni oldini olish maqsadida bolaga bir xil talablar bilan tuzatish-pedagogik jarayonni tashkil etishga qaratilgan. O'qituvchi-psixologning intellektida nuqsoni bo'lgan bolalar bilan ishlashning butun tizimi quyidagi bosqichlardan iborat. 1. Diagnostika bosqichi. Bu bosqichda intellektida nuqsoni bo'lgan bolani har tomonlama tibbiy, psixologik va pedagogik o'rganishni tashkil etish 2. Tuzatish va rivojlanish bosqichi. Bu bosqichning maqsadi - bola faolligini shakllantirishning kompensatsion mexanizmlarini ishlab chiqish, ikkilamchi og'ishlarni bartaraf etish va oldini olish. 3. Salomatligini asrash bosqichi. Bu erda bolaning shakllanadigan organizmining funktsiyalari yaxshilanadi. 4. Tarbiya va ta'lim bosqichi. Shaxsning axloqiy asoslarini shakllantirish, jamiyatda ijtimoiy maqbul xatti -harakatlar, yo'naltiruvchi va kognitiv faoliyatni rivojlantirish, aqliy faoliyatning asosiy komponentlari o'rtasidagi munosabatni mustahkamlash. 5. Ijtimoiy-pedagogik bosqich. Tarkibi: tashkiliy masalalarni hal qilish, o'qituvchi-psixologning boshqa tashkilotlar va ijtimoiy xizmatlar bilan o'zaro ta'siri haqida ota-onalarga ma'lumot berish maqsadga muvofiq maqola tayyorlash jarayonida ushbu masala bo'yicha quyidagi asosiy qoidalar oshkor qilindi. Maktabgacha va maktab yoshidagi aqli zaif bola maxsus tuzatish ishisiz aqliy rivojlanishining ikkita muhim bosqichidan o'tadi: ob'ektiv harakatlarning rivojlanishi va boshqa odamlar bilan muloqotning rivojlanishi. Bu bola kattalar bilan ham, tengdoshlari bilan ham kam aloqa qiladi, u rolli o'yinlarga va boshqa odamlar bilan qo'shma harakatlarga kirmaydi. Bularning barchasi aqli zaif bolalarning ijtimoiy tajribasini to'plashda va yuqori aqliy funktsiyalarni - fikrlash, ixtiyoriy xotira, nutq, tasavvur, o'z -o'zini anglash va irodani rivojlantirishda namoyon bo'ladi. Psixolog tomonidan korreksiyalovchi ta'lim - bu aqli zaif bolalar bilan umumiy rivojlanish ishiga qo'shimcha emas. Bu biologik kasallikdan kelib chiqadigan ba'zi qiyinchiliklarni bartaraf etish yoki yumshatish sharti bo'lib xizmat qiladi, lekin bu, ayniqsa, rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolaning shaxsiyatini shakllantirishga asos bo'ladi. XULOSA
Aqli zaif bolalarning rivojlanish tendentsiyalari odatdagidek rivojlanayotgan bolalarnikiga o'xshaydi. Ba'zi qoidabuzarliklar - ob'ekt bilan bog'liq harakatlarni o'zlashtirishda kechikish, nutq va kognitiv jarayonlarning rivojlanishida kechikish va og'ish - asosan ikkinchi darajali. Yüklə 24,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|