Reja: Oziq-ovqat xavfsizligini

Mavzu: Oziq ovqat xavfsizligini ta'minlashda O'zbekistonda ASM tarmoqlari
Reja:
1. Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashning o’ziga xos xususiyatlari

2. O’zbekistonda oziq-ovqat sanoatini rivojlantirish omillari. ASM tarmoqlari

3. Oziq-ovqat mahsulotlari iste’moli va unga ta’sir etuvchi omillar

1. Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashning o’ziga xos xususiyatlari
Oziq-ovqat xavfsizligi insonlarning istalgan paytda faol va sog’lom turmush tarzi uchun zarur bo’lgan elementlarga boy va xavfsiz (sifati, soni va xilma-xilligi bo’yicha) ovqatlanish imkoniyatiga ega bo’lish demakdir.
Shu boisdan qayd etish lozim, ayni globallashuv jarayonida mamlakatlarda aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan sifatli va sotib olish qobiliyati doirasida ta‘minlash muhim masalaga aylandi.
Bu borada mamlakatimiz birinchi prezidenti I.A.Karimov ―Yer yuzi aholisining tez ko’payib borayotgani bilan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o’sish imkoniyatlari cheklangani o’rtasidagi tafovut oziq-ovqat dasturini hal etish masalasi yildan-yilga keskinlashib borayotganining asosiy sababi ekani haqida bugun ortiqcha gapirishning hojati yo’q, deb o’ylayman. Sodda qilib aytganda, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o’sishi aholi soni va ehtiyojlarining o’sishidan ortda qolmoqda deya ta‘kidlab o’tgani ushbu masalaning dolzarb ekanligini ko’rsatib beradi.
Fikrimizcha, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan chora-tadbirlar davlatning nafaqat agrar sohadagi, balki siyosiy va iqtisodiy yo’nalishdagi faoliyatlari bilan ham bevosita bog’liqdir. 1974 yilda Jahon oziq-ovqat sammitida ushbu iqtisodiy kategoriya tushunchasi birinchi bor taklif qilingan, ―barqaror oziq- ovqat iste‘molini ta‘minlash va ishlab chiqarish hajmi, narxlarning o’zgarishini to’ldirish uchun muhim oziq-ovqatlar bo’yicha dunyoda yetarli jamg’armalari doimiy mavjudligini bildiradi‖².
Haqiqatan ham, bugungi kunda yer yuzida aholi soni oshgani sayin, oziq- ovqatga bo’lgan talab ham kuchaymoqda. Bu esa, o’z-o’zidan, oziq-ovqat ishlab
¹ Birlashgan Millatlar Tashkiloti. 1975. Jahon oziq-ovqat konferensiyasi hisoboti, Rim, 5–16 noyabr 1974 yil. Nyu- York (United Nations. 1975. Report of the World Food Conference, Rome 5–16 November, 1974. NewYork)
² FAO. 1999. Qishloq xo’jaligi bozorlari va oziq-ovqat xavfsizligiga Urugvay raundining ta‘siri bahosi. CCP 99/12 Rev. Rim, FAO. oktyabr 1999.
chiqaruvchi korxonalarning ko’payishiga sabab bo’ladi. Ana shunday vaziyatda sifatsiz hamda inson sog’lig’iga xavf soluvchi oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish yoki yetishtirish avj olishi ehtimoldan xoli emas ³.
Mamlakatimizda ushbu sohada keng ko’lamli ishlar istiqlolning ilk kunlaridanoq amalga oshirildi. Xususan, 1997 yil ―Oziq-ovqat mahsulotining sifati va xavfsizligi to’g’risida‖gi Qonunning qabul qilinishi buning yaqqol misolidir. Zotan, oziq-ovqat xavfsizligi sifatining xavfsizligi va uning ta‘minlanganlik darajasi, zaxiralarning mavjud bo’lishi kabi omillar orqali umumiy oziq-ovqat barqarorligi ta‘minlanadi. Ya‘ni oziq-ovqatning inson salomatligiga bo’lgan salbiy ta‘sirini tartibga solish borasidagi tadbirlar birinchi navbatdagi masala bo’lsa, ikkinchidan, oziq-ovqat yuzasidan boshqa mamlakatlarga qaram bo’lishning oldini olishdir.
Davlat darajasida oziq-ovqat xavfsizligiga erishish uchun mamlakat zarur oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishi yoki import qilishi, saqlashi, taqsimlashi va oziq-ovqatni adolatli hammabop bo’lishini ta‘minlashi lozim ⁴.
Taqqoslash sifatida aytish mumkinki, O’zbekistonda don va sabzavot mahsulotlarini iste‘mol qilish boshqa rivojlanayotgan davlatlar darajasida, don ekinlarini yetishtirish bo’yicha esa rivojlangan davlatlardan ham ko’p ekanligini ko’rish mumkin. Aksincha, baliq mahsulotlarini iste‘mol qilish yuqori hajmda emasligi, ushbu sohada muayyan chora-tadbirlarni amalga oshirishni vaziyat taqozo etmoqda.
Shu boisdan, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni yuqoridagi holatlardan kelib chiqib, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlovchi ko’rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq.
Oziq-ovqat xavfsizligi holatini rasman belgilash uchun FAO (BMT qoshidagi xalqaro oziq-ovqat va qishloq xo’jalik tashkiloti) bir qator ko’rsatkichdan foydalanadi⁵:


³ O’zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Karimov I.A. ―O’zbekistonda Oziq-ovqat dasturini amalga oshirishning muhim zaxiralari‖ mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimidagi nutqi. http://www.press-service.uz/ saytidan olindi
⁴ Musayev D., Yaxshilikov Yo., Yusupov Q. ―O’zbekistonda oziq-ovqat xavfsizligi‖. – Toshkent: ―Mega Basim‖, 2010. – 76 bet.

1. 
   Jahondagi g’alla jamg’armalarining iste‘molga nisbatan ko’rsatkichi: jahonda oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash uchun o’rtacha 17–18 foiz talab etiladi.
   
2. 
   Jamg’armalarning beshta asosiy eksportyorga nisbatan talablari ko’rsatkichi.
   
3. 
   Beshta asosiy eksportyorlarning o’z ichki iste‘moli hamda eksportga nisbatan zaxiralari.
   
4. 
   Uch asosiy importyorlarda donli ekinlar hosili (Xitoy, Hindiston va MDH mamlakatlari).
   
5. 
   Kam daromadli va oziq-ovqat tanqis bo’lgan mamlakatlarda (KDOTM) donli ekinlar yetishtirilishi hajmi.
   
6. 
   Xitoy va Hindistondan boshqa KDOTMlarda yetishtirilgan mahsulot.