SAĞlik öLÇÜtleri Prof. Dr. Emel Gür

SAĞLIK ÖLÇÜTLERİ

• Prof. Dr. Emel Gür

• İ.Ü C.T.F Çocuk Sağ. ve Hast. ABD

Sağlık Ölçütleri

• Bir toplumun sağlık düzeyini saptamak için geliştirilmiştir

• Sağlık ölçütlerinin ifadesinde bir takım demografik bilgilerden yararlanılır

Demografik Bilgilerin Elde Edildiği Kaynaklar

• Doğum ve ölüm kayıtları

• Aile Hekimliği Merkezleri

• Dispanserler

• Hastaneler

• Sağlık taramaları

Sağlık Ölçütlerinin Yararlanıldığı Alanlar

• Bir toplumun sağlığını tanımlama, bazı faktörlere (yaş, cins v.s) göre değişimin belirleme

• Sağlık sorunlarının zaman içinde gösterdiği değişimi değerlendirme

• Bir toplumun sağlık düzeyini, başka toplumlar ile karşılaştırma

• Sunulan sağlık hizmetlerinin (ilaç, aşı, eğitim v.s) sorunları çözmedeki etkinliklerinin değerlendirilmesi

Sağlık Ölçütünün Sunum Biçimleri

• Oran: Bir sağlık olayının diğerine göre ne boyutta olduğunu ifade eder. Olanın olmayana, ölenin ölmeyene, kadının erkeğe v.s oranı. (a / b)

• Hız: Bir sağlık olayının toplum içindeki görülme sıklığını ölçmek için kullanılır. Olanın, olan ve olmayanın toplamına oranı; ölenin, ölen ve ölmeyenin toplamına oranı (a / a+b)

Sağlık Ölçütlerinin Sınıflandırılması

• Hastalık (morbidite ) düzeyini belirleyen ölçütler

• Ölüm (mortalite) düzeyini belirleyen ölçütler

• Doğurganlık düzeyini belirleyen ölçütler

• Diğer (göç, evlilik v.s)

Hastalık (Morbidite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler

Hastalık (Morbidite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler

• Prevalans

• İnsidans

• Atak Hızı

• Epizod Hızı

Prevalans

• Belirli bir zaman kesitinde, bir toplumda saptanan tüm (eski ve yeni) vaka sayısının, aynı andaki risk altındaki kişi sayısına bölünmesiyle elde edilir.

• Bir hastalığın o toplumdaki görülme sıklığını ifade eder.

• Nokta prevalansı; Çok kısa süre içinde var olan olgu hızını tanımlar.

• Dönem prevalansı: Uzunca bir süre içinde var olan olgu prevalansını tanımlar

İnsidans

• Belirli bir süre içinde, bir toplumdaki sağlam kişilerin belirli bir hastalığa yakalanma olasılığıdır.

• Belirli bir süre içinde görülen yeni vaka sayısının, risk altındaki sağlam kişilere bölünmesi ile elde edilir.

Atak Hızları

• İnsidansın bulaşıcı hastalıklar alanında kullanılan şeklidir.

• Belirli bir süre içinde saptanan bulaşıcı hastalık vaka sayısının, o hastalığa duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir.

• Primer atak hızı: İlk vakanın saptanmasından itibaren en uzun bir kuluçka süresi içinde saptanan vaka sayısının, duyarlı kişi sayısına bölümü ile elde edilir.

• Sekonder atak hızı: En uzun ikinci kuluçka süresi içinde görülen vaka sayısını, duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir.

Epizod Hızı

• Bağışıklık bırakmayan, tekrarlayan bulaşıcı hastalıkların boyutunu ölçmek için kullanılır.

• Belirli bir süre içinde meydana gelen olay-epizod sayısının, duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir.

Ölüm (Mortalite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler

Ölüm (Mortalite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler

• Kaba ölüm hızı

• Özel ölüm hızları

• (Yaş, cins, yerleşim yeri, nedene özel ölüm hızları)

• Çocuk ölüm hızları

• Ana ölüm hızı

Kaba Ölüm Hızı

• Bir toplumda bir takvim yılında meydana gelen toplam ölüm sayısı

• -----------------------------------------------x 1000

• Aynı toplumun yıl ortası nüfusu

Cinse Özel Ölüm Hızı

• Bir yılda saptanan toplam erkek ölüm sayısı

• --------------------------------------------------x 1000

• Toplam erkek nüfusu

Yaşa Özel Ölüm Hızı

• Bir yılda meydana gelen 15-44 yaşlarındaki ölüm sayısı

• -------------------------------------x 1000

• 15-44 yaş nüfusu

Yaşa ve Cinse Özel Ölüm Hızı

• Bir yılda meydana gelen 15-44 yaşlarındaki erkek ölüm sayısı

• ---------------------------------------------- x 1000

• 15-44 yaş erkek nüfusu

Yerleşim Yerine Özel Ölüm Hızı

• Bir yılda kırsal alanlarda meydana gelen ölüm sayısı

• -----------------------------------------------------x 1000

• Kırsal alanların nüfusu

Nedene Özel Ölüm Hızı

• Bir yılda “x” nedenine bağlı ölüm sayısı

• ------------------------------------------------------ X 1000

• Toplumun Nüfusu

Çocuk Ölüm Hızları

• Bebek ölüm hızı

• Yenidoğan (neonatal) ölüm hızı

• Yenidoğan dönemi sonrası (postneonatal) ölüm hızı

• Perinatal ölüm hızı

• Beş yaş altı ölüm hızı

Bebek Ölüm Hızı

• Bir yılda ölen bebek (0-365 günlük) sayısı

• ------------------------------------------------------ X 1000

• Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

Yenidoğan Ölüm Hızı

• Bir yılda canlı doğup bir ayını tamamlamadan ölen bebek sayısı

• _____________________________________ X 1000

• Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

Erken Yenidoğan Ölüm Hızı

• Bir yılda canlı doğup 0 -7 günlük iken ölen bebek sayısı

• ----------------------------------------------------- x 1000

• Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

Postneonatal Ölüm Hızı

• Bir yılda canlı doğup 29-365 günlük iken ölen bebek sayısı

• -------------------------------------------------------- x 1000

• Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

Perinatal Ölüm Hızı

• Bir yılda ölü doğan veya canlı doğup 0-7 günlük iken ölen bebek sayısı

• -----------------------------------------------x1000

• Bir yıldaki toplam (ölü+canlı) doğum sayısı

Beş Yaş Altı Ölüm Hızı

• Bir yılda canlı doğup 5 yaşını tamamlamadan ölen bebek sayısı

• ------------------------------------- x1000

• Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

Ana Ölüm Hızı

• Bir yılda gebelik, doğum ve lohusalık döneminde meydana gelen kadın ölüm sayısı

• ------------------------------------------------------- x1000

• Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

Doğurganlık Düzeyini Belirleyen Ölçütler

Doğurganlık (Fertilite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler

• Kaba doğum hızı

• Genel doğurganlık hızı

• Toplam doğurganlık hızı

• Özel doğum hızları

• Çocuk / kadın oranı (fertilite oranı)

Kaba Doğum Hızı

Genel Doğurganlık Hızı

• Bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısı

• ------------------------------------------------------- x1000

• Aynı toplumdaki 15-49 yaş kadın sayısı

Toplam Doğurganlık Hızı

• Yaşa özel doğum hızlarının toplamının 5 ile çarpımıyla elde edilir.

• Belirli bir yılda halen doğurganlık çağında olan kadınların doğurganlık düzeyleri aynen devam ederse, doğurganlık dönemini tamamladıklarında her kadın ortalama toplam doğurganlık hızı olarak elde edilen sayı kadar çocuk sahibi olacaktır

Yaşa Özel Doğum Hızı

• Bir yılda 20-24 yaşlarındaki annelerin yaptığı canlı doğum sayısı

• ------------------------------------------------------- x1000

• 20-24 yaşlarındaki kadın sayısı

Çocuk Kadın Oranı (Fertilite oranı)

• Bir toplumda 0-4 yaş arası çocuk sayısı

• ------------------------------------------------------- x1000

• Aynı toplumdaki 15-49 yaş kadın sayısı