Semantik Web texnologiyalari asosida raqamli kutubxonalar arxitekturasi

Semantik Web texnologiyalari asosida raqamli kutubxonalar arxitekturasi


Boymanov R.J. Raxmatov U.E.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va aloqa harbiy institute


Annotatsiya: Raqamli kutubxonalarning yangi arxitekturasi Semantic Web texnologiyalaridan foydalangan holda resurslar semantikasining aniq tavsifi asosida tasvirlangan. Yagona ontologik modelga asoslangan resurslarning semantikasini tavsiflash usuli ko‘rib chiqiladi. Semantik elektron kutubxonalarning tavsiya etilgan arxitekturasi va SemArc va SemDL dasturiy ta'minot tizimlari ko‘rinishida taklif qilingan yondashuvni aprobatsiya qilish tushuntirilgan.
Kalit so‘zlar: elektron kutubxona, semantik texnologiyalar, metama'lumotlar, axborot tizimi arxitekturasi.
Аннотация: Описывается новая архитектура электронных библиотек на основе явного описания семанти- ки ресурсов с использованием технологий Semantic Web. Рассматривается способ описания семантики ресурсов на основе единой онтологической модели. Поясняются предлагаемая ар- хитектура семантических электронных библиотек и апробация предложенного подхода в виде программных систем SemArc и SemDL.
Ключевые слова: электронная библиотека, семантические технологии, метаданные, архитектура информационной системы.

Elektron kutubxona (EK) - bu elektron resurslarni (hujjatlar, multimedia ma'lumotlari) ulardan samarali va uzoq muddatli foydalanish uchun to‘plash, boshqarish, saqlash va tarqatishni qo‘llab-quvvatlaydigan dasturiy ta’minot tizimi [1]. elektron kutubxona ko‘p sonli heterojen ob’ektlarni tavsiflashi kerak: elektron resurslar (ER), kataloglar, foydalanuvchilar (o‘quvchilar, kutubxonachilar), mualliflar, nashriyotlar va boshqalar. Va bu tavsiflar asosida odatda bunday vazifalar to‘plami hal qilinadi, masalan: barcha ob’ektlarning metama'lumotlarini (ta'riflarini) shakllantirish, ERni katalog sarlavhalari bo‘yicha avtomatik toifalarga ajratish, so‘rovlar bo‘yicha ERni qidirish yoki katalogni ko‘rib chiqish, ob’ekt tavsiflari o‘rtasida navigatsiya, foydalanuvchi profillarini shakllantirish va qo‘llab-quvvatlash, o‘quvchilarga yangi ERni tavsiya qilish.

Klassik elektron kutubxonada bu muammolarni hal qilish odatda relyatsion ma'lumotlar bazalariga (MB) asoslanadi. Barcha heterojen ob’ektlarning tavsifi relyatsion sxemalar yordamida amalga oshiriladi. Ma’lumotlar bazalari har bir ob’ektning boshqa ob’ektlar va literallar bilan aloqasini tavsiflovchi kontekst ma'lumotlarini saqlaydi (masalan, hujjatlar uchun - sarlavha, mualliflar, nashriyot, nashr yili va boshqalar). Bundan tashqari, jadvallar ob’ektlar mazmunini tavsiflovchi kontent ma'lumotlarini saqlashi mumkin (masalan, kitob uchun bu UDK kodi va/yoki kalit so‘zlar to‘plami, elektron kutubxona o‘quvchi uchun esa bu hududni tavsiflovchi atamalar to‘plamidir. uning manfaatlaridan).
Ushbu yondashuvning kamchiligi shundaki, relyatsion sxema qat'iydir va uning o‘zgarishi katta hajmdagi dastur kodini o‘zgartirish zarurligiga olib keladi; relyatsion sxemalar asosida hech qanday mantiqiy xulosalar chiqarish mumkin emas; UDK kodi va atamalar to‘plamidan foydalangan holda tarkibni tavsiflash bir xil turdagi ob’ektlar va bundan tashqari, har xil turdagi ob’ektlar o‘rtasidagi semantik yaqinlikni baholash uchun juda cheklangan imkoniyatlarga ega. Bundan tashqari, relyatsion sxemalardan foydalanish turli elektron kutubxonalar o‘rtasidagi o‘zaro ta'sirni sezilarli darajada cheklaydi. Shu munosabat bilan yangi elektron kutubxona arxitekturalarini ishlab chiqish talab etiladi.