Smart – O’qitish muhiti elementlari reja: “Smart” atamasi haqida tushuncha

SMART – O’QITISH MUHITI ELEMENTLARI

Reja:

1. “Smart” atamasi haqida tushuncha.

2. Smart ta’limning asosiy tarmoqlari.

3. Smart – o’qitishning afzaligi

Jahonda axborot makonining globallashuvi, ochiqligi va ommaviy kommunikatsiyaning kuchayishi integratsiyalashgan ta’lim muhitida ta’lim oluvchilarning kasbiy va ijodiy rivojlanishini ta’minlash imkoniyatlarini kengaytirmoqda. Ta’lim sohasidagi rivojlanish tendensiyalari axborotlashgan jamiyatda o‘qitishning zamonaviy didaktik vositalarini kengroq joriy etish va ularning samaradorligini yanada oshirishning dolzarbligini ko‘rsatmoqda. Dunyo hamjamiyatida YUNESKOning “O‘qituvchilarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha kompenentligini rivojlantirish” dasturi [135] va “Yevropa Kengashi mamlakatlarining 2020 yilga qadar ta’lim va kadrlarni kasbiy tayyorlash sohasidagi Hamkorlik strategiyasi” [136] asosida keng ko‘lamli amaliy ishlar amalga oshirilmoqda.
Bugungi kunda elektron ta’limning takomillashgan shakli bo‘lib hisoblangan Smart-ta’lim (smart-education) jadal rivojlanmoqda. Yevropada Smart - ta’lim tamoyilida «Yagona Yevropa universiteti» ni shakllantirish dasturi, AQSH da ushbu o‘n yillikda Smart - ta’lim falsafasida ta’limda katta inqilob yaratish dasturi [137], Janubiy Koreyadagi SMART Education – raqamli darsliklar tashabbusi va KERIS – edunet tizimi [133], IBM – aqlli sayyora uchun ta’lim konsepsiyasi [141], Xitoy PLS (Personal Learning Space) modeli tizimi[140], Rossiyadagi Moskva, Omsk, Perm, Qozon universitetlarida “Aqlli universitet” [139] shakllanmoqda.
Mamlakatimizda esa O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida «oliy ta’lim muassasalari faoliyatining sifati hamda samaradorligini oshirish, intellektual rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, qat’iy hayotiy nuqtai nazarga ega, Vatanga sodiq yoshlarni tarbiyalash» ustivor masala qilib qo‘yilgan [5].
Jamiyatni ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha ustuvor vazifalarga muvofiq kadrlar tayyorlashning mazmunini tubdan qayta ko‘rib chiqish, xalqaro standartlar darajasida oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlashga zarur shart-sharoitlar yaratish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ- 2909-son, 2019 yil 8 oktyabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi PF-5847- son qarorlarida esa elektron ta’lim resurslari milliy tizimini yaratish, jahonning ta’lim resurslariga kirish va ushbu infrastrukturani takomillashtirish, o‘quv jarayonida jahon va milliy elektron ta’lim resurslaridan axborot – kommunikatsiya texnologiyalari negizida foydalanish, oliy ta’lim muassasalari moddiy-texnik bazasini va tarmoqli infratuzilmani rivojlantirish asosiy vazifalar sifatida belgilangan. Shunga ko‘ra respublikamiz oliy ta’lim muassasalarida, jumladan, Toshkent axborot texnologiyalari universitetida "Smart Classroom" (Aqlli auditoriya) ZTE multimediali tizimni joriy etish, Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida “Aqlli sinf” o‘quv auditoriyasini yaratish, Toshkent davlat pedagogika universitetini Turkiyaning Informascope kompaniyasi hamkorligidagi “SMART universitet” ga aylantirish loyihasi asosida ko‘plab amaliy ishlar amalga oshirilmoqda. Jizzax davlat pedagogika institutida “SMART auditoriya” tashkil etilmoqda.
“SMART” atamasi dastlab 1954 yilda olim, iqtisodchi, publitsist, pedagog Piter Ferdinand Druker tomonidan kiritilgan, 1965 yilda Paul J Meyer, 1981 yili esa George T. Doran o‘z ilmiy ishlarida qo‘llagan [149].
SMART - “Specific” (aniq, o‘ziga xos), “Measurable” (o‘lchovli), “Attainable” (erishiladigan), “Relevant” (muvofiq, resurs), “Time- bound” (vaqt bo‘yicha chegaralar, aniq muddatli) inglizcha so‘zlarining bosh harflari bilan ifodalangan [47].
Texnologiya – (ingl: technology, rus: texnologiya) muayyan ishlab chiqarish sohasidagi usullar va jarayonlar majmuasi [50].
Respublikamiz etakchi olimlaridan A.A. Abduqodirovning ta’kidlashicha, Smart–texnologiyalar – o‘zaro ta’sir va tajriba almashish negizida protseduralarga uzatiladigan, avvallari axborot va bilimlarga asoslangan texnologiyalardir..... «Smart» ning tayanch xossasi atrof - muhit bilan o‘zaro ta’sir etish va unga moslashish qobiliyatidir. Uning ushbu xususiyati mustaqil qiymatga ega va shahar, universitet, ta’lim, texnologiya, jamiyat va ko‘pgina boshqa kategoriyalarga qo‘llanishi mumkin [47].
SMART – bu tizim yoki jarayonning hususiyati bo‘lib, atrof - muhit bilan o‘zaro munosabatlarda o‘zini namoyon qiladi va tizimga
qobiliyatini qayta ishlashga, tashqi muhitdagi o‘zgarishlarga darhol javob qaytarish, o‘zgaruvchan sharoitga moslashish, mustaqil taraqqiyot va o‘zini o‘zi boshqarish, natijalarni samarali bajarishga imkon beradi [74].
Bugungi kunda SMART–texnologiyalarning asosiy vositalarini IoT (Internet of things) – buyumlar interneti tashkil etmoqda. Buyumlar interneti IoT (Internet of things) bu - maxsus elektronika, dasturiy ta’minot, sensorlar, qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmalarning o‘zaro ma’lumot almashinuvidan iborat tarmoq tizimi bilan jihozlangan sun’iy intellekt yordamida masofadan boshqariluvchi maishiy texnikalar, transport vositalari va boshqalar. IoT texnologiya tadqiqotchilariga kamroq quvvat sarflaydigan va deyarli har qanday turdagi qurilmaga ulanishi mumkin bo‘lgan kichikroq va arzonroq simsiz tizimlarni ishlab chiqish uchun kuch beradi.
“Internet – buyumlar” (ba’zan “buyumlar interneti” yoki “internet ashyolari” degan atama ham ishlatiladi) ingliz tilidagi Internet of Things so‘zlaridan olingan bo‘lib, bir-biri yoki tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirlashuv uchun ichiga joylashtirilgan texnologiyalar bilan jihozlangan, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni qayta qura oladigan hodisa kabi tarmoqlarni tashkil etishni ko‘rib chiqadigan, harakat va operatsiyalar ichidan inson ishtiroki zaruriyatini inkor etadigan, fizik jarayonlar hisoblash tarmog‘i konsepsiyasi hisoblanadi [108].
Internet ashyolarni, bizni o‘rab turgan barcha predmetlar va qurilmalar (uy asboblari va jihozlari, kiyim-kechak, mahsulotlar, avtomobillar, sanoat qurilmalar va boshqalar) miniatyurali (kichik o‘lchamli) identifikatsion va sensorli (sezgir) qurilmalar bilan jihozlangan deb tasavvur qilish mumkin. U holda ular bilan zarur aloqa kanallari bo‘lganida nafaqat bu ob’ektlarni va ularning parametrlarini fazoda va vaqt bo‘yicha kuzatish, balki ularni boshqarish, ular haqidagi ma’lumotlarni umumiy – “Aqlli planeta” ga kiritish mumkin bo‘ladi. Boshqacha aytganda, Internet ashyolar bu kompyuterlar, datchiklar (sensorlar) va ijrochi qurilmalarning (aktuatorlarning) IP (Internet Protocol) internet protokoldan foydalanish orqali o‘zaro bog‘laydigan global tarmoq hisoblanadi [112].
Cisco IBSG - tarmoq jihozlarini va dasturlarini ishlab chiqaruvchi jahonda etakchi AQSHning kompaniyasi hisobotiga ko‘ra internetga ulangan buyumlar soni 2015 yilda 25 milliardga etgan bo‘lsa, 2020 yilga borib esa bunday buyumlar soni 50 milliardga etishi kutilmoqda [20].
Bundan ko‘rinib turibdiki, bugungi kunda “Buyumlar interneti” inson faoliyatining ko‘plab sohalarida qo‘llanilmoqda. «Aqlli muzlatkichlar», «Uyni aqlli yoritish» va boshqa «aqlli» sifati bilan ataluvchi maishiy texnikalar hayotimizni yanada engillashtirib, tashvishlarimizning bir qismini ular zimmasiga yuklashga imkoniyat yaratadi. Hozir bunday qurilmalarda telefondagidek oddiy sim-kartadan foydalaniladi. Mikroelektronikani rivojlantirish, mikrokontrollerlar yuqori ish faoliyatini ta’minlash va energiya sarfini kamaytirish, mikrosxema narxini pasaytirish – bularning barchasi yangi echimlar va texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy qilish imkonini beradi. Bu texnologiyalar ta’lim tizimiga bir qator rivojlangan mamlakatlarda (AQSH, Xitoy, YAponiya, Shvetsiya va h.k.) keng joriy etilmoqda.
YUNESKO tashkiloti tomonidan e’lon qilingan XXI asrda «Life Long Learning» ya’ni - «Butun hayot davomida o‘rganish», «Ta’lim - hamma uchun» ta’lim tamoyillarini amalga oshirish uchun SMART- ta’lim orqali shart-sharoitlar yaratiladi. SMART-ta’lim «har doim, har joyda va istalgan vaqtda» ta’lim olish imkoniyatlarini yuzaga keltirmoqda. SMART - jamiyat oliy o‘quv muassasalari oldiga zamonaviy fikrlash va ishlash imkoniyatiga ega kreativ salohiyatli mutaxassislarni tayyorlash kabi global vazifalar qo‘ymoqda. Buning uchun ularda quyidagi amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish lozim: ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilish, foydali axborotlarni izlash va tanlash, elektron manbalar bilan ishlash, o‘quv jarayoni muhitini o‘zgartirishni talab etuvchi shaxsiy ma’lumot bazasini yaratish.
Axborotlashgan ta’lim jarayonining zamonaviy tendensiyasi tahlili shuni ko‘rsatadiki, jamiyatda o‘qitishning an’anaviy modelidan elektron ta’limga o‘tish, so‘ngra esa “smart – inson”ning shaxsini shakllantirish va ta’lim oluvchida yangi bilimlarni generatsiya qilishga ijozat beruvchi samarali texnologiyalari mavjud, qaysiki qidirish, axborotni tahlil etish va innovatsiyalar yaratish uchun takomillashgan axborot- kommunikatsiya texnologiyalariga ega bo‘lgan SMART – ta’limga o‘tishni taqazo etadi [89].
SMART – ta’lim (education) – mohiyat jihatdan yangi ta’lim muhitidir; butun jahon bilimlarni foydalanish va passiv kontentdan faol kontentga o‘tish uchun o‘qituvchi, mutaxassis va talabalarning kuchlarini, ya’ni ta’lim faoliyatini birlashtirishdir. Smart – o‘quv jarayoni - innovatsiyalar va internetdan foydalanish asosida tashkil etilgan ta’lim jarayonidir; u tizimli ko‘p o‘lchovli ko‘rish va ko‘p aspektliligi va yangilanishining uzluksizligini e’tiborga olgan holda predmetlarni o‘rganish asosida kasbiy kompetensiyalar egallashga imkoniyat beradi [48].
Biz o‘z tadqiqotlarimizda A.A.Abduqodirovning ushbu fikrini SMART – ta’lim uchun ishchi ta’rif sifatida qabul qildik.
V.P.Tixomirov bugungi ta’lim taraqqiyotining asosiy o‘rni haqida juda aniq izoh bergan: «Ta’limning eski tizim parametrlari kishilarni SMART-jamiyatda yashashi va ishlashi uchun tayyorlay olmaydi. SMART-texnologiyalarisiz innovatsion faoliyat mumkin emas. Agarda ta’lim tizimi ushbu taraqqiyot yo‘nalishdan ortda qolsa, u holda to‘xtab qoladi» [119].
Ta’lim sohasida SMART - texnologiyalar deganda quyidagilar tushuniladi: aqlli-doskalar, aqlli-o‘quv qo‘llanmalari, aqlli-proektorlar, interaktiv va kommunikativ xarakterdagi elektron o‘quv materiallarini yaratish va tarqatishning dasturiy ta’minotlari.
“SMART–ta’lim” ta’limni axborotlashtirishni rivojlantirishning yangi paradigma bo‘lib hisoblanadi. U ta’limni individuallashtirishni talab bo‘yicha xizmat ko‘rsatish va ochiq ta’lim muhitini qo‘llab - quvvatlaydi.
Oqilona ta’limning mohiyati aqlli texnologiyalarni qo‘llash orqali aqlli muhitni yaratishdir, shuning uchun aqlli pedagogikada shaxsiylashtirilgan ta’lim xizmatlarini taqdim etish va o‘quvchilarning qobiliyatini kuchaytirish, shuningdek, qiymatni yaxshiroq baholash, yuqori fikrlash sifati va yanada kuchli xulq-atvorga ega bo‘lgan donolik qobiliyatini kuchaytirish mumkin.
SMART-ta’limning asosiy tamoyillariga quyidagilar kiradi:

1. 
   Ta’lim dasturlarida ko‘zda tutilgan o‘quv masalalarini hal etishda dolzarb axborotlardan foydalanish: har qanday kasbiy faoliyatga doir ta’limning axborotlar oqimi tezligi va hajmi jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda, bu esa o‘z navbatida talabalarni amaliy muammolarni hal etishga tayyorlash uchun amaldagi o‘quv materiallarini real vaqtdagi ma’lumot bilan to‘ldirishni taqazo etadi.
   
2. 
   Talabalarning mustaqil bilim olishini, tadqiqotchilik va loyihalovchilik faoliyatini tashkil etish. Ushbu tamoyil talabalarning muammolarni hal etishda ijodiy izlanishlar va ilmiy- tadqiqot ishlarini olib borishida ustuvor ahamiyatga ega bo‘lib hisoblanadi.
   
3. 
   O‘quv jarayonini tarqalgan keng o‘quv muhitida amalga oshirish. Ta’lim muhitini o‘quv muassasasi hududiy yoki masofaviy ta’lim tizimi chegaralari bilan cheklash kerak emas. Ta’lim jarayoni doimiy bo‘lishi kerak.
   
4. 
   Ta’lim yo‘nalishlarining moslashuvchanligi va ta’limni individuallashtirish, ya’ni shaxsga yo‘naltirish. Ta’lim berish faoliyatining xilma-xilligi talabalarga ta’lim dasturlari va kurslarini o‘qitish, o‘quv jarayonida asbob-uskunalardan foydalanish, ularning sog‘lig‘ini saqlash imkoniyatlari, moddiy va ijtimoiy sharoitlarga mos ravishda keng imkoniyatlar berishni talab qiladi. N.P. Kapustinning ta’rifiga ko‘ra moslashish (lot. adaptatio- adaptiv, moslashish) - bu “ta’lim oluvchining tug‘ma iste’dodi, qobiliyatiga mos ravishda intellektual rivojlanishni optimal darajaga ko‘tarish imkonini beruvchi ta’lim tizimi. Egiluvchanlik, ochiqlik kabi xususiyatlarga ega moslashuvchi o‘qitish tizimlari ta’lim oluvchining ehtiyojiga moslashgan holda uning yashirin imkoniyatlarini rivojlanishning bir muncha yuqori darajasiga olib chiqadi” [85].
   

Bugungi kunda dunyoning bir qator rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarida (Janubiy Koreya, AQSH, Singapur, Angliya, Rossiya va h.k) SMART-universitetlar va Smart Campus paydo bo‘lmoqda. “SMART – ta’lim” texnologik innovatsiyalar va Internet orqali amalga oshiriladi, bu esa talabalarda tizimli keng tafakkur va ixtisoslikka oid kasbiy malakalarini shakllantirish imkonini beradi.
SMART- universitetda o‘qitish talabaning imkoniyatiga imkon qadar moslashtirilgan va bugungi kunda hammaga ma’lum bo‘lgan texnologiyalarga asoslangan bo‘lishi kerak. Buning uchun esa SMART- universitetlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: moslashuvchanlik, muvofiqlashuvchanlik, innovatsiyalar. Ta’limda SMART-texnologiyalar juda katta ahamiyatga ega, bir tomondan ular o‘quv muassasasi moddiy- texnika ta’minoti uchun xarajatlarini optimallashtirishga, boshqa tomondan, ta’lim xizmatlari va mahsulotlarning sifatini yangi darajaga ko‘tarishga imkon beradi.
Smart Campus - bu faol ta’lim dasturiga ega bo‘lgan hamkorlik markazi bo‘lib, Yevropa Komissiyasi tomonidan qo‘llab- quvvatlanadigan asosiy foydalanuvchilar (talabalar, o‘qituvchilar, tadqiqotchilar) bilan hamkorlik orqali o‘quv muassasasi tomonidan foydalaniladigan asbob-uskunalar va energiya manbalarining samaradorligini oshirishga qaratilgan loyiha [29].
Smart Campus da ko‘plab imkoniyatlar mavjud bo‘lib, ularni quyidagicha uchta asosiy kategoriyalarga ajratish mumkin: Smart Living, Smart Learning va Smart Safety & Security. Buning barchasi talabalarning diqqatini jalb etishi, ta’lim muassasasining hayot tarziga
kirishiga ko‘maklashishi va kerakli yutuqlarga erishish uchun ularga barcha zaruriy resurslarni olishlarida yordam beradi [113].
Ta’lim tizimi sohasida Smart Campus yangi o‘quv va o‘qitish modellarini amalga oshirish uchun har bir talabaga yakka personal hisoblash vositalarini yaratadi. Smart Campus texnologiyasi talabalarning an’anaviy ta’lim olish usullarini o‘zgartirishlari mumkin. Davomat, ovoz berish va o‘quv binolariga kirishni avtomatlashtirish uchun qo‘llaniladigan Smart ID kartalari talabalar ma’lumot tizimlari bilan birlashtiriladi. Talabalar va o‘qituvchilarni jismoniy bo‘shliqdan xalos qilgani kabi, ular vaqt o‘tishi bilan ko‘proq moslashuvchanlik va erkinlikka ega bo‘ladilar. Barcha ma’ruzalarni yozib olish va arxivlash orqali, kasal talaba darsni o‘tkazib yuborganida yoki shunchaki nazoratdan oldin ko‘rib chiqishni xohlaganida, har bir ma’ruzaning har soniyasini ko‘zdan kechirishi mumkin. Smart Campus dasturlarida ishtirok etadigan ko‘plab texnologiyalar mutlaqo yangi emas - ular yangi usulda qo‘llaniladi. Smart Campus platformasi uchun juda muhim bo‘lgan narsa - bu ochiq API (ochiq interfeys). Ochiq API - bu turli xil qurilmalar va tizimlarni, hatto turli xil kirish usullaridan foydalanganda ham, real vaqt rejimida bir-biri bilan o‘zaro aloqa qilish uchun bog‘lovchi vosita bo‘lib hisoblanadi.
I. G. Borisenko SMART - ta’limning konsepsiyasi haqida so‘z yuritar ekan:”Bu konsepsiya quyidagilarni o‘z ichiga oladi [67]:

1. 
   Ta’lim jarayonida ishtirokchilarning kompetentligini doimiy rivojlanishi uchun intellektual muhit yaratish, shu jumladan, rasmiy va norasmiy ta’lim tadbirlarini tashkillashtirish, yangi kompetensiyalarni qo‘llash yo‘lida ko‘rsatilayotgan tartib-qoida o‘zgarishlari natijalari. Bunday ta’limni amalga oshirishning texnik bazasi talabalar va ta’lim muassasalariga tegishli bo‘lgan quyidagi qurilmalar hisoblanadi: oddiy statsionar kompyuterlar, noutbuklar, planshetlar, smartfonlar, tarmoq qurilmalari va boshqalar.
   
2. 
   Maqsad - raqamli jamiyat va aqlli iqtisodiyot sharoitida muvaffaqiyatli faoliyat uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarni ta’minlash.
   

V.P.Tixomirov va N.A.Tixomirova ta’limdagi “SMART– texnologiya” quyidagilarni o‘z ichiga olishini ta’kidlagan [119]:

1. 
   Ta’lim tarmoqlari (Elektron universitetlar konsorsiumi);
   
2. 
   Smart e-learning;
   
3. 
   Elektron ta’limning sifati (E-metrix, standartlashtirish va sertifikatlash);
   
4. 
   Tez boshlash.
   

G.A. Pollak ta’lim oluvchilar uchun “SMART – ta’lim” uzluksiz ta’lim tizimi (maktab, oliy ta’lim muassasalari, korporativ ta’lim) uchun quyidagilarni taklif etgan [109]: moslashuvchan ta’lim dasturlari, portfolio; talabalar faoliyati to‘g‘risida kengroq ma’lumotlar; hamkorlik ta’lim texnologiyalari - bilimlarni yaratish; o‘quv jarayoniga qurilmalar orqali mustaqil kirish; inson faoliyatining ko‘pgina funksiyalarini kompyuterlarga o‘tkazish; ta’limni yangi darajada individuallashtirish.

1. 
   Aletdinova va A.A. Melnichenko SMART -ta’lim tushunchasini ilmiy tahlil qilar ekan, quyidagi yo‘nalishlarni belgilab bergan (1.1.1 -rasm): SMART - ta’limiy kabi intellektual vosita; SMART - birlashgan o‘quv muassasalari va professor-o‘qituvchilar tuzilmasi; SMART - yangi ko‘rinish kabi, ya’ni, ta’limga yangicha yondashuv, yuqori natijalarga erishishga imkon berish yoki ko‘proq samarali usullar; SMART yangi smart-kompetentlikni shakllantirish mazmunida inson shaxsiyatining takomillashuvi [49].
   

Horijiy mamlakatlarda bugungi kunda SMART–texnologiyalar va IoT - “buyumlar interneti” ning ta’lim jarayonida qo‘llanilishi haqida to‘xtalib o‘tamiz.

Singapur politexnika universitetida “Aqlli kampus” mavjud bo‘lib, unga kirgan har bir talaba elektron konserj tomonidan identifikatsiya qilinadi. Elektron konserj – bu Internet xizmati tizimi bo‘lib, turli sohalar bo‘yicha tezkor ma’lumotlar olish, so‘rovlarga javoblar, navigatsiya va boshqa xizmatlarni bajaradi. Bu tizim talabalarni universitetdagi yangiliklar, professor - o‘qituvchilar tomonidan tavsiya etilayotgan adabiyotlar ro‘yxati bilan tanishtiradi. Ma’lumotlar tahlili mukammal tizimlashgan bo‘lib, hatto, kurs ishlarini o‘z vaqtida topshira olmaydigan talabalarni oldindan aniqlab, ular haqida fan o‘qituvchilarini xabardor qilishga imkon beradi [20].
Avstraliyaning Jon Kertin nomidagi universitetida buyumlar internetidan foydalanish yo‘lga qo‘yilgan. Ushbu tizim yordamida olingan ma’lumotlar asosida auditoriya va kutubxonalar bandligi, davomat hamda professor - o‘qituvchilar va talabalar kundalik hayoti to‘g‘risida xulosalar qilinadi [15].
Malayziya texnologik universitetida esa sun’iy intellekt asosida ta’limning boshidan to oxiriga qadar talabalar haqida ma’lumotlar yig‘adi. Bunday kuzatuv yordamida ularning mashg‘ulotlardagi ishtiroki o‘rganiladi va bu ma’lumotlar keyingi qarorlar qabul qilish uchun asos bo‘lib hisoblanadi. Sun’iy intellekt orqali o‘tilgan dars mashg‘ulotlar tahlil etib, uni sifatini yanada oshirish yo‘llari haqida maslahatlar beradi [38].
Yaponiyada o‘quvchilar virtual reallikning to‘la komplektidan foydalanib, “virtual maktab” ga qatnashishlari, smartfonlar uchun chiqarilgan maxsus dastur yordamida o‘qituvchilarni tinglashlari va testlar topshirishlari, alohida tashkil etilgan platforma orqali boshqa maktab o‘quvchilari bilan muloqot qilishlari mumkin. O‘quvchilarga alohida o‘qituvchilar biriktirilgan bo‘lib, o‘quvchilar ulardan o‘z savollariga telefon yoki elektron pochta orqali javob olishlari, zarurat tug‘ilganda o‘qituvchi bilan uchrashishlari ham mumkin [146].
AQSH ning Kaliforniya shtati San-Fransisko shahridagi SweetRush tizimi (http://www.sweetrush.com/) elektron va mobil ta’lim uchun ta’lim echimlarini ishlab chiqadi va sinovdan o‘tkazadi. O‘qituvchi – yo‘riqchi rahbarligida real vaqt rejimida qayta muloqot qilish imkonini beradigan individual ta’lim olish mumkin. Kurs musobaqali o‘yinlar va audio - video animatsiyalar kabi vositalardan tashkil topgan bo‘lib, ular ishtirokchilarni ko‘plab jalb qilishga yordam beradi.
AQSHning Vashington shahrida BLACKBOARD tizimi K-12 va undan keyingi ta’lim bosqichlari uchun “Bog‘langan ta’lim malakasi va qo‘llab-quvvatlash tarmog‘i” deb ataluvchi tizimni yaratgan. Raqamli ta’lim muhiti shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni shakllantirsa, virtual sinflar texnologiyasi o‘zaro hamkorlik imkoniyatlarini kengaytiradi. Maxsus veb saytlar ota-onalar va talabalarga oxirgi olingan baholar, yangiliklar va tadbirlar haqida ma’lumotlar taqdim etadi. Blackboard Mobile Credential kompaniyasi talabalarga talaba ID larini iPhone va Apple Watch lardagi maxsus dasturdan ro‘yxatdan o‘tkazish bilan kampus binosiga kirish va ovqatlanish hamda boshqa xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirishga yordam beradi[148].
Buyuk Britaniyaning Ueymut shahrida Magicard tizimi talabalar uchun turli xildagi smart kartalar ishlab chiqaradi. Ushbu kartalar IoT (Internet of things)[149] lar yordamida talabani autentifikatsiya qiluvchi nazorat tizimlariga ulanadi. IoT lar yordamida talabalar turli xil manbalarga (kurs ishlari, masofaviy ta’lim uchun elektron resurslar va boshqalarga kirishga va ulardan foydalanishga ruxsat oladilar, turli xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshiradilar.
Shunday qilib, “SMART–ta’lim” bo‘lajak mutaxassis shaxsi rivojlanishi imkoniyatlarini kengaytirib, ularda zarur bo‘ladigan ijodiy salohiyatini shakllantiradi. Bunda SMART–texnologiyalar va "buyumlar interneti" (IoT) ta’limda o‘qitishning asosiy yordamchi vositalari bo‘lib hizmat qiladi. Ta’kidlash lozimki, mamlakatimizda SMART– texnologiyalar va IoT–buyumlar interneti vositalaridan ta’lim tizimida foydalanish bo‘yicha konsepsiya va ilmiy tadqiqotlarga asoslangan aniq metodik tavsiyalar hali ishlab chiqilmagan.

Zamonaviy oliy ta’limning ajralib turadigan xususiyatlari bu moslashuvchanlik, samaradorlik va amaliy yo‘naltirish ekanligi sababli, bunday bilimlar almashinuvi an’anaviy bilimlarni reproduktiv uzatishdan ijodiy ta’lim shakliga o‘zining innovatsion usullari, shakllari va vositalari bilan o‘tishini anglatadi. Bu ham Web2.0 texnologiyalarining rivojlanishi tufayli mumkin bo‘ldi. Aqlli ta’lim moslashuvchan ta’limning paydo bo‘lishining asosiy sharti bo‘lib, u dunyo miqyosida jamoat mulki bo‘lgan tarkibdan foydalangan holda interfaol ta’lim muhitida ishlaydi [100].

Shakllanayotgan Smart – ta’lim tizimidan: kunduzgi ta’limda – talabalarning mustaqil ishlarini sifatli va samarali tashkil etishda; masofali o‘qitishda; mutaxassislarning malakasini oshirishda; aholining umumiy norasmiy ta’lim tizimida muvafaqqiyatli foydalanilishi mumkin[48].

SMART - ta’lim platforma (asos) sini umumiy ta’riflaydigan bo‘lsak, SMART ta’lim bu – mafkura, o‘z navbatida u uchta bo‘g‘indan iborat. Bular:

1.