Strukturaviy izomeriya

Strukturaviy izomeriya
Strukturaviy izomeriya odatda konstitutsiyaviy izomeriya deb ataladi. Ushbu izomerlarning molekulalaridagi funktsional guruhlar va atomlar turli yo’llar bilan bog’langan. Turli xil strukturaviy izomerlarga turli xil IUPAC nomlari beriladi, chunki ular bir xil funktsional guruhni o’z ichiga olishi yoki bo’lmasligi mumkin.
Ushbu kichik bo’limda strukturaviy izomeriyaning har xil turlari ko’rib chiqiladi.

Zanjir izomeriyasi

• 
  Skelet izomeriyasi deb ham ataladi.
  
• 
  Ushbu izomerlarning tarkibiy qismlari turli xil tarmoqlanib ketgan tuzilmalarni ko’rsatadi.
  
• 
  Odatda, zanjir izomerlari uglerodning shoxlanishida farqlanadi
  
• 
  Zanjir izomeriyasiga misol quyida tasvirlangan C₅ H₁₂ birikmasida kuzatilishi mumkin.
  

Pozitsion izomeriya

• 
  Funktsional guruhlar yoki o’rnini bosuvchi atomlarning pozitsiyalari yoki joylashuvi bo’yicha farqlanadi.
  
• 
  Odatda, bu izomeriya funktsional guruhlarning uglerod zanjiridagi turli uglerod atomlariga biriktirilishini o’z ichiga oladi.
  
• 
  Ushbu turdagi izomeriyaga misol C₃H₇Cl formulasiga ega bo’lgan birikmalarda kuzatilishi mumkin.
  

Funktsional izomeriya

• 
  Funktsional guruh izomeriyasi deb ham ataladi.
  
• 
  Nomidan ko’rinib turibdiki, bu bir xil kimyoviy formulaga ega, ammo ularga turli funktsional guruhlarga ega bo’lgan birikmalarni o’z ichiga oladi.
  
• 
  Funktsional izomeriyaga misol C₃H₆O birikmasida kuzatilishi mumkin.
  

Metamerizm

• 
  Izomeriyaning bu turi funktsional guruhning har bir tomonida turli xil alkil zanjirlarining mavjudligi tufayli yuzaga keladi.
  
• 
  Bu izomeriyaning noyob turi bo’lib, odatda alkil guruhlari bilan o’ralgan ikki valentli atom (oltingugurt yoki kislorod kabi) bo’lgan molekulalar bilan chegaralanadi.
  
• 
  Misol: C₄H₁₀O etoksietan (C₂H₅OC₂H₅) va metoksi-propan (CH₃OC₃H₇ ) sifatida ifodalanishi mumkin.
  

Tautomerizm

• 
  Murakkab tautomeri faqat protonlar va elektronlarning holatida farq qiladigan birikmaning izomerini anglatadi.
  
• 
  Odatda, birikmaning tautomerlari birgalikda muvozanatda bo’ladi va oson almashinadi.
  
• 
  Bu molekulyar proton almashinuvi orqali sodir bo’ladi.
  
• 
  Bu hodisaning muhim misoli keto-enol tautomerizmidir.
  

Halqa-zanjir izomeriyasi

• 
  Halqa zanjirli izomerizmda izomerlardan biri ochiq zanjirli tuzilishga ega, ikkinchisi esa halqali tuzilishga ega.
  
• 
  Ular odatda har xil miqdordagi pi bog’larini o’z ichiga oladi.
  
• 
  Ushbu turdagi izomeriyaning namunasini C₃H₆ da kuzatish mumkin. Quyida tasvirlanganidek, propen va siklopropan hosil bo’lgan izomerlardir.
  

Stereoizomeriya(fazoviy izomeriya)

Ushbu turdagi izomeriya bir xil kimyoviy formulaga ega, ammo uch o’lchovli fazoda molekulaga tegishli atomlarning turli yo’nalishlariga ega bo’lgan birikmalarda paydo bo’ladi. Stereoizomeriyani ko’rsatadigan birikmalar ko’pincha stereoizomerlar deb ataladi. Ushbu hodisani yana ikkita kichik turga bo’lish mumkin. 

Optik izomeriya

• 
  U xalq orasida sis-trans izomerizmi sifatida tanilgan.
  
• 
  Bu izomerlar uch o’lchamli fazoda atomlarning turli fazoviy joylashuviga ega.
  
• 
  Asiklik Buten- 2 molekulasida kuzatiladigan geometrik izomeriyani tavsiflovchi rasm quyida keltirilgan.
  

Optik izomeriya

• 
  Optik izomeriyani ko’rsatadigan birikmalar o’xshash bog’lanishlarga ega, ammo atomlarning har xil fazoviy joylashuviga ega bo’lib, ular bir-biriga mos kelmaydigan oyna tasvirlarini hosil qiladi.
  
• 
  Ushbu optik izomerlar enantiomerlar sifatida ham tanilgan.
  
• 
  Enantiomerlar bir-biridan optik faolligi bilan farqlanadi.
  
• 
  Dekstro(D) enantiomerlari qutblangan yorug’lik tekisligini o’ngga, laevo(L) enantiomerlari esa uni chapga aylantiradi, quyida ko’rsatilgan.