T.C.
MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI
HASTA VE YAġLI HĠZMETLERĠ
ENGELLĠ BAKIM HĠZMETLERĠNDE
ĠLETĠġĠM
Ankara, 2013
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme
materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.
PARA ĠLE SATILMAZ.
i
AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 3
1. ĠLETĠġĠM ............................................................................................................................. 3
1.1. ĠletiĢimin Tanımı ........................................................................................................... 4
1.2. ĠletiĢimin Ögeleri .......................................................................................................... 4
1.3. ĠletiĢimin Özellikleri ..................................................................................................... 5
1.4. ĠletiĢimin Türleri ........................................................................................................... 6
1.4.1. Sözlü ĠletiĢim ......................................................................................................... 6
1.4.2. Yazılı ĠletiĢim ........................................................................................................ 7
1.4.3. Sözsüz ĠletiĢim ....................................................................................................... 8
UYGULAMA FAALĠYETĠ ................................................................................................ 9
ÖLÇMEVE DEĞERLENDĠRME ..................................................................................... 10
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 11
2. ENGELLĠ VE ENGELLĠ ÇEġĠTLERĠ .............................................................................. 11
2.1. Engellilik ..................................................................................................................... 11
2.2. Engelli ÇeĢitleri........................................................................................................... 12
2.2.1. ĠĢitme Engelliler .................................................................................................. 12
2.2.2. KonuĢma Engelliler ............................................................................................. 13
2.2.3. Görme Engelliler ................................................................................................. 14
2.2.4. Tekerlekli Sandalyeye Bağlı Engelliler ............................................................... 16
2.2.5. Kısa Boya Bağlı Engelliler .................................................................................. 17
2.2.6. Spina Bifida (Omurgaya Bağlı) Engeller ............................................................ 17
2.2.7. Serebral Palsi ....................................................................................................... 18
2.2.8. Epilepsi (Sara) ..................................................................................................... 19
2.2.9. Zekâ Geriliği (Mental Retardasyon) .................................................................... 20
2.2.10. Down Sendromu ................................................................................................ 21
2.2.11. Turet Sendromu ................................................................................................. 22
2.2.12. Otizm ................................................................................................................. 22
2.2.13. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (Dehb) ....................................... 24
2.2.14. Öğrenme Güçlüğü .............................................................................................. 25
2.3. Engelli Yakınlarıyla ĠletiĢim ....................................................................................... 25
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 27
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 29
MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 30
CEVAPANAHTARLARI ...................................................................................................... 32
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 33
ĠÇĠNDEKĠLER
ii
AÇIKLAMALAR
ALAN
Hasta ve YaĢlı Hızmetlerı
DAL/MESLEK
Engelli Bakım Elemanı
MODÜLÜN ADI
Engelli Bakım Hizmetlerinde ĠletiĢim
MODÜLÜN TANIMI
Engelli bakım hizmetlerinde iletiĢim, uygulamaya yönelik
temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme
materyalidir.
SÜRE
40/16
ÖN KOġUL
YETERLĠK
Engellilerle ve yakınları ile iletiĢim kurma sürecini ayırt
etmek
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç
Bu modülle uygun ortam sağlandığında engellilerle etkin
iletiĢim kurabileceksiniz.
Amaçlar
1.
Hayatın
her
alanında
engellilerle
iletiĢim
kurabileceksiniz.
2.
Hayatın her alanında engellilerin özelliklerine uygun
iletiĢim tekniklerini kullanarak iletiĢim kurabileceksiniz.
EĞĠTĠM ÖĞRETĠM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Hayatın her alanı, engelli bakım merkezleri
Donanım: Kaynak kitaplar, bilgisayar, projeksiyon,
fotoğraflar, afiĢ, broĢür, dergiler, uyarıcı pano tepegöz,
asetat, fotoğraflar, CD, VCD
ÖLÇME VE
DEĞERLENDĠRME
Modül
içinde
yer
alan
her
öğrenme
faaliye
tinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi
değerlendireceksiniz.
Öğretmen, modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli
test, doğru- yanlıĢ testi, boĢluk doldurma, eĢleĢtirme vb.)
kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
AÇIKLAMALAR
1
GĠRĠġ
Sevgili Öğrenci,
Her alanda olduğu gibi yaĢlı ve engelli hizmetleri alanında da baĢarılı ve kaliteli bir
hizmet sunumu için etkili bir iletiĢime ihtiyaç vardır. Engellilerin bakım hizmetlerinde sağlık
hizmeti almak için sağlık kuruluĢlarına gelen engelli bireyler, genellikle üzgün, kırılgan ve
sinirli olabilir. En kısa zamanda sağlık hizmeti almak istemelerinden dolayı çeĢitli iletiĢim
problemleri yaratabilir. Bu yüzden sağlık personelinin iletiĢim becerilerinin önemi, diğer
meslek dallarına göre fazladır.
ĠĢte bu noktada sağlık personelinin engelli ve engelli yakınları ile olumlu iliĢkiler
kurması engelli hizmetlerinin verimliliğini ve etkisini arttırır.
Bu modülle engelli hizmetleri alanında etkili iletiĢim kurma becerileri kazanacaksınız.
GĠRĠġ
3
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
Hayatın her alanında engellilerle iletiĢim kurabileceksiniz.
Çevrenizdeki insanlarla iletiĢim kurarken nelere dikkat edersiniz?
ArkadaĢlarınızla tartıĢınız.
Bölgenizde bulunan engelli bakım merkezlerinden birine giderek onlarla sağlık
personelinin arasındaki iletiĢimi gözleyip topladığınız sonuçları rapor hâline
getiriniz.
1. ĠLETĠġĠM
Ġnsan; ekonomik, sosyolojik, dinsel, etiksel, hukuksal ve düĢünsel yapıların ördüğü
karmaĢık bir bütündür. Ġnsanda oluĢan bu değerler, giderek çoğul bir hâl almıĢtır. Bu
çoğulluk, toplum olma zorunluluğu ile özdeĢtir. Mülkiyet ve üretim bazında bireyi
yönlendiren ve toplumsal dokunun onsuz olmaz gerekleri saydığımız bu normatif yapılar;
bireyden bireye, bireyden topluma, toplumdan topluma, toplumdan ülkelere ve giderek de
evrensel düzeye ulaĢmıĢtır. Çoğunlukla da evrenselden topluma, toplumsaldan bireysele,
kurumlaĢarak yapısallaĢmıĢtır. Bu yapısallaĢmanın temel ögesi her zaman iletiĢim olmuĢtur.
Yeme-içme ne kadar önemli ise iletiĢim de o kadar önemlidir. ĠletiĢim insan
iliĢkilerinin her türünü içine alır. Bu bakımdan insanlar birbirleriyle iyi bir iletiĢim
kurabildiği ölçüde geliĢir, güçlenir ve baĢarılı olur. Bunu baĢaramayanlar yalnız baĢlarına
kalır. Sıkıntıları çoğalır, hayatla ilgili problemlerinde zorlanmaya baĢlar.
Resim 1.1: ĠletiĢim
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
AMAÇ
ARAġTIRMA
4
1.1. ĠletiĢimin Tanımı
ĠletiĢim, iletilen bilginin hem gönderici hem de alıcı tarafından anlaĢıldığı ortamda
bilginin bir göndericiden bir alıcıya aktarılma sürecidir. Organizmaların çeĢitli yöntemlerle
bilgi alıĢveriĢi yapmalarına olanak tanıyan bir süreçtir. ĠletiĢim tüm tarafların üzerinden bilgi
alıĢveriĢi yapılacak ortak bir dili anlamalarına ihtiyaç duyar.
Diğer bir tanımla iletiĢim Ģöyle tanımlanır: Belirli mesajların kodlanarak bir kanal
aracılığıyla bir kaynaktan bir hedefe / alıcıya aktarılması sürecidir. Örneğin; bir konuĢmacı
(kaynak) ortak bir dil aracılığıyla (ör. Türkçe) kodladığı belirli kelimeleri (mesaj / ileti) ses
dalgaları ve hava yoluyla (kanal) dinleyiciye / alımlayıcı (hedef) aktarır. Bu süreçte geri
bildirim hedefleniyorsa iletiyi gönderen baĢat kaynak, hedef / alımlayıcı ise sonat kaynak
olarak tanımlanır.
1.2. ĠletiĢimin Ögeleri
ĠletiĢimi açıklamak için altı temel öge kullanılır:
Bunlar;
Kaynak (gönderici),
Alıcı (hedef),
Ġleti (mesaj),
Bağlam (ortam),
Dönüt (geri bildirim),
Kanaldır (araç).
Gönderici, duygu düĢünce ve isteğin aktarılmasında sözü söyleyen kiĢi veya
topluluklara denir. Alıcı, iletilen sözü alan kiĢiye veya topluluğa denir. Aynı Ģekilde ileti,
gönderici ile alıcı arasında aktarılmakta olan duygu, düĢünce ya da isteğe denmektedir. Bu
temel iletiĢimin gerçekleĢtiği ortama bağlam; gönderici ile alıcı arasındaki iletinin
gönderilme Ģekline kanal denir. Eğer varsa iletiye verilen her türlü yanıt da dönüt olarak
adlandırılır. Eğer sistemde bir tür Ģifreleme söz konusuysa ve konuĢan iki kiĢinin birbirini
anladığı seslerden oluĢan ve belli kuralları olan her doğal dile de kod denir.
ġekil 1.1: ĠletiĢimin ögeleri
5
1.3. ĠletiĢimin Özellikleri
ĠletiĢim üzerine yapılan araĢtırmalar, çalıĢmalar, iletiĢimin beĢ temel özelliğinin
olduğunu ortaya koymuĢtur. ĠletiĢim ancak insanların birbirini anlama ihtiyaçları sayesinde
kurulabilir. ĠletiĢim, paylaĢımı gerekli kılar; yani iletiĢimde gönderici ve alıcı, mesajın ortak
bir anlamı üzerinde anlaĢmalıdır. ĠletiĢim sembollerle de ifade edilebilir. Semboller; jestler,
mimikler, sesler, harfler, rakamlar ve sözcüklerdir. Alıcı ve gönderici mesaja aynı anlamı
verdiği zaman tam olarak iletiĢim sağlanmıĢ olur.
Sosyal etkileĢim aracı olan iletiĢim, aynı zamanda insan ihtiyaçlarının doğurduğu,
hatta insanın temel faaliyetlerinden biridir. ĠletiĢim olgusunun bazı temel özellikleri vardır.
Bu özellikler aĢağıdaki gibi sıralanabilir.
ĠletiĢim insan davranıĢlarının bir ürünüdür. ĠletiĢim coğrafi, sosyal ve benzer
çevresel değiĢkenlerin insan üzerindeki bir etkisi olmadığı gibi basit bir
etkileĢim aracı da değildir. Tüm insan topluluklarından iletiĢim olgusuyla
karĢılaĢtırılmıĢ hatta toplumların varlığı, grupların devamlılığı için gerekli olan
değiĢkenlerin baĢında iletiĢim görülmüĢtür.
Ġnsan, iletiĢim ihtiyacını sürekli duymuĢtur ve duymaya devam edecektir.
Çocuk, çevresini algılamaya baĢladığı andan itibaren belli bir ölçüde iletiĢime
de baĢlar, zamanla yeteneklerine ve çevreyle iliĢkisine bağlı olarak iletiĢim gücü
geliĢir. Ġnsan, yaĢamın ilk yıllarından itibaren isteklerini belirtmek için
kelimeleri kullanmaya baĢlar; bazı ilkel sesleri çıkartır, zamanla sınama yanılma
yoluyla konuĢmayı öğrenir. Daha sonra, çevre ve eğitimin etkisiyle, kiĢinin
konuĢma bilgisi, kullanacağı kelime sayısı geliĢir. Bu geliĢmeye paralel olarak
iyi bir alıcı veya kaynak olma yolunda ilerler.
ĠletiĢim dinamik bir olgudur. Kültürel yapıdaki değiĢime paralel olarak iletiĢim
değiĢir. Yeni çevresel olguların ortaya çıkması, yeni deneyimlerin, yeni
kelimelerin ortaya çıkmasına yol açar. Zamanla bazı kelimeler veya kavramlar
yerini yenilerine terk eder. Bilgi iĢlem sistemindeki geliĢmeler, dokümanların
değerlendirilmesinde yeni bir dili doğurur. Ġnsan-makine iliĢkisi, iletiĢimde yeni
kavramların geliĢmesine yol açar.
Her dilin canlılığını koruması için kendini yenilemesi gerekir. Dildeki değiĢme
mesajın, dolayısıyla iletiĢim biçiminin değiĢmesi olarak karĢımıza çıkmaktadır.
Sosyal organizasyonların değiĢmesi ve geliĢmesi de iletiĢimi etkilemektedir.
Küçük bir iĢletmede yüz yüze iletiĢim iliĢkisi geçerli iken bu örgüt büyüdükçe
yazılı iletiĢim ön plana çıkmaya baĢlar.
ĠletiĢim belirli kalıplara bağlıdır ve bu kalıplar içerisinde gerçekleĢtirilir.
ĠletiĢim kalıpları, genel kültürel yapıya bağlı olarak gruplarda oluĢturulur ve
kiĢilerin kabul etmeleri oranında süreklilik kazanır. ĠletiĢimde kullanılan sözler,
özel iĢaretler, bir bölgenin haritasına benzer. Bir bölgenin haritası o bölgenin
tüm özelliklerini vermez ama belirgin özelliklerini yansıtır. Bir haritada neyin
6
doğru olduğu, verilen detayın kullanım amacına bağlıdır. Bir bölgenin uçuĢ
haritası karayolu haritasından farklıdır. ĠletiĢimde kullanılan deyimlerin,
kelimelerin, iĢaretlerin bazen değiĢik anlamları vardır. Bu kelimeler ve iĢaretler,
iletiĢim kalıbı içerisinde anlamını bulur.
ĠletiĢim kalıpları, kiĢilerin anlaĢması baĢka bir değiĢle mesajın etkili olması için
gereklidir. ĠletiĢim kalıbı iyi düzenlenirse iĢaretler kısaltmalar anlamlı hâle gelir, mesajın
etkisi artar.
Resim 1.2: ĠletiĢimin özellikleri
1.4. ĠletiĢimin Türleri
ĠletiĢim türleri; sözlü, yazılı ve sözsüz iletiĢim olmak üzere üçe ayrılır.
1.4.1. Sözlü ĠletiĢim
Sözlü iletiĢimler “dil ve dil ötesi” olmak üzere 2 alt sınıfa ayrılmaktadır. Ġnsanların
karĢılıklı konuĢmalarını hatta mektuplaĢmalarını “dille iletiĢim” kabul edebiliriz. Dille
iletiĢimde kiĢiler, ürettikleri bilgileri birbirlerine ileterek anlamlandırır.
Dil ötesi iletiĢim, sesin niteliği ile ilgilidir; sesin tonu ve sesin hızı, Ģiddeti, hangi
kelimelerin vurgulandığı, duraklamalar vb özellikler, dil ötesi iletiĢim sayılır. Dille iletiĢimde
kiĢilerin “ne söyledikleri”, dil ötesi iletiĢimde ise, “nasıl söyledikleri” önemlidir.
AraĢtırmalar, insanların günlük yaĢamda, birbirlerinin ne söylediklerinden çok nasıl
söylediklerine dikkat ettiklerini göstermektedir. KarĢımızdakinin sözlerinin kapsamı kadar-
hatta daha da fazla ses tonundaki canlılık da bizi ilgilendirir. Yani semantik ögeler kadar dil-
ötesi ögeler de iletiĢimde etkilidir. Yüksek sesle hâlimizi, hatırımızı soran birisi daha sonra
sesini kısarak “AkĢama bize buyur.” derse bu sözden, “Gelmeni pek istemiyorum.” anlamını
çıkarırız. Bu tür alçak sesle çabucak söylenivermiĢ davetlere “Yarım ağızla yapıldı.” deriz.
7
Bir de davetin yürekten mi yoksa yarım ağızla mı yapıldığını anlamaya çalıĢırken
baĢvurduğumuz önemli ölçütlerden birisi, dil ötesi ögelerdir.
Ġsteyerek, farkında olarak yaptığımız konuĢmalara “niyet edilmiĢ dil davranıĢı” adı
verilir. KonuĢurken dilimizin sürçmesi ise niyet edilmemiĢ dil davranıĢlarına bir örnektir.
Bazı kelimelerin üzerine basa basa konuĢmalarımız ya da karĢımızdakini korkutmak için
bağırmamız, niyet edilmiĢ dil ötesi davranıĢlarıdır. KonuĢurken farkında olmadan ses
tonumuz açılıp yükseliyorsa ya da sesimiz titriyorsa, bu durumda niyet edilmiĢ dil ötesi
davranıĢlar söz konusudur.
Resim 1.3: Sözlü iletiĢim
1.4.2. Yazılı ĠletiĢim
Ġnsanın zaman ve mekândaki iliĢki sınırlılıklarını geniĢletmede en etkin iletiĢim
biçimidir. Uzaktan haberleĢme, bilgi ve deneyimleri zaman içinde biriktirme de sözlü
iletiĢime göre daha güvenilir bir yol olan yazı ile iletmenin kökeni mağara resimleridir.
Yazılı iletiĢim ekonomik gerekçelerle ortaya çıkmıĢ ve bazı toplum, kültürel iliĢki ve
kurumlar üzerinde etkili olmuĢtur. Buna karĢılık kurumlar da yazının evrim ve yayılma
süreçlerinin yönünü ve hızını belirlemiĢtir.
Resim 1.4: Yazılı iletiĢim
8
1.4.3. Sözsüz ĠletiĢim
Ġyi bir dinleyici iletiĢim kurduğu kiĢinin yalnız söylediklerini değil yüz, el, kol ve
bedeniyle yaptıklarını da duyar. Çünkü yüz ifadeleri el ve kol hareketleri, bedenin duruĢ
tarzı, sesin tonu gibi sözsüz mesajlar kullanılarak da iletiĢim kurulur. KarĢı karĢıya gelerek
kurulan kiĢiler arası iletiĢimlerde, hem sözlü hem de sözsüz mesajlar aynı anda kullanılır. Bu
konuĢmalarda, mesaj alıĢveriĢinin ancak küçük bir bölümünü sözlü mesajlar oluĢturur. Yüz
ifadeleri, el kol hareketleri, bedenin konumu ve sesin yükselip alçalmasıyla gönderilen
sözsüz mesajlar iletiĢimde kullanılan mesajların daha büyük bir bölümünü kapsar.
Kimi zaman insanların duygularını anlamak zordur. Ne hissettiklerini çoğunlukla
söylemek istemezler, duygularını kendileri de pek bilmezler. Bu kiĢilerin ne hissettiklerini
öğrenemeyeceğimize göre yüz ifadelerine, beden diline bakarak o anda nasıl bir duygu
içinde olduklarını anlamaya çalıĢırız. Bedensel dilini anlayabilmek için bu belirtilere duyarlı
olmak gerekir.
Resim 1.5: Sözsüz iletiĢim
9
UYGULAMA FAALĠYETĠ
Hayatın her alanında engellilerle iletiĢim kurabileceksiniz.
ĠĢlem Basamakları
Öneriler
ĠletiĢimin öğelerini ayırt ediniz.
ĠletiĢimin ögelerini tekrar ediniz.
ĠletiĢimin özelliklerini ayırt ediniz.
ĠletiĢimin özelliklerinin insan davranıĢı
üzerine etkilerini araĢtırınız.
Sözlü iletiĢimi ayırt ediniz.
Sözlü iletiĢimin önemini araĢtırınız.
Yazılı iletiĢimi ayırt ediniz.
Yazılı iletiĢimin etkisini ve nerelerde
kullanıldığını araĢtırınız.
Sözsüz iletiĢimi ayırt ediniz.
Sözsüz iletiĢimde nelere dikkat edilir?
AraĢtırınız.
Dostları ilə paylaş: |