Talabalarning kasbiy-ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish pedagogik muammo sifatida

---

58 
TALABALARNING KASBIY-IJODIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH 
PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA 
Xamidova Mohinur Ibrohim qizi 
Termiz davlat Pedagogika instituti 
Ta’lim tarbiya nazariyasi va metodikasi (boshlang’ich talim )yo’nalishi
2-bosqich magistranti
Email:[e-mail]
Tel:[phone] 
https://doi.org/10.5281/zenodo.7779669 
Annotatsiya :
Ushbu maqolada talabalarning kasbiy –ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning 
pedagogic muommolari,kasbiy tushunchalar ,qobiliyat va ijodkorlik tushunchalari ,kasbiy 
pedagogik bilimdonlikning komponentlari,kasbiy ijodiy qobiliyatlar tuzilmasi bloklari , kasbiy 
–ijodiy qobiliyatlar tizimi va Oliy ta’limda mustaqil fikrlovchi talabalarni yetishtirish kabilar 
tasniflandi. 
Asrlar va sivilizatsiyalarning to‘qnashuvida insoniyat hayotining barcha sohalari yangi 
bosqichga kirib borishga tayyorlanib bormoqda. Biz hozirgi vaqtdagi oliy pedagogik taʼlim 
tizimida talabalarni kasbiy tayyorlash sohasidagi o‘zgarishlarning zarurati to‘g‘risida 
taʼkidlaymiz. Mazkur tayyorlovdagi asosiy masalalardan biri talabaning pedagogik madaniyati, 
uning pedagogik texnologiyalarni egallaganligi darajasi to‘g‘risidagi masalalar bo‘lib, ularni hal 
etish kasbiy-pedagogik qobiliyatlarni, talaba shaxsining ijodiy sifatlarini shakllantirish va 
rivojlantirishga bog‘liqdir. 
Mamlakatimizning yuridik asosiy hujjatlaridan yangi tahrirdagi “Taʼlim to‘g‘risida”gi qonuni, 
“Oliy va oliy taʼlimdan keyingi taʼlim” to‘g‘risidagi qonuni, “Asosiy umumiy taʼlimning davlat 
taʼlim standartlari”, shuningdek, Prezident farmonlari qonunchilik bazasini taʼlim tizimining 
amal qilishi uchun tayyorlaydi Mazkur hujjatlarning mohiyati davlat taʼlim tizimining 
rivojlanish strategiyasini belgilashdan iboratdir. O‘qituvchilarni kasbiy tayyorlash sohasidagi 
davlat asosiy hujjatlaridan foydalanishning maqsadi qonunda belgilangan talablarga muvofiq 
ravishda oliy taʼlim muassasasidagi o‘quv-tarbiya jarayonini tashkil etish hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Taʼlim to‘g‘risida”gi qonunida asosiy prinsiplar 
va qonun-qoidalar belgilangan bo‘lib, ularning asosida O‘zbekiston taʼlimining rivojlanishi 
qonuniy mustahkamlangan g‘oyalarini amalga oshirishning strategiya va taktikasi quriladi [1]. 
Biz hozir shu qonunlarga tayangan holda bir qator shu mavzu bilan shug’ullangan insonlarning 
ishlarini ko’rib chiqamiz. 
Sh.U.Qosimov tomonidan kasbiy tushuncha muayyan kasbiy obʼekt, hodisa yoki jarayonlar 
xususiyatlarining umumiy va muhim belgilarini yaxlit holda ifodalashini taʼkidlagan. 
Shuningdek, kasbiy tushunchalarni umumiy kasbiy, xususiy kasbiy, aniq kasbiy va mavhum 
kasbiyga ajratgan. 
Umumiy kasbiy tushunchalar
bir xil nom bilan ataladigan turdosh kasbiy 
obʼektlar, hodisalar va jarayonlar majmuini o‘z ichiga oladi. Ular baʼzan “kasbiy terminlar” deb 
ham yuritiladi. 
Xususiy kasbiy tushunchalar
faqat bitta kasbiy obʼekt, hodisa yoki jarayonga 
tegishli bo‘ladi va faqat uning o‘ziga xos ekanligini ifodalaydi. Xususiy kasbiy tushunchalar 
boshqa joyda takrorlanmaydi va bunday tushunchalarning har biri undan ajratib bo‘lmaydigan 
muayyan nomga ega bo‘ladi. 
Aniq kasbiy tushunchalar
aniq kasbiy obʼektlar yoki hodisalarni 

---

59 
aks ettiradi. 
Mavhum kasbiy tushunchalar
esa fikrlash orqali kasbiy obʼektlar yoki hodisalarning 
belgilari va xususiyatlarini ifodalaydi [2.].
Kasbga qiziqish, undan manfaat topish insonning o‘ziga, qolaversa otaonasi, jamiyatga 
kerakligini anglash muhim vazifalardan hisoblanadi. Bular esa yoshlar oldiga ko‘plab 
vazifalarni qo‘yadi:
o‘zi uchun foydali bo‘lgan kasbni to‘g‘ri tanlay olish;
bu kasbni yaxshi egallash va o‘z kasbining ustasi bo‘lib yetishish; 
kasbiga doir ko‘plab bilimlarni egallash; 
kasbiga ijodiy yondasha olish;
mehnatsevar, o‘z ishini tashkil qila oluvchi, kasbiga xos axloqni egallash; 
o‘zining shogirdlarini yaratishga intilish; 
jamiyatga va ota-onasiga yaxshi nomlar bilan maqtov olib kelish; 
kelajakda nafaqaga chiqishga ehtiyojlar paydo bo‘lganda o‘zining ishini davom ettiruvchi 
shogirdlarni yaratish va o‘z maktabini qoldirish; 
kasbini o‘ziga xizmat qiluvchi va kelajagini taʼminlovchi hunar sifatida shakllantirish. 
Bu kabi vazifalar kasb-hunarni egallab borayotgan va yangi bir ko‘rinishga ega bo‘lgan 
kadrlarni tayyorlashda eng muhim jarayonlar hisoblanadi [3]. 
Kasbiy-pedagogik bilimdonlik asosan to‘rtta komponenti bilan tavsiflanadi: 
shaxsga, insonga yo‘nalganlik; 
pedagogik voqelikni izchil idrok etashi; 
fan sohasiga yo‘nalganlik; 
pedagogik texnologiyalarni egallash. 
Kasb tanlash (kasbga yaroqlilik) - kasbiy ishning butun tizimida yakunlovchi bosqichdir. Ayni 
shu bosqichda xodimning tanlagan kasbga uzil-kesil muvofiqligi yoki nomuvofiqligi aniqlanadi. 
Lekin kasb tanlash (kasbga yaroqlilik) metodlaridan kasbga yo‘naltirishning faqat yakunlovchi 
bosqichida foydalanish mumkin, deb hisoblash noto‘g‘ri bo‘lur edi. U yoki bu ko‘rikdan 
o‘tmagan yigit yoxud qizga tanlagan kasbi zid bo‘lishi ham mumkin 
Shu boisdan kasb tanlash boshlang‘ich bosqichda ham, shuningdek yakunlovchi bosqichda ham 
o‘tkazilishi lozim. 
Qobiliyat-shaxsning biron bir faoliyat yuzasidan bilim ko’nikma va malakalarni boshqalarga 
nisbatan tez va oson o’zlashtirish bilan bog’liq bo’lgan psixologik xususiyatdir . 
«Ijod» so’zining lug’aviy ma’nosi: «yaratish», «yangilikni kashf etish» so’zlariga monand keladi. 

---

60 
Ijodkorlik- sifat jihatdan yangi, moddiy va ma’naviy boyliklar yaratuvchi inson faoliyatining 
yuqori jarayoni. Ijodkorlik o’zida insonning barcha jarayonda olib borgan mehnatida namoyon 
bo’lgan qobiliyatini ifodalaydi. Ijod turlari yaratish faoliyati bilan belgilanadi: ixtirochi, 
tashkilotchi, mehnati ilmiy va badiiy mehnat va boshqalar. Ijodiy faoliyat uchun imkoniyatlar 
ijtimoiy hodisa va munosabatlarga bog’liq. 
Bugungi kunda olib borilayotga ta’lim sohasiga oid islohotlar o’z ishiga ijodiy yondashuvchi, 
fan , texnika, san’at, ishlab chiqarishning jadal rivojlanishiga o’z hissasini qo’shadigan yuksak 
davlat ta’lim standartiga javob bera oladigan malakali kadrlar tayyorlashga bog’liq. SHunga 
ko’ra, jamiyat taraqqiyoti talablaridan kelib chiqqan holda har bir talaba yoshlar ijodkorlik 
ruhida tarbiyalash muhim va zarurdir. 
Kasbiy-ijodiy qobiliyatlar tuzilmasini hosil qiluvchi quyidagi bloklarni ajratish mumkin deb 
hisobladik: