-Meyve ağaçlarının düzgün ve kuvvetli bir taç oluşturmalarını, verim çağlarında uzun zaman kalmaları ve kuvvetten düşmeye başlamış olan ağaçları yeniden kuvvetlendirerek bir süre daha yüksek kaliteli meyve vermelerini sağlamak için yapılan kesme, eğme, bükme ve açı genişletme faaliyetlerinin tümüne budama denir.
BUDAMANIN AMAÇLARI:
1. Genç fidanların kök ile taç sistemleri arasındaki dengeyi sağlamak
2.Meyve ağaçlarının en kısa zamanda ürün vermeye başlatmak ve onları uzun süre verim çağında tutmak.
3.Meyve ağaçlarında kültürel işlemleri kolaylaştırmak.
4.Kurumuş, hastalıklı, yaralı, kırılmış, bir birinin üzerine binmiş ve zayıf aşılı dalları kesmek.
4.Kurumuş, hastalıklı, yaralı, kırılmış, bir birinin üzerine binmiş ve zayıf aşılı dalları kesmek.
5.Işığın ağaçların iç kısmına girmesine yardımcı olmak.
6.Peryodisiteyi önlemek.
7.Meyvelerin kalitelerini iyileştirmek.
8.Gövde üzerinde ana dalların sayılarını ve dağılışlarını düzenleyerek, sağlam ve dengeli bir taç oluşturmak.
Ana dallar gövdeden geniş açılı çıkmalıdır.
Ana dallar eşit kuvvette olmalıdır.
Birinci ve ikinci derecedeki yardımcı dallar arasında simetri olmalıdır.
Liderin dik gelişmesine müsaade edilmemelidir.
BUDAMA TEKNİĞİ
1.Meyve ağaçlarının özellikle şekillendirme devrelerinde, budama işlemleri odun dallarına uygulanmalı meyve dallarına zorunlu olmadıkça dokunulmamalıdır.
2.Meyve ağaçlarında vejetatif gelişme dalların uç kısmında da olacağından, budamaya dalın uç kısmından başlanmalıdır.
3.Yardımcı dallar ana dallar üzerinde eşit aralıklarda ve ayrı yönlerde oluşturulmalıdır.
4.Aşırı ve sert budamadan kaçınılmalıdır. Aksi taktirde ağaç sürgüne kaçar, verime geç oturur ve az meyve verir
5.Kuru, hastalıklı ve zayıf dallar dipten çıkarılmalıdır.
5.Kuru, hastalıklı ve zayıf dallar dipten çıkarılmalıdır.
6.Ana dallar arasında gelişme bakımından dengesizlik varsa bunlar açı genişleterek, kuvvetli dallar üzerindeki meyveler tamamen bırakılarak düzeltilebilir.
7.Dalları kısa kesmek vejetatif gelişmeye; hiç kesmemek, uzun bırakmak, eğmek ve bükmek generatif faaliyete yardım eder.
MEYVE TÜRLERİNİN BUDAMA İSTEKLERİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI
Yumuşak çekirdeklilerden elma ve armut hemen hemen her yıl orta şiddetle budama isterken ayva fazla budama istemez.
Sert çekirdeklilerden kiraz ve vişne en az budama isteyen ağaçlardandır. Buna karşılık şeftali en çok budama isteyen ağaçlardandır. (Şeftalide Meyveler Bir Yaşlı Dallar Üzerinde Oluşmakta ve Normal Bir Ürün Alınabilmesi için Taze Sürgün Veriminin Budamayla Uyarılması Gerekmektedir.)
Kayısı ve Eriklerde ise iyi taçlandırmadan sonra, budama daha çok dalların seyreltilmesi, kuruların alınması ve oburların kesilmesi şeklindedir.
Kayısı ve Eriklerde ise iyi taçlandırmadan sonra, budama daha çok dalların seyreltilmesi, kuruların alınması ve oburların kesilmesi şeklindedir.
Badem, Ceviz ve Antep fıstığı gibi sert kabuklu meyveler ise şekil budamalarına müteakip fazla budama istemezler. Hastalıklı kuru ve obur dalların alınması yeterli olmaktadır.
BUDAMA ZAMANI
1.Kış budama zamanı:
Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir.
2.Yaz budama zamanı:
Tanımı :
Yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç alma, eğme, bükme, dalların birbiriyle karşılıklı olarak bağlanmaları ve açıların genişletilmeleri, daraltılmaları gibi yapılan işlemlerin tümüne yaz budaması denir.
Zamanı :
Meyve ağaçlarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun sonu ve yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunsulaşmaya başladıktan sonra yapılabilir.
Hasat işleri ile kültürel etkinlikleri kolaylaştırmaktır.
Yazın yapılan budamalar daha fazla bodurluk sağlar.
Yapılış Şekli:
Genellikle ağaçlar üzerinde şekli bozan, büyümeleri istenmeyen yardımcı dalların kesilerek çıkartılması yada eğilip bükülmesi şeklinde yapılır. Bazı dallarda açıları genişletilerek gelişmeden alıkonulabilir.
MEYVE AĞAÇLARINDA TERBİYE SİSTEMLERİ
* Goble
* Doruk Dallı
* Değişik Doruk Dallı (Modifiye-Lider)
* Piramit
* Merkezi Lider
* Hytec
* Slender Spendle Type (İnce İğ)
* Vertical axis
* Trellis Espallier
Bu sistemlerin her birinin iyi ve kötü yönleri vardır. Ülkemiz için iyi yönleri kötü yönlerinden daha çok olan terbiye sistemlerinden bahsedilecektir.
DEĞİŞİK DORUK DALLI (MODİFİYE LİDER)
Birinci Yıl:
Bu sistem budamada satın alınan elma fidanları tercihen 1,5-2 cm çapında, 1,5-2 m. boyunda olmalıdır. Çünkü uç kısımlarda pişkinleşmemiş gözler olduğu için, pişkin ve iyi durumlardaki gözlerin olduğu yere kadar istenilen uzunlukta kesilebilir.
Dikilen fidanların tepeleri:
-Yarı bodur ağaçlarda 75 cm.’den vurulur.
-Standart ağaçlarda 90 cm.’den vurulur.
İlkbaharda sürmeye başlayan sürgünlere ilk müdahale Temmuz ayında yapılır. Yerden itibaren 45-50 cm yükseklikteki dal ilk ana dal olarak seçilir.(Tercihen güney yönünden)
Bunu takriben aralarında 15-20 cm düşey mesafe bulunan eşit açılarda dağılmış 4-5 adet geniş açılı dal seçilir. Diğer dallar gelişmeden alıkonur. (Bırakılan dalların gövdeye açıları 45˚-60˚ olmalıdır.)
Dikimden sonraki ilk güz döneminde,Temmuz ayında yapılan işlemler gözden geçirilir. Dar açılı ana dallar varsa bunlar kürdan, mandal veya çatal ile genişletilir.
Yaz ayında eğilmiş ve bükülmüş olan dallar dipten çıkartılır.
Birinci katı oluşturan dalların en üstekinin 60 cm yukarısından liderin tepesi vurulur.
Yan dallar 1/3 oranında kısaltılır.
BİRİNCİ YIL ŞEKİL BUDAMASI
İkinci Yıl:
İkinci Yıl:
Birinci katın son ana dalından 60-75 cm üzerinde ikinci kat oluşturulmalı.
Bu ikinci katın dallarının açıları geniş olmalı. (45-60 cm.)
Yeni oluşturulan ikinci katın dalları birinciden daha kısa olmalı. (Alttakini gölgelememeli)
İkinci katın dalları birinci kat dalları üzerine gelmemeli, ara boşlukları dolduracak şekilde bırakılmalıdır.
İkinci kat için 3-4 dal seçilmelidir.
Birinci katı oluşturan ana dallar üzerinde çıkan yardımcı dallardan değişik yönlere giden iki tanesi bırakılıp diğerleri kesilmelidir.
Birinci katta oluşturulan yardımcı dallardan ilki gövdeden 15-20 cm uzakta olmalıdır.
30-35 yaşından sonraki ağaçlara uygulanacak budamadır.
Bu budamayı para etmeyen çeşitlere tatbik etmeye değmez.
Aynı zamanda ağaç çok yaşlı olmamalı, kuvvetli çatalları olmalı ve mahsul verme yüzeyi topraktan yeterli uzaklıkta olmalıdır.
Bu şartlara haiz ağaçlar yüksek boylu ise, budama ile yana doğru açılır.
Ağaç boyunca baştan başa küçük dallar seyreltilir ve zaman zaman kalın dal kesimi yapılır.
BUDAMA ARAÇLARININ DEZENFEKSİYONU:
Budama yaparken kullandığımız aletler eğer dezenfekte edilmezse ağaçtan ağaca, bahçeden bahçeye hastalıkların bulaşmasında rol oynayabilirler.
Çok basit yöntemlerle budama aletlerinin dezenfeksiyonu sağlanabilmektedir. Çamaşır suyu olarak bilinen Sodyum hypoklorid bu iş için kullanılan en pratik solüsyondur.
Bu karışımla budamada kullandığımız makaslar, testereler vb. bir bahçeden diğerine geçerken veya hastalıklı olduğundan şüphelendiğimiz ağaçların budanmasından sonra temizlenmesi gerekmektedir.
Böylece hastalıkların diğer ağaçlara ve bölgelere bulaşması önlenmiş olur.
BUDAMA YARALARINA YAPILACAK İŞLEMLER
Kuvvetli gelişen ağaçlar zayıf gelişenlere göre yarayı daha çabuk kapatırlar. Yaralara, macun veya diğer dezenfektanlardan biri ile muamele edilir.
İyi kesilmiş ve çabuk kapanan 5 cm. den küçük yaralara macun sürmek gerekmeyebilir.
Yaralara sürülecek macun şöyle hazırlanır; 200 g. iç yağı eritilir. Daha sonra 200 g. balmumu , 200 g. reçine ve 100 g. zift katılır. Hazırlanan eriyik ateşten indirilir. 45 oC’ye gelince kadar içine yavaş yavaş alkol karıştırılır. Kabarma başlayınca alkol karıştırma işlemine son verilir. Hazırlanan macun soğumadan kavanozlara doldurulur.
BUDAMA ARTIKLARINA YAPILACAK İŞLEMLER
Budama artıkları üzerinde, hastalık ve zararlılar için kışlama ortamları oluşmakta, gelecek senenin enfeksiyon kaynağını oluşturmaktadır.
Bahçedeki budama artıklarının ve yaprakların toplanıp yakılması sonucu gelecek senenin hastalık ve zararlı yönünden enfeksiyon kaynağının azalmasına neden olacaktır.
Örneğin, elma yetiştiriciliği için önemli bir zararlı olan elma iç kurdu olgun larvaları, yazıcı böcekler, kırmızı örümcek erginleri vs. kışı budama artıkları, dökülen yaprakların alt kısımları vb. ortamlarda geçirirler.
Dikim sistemine göre açılan çukurlara aşı noktası 6-10 cm toprak yüzeyinde olacak şekilde kök tuvaleti yapılan fidanlar dikilir.
Dikim sistemine göre açılan çukurlara aşı noktası 6-10 cm toprak yüzeyinde olacak şekilde kök tuvaleti yapılan fidanlar dikilir.
Eğer fidan kamçı şeklinde dalsız fidan ise dikimden sonra bunun 75 cm üzerinden tepesi vurulur. Tepesi vurulurken son göz aşı noktasının ters tarafında olmalıdır. Böylece yetişen ağaç bir denge halinde olur.
Eğer bir veya iki yaşlı dallı fidan dikilecekse 4-5 adet geniş açılı yan dal bırakılır, tepesi de en üstteki yan dalın 25 cm. üzerinden vurulur.
Toprak seviyesinden itibaren 45 cm. e kadar olan dallar dipten çıkarılır. Bu yan dalların 1/3’ü kesilerek uç alınır.
Yan dallar ağaç etrafına eşit mesafede yerleştirilmelidir.
Birinci Büyüme Sezonu
Sürgünler 7,5-10 cm olunca yaz budamasına başlanır. İlk iş olarak dik büyüyen fidanın üst tarafına en yakın olan sürgün lider olarak seçilir.
Sürgünler 7,5-10 cm olunca yaz budamasına başlanır. İlk iş olarak dik büyüyen fidanın üst tarafına en yakın olan sürgün lider olarak seçilir.
Dalsız bir fidan dikildiğinde yaz aylarında oluşan sürgünlerden 3-6 tane iyi ana dal seçilir. 5 tane olması idealdir.
Dallar arasında düşey olarak 7,5-25 cm arası bir mesafe olabilir.
Durgun dönemde birinci katı oluşturan dalların en üstündekinin 50-60 cm yukarısından liderin tepesi vurulmalıdır
Oluşturulan açıları genişletilen yan dalların 1/4 ü kesilir.
İkinci Büyüme Sezonu
Birinci katın 50-60 cm üzerinde ikinci bir kat oluşturulmalı. İkinci kat olarak 3-5 dal seçilir.Dalların açıları geniş olmalı, gövde ile dal arası açı 45-60˚ arasında olmalı. Geniş olanlarda daraltılmalıdır.
Yeni oluşturulan ikinci katın dalları birinciden daha kısa olmalıdır.
Böylece alttaki dallar gölgelenmez.
. Ana dalların uçları 1/3 oranında kısaltılmalıdır.
Bu tip bir budama ile piramit şekli (Noel ağacı) şekli elde edilir.
Alt kattaki ana dallarda çatallar çıkarsa bu hep aynı yönde bırakılmalı, simetriye dikkat edilmeli.
Üçüncü Ve Takip Eden Diğer Yıllarda Budama
Her yıl ana dalların ve liderin ucundan 1/3 kesilir.
Ağaç çeşidine, toprak ve iklim durumuna göre 8-12 ana dal olgun verim çağında bir ağaçta bulunmalıdır.
Buna göre ihtiyaca göre 3. Bir kat da oluşturulabilir.
Açılar dar ise genişletilmeli, yaklaşık 45-60˚ lik bir açı olmalıdır.
Dar açılı ve dik büyüyen dallar, yaz budaması boyunca çıkarılmaz kış budamasında çıkarılır.
Yan dallarda az yan sürgün varsa tepesi 1/3 oranında kısaltılır ve sürgüne teşvik edilir.
Merkezi lidere ve ana yan dallara rakip dallar yaz budamasında çıkarılır.
Yan dallar ilk beş yıl açı genişletmeye ihtiyaç duyar. Yayılan yada açısı genişletilen dalların sonraki yıllarda kuvveti azalır ve meyve gözü gelişimi artar.
Verim çağına kadar ağaçların terbiyesi.
Büyüme sezonu sonunda MM106 anacı üzerine aşılı elma çeşitlerinde merkezi lider terbiye sisteminin görünüşü.
Bodur Ağaçlarda Direk Dikimi
Ağaçların yıkılmasını önlemek, dalları eğmek ve meyve yükünü taşımak amacıyla her ağaca bir direk veya telli terbiye sistemi gereklidir. Bu amaç için sanayi borusu, empreylenmiş ağaç direk veya beton direkler kullanılmaktadır. Direk dikim işlemi fidan dikiminden önce yapılır ise çok iyi olur
DİKİM YILINDA BUDAMA
Dalsız bir fidan dikilmiş ise aşı noktasından 70 cm. veya yerden 85-90 cm.’ den iyi bir göz üzerinden kesim yapılır.
1-2 dallı fidan dikilmiş ise dallar kesilerek fidan tek kamçı haline getirilir ve tepe kesimi yapılır.
Gözler 1-2 cm. sürünce en tepedeki iki göz (lider olması için) bırakılır.
Gözler 1-2 cm. sürünce en tepedeki iki göz (lider olması için) bırakılır.
Diğer 3. 4. 5. ve 6. göz koparılır.
Böylece koparılan gözün altındaki diğer gözlerden geniş açılı dallar elde edilir.
50 cm’ den aşağıdaki gözler çıkartılır.
Bu işlem Temmuz sonuna kadar 14 gün ara ile tekrarlanır.
Pinching Tekniği ile Lider Terbiyesi
Lider olması için bırakılan gözlerden çıkan sürgünler 15-20 cm olunca dik ve güçlü gelişen biri lider olur, diğer sürgün kesilir. Böylece liderden 10-15 cm uzakta değişik yönlerde geniş açı ile çıkan 5 ila 7 dal elde edilir. Gelişen fidanda en az 3 dal olmalı. Granny Smith, Gala, Jonagold, Fuji gibi çeşitlerde 6-7 dal olabilir. Dallanma yerden en az 50-60 cm de başlamalı. 50 cm den aşağıdaki dallar kesilmeli.
Lider olması için bırakılan gözlerden çıkan sürgünler 15-20 cm olunca dik ve güçlü gelişen biri lider olur, diğer sürgün kesilir. Böylece liderden 10-15 cm uzakta değişik yönlerde geniş açı ile çıkan 5 ila 7 dal elde edilir. Gelişen fidanda en az 3 dal olmalı. Granny Smith, Gala, Jonagold, Fuji gibi çeşitlerde 6-7 dal olabilir. Dallanma yerden en az 50-60 cm de başlamalı. 50 cm den aşağıdaki dallar kesilmeli.
.
Yan dallar liderin etrafına eşit açılı dağılmış olmalıdır.
Yan dallar liderin etrafına eşit açılı dağılmış olmalıdır.
İlk 50-76 cm. de oluşan dal grubundaki sürgünler 10-15 cm. boya geldiklerinde değişik istikametlere yönelmiş en az 3-4 dal mandalla geniş açılı olacak şekilde (60˚) yatırılır.
İkinci Yıl Terbiye ve Budama
Birinci yıl terbiye sonucunda en az 85 cm uzunluğunda büyümüş bir lider ve değişik yönlerde geniş açı ile çıkmış ortalama 40-60 cm uzunluğunda en az 3, ideali 5, kuvvetli büyüyen ağaçlarda 6-7 dalı olan bir ağaç elde edilmiş olacaktır
Lider en üstteki daldan 85 cm mesafeden birinci yılda olduğu gibi kesilir. Kesim yerinin altından süren sürgünler 2 cm olunca birinci yılda olduğu gibi kesilerek 2. kat dalları oluşturulur. 2. katta geniş açı ile çıkan 3-5 yeni dalımız olur..
Bu dallar 1. yıldaki gibi kürdan, mandal veya iple bağlanarak güçlü büyümesi engellenir ve meyveye yatırılır.
Bu dallar 1. yıldaki gibi kürdan, mandal veya iple bağlanarak güçlü büyümesi engellenir ve meyveye yatırılır.
2. yıl sonunda 1. katta 5-6 ana dal,bu kattan 70 cm yukarıda 3-5 ana dalı ve 2. kattan itibaren yaklaşık 80 cm büyümüş bir lider elde edilir
Üçüncü Yıl Terbiye ve Budama
Ağaç uyanmadan önce 2. kattaki en üstteki daldan 75 cm yukarıda bir göz üzerinden tepe kesimi yapılır. 1. ve 2. yılda olduğu gibi 3-4 göz kaldırılarak 3. kat oluşumu yapılır. Üst üste gelerek güneş ışığını engelleyen dallar kaldırılır. Gereğinden fazla uzayan dallar bir meyve gözünden veya yan daldan kısaltılır.
Verim çağında budama
Düşey eksen meyve bahçesi sisteminde verim çağında ağaç yüksekliği 300 cm civarındadır. Bu yüksekliğe gelen ağacın liderine 2 yöntemden biri uygulanır.
1- En üst dal telin diğer tarafına kıvrılabilir.
2- 2 yaşlı dallar üzerinde daha zayıf yan dala kadar geriye budanır.
Düşey eksen sisteminde en alttaki dallar daimidir ama iki yaşlı veya daha yaşlı dallar budama kesimleriyle periyodik olarak kısaltılır. Ağacın daha yukarı kısımlarında dar şekli korumak ve yeni dallar oluşturmak için lidere yakın kesimler yapılmalıdır. Başka bir dalı gölgeleyen dallar çıkartılmalıdır
Düşey eksen sisteminde en alttaki dallar daimidir ama iki yaşlı veya daha yaşlı dallar budama kesimleriyle periyodik olarak kısaltılır. Ağacın daha yukarı kısımlarında dar şekli korumak ve yeni dallar oluşturmak için lidere yakın kesimler yapılmalıdır. Başka bir dalı gölgeleyen dallar çıkartılmalıdır
Yere 50-60 cm den yakın olan dallar ve dik dallar kesilerek fidan dikilir.
Fidan erken dönemde dikilmiş ise dal uzunluğunun 1/3 kesilerek dal kısaltılır.
Lider dalın kesimi ise, en üst daldan 30 cm yukarıdan bir gözden kesilir.
Kesimden sonra lider üzerinde çıkan sürgünler 1. katta 5-6 dal var ise kaldırılır. 3 dal varsa 2-3 sürgün dal olması amacı ile bırakılarak dal sayısı artırılır.
Lider yaz boyunca büyümeye devam ederken liderden çıkan yan dallar geniş açı ile büyütülerek 2. kat dalları oluşturulur. Budama ve terbiye 2.3. yılda olduğu gibi devam edilir.
