GÖZ BİLİMİ SÖZLÜĞÜ
Dr. Ömer Faruk Recep
Göz Bilimi Sözlüğü Yayın No: ISBN:
Kitabın her türlü yayın hakkı yazarına aittir. Kitap izinsiz olarak basılamaz ve çoğaltılamaz.
Dizgi, Kapak, Tasarım: Marina Tanıtım 0.312 232 00 01
Baskı: Marina Tanıtım 0.312 384 26 80
Önsöz
Bir dilin zenginliği o dili kullanan toplumun gelişme düzeyi ile yakından ilgilidir. Gelişmişliğini diline yansıtan toplumlar meydana getirdikleri terminolojiyi diğer insanlara ve toplumlara bir şekilde satarlar. Türk dili, giderek artan zenginliğine rağmen hâlâ pek çok alanda terim ithal etmektedir. Bu alanlardan biri de tıptır. Bir tıp dalı olan “Göz Bilimi”, diğer dallar gibi terimlerini daha çok İngilizce ve Latince’den almaktadır.
Bir dili zenginleştirmenin değişik yolları vardır. Yabancı dillerdeki sözcükleri belli kurallar çerçevesinde adapte ederek almak bunlardan bir tanesidir. Ancak pratikte bunun tersi yaşanmaktadır. Yani önce sözcükler alınmakta, kullanılmakta ve kabul gördükleri şekillerine göre kurallar konmaktadır. Farklı bilim adamları farklı şekilleri kabul ettiklerinde de aynı sözcüğün farklı yazılmış şekilleri ortaya çıkmaktadır. Örneğin “pterygium” sözcüğü, “pterjium”, “pterijium”, “pterjiyum”, “pterijiyum”, “piterjiyum” vb. gibi çok değişik şekillerde kullanılabilmektedir.
Bir dilde sözcüklerin çeşitliliğinin zenginlik oluşturduğu bir gerçektir. Ama bir sözcüğün harflerine kadar farklı kullanımlarının çokluğu bence o dili kirletmektedir. Dilimize kitap kazandıran çok değerli hocalarımın kitaplarında dahi aynı sözcüğün farklı harflerle yazılması, hatta içerikte farklı, dizinde farklı yazılması acı bir durumdur.
Türkçe’de farklı bilim dallarının kendi terimleri üzerine çalışmaları mevcuttur. Göz bilimi yönünden böyle kayda değer bir çalışma göremedim. Bu sözlüğün, bu büyük boşluğu dolduracağına inanmasam da bir adım olarak anlam ifade edeceğini zannediyorum.
Bu sözlüğün yazılmasındaki asıl amacım “Göz Bilimi”mizdeki terim kirliliğinin azaltılmasıdır. Ancak kapsam, bu dar çerçeve ile sınırlı tutulmamıştır ve terimlerin açıklamalarına da yer verilmiştir. Bu nedenle yabancı metinlerin anlaşılmasında ve çalışmalarını yazıya dökecek araştırmacı göz doktorlarına iyi bir yardımcı olacaktır. Bunun yanı sıra “Göz Bilimi” ile ilişkili diğer meslek mensupları da dahil olmak üzere bu alana ilgisi olan pek çok kişi de bu sözlükten istifade edecektir.
Bu eserin ortaya çıkmasına en büyük desteği olanlar şüphesiz daha önce göz bilimi ile ilgili kitap ve makale yazanlardır. Bu nedenle başta bu değerli bilim adamları olmak üzere bana ve bu kitaba emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilirim.
Dr. Ömer Faruk Recep
2006
Giriş
Türkçe’ye eskiden beri bir çok dillerden yabancı sözcük ve terim girmiştir. Günümüzde en çok Batı dillerinden sözcük girmektedir ve bu sözcüklerin girişiyle ilgili oturmuş kurallardan bahsetmek mümkün değildir. Göz Bilimi terimleri de bize başta İngilizce olmak üzere batı dillerinden gelmektedir.
Göz Bilimi Sözlüğü, başta Türk Dil Kurumu İmlâ Kılavuzu olmak üzere değişik kaynaklardan toparlanan aşağıdaki kurallar çerçevesinde meydana getirilmiştir:
-
Lâtin harflerini kullanan yabancı milletlerin yazı sistemlerinde büyük i harfi noktasız yazılır. Türk imlâ kurallarında sadece yabancı özel isimlerde büyük i harfinin noktasız yazılışı benimsenmiştir.
-
Dilimize mal olmuş yabancı kökenli kelimeler, Türkçe’de söylendiği gibi yazılır. Bazen söyleniş değiştiği halde yazılışı korunan kelimeler de vardır.
-
İki ünsüzle başlayan batı kökenli alıntılar, bazen ünsüzler arasına ünlü konmadan, bazen de konarak yazılırlar.
-
İki ünsüzle biten batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır.
-
Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki g ünsüzleri olduğu gibi korunur. g’lerin ğ’ye dönüştüğü az sayıda kelime bulunmaktadır.
-
Ödünçlemeler (dilimize mal olmamış yabancı kelimeler), özgün imlâları ile yazılırlar.
-
Bilim, sanat ve uzmanlık dallarında kullanılan bazı terimler, özgün imlâları ile yazılırlar.
-
Lâtin yazı sistemini kullanan dillerdeki özel adlar özgün imlâları ile yazılırlar. Yabancı adların yazılışında Türk alfabesinde kullanılmayan birtakım ek işaretler geçtiği zaman özgün yazılışlarına uyulur.
-
Yabancı özel adlardan türetilmiş akım adları Türkçe söylenişlerine göre yazılır.
-
Harflerin kullanımı ile ilgili olarak mümkün olduğu sürece aşağıdaki kurallara uyulmuştur:
-
Ae harfleri e okunur.
-
Au harfleri o okunur.
-
C harfi, sessiz bir harften ve a, o, u gibi sesli harflerden önce gelirse k okunur. Bir sözcük içinde e, i, ae, oe ve y harflerinden önce gelirse s okunur.
-
Ch harfleri k veya ş okunur.
-
Eu harfleri sözcüğün başında ö okunur.
-
G harfi Türkçe’deki gibi g okunur. Ancak, bazı sözcüklerde j olarak okunmaktadır.
-
İ harfi, sessiz harflerden önce olursa i, sesli harflerden önce ise iy okunur.
-
Oe harfleri ö okunur.
-
Ph harfleri f okunur.
-
Q harfi ku okunur.
-
Rh harfleri r okunur.
-
T harfi t okunur. Ancak, sözcük sonunda io harflerinden önce geldiğinde s okunur.
-
Th harfleri t okunur.
-
U harfi ü, bazen de u okunur.
-
X harfi ks, kz veya gz okunur.
-
Y harfi sözcüğün başında ve sesli harften önce y okunur. Bazen i olarak okunur ya da önüne i harfi eklenerek okunur.
-
Pratikte yaygın kullanılan çeviri şekilleri:
-
Sonu –sis şeklinde biten sözcükler Türkçe’de –z veya –zis şeklinde bitirilir.
-
-tis şeklinde biten ve iltihabı ifade eden ek, Türkçe’de bazen aynen kullanılmış, bazen de sadece –t şeklinde alınmıştır.
-
Türkçe’de –li, -lı, -lu, -lü ekleri ile karşılanabilecek –ous eki yaygın kullanımı nedeni ile bazen –öz şeklinde kullanılmaktadır.
-
–ition, -tion veya –sion şeklindeki ekler Türkçe’ye –yon şeklinde çevrilerek kullanılmaktadır.
-
Bir durum bildiren –ia eki Türkçe’de –i veya -ya şeklinde kullanılmaktadır. Bu ekin önünde s harfi bulunduğunda z harfine dönüştürülmektedir.
-
-al, –ar ve -ic gibi tamlama yapmada kullanılan İngilizce ekler, her ne kadar Türkçe’de olmasa da yaygın kullanımları nedeniyle bazen tercih edilmek zorunda kalınmıştır. –al eki -el, -ar eki –er ve –ic eki –ik şeklinde kullanılmıştır.
-
Söylenirken arasına kaynaştırma harfi konularak söylenen, ancak yazılımı kaynaştırma harfi olmaksızın kabul görmüş sözcükler aynen sözlüğe dahil edilmiştir.
-
Birleşik sözcükler, sözcüğün her bir parçası ayrıştırıldığında kendi başına o sözcükle ilişkili bir anlam oluşturuyorsa Türkçe’ye ayrıştırılarak çevrilmiştir.
-
Yukarıda bahsedilen pek çok kurala rağmen yaygın kullanımda karşılığı bulunan sözcüklerin bu karşılıkları tercih edilmiştir. Birden fazla kullanımın olduğu durumlarda mümkün mertebe daha fazla kullanılan veya yukarıda bahsedilen kurallara uygun kullanımlar verilmeye çalışılmıştır.
-
Tıpta değişik kullanımları olan sözcüklerin sadece göz biliminde olan veya göz bilimi ile ilişkili olan kullanımları verilmiştir. Tüm anlamlara yer verme gayretinde bulunulmamıştır.
Dostları ilə paylaş: |
