Tələbə: Hüseynzadə Səid Müəllim: Niftəliyev T. Fənn: Məntiq İxtisas: Marketinq Qrup

Tələbə: Hüseynzadə Səid
Müəllim: Niftəliyev T.
Fənn: Məntiq
İxtisas: Marketinq
Qrup: 474
Mövzu: 2. Anlayışın növləri


Anlayışların növləri

1. 
   Anlayış və sözün əlaqəsi
   

Dil vahidi olan sözlə, təfəkkür vahidi anlayış arasında çoxxassəli əlaqə mövcuddur. Ümumiyyətlə, söz və söz birləşmələrindən kənarda anlayış yoxdu. Lakin anlayış söz və söz birləşmələri ilə ifadə olunsa da hər cür söz anlayışı bildirmir. Məsələn köməkçi sözlər anlayış bildirmir. Anlayışlardan fərqli olaraq sözlər bütün dillərdə dəyişir, anlayış ümumbəşəri olsa da, dil milli səciyyə daşıyır. Əgər anlayışlarda predmet və hadisələrin ümumi və mühüm əlamətləri əks olunursa, sözün mənasında qeyri-mühüm əlamətlər də əks oluna bilər. Lakin anlayışla sözün dialektik vəhdəti mövcuddur. Söz və anlayış insanların maddi və mənəvi əmək fəliyyətləri ilə bağlıdır. Sözün özü anlayışların formalaşması ilə birlikdə yaranır. Anlayışın ona uyğun gələn söz və söz birləşməsiylə ifadəsi düzgün təfəkkür üçün əsas şərtlərdəndir.

2. 
   Anlayışların növləri
   

Müxtəlif hadisələrin beynimizdə inkasından asılı olaraq anlayışın növləri də artıq. Həcm və Məzmun anlayışın fundamental xarakteristikasıdır. Məzmun anlayışda fikirləşilən cismin və hadisələrin mühüm və ümumi əlamətləridir. Yəni, anlayışda sadalanan əlamətlər predmetin məzmununu təşkil edir. Anlayışın həcmi dedikdə onda əks olunan fikir cisimlərdir, və onların məcmusudur. Yəni, "tələbə" anlayışının həcminə bütün tələbə fərdləri (türk,azəri,ləzgi,ingilis və s.) daxildir. Anlayışlar həcmə görə üç yerə bölünür. Əgər anlayışın həcminə bir fikir cismi, hadisə daxildirsə bu fərdi anlayışdır (tək). Məsələn: "Yerin təbii peyki Ay", "İsveçrə" və s. Ümumi anlayışların həcminə bir neçə predmet və ya hadisə daxildir. Məs: "ölkə", "canlı","meşə" və s. Məntiqdə sıfır həcmli anlayışlar da var. Bunlara boş anlayışlar deyilir. Məs: "əjdaha", "su pərisi" və s. Anlayışların həcmə görə bölünməsində toplayıcı və ayırıcı anlayışlar da yer tutur. Toplayıcı anlayışlar vahid, bütövü təşkil edən elementlər toplusunun fikirdə inkasıdır. Məs: "gül", "ağac", "muzey" və s.
Anlayışlar məzmuna görə konkret və mücərrədə bölünür. Əgər anlayış müstəqil predmet və ya predmetləri əks etdirirsə konkret, predmetlər arasında əlaqə ya da predmetin xassəsini əks etdirirsə mücərrədir. Məsələn: "metal" , "ağac", "respublika" konkret, "igidlik", "vicdan", "oxşarlıq", "bərabərlik" və s. mücərrəd anlayışlardır.
Anlayışlar hadisələrin məzmununa aid olan əlamətlərin varlığından yoxluğundan asılı olaraq müsbət və mənfiyə bölünür. Fikrin predmetində hərhansı hadisənin varlığı əks olunursa bu müsbət anlayışdı. Məsələn: "savadlı", "ağıllı", "tənbəl" və s. Mənfi anlayışda isə hərhansı əlamət predmetdə yoxdur. Məs: "ağılsız", "savadsız" , "təmənnasız" və s.
Anlayışda fikirləşilən predimetin mövcudluğunun müstəqil və ya başqa predmetdən asılı olmasından nisbi və mütləq anlayışlar yaranır. Əgər fikirləşdiyimiz predmetin mövcudluğu başqa predmet olmadan mümkün deyilsə bu nisbi anlayışdır.Məs: "ata" - "oğul", "müəllim" - "tələbə", "Yerin peyki Ay" və s. Mütləq anlayışda isə digər predmetlərlə əlaqəsi olmayan əşya, hadisələr düşünülür. Məs: "məhkəmə", "cinayət işi", "əxlaq" və s.

3.