Tema: Toponomika ulke tariyxin uyreniwde tiykarg`i dereklerinen biri

Tema: Toponomika ulke tariyxin uyreniwde tiykarg`i dereklerinen biri.

1917-jilg`a shekem toponimikanin` waziypasin tariyxiy geografiya ilimi orinlap kelgen. Toponimika geografiyaliq atamalardin`, adam atlarinin` kelip shig`iwin u`yrenetug`in ilim sipatinda ju`zege keldi. Toponimikani «zamin tili», yag`niy jer tili dep ataydi. Toponimika termini latin tilinen aling`an bolip, «topos»- jer, orin, «onoma»-at so`zlerine jasalip jer atlarin u`yrenetug`in ilim degen ma`nisti bildiredi. Geografiyaliq atamalar ha`m jer betinde u`yrenilmay kiyatirg`an atamalar, insanlarg`a qoyilatug`in atlar Toponimikanin` u`yreniw deregi bolip esaplanadi. Mikrotoponimika bolsa (grammatikaliq jaqtan mayda ob`ektlerdi, yag`niy tu`rles atamalardi) mikroob`ektlerdin` atamalarin izertleydi.

• 
  Toponimika termini latin tilinen aling`an bolip, «topos»- jer, orin, «onoma»-at so`zlerine jasalip jer atlarin u`yrenetug`in ilim degen ma`nisti bildiredi.
  
• 
  Atsiz «ob`ekt» toponim emes. Toponimler bir waqittin` o`zinde lingvistikaliq, tariyxiy ha`m geografiyaliq faktler bolip esaplanadi ja`ne derek sipatinda man`izli a`hmiyetke iye.
  
• 
  Antroponim so`zi latin tilinen aling`an bolip, «antro»-adam, «onoma»-at, adam ati, laqabi, familiyasi demekdur, (misali, Mahmud Qashg`ariy, Munis Xorezmiy), antroponimika- adam ati, qala, qishlaq, awil ha`m sol kibi orinlardin` atinan aling`an toponimlerdi u`yrenedi.
  
• 
  Gidronim – grekshe «gidro»- suw, «onoma»-atama, suw ob`ektlerinin`, misali, kanal, salma, anxor, da`r`ya, say, jilg`a, irmaq, bulaq, qudiq, ten`iz, ko`l ha`m qoltiq, bug`az, sarqiramalardin` atamalarin u`a`renedi.
  
• 
  Diminutiv-latin tilinen aling`an so`z bolip, kishireytilgen formadan toponim jasaliwi bolip tabiladi. O`zbekstanda -cha, -aq, geyde –ik effiksleri diminutiv folrmadag`i toponimler jasaydi.
  
• 
  Metateza-latin tilinde metatesis-orin almastiriw – so`zdegi dawislardin` orin almasiwi (Besheg`och-Bechog`och, Sayram-Sarem).
  
• 
  Mikrotoponomiya (grekshe «mikro»-kishkene, «onoma»-atama)-kishi ob`ektler: bulaqlar, qudiqlar, dalalar, otlaqlar, jarlar, kishi to`beler, ko`sheler ha`m ha`tte ataqli atqa iye bolg`an tereklerdin` atamalari.
  

I tapsirma: Joqaridag’i terminlerge su’yenip u’lkemiz orinlarinan misallar keltirin’.


II tapsirma: To’mendegi terminlerge aniqlama berip ma’nisin tu’sindirip berin’.


Oronomiya Polinimiya Antroponimika Geologiya ha’m geografiya.


III tapsirma: Xalqimiz tilinde ken’ tarqalg’an orin-jay atlarinin’ qayjerden kelip shiqqanlig’in aniqlan’ ha’m kesteni toltirin’.

Tashkent
Shirshiq
Jizzaq
No’kis
Buxara

IV tapsirma: Tema boyınsha qa`legen 2 metod islew


V tapsirma: O`z tuwılıp o`sken jerin`izge baylanıslı 10 toponim so`z jazıw ha`m olardın` qayaqtan kelip shıqqanlıg`ın anıqlaw. (Mısalı Apelsin – Qıtay alması, Abat jap - Abat degen adam sol japtın` tiykarın salıwshı bolg`an……)