Tibbiyot malaka oshirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI

TIBBIYOT MALAKA OSHIRISH MARKAZI

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI

"Xarbiy dala jarrohligi" fanidan

LOYIHA ASOSIDA О’QITISH TEXNOLOGIYASI

O'quv loyiha

№ 9. Kalla, bosh, miya, umurtqa va orqa miyani jangovor shikastlanishlar

TOSHKENT-2012

PEDAGOGIK ANNOTATSIYA

Fanning nomi: «Xarbiy dala jarrohligi».

Mavzuning nomi: №9 "Kalla, bosh, miya, umurtqa va orqa miyani jangovor shikastlanishlar"

Ishtirokchiiar: bakalavriat bosqichi "tibbiy - profilaktika fakulteti talabalari.

O'qitishning maqsadi: o^xquv materiali bo'yicha bilimlarni chuqurlashtirish, maqsadida тalabalarni skalyoz va ortirilgan deformatsiya etiologiyasi, patogenezi, kinik ko`rinishini, davolash usullari va profilaktikasi bilan tushunchalari bo'yicha bilimlarni shakllantirish.

Rejalashtirilayotgan o'quv natijalari: skalioz va ortirilgan deformatsiya kasalliklari etiologiyasi, patogenezi, klinik kechishi, davolash usullari va profilaktika usullarini bilib oladilar. Bundan tashqari skalioz haqida tushuncha ortirilgan deformatsiya va skaliozning formalari, skaliozning birinchi ko`rnishi skalioz va ortirilgan deformatsiya, skaliozning rivojlanishi, davolash usullari va profilaktikasi haqida bilib oladilar.

Loyihalashtirish faoliyati boyicha quyidagi amaliy ko'nikmalarga ega

boladi: muammoni shakllantirish va vazifalarni aniqlash; vazifalarni amalga oshirishdagi usullarni tanlash va ulardan foydalanish; o'z faoliyatini rejalashtirish; ma'lumot manbalarini aniqlash, tizimga keltirish va tahlil etish; natijalarni talab darajasida rasmiylashtirish va kerakli ko'rinishda taqdim etish.

Talabalar loyihani muvaffaqiyatli bajarishlari uchun bilishlari lozim bo'lgan tayanch bilim va konikmalar quyidagilardan iborat: Skalioz va boshqa ortirilgan kasalliklarni, ularning klassifikatsiyasi, tashxis qo'yish.

Quyidagi tayanch bilimlarni bilishi kerak:

Quyidagi ko'nikmalarga ega bo'lishlari kerak: anamnez yig'ish, xatar faktorlarini aniqlash, klinik - laborator tekshirish natijalarini to"plash , tahlil etish va taqdim etish; оrtirilgan deformatsiya, skaliozning formalarini bilish, skalioz va boshqa ortirilgan kasalliklarni davolash usullarini, skaliozning profilaktikasi va rivojlanishini, ma'lumotlar yig'ish, qayta ishlash va taqdim etish; guruhda faoliyat yuritish, hamkorlikda o'qish tartib va qoidalari.

Turlanish belgilari bo'yicha loyihaga tavsif: turi ilmiy - tadqiqotga asoslangan; predmet va mazmun jihatdan ко la mi bir fan boyicha foydalaniluvchi monoloyiha; talabalar o'quv loyiha faoliyatlarini muvofiqlashtirish xarakteri bevosita; ishtirokchiiar soni guruh talabalari 4-5 ta ishchi guruhga bo'linib, har bir ishchi guruhda 2 tagacha ishtirokchi bo'lishi mumkin (talabalar ko'proq bo'lsa, loyiha yo'nalishlarini ko'paytirish mumkin); bajarish muddati uzoq muddatli - sikl davomida

Loyihani bajarish tartibi: talabalarning auditoriyadan tashqari mustaqil faoliyatlarida bajariladi, amaliy mashg'ulotda taqdim etib boriladi. Loyiha mahsuli sikl oxirida amalga oshiriladi.

Loyihaning baholanishi - ishchi guruhlar tomonidan bajarilgan loyiha quyidagicha baholanadi (guruhning har bir a'zosi uchun): talabalar tomonidan bajarilgan loyihaning alohida qismlari (maks. ball - 5); hisobot (maks. ball - 5); loyiha taqdimoti va himoya etish jarayoni (maks. ball - 10).

Loyiha asosida о^л qitish bosqichlari.

Tayyorlov bosqichi: loyiha bilan tanishish; auditoriyadagi mashg'ulot vaqtida talabalar faoliyatini tashkil etish.

Loyihani bajarish bosqichlari: auditoriyadan tashqari faoliyat davrida.

Yakuniy bosqich: loyiha taqdimoti, loyiha va auditoriya mashg'ulotida talabalarning loyihalashtirish faoliyatini baholash.

Loyiha asosida о ^qitishni boshqarish: auditoriyadan tashqari faoliyatda.

О qitish modeliga qisqacha tavsifnoma.

Loyiha asosida о^л qitish jarayonida quyidagilar qo'llaniladi:

o'qitish usullari: loyihalashtirish usuli, matn va axborot manbalari bilan ishlash, taqdimot;

o'qitish shakllari: ommaviy, alohida, guruhiy; o'qitish vositalari: loyiha topshirig'i, uslubiy ko'rsatmalar, kompyuter texnologiyalari.

О’QUV LOYIHASI:

I. LOYIHA TOPSHIRIG4

Ulug Vatan urushida kursatkich 5,2% tashkil etgan. Ulardan ukdi jaroxatlar 67,9%, yopik jarox^atlar 10,9%, utmas kurollar tufayli ochik jaroxatlar 21,9%. Yadroviy kurol kullanilganda yopik jaroxdtlar foizi oshadi. Bosh jaroxatlari tasnifi:

• 
  yaralovchi kurol turiga kura: ukrtar kuroldan (ukdi, oskolkali, sharikli, uk-yoy elementlari bilan va x.k.), utmas kurollar zarbidan, yorilgan, teshilgan, kesilgan;
  
• 
  jaroxatlar chukurligiga kura: yumshok tukimalar yaralanishi (teri, aponevroz, mushaklar, suyak usti pardasi), teshib utmagan (ekstradural — yumshok tukimalar va kalla suyaklari), teshib utuvchi (intradural — miya va miya pardalari jarox,atlari bilan);
  
• 
  yara xarakteriga kura: tegib utuvchi, kur, kirib-chikuvchi, tuknashuvchi;
  

segmentar, radial, diametral, parasaggital;

— kalla suyaklari sinishlari turiga kura: tulik, bulmagan (vo’boina, tashki kortikal plastinka ajralishi), chizikdi sinish (darz ketish), bosilgan (teshib utmagan yaralarda kupincha yirik bulakli), maydalangan (teshib utmagan yaralarda kupincha mayda bulakli), oskolkali sinish ( kur va kirib-chikuvchi teshib utuvchi yaralarda kupincha yirik bulakli jaroxdtlanish kalla bushligidan tashkariga bulaklar siljishi bilan), teshikli sinishlar (shuningdek — tashki tuknashuvchi yaralarda tik sinishlar); Teshib utuvchi yaralarning mutlak. belgisi — yaradan likvor va miya detrit okishi. Noxush okibatlarga stvol simptomlari kiradi: chukur miya komasi, gipertermiya, stvolli tutkanoklar, patologik nafas, korachik, korneal va pay reflekslarining yukolishi, yutishni buzilishi.

Bosh va miya uts-otar yaralari kechish davrlari:

1. 
   Boshlangich ( 3 sutkagacha):yaradan kon, detrit va likvor ketishi, shish, bukish, miyaning erta protruziyasi, bulaklar, gematoma tomonidan sikilishi.
   
2. 
   Yukumli ( 3 sutkadan 4 xdftagacha): miyaning kech (yomon sifatli) protruziyasi, yara kanalining yiringlashi, barvakt abssesslar, meningitlar, meningoensefalitlar.
   
3. 
   Erta asoratlarni barx,am topish davri (yaralanishdan 3—4 ^afgadan sung): infeksiya uchoklarining chegaralanishi, yot tanalarning inkapsulyatsiyasi, kech abssesslar.
   

4. Kechki asoratlar davri ( 2—3 yilgacha): sekin kechuvchi yalliglanish
jarayonlarining kdytalanishi — miya abssesslari, ba’zan — ensefalitlar,
meningitlar.

5.Uzok, okibatlar davri (un yillab davom etadi) — chandik, ^osil bulishi, jaroxatdan keyingi epilepsiya, miya kistogi, kistlar, porensefaliya

Tibbiy saralash va bossichli davolash

Birlamchi tibbiy yordam: —ximoya aseptik boglami,

• 
  k,on, kusuk, massalar aspiratsiyasi, til ketib krlishini (yonboshlatish,k,oringa yotk,izish, til fiksatsiyasi) oldini olish,
  
• 
  extiyotlik bilan olib chik,ish.
  

Birinchi shifokor yordami:

— tashki kon ketishini tuxtatish,

• 
  nafas yullari utkazuvchanligini tiklash,
  
• 
  nafas va yurak stimulyatorlari,
  
• 
  antibiotiklar , kokshol anatoksini, K^K,3,
  
• 
  mavjud umumnevrologik va uchokli simptomatikani ruyxatga olib birinchi tibbiy kartochkani tuldirish, — yotgan xrlatda evakuatsiya .
  

Malakali tibbiy yordam:

— 3 gurux,ga saralash:

1. 
   Agoniya x,olatidagilar (simptomatik davo uchun gospital palataga);
   
2. 
   xdyotiy kursatmalarga kura jarroxdik yordamiga muxtojlar ( tashki kon ketishi, miyaning usib boruvchi kompressiyasi);
   
3. 
   Transport kilina oladiganlar. Maxsus tibbiy yordam:
   

• 
  xirurg, nevropatolog, okulist, LOR, stomatolog kurigi, rentgenologik tekshiruv
  
• 
  yaralanish vakti va yara xrlatiga karamasdan barcha ochik, jaroxatlarni jarroxlik ishlovi
  

Karshi kursatmalar: mutlak — uta ogir x,olatlar, miya stvoli

faoliyatlarini keskin yukolishi bilan kechadigan xayot uchun xavfli yaralar;

nisbatan ogir yondosh jaroxatlar (kukrak, korin yarasi va x,.k.). Yaralar

ishlovini boglov xonasida umumiy jarroxdar bajaradi.

Kalla suyaklari jaroxdti , tashki kon ketishi bilan kechuvchi teshib utuvchi ,

bosh miyaning usib boruvchi kompressiyali yaralari jarroxdik ishlovini

neyroxirurg jarroxlik amaliyoti xonasida amalga oshiradi.

Jarroxdik ishlovi muddatlari: erta (1-3 kunlar), kechiktirilgan (4—6

kunlar), kechki ( 6—7 kundan keyin).

Kalla va miya teshib utuvchi yaralari jarroxlik ishlovi:

• 
  yumshok; tukima yarasi chetlarini kesish,
  
• 
  suyak defekti chetlari rezeksiyasi va trepanatsion derzachasini xrsil kilish,
  
• 
  jaroxatlangan miya kattik pardasi chetlarini kesib tashlash (jaroxdtlangan miya kattik; pardasini kesish katiy kursatmalarga binoan bajariladi: uning tarangligi, kukarishi, puls yukdigi, miya ezilishi klinikasi),
  

—yot tanalar fakat kurib turganda olib tashlanadi (pinset, zajim bilan), miya yaralarini antiseptiklar bilan yuvish (furatsilin, rivanol yoki tutkanok chakirmaydigan antibiotiklar),

— gemostaz (3% li vodorod peroksid),

—birlamchi nekroz zonasini miya detriti aspiratsiyasi yuli bilan

rezeksiyasi (erta ishlov berilganda),

• 
  yara kanalini drenajlash (perchatkali yoki aktiv drenaj),
  
• 
  bosh yumshok, kavatlari yaralarini tikish (erta ishlov berilgadan sung).
  

Kech ishlov berilganda va shubxali xolatlarda yara tikilmaydi, Mikulich-Goyxman buyicha boglam kuyiladi.

Ikkilamchi jarroxlik ishlovi:

birlamchi kursatmalar — yot tanani olib tashlanmaganligi, davomli kon

ketishi;

ikkilamchi kursatmalar —jarroxlik amaliyotini talab kiluvchi infeksion asoratlar;

Tutkanok chakirmaydigan antibiotiklar: kanamitsin, polimiksin-M, levomitsitin-suksinat, monomitsin, morfotsikli. va b. Penitsilin va streptomitsin toksik, tutkanok; chakiradi.

Kalla va miya yopik jaroxatlari ( bosh krplamalari butun yoki yara yuza xarakterga ega aponevrozdan utmagan). Turlari : chaykalish, lat eyish (3 ogirlik darajada), ezilish. miya lat eyish belgilari:

• 
  doimiy kuchli ifodalangan umumnevrologik va uchokli simptomatika, —kalla gumbazi yoki asosi sinishlari,
  
• 
  likvorda kon.
  

kalla asosi sinishlari belgilari:

• 
  kulok, va burundan likvor okishi va kon ketishi,
  
• 
  bosh miya va ildiz nervlarining jaroxati: yuz nervi — chakka suyagi piramidasi sinishlarida, kuz xarakatlantiruvchi nervlar — yukori kuz tirkishi sinishlarida, kuruv nervi — kuruv teshigi soxasida,
  

—"kuzoynak" simptomi, surgichsimon usik; soxasi teri osti kon kuyilishi,

• 
  pnevmotsefaliya,
  
• 
  yiringli jaroxatli meningit.
  

Bosh miya ezilishi sabablari: epidural, subdural, miya ichi, k;orincha ichi gematoma, kontuzion uchoklar, bosilgan sinish. Miya ezilishi belgilari :

• 
  umumnevrologik va uchokli simptomatikani kuchayishi,
  
• 
  Kushing triadasi: «yorug oralik», anizokoriya, bradikardiya, likvor gipertenziyasi (300 mm suv ustuni va undan yukori),
  

— kuz tubida dimlanish belgilari

—EXO ES buyicha miya oralik; strukturasini siljishi,

— uyku arteriyasi AG tugri proeksiyasida "tomirsiz zona".

Umurtsa va orsa miya uts-otar yaralari

Ulug Vatan urushida kursatkich 0,5—2% ni tashkil etgan. Tasnif:

• 
  ukdi, oskolkali,
  
• 
  kirib-chikuvchi, kur, tegib utuvchi,
  
• 
  teshib utuvchi, teshib utmagan,
  
• 
  paravertebral,
  
• 
  darajasiga kura (buyin, kukrak, bel).
  

Orka miya jaroxatlari nafakat teshib utuvchi, balki teshib utmagan va paravertebral yaralarda x,am bulishi mumkin.

Orka miya jaroxatlari turlari:

• 
  anatomik jaroxatlar: uzilish, ezgilanish, tulik,, notulik,,
  
• 
  kisilish: yot tana, suyak bulagi, gematoma ta’sirida,
  
• 
  lat eyish,
  
• 
  miya moddasiga kon kuyilishi (gematomieliya),
  
• 
  chaykalish.
  

Orsa miya jarox^atlari kechish daerlari:

1. 
   Boshlangich (utkir) — 3 sutkagacha. Spinal shok kurinishi.
   
2. 
   Erta — 3 xaftagacha. Spinal shok utib ketadi, miyaning jaroxatlanmagan kismi faoliyati tiklanadi. Infeksion asoratlar.
   
3. 
   Oralik, — 3 oygacha. Miya jaroxatlari ulchami nixoyat anik, buladi. Infeksii yukoladi yoki rivojlanadi. Trofoparalitik asoratlar.
   
4. 
   Kechki davr —bir necha yilgacha. Ba’zi faoliyatlar tiklanishi va kompensatsiyasi . orka miya kisilishi belgilari:
   

• 
  turgun yoki kuchayib boruvchi spinal simptomatika,
  
• 
  orka miya kanali torayishi bilan boruvchi kuzga tashlanadigan yoki rentgenologik anikdash mumkin bulgan umurtka deformatsiyasi,
  
• 
  likvorodinamik sinamalarda likvorli "tusik," (Kvekenshtedt, Stukkey va x- k.),
  

— rentgenokontrast moddalarning (xavo, mayodil i x,.k.) jaroxat atrofida
"tuxtashi" .

Orsa miya jaro^atlarida bossichli davolash

shifokorgacha bulgan yordam:

• 
  birlamchi boglam,
  
• 
  extiyotlik bilan olib chikish (fakat yotgan xrlatda), yaxshisi kattik, zambilda.
  

Birinchi shifokor yordami:

—shokka karshi chora-tadbirlar,

• 
  transport immobilizatsiyasi (hit, kattik; zambillar, shinlar),
  
• 
  siydirish (kateterizatsiya, kov usti punksiyasi),
  
• 
  antibiotiklar, krkshol anatoksini, KK,3,
  

—Mavjud nevrologik xrlotni kursatib birinchi tibbiy kartochkani tuldirish,

• 
  kursatmaga muvofik, eng ma’kul transport turi bilan yotgan xrlatda evakuatsiya (yaxshisi vertolet) . Malakali yordam:
  
• 
  x^ayotiy kursatmalarga kura chora-tadbirlar: tashk^i kon ketishini tuxtatish,shokni kompleks davolash,
  

Maxsus yordam:

• 
  shokni kompleks davolash,
  
• 
  tekshiruv (shuningdek — retgenologik, rentgenokontrast usullar bilan),
  
• 
  yara birinchi jarroxlik ishlovi,
  
• 
  dekompressiv va stabillovchi operatsiyalar,
  
• 
  asoratlar profilaktikasi va davolash (yatok; yaralar, siydik infeksiyasi, kontrakturalar).
  

Periferii nervlar jaro^ati

Ochik, yopik, tulik;, kisman.

Jaroxatlar tizimi: elka chigali, bilak, oralik, tirsak, utirgich, son, katta

boldir, kichik boldir.

O`quv loyiha mavzulari:

1. Skolioz va tugma deformasiyalar asosiy davolash usullari.

Loyihaning maqsadi (nima uchun yaratilayapti): Skolioz va tugma deformasiyalar haqida tushunchga ega bo'lish va asosiy davolash usullarini o'rganish

Loyihani amalga oshirishdan erishiladigan natija (loyiha mahsuli), Skolioz va tugma deformasiyalar haqidagi bilimlarga ega bo'lish va asosiy davolash usullarini o'rganish, taqdimot tayyorlash.

Loyihadan foydalanuvchilar: Oliy o'quv yurti talabalari uchun mo'ljallangan.

Loyiha tuzilishi va mazmuni:

Kirishda ma'lumotli axborotning mohiyati va vazifasi ochib beriladi.

Loyiha mavzusini yoritib beruvchi axborot va chora-tadbirlar.

Foydalanilgan manbalar ro'yxati.

Loyiha guruhi ishtirokchilarining vazifalari:

Axborot manbalarini aniqlash, uni yig'ish.

Axborotni tanlash va tuzilmaga keltirish.

Ma'lumotnomani rasmiylashtirish.

Loyiha faoliyati natijalari to'g'risida og'zaki axborot tayyorlash.

Hisobot tayyorlash.

II. TALABALAR UCHUN USLUBIY КОRSATMALAR

1. 
   Loyihalashtirish faoliyatini bosqichma-bosqich
   bajarish uchun ко rsatma
   

1. Tayyorlov bosqichi.

1.1. Loyiha mavzusini tanlang, dolzarbligini asoslang va echishingiz kerak bo'lgan muammoni shakllantiring.

Loyiha maqsadi, predmeti, ob'ekti va vazifalarini belgilang.

Loyihalashtirish faoliyati turlari va yechilishi lozim bo'lgan topshiriqlami tayyorlang. Ularni yechish usul va vositalarini tanlang.

1.4. Loyiha mavzusiga doir axborot manbalari bilan tanishing (me'yoriy
hujjatlar, o'quv adabiyotlari, moliyaviy hisobotlar va boshqalar).

2. CTquv faoliyatini rejalashtirish bosqichi.

2.1. Maqsadga erishish ketma-ketligini ishlab chiqing.

2.2. Ish rejasini tuzing (loyihani ishlab chiqish, rasmiylashtirish, uni

taqdimotga tayyorlash,hisobotni tuzish bo'yicha topshiriqlami ishtirokchilar
o'rtasida taqsimlang, ularni bajarish va tayyor holatga keltirish muddatini
belgilang).

Loyihani amalga oshirish rejasi

Ishtirokchilarnin g ismi va sharifi	Vazifalar		Ishning mazmuni		Tayyor mahsul turi		Bajaris h * muddat i
Barcha ishtirokchilar	Olingan axborotni yig'ing		Skolioz va tugma deformasiyalar		To'plangan ma" lumotlarni elektron variantda		#*
*			sinishi va chiqishini asosiy davolash usullari" mavzusi bo" yicha axborot to'plang, yig'ilgan axborotni matn, jadval, chizma hamda sharhlar ko'rinishida rasmiylashtiring. Nusxa ko'chiring, elektron variantini to'plang, skanerdan foydalaning		tayyorlash, loyihalashtirish vazifalari bo "yicha tizimlashtirish
*	Natij alarni ma" lumotli mate-riallar ko"rinishida rasmiylashtirin g		Vazifalar bo" yicha taqdim etilgan ma" lumotlarni umumlashtiring		Ma" lumotli materiallar ko"rinishi (ishchi varianti)
*			Natij alarni standart talablarga ko"ra rasmiylashtiring		Ma" lumotli materiallar ko"rinishi (oxirgi varianti)		**
*							**
%	Hisobotni tayyor-lang		Hisobotga tayyorgarlik ко" ring (l-8punkt)		Hisobot(ishchi varianti)		**
*			Loyiha ishi to'g'risida hisobotga tayyorgarlik bo'yicha yo'riqnomaga asosan hisobotni yakunlang		Hisobot(oxirgi varianti)		#*
*	Loyihani taqdi-motga tayyorlang		Loyihaning eletron varianti yoki plakat maketini ishlab chiqing		Eletron varianti yoki plakat maketi		**
*			Taqdimotni tayyorlang		Taqdimot(oxir gi varianti)		**
Barcha ishtirokchilar	Og'zaki taqdimotga tayyorlaning		Og'zaki taqdimotga tayyorgarlik ko'rish.Taqdimotni ng mazmuni,		Og"zaki taqdimot uchun takliflar		##
				qanday va kim tomonidan taqdim qilinishini aniqlang
				Guruh a'zolarini quyidagi savollar asosida og'zaki taqdimotga tayyorlang:
1,		Muammo, maqsad va vazifalari.
2.		Muammoni yechish natijalari (Ma^x lumotli materiallar ko'rinishi).
3.		Muammolarni echishda o'z-o'zini baholashning samaradorligi va natijasi.
4.		Qiyinchiliklar va ularni yechish yo'llari.
5.		Takhflar, maslahatlar va yo'llanmalar		Taqdimot		**