“Til millatning ulkan boyligi va bebaho mulkidir”, deyiladi O`zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi Qonunida

TIL – O`ZBEK XALQINING MILLIY BOYLIGI


Abdukarimova Farog`at
Jizzax davlat pedagogika
instituti Boshlang`ich ta’lim
fakulteti talabasi


Annotatsiya.Ushbu maqolada oʻzbek tilining boyligi, uning hayotimizdagi ahamiyati haqida ma’lumot beriladi.


Kalit so`zlari: til, millat, ona, oʻzbek, Vatan.


Аннотация.В это статые представлена, узбекского, языка и эго вожности в нашей жизни.


Ключевые слова: Язык, нация, радной, узбек, родина


Аnnotation.This article provides information about the richness of the uzbek language and its importance in our lives


Key words: language, nation, mother, uzbek, homeland


Tilning vazifaviy uslublari orasida badiiy va publitsistik uslubning chambarchas bogʻliqligi badiiy matnlarda koʻzga tashlanadi [1].Shu boisdan tilimizda badiiylik, milliylik ruhi ufurib turmogʻi kerak.
“Til - millatning ulkan boyligi va bebaho mulkidir”, - deyiladi Oʻzbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi Qonunida. Haqiqatan ham, o‘zbek tili o‘zbek xalqining bebaho boyligi, tengsiz kuchga ega boʻlgan qudratli kuchi, tengsiz tilsimidir.
Olamning gultoji boʻlgan insonga tuhfa qilingan til uning mislsiz boyligi hisoblanadi. O‘zbek tilining borligi, boyligi, bo‘y-basti-yu butunligini ko‘rsata olgan filologiya fanlari doktori, professor Nizomiddin Mahmudov ta’kidlaganlaridek, “Odamni, olamni va Ollohni tanimoqday mashaqqatli, sharafli yo’lning avval-oxir charog‘boni shu tildir.
Dunyoda o‘zining kimligini anglash, qavmining jamiyati va hurligini ko‘rish tuygʻusi ham, avvalo, til tufayli poydordir. Ona tilining inson va aqliy va ma’naviy-ruhiy dunyosining tayanchi ekanligidan iborat haqiqatni hushi oʻzida bo‘lgan odamlarning barchasi e’tirof etadi.” [2]. Har qanday milliy til oʻzida shu tilda so‘zlovchi xalqning estetik, axloqiy-badiiy va falsafiy, diniy- etnografik, tarixiy va ijtimoiy, mafkuraviy va ma’naviy qarashlarini, ular haqidagi tushunchalar, tasavvurlar, kategoriyalar, mushohadalarni oʻzida ifoda etadi hamda buyuk merosni avloddan avlodga olib o‘tuvchi, ularni asrovchi va saqlovchi ma’naviy qurolga, xazinaga aylanadi. Shu sababli ham tilni shunchaki aloqa quroli deb bilish va baholash mantiqqa mutlaqo to‘g‘ri emas.
Oʻzbek tili - oʻzbek xalqining milliy tili. Unda o‘zbek xalqining oʻzligi, tabiati, saviyasi, tafakkur tarzi oʻz tajassumini topar ekan, demak, mazkur tilni asrab- avaylash, uning nufuzini, obro‘- mavqeyini ko‘tarish shu tilda so‘zlovchi har bir shaxsnning insoniy burchi va huquqidir.
Keyingi vaqtlarda o‘zbek tilining mavqeyi haqida bildirilayotgan ko‘plab fikr-mulohazalarni oʻqishimizga to‘g‘ri kelayapti. Xullas, soha mutaxassislari ham, oddiy odamlar ham, talabalar ham uning jamiyatimizda egallagan oʻrnidan rozi emas. Muammo shundaki, tilning jamiyatdagi mavqeyini har qancha qaror-u farmonlar bilan ham, janjal-u majlislar bilan ham mustahkamlab boʻlmaydi.
Faqatgina jamiyatda kitobxonlikni muttasil rivojlantirish, targ‘ib etish lozim.
Munavvar qori tayyorlagan boshlangʻich sinf darsligida 50 ga yaqin sodda, lekin ibratli hikoya va she’rlarni, Elbekning “O‘rnak” darsligida yuzdan ortiq maqol va matallarga boy ibratli hikoyalarni sanadim. Ular oʻquvchilarning ongiga milliy qadriyatlar va oʻzlikni singdirgan. Bolalarimizda badiiy tafakkurni oʻstirish uchun bayon va insholarni qaytarish kerak...
Muomalaga yangi soʻz kirib kelayaptimi, jamiyat ongiga muhrlanib ulgurmasidan ziyolilarimiz bu chet soʻzning oʻzimizga qulayroq boʻlgan shaklini hozirjavoblik bilan taklif etishi kerak. Bu avvalo, lugʻatlar orqali, qolaversa turli ommaviy axborot vositalari orqali amaliyotga tatbiq qilinishi muhim. Aks holda muammo chigallashgandan chigallashaveradi.
Shu oʻrinda yana jadid bobolarimizning tajribasi bizga qoʻl keladi. Ular o‘tgan asrning boshlarida jamiyatda yangi munosabatlarning qaror topishi jarayonida minglab chetdan kirib kelayotgan yangi so‘z va birikmalarga qarshi o‘zlarining ehtiyot choralarini qoʻllaganlar. Jumladan, 20-30-yillarda kimyo, meditsina, texnika, san’at, siyosat, iqtisod, harbiy sohalarga tegishli qator lugʻatchalar yaratib, zudlik bilan ommaviy nashrlar va darsliklarga joriy etganlar.
Til - shunchaki gapirish yoki yozish emas, til - odamning tiynati, dil oynasi, madaniyati. Odam olgan jami tarbiyalarning hosilasi. Ataylab shevada yozish, farqi yo‘q, kino filmda aktyorlarni gapirtiramizmi yoki televizorda o‘zimiz mahalliy vatanparvarlik qilamizmi, bu bilan ma’naviy cheklanganimizni, ma’nan qashshoqligimizni ko‘z-ko‘z qilamiz. Oʻylamaylikki, shu bilan tilimga tabiiylik beraman, ham mahallalarimizga yaqinroq boʻlaman deb. Aksincha, adabiy tilni buzishga jinoiy modda qo‘yilmagan, chunki bunga jazo millatning javobgar a’zosi sifatida har bir odamning oʻzi bilan. Hozirgi adabiy tilimiz ne-ne asrlar davomida qancha minglab ijodkorlarning tinimsiz mehnati hosilasi ekanini bir o‘ylab ko‘raylik. Til tarixini gapirganda Oʻrxun-Enasoy yodgorliklaridan boshlaymiz, “budun”, “ulus”, “qoon”, “ochun”ni hali ham bilishimizdan faxr qilamiz. “Devonu lug‘atit turk”ni yaratib bergani uchun Mahmud Koshg‘ariyni til piridek xotirlaymiz. “Qutadg‘u bilig” yaratilganmi, binobarin, unga zamin — til va uni kitobga muhrlab asrash zarurati bo‘lgan. Agar tilni qo‘riqlash, uning obro‘sini joyiga qoʻyish, yangi martabalarga ko‘tarish ehtiyoji bo'lmaganda, vaziri a’zamning mingta, she’riyatining yuz mingta ishidan vaqt ajratib, fors-u arabiy tillarni suv qilib ichgan hazrat Navoiy bobomiz turkiy til sha’n- shavkati borasida “Muhokamatul- lugʻatayn”ni yozmagan boʻlur edilar. Kerak ekan ona tilini qoʻriqlash, bosqinlardan himoyalash va oʻstirish kabi fidoyiliklar qilingan. Bugungi kunda biz nima qilyapmiz? Mustaqillik dedik, tilimizni mustaqil davlat tili qilish uchun kurashdik, shu maqomga ko‘tarib oldik va... endi o‘zimizniki, nima qilsak ixtiyorimiz deb, uni ham o‘z ixtiyoriga tashlab qo‘ydik. Endi erkinlik bo`ldi deb, tilimizning ming yillardan beri shakllangan qoida-tartiblaridan ham o‘zimizni erkin qilib oldik.
Tilimizni o‘zimiz sekin-asta, ammo tubdan buzib borayotganimizga yana bir o‘xshatma misol: shahrimizga, shaharlarimizga bir razm soling, qanchalar o‘zgarib ketdi, ko‘chalar bo‘yi, istirohat bogʻlari, hiyobonlarda o‘zimizning tol-u teraklarni koʻrmaysiz, to‘kilib, “antisanitariya holatini yuzaga keltiradi” deb, mevali og‘ochlarni jamoat joylariga ekmaymiz, ular faqat odamlarning bogʻlariga qamalgan: olmazor, o‘rikzor mahallalar barmoq bilan sanarli qolgan. Hammayoqni Ovrupo daraxtlari egallagan. Mayli, koʻrk, manzara uchun oʻstirilayotgan begona ogʻochlarning oʻzida ayb yo<sup>`</sup>q, urugʻi uchib kelmagan, ba’zilarini olib kelamiz, aksarini koʻchatdan koʻpaytiramiz. Buni oʻzimiz qilamiz va, albatta, kerakligi uchun. Shaharga, uning koʻcha-yu xiyobonlariga zamonaviy koʻrk berish kerak. Lekin mehmon ogʻochlar mezbon ogʻochlarni oʻz makonidan siqib chiqarayotganligi bor gap.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Mirziyoyev Sh.M. 20.02.2020-yil Turkiya Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xalq kutubxonasining ochilishdagi nutqi.
   
2. 
   Mirziyoyev Sh.M.13.09.2017-yildagi PQ-3271-sonli buyrugʻi.
   
3. 
   Sh.Siddiqova Tilni oʻqitish va oʻrganishda XXI asr koʻnikmalari. Xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya 2020-yil, 24-aprel.
   
4. 
   N.Mahmudov. Til va yozuv T: Oʻzbekiston 1987.
   

Internet materiallari
5.WWW amazon.com
6.arm.sies. uz