Вазифа шартлари

2-Amaliy mashg’ulot


Donadorlik (granulometrik) tarkib grafigi bo‘yicha sochiluvchan tog‘ jinslarining xilma-xillik koeffitsienti va amaldagi diametrini ko‘rsatkichlarini aniqlash.


Masala shartlari:

Quyidagi sharoitlarda tog‘ jinslarining xilma-xillik koeffitsienti va amaldagi diametrini aniqlang. Donadorlik tarkibi grafigi chizing:

• 
  berilgan material (namuna)ning massasi G=10 kg;
  
• 
  namunaning sito (g‘alvir, elak)da qolgan massa ko‘rsatkichi G₁ (kg) 1-jadvalda keltirilgan.
  

1-jadval

Sito teshiklari diametri, mm	Namunaning sitoda qolgan massa ko‘rsatkichi G1, kg
50	G1=1,0
20	G2=1,0
10	G3=2,0
5	G4=3,0
2	G5=2,0
1	G6=0,5
0,5	G7=0,4

Bo‘lak (kusok)ning eng katta diametri – 60 mm

Echish.

Donadorlik tarkibi mutloq quruq holatdagi tog‘ jinsining umumiy og‘irligidagi turli kattalikda alohida donador (sochiluvchan) tog‘ jinsi og‘irlik tarkibi % orqali xarakterlanadi.

Donadorlik tarkibini aniqlashning eng ko‘p tarqalgan usuli sito tahlili deyiladi. Tog‘ jinsi bir-biriga turli o‘lchamdagi teshikli o‘rnatilgan sito orqali elanadi. Undan keyin sitoda qolgan qism 0,01 g aniqlikda o‘lchab olinadi. Barcha sitodagi qoldiqlar og‘irligi aniqlangandan keyin taglikdagi tog‘ jinsi qismi foiz tarkibi hisoblanadi.
Tog‘ jinslarining donadorlik tarkibi uning suv-fizikaviy va mexanik xususiyatlari (g‘ovaklik, siqiluvchanlik, suv singdiruvchanlik, siljishga qarshilik va boshqalar)ga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
1. Sitodagi tog‘ jinsining umumiy og‘irligini aniqlaymiz :
, kg (1)


k
2. Kattaligi 0,5 mm kichik bo‘lgan tog‘ jinslarining og‘irligini aniqlaymiz G₈, kg.
, kg (2)
kg
3. Kattalik sinflari bo‘yicha tog‘ jinslarining nisbiy og‘irliklarini aniqlaymiz g_i.


, % (3)

4. Tog‘ jinslarining donadorlik tarkibi grafigi chizamiz (1-rasm).

Olingan ma’lumotlar bo‘yicha jadval (2-jadval)ni to‘ldiramiz va donadorlik tarkibi grafigini tuzamiz (2-rasm).
2-jadval

Sito №	Sito teshiklari o‘lchami, mm	Sitoda qolgan qismning kattalik sinfi, mm	Sitodagi qoldiqning og‘irligi		Kattalik sinfiga bog‘liq bo‘laklarning yig‘indi tarkibi
			G, kg	g, %	Kattalik sinfi	, %
1	50	-60+50	1,0	10	-60	100
2	20	-50+20	1,0	10	-50	90
3	10	-20+10	2,0	20	-20	80
4	5	-10+5	3,0	30	-10	60
5	2	-5+2	2,0	20	-5	30
6	1	-2+1	0,5	5	-2	5+5=10
7	0,5	-1+0,5	0,4	4	-1	1+4=5
8 (taglik)		-0,5	0,1	1	-0,5	1

kg;

2-rasm. Sochiluvchan tog‘ jinslarining donadorlik tarkibi grafigi.

5. Namunaning amaldagi diametrini aniqlaymiz d_l.

Amaldagi diametr deb tog‘ jinsi tarkibining 10% to‘g‘ri keladigan bo‘lak kattaligiga aytiladi.
Grafik (2-rasm)dan topamiz d_l=d₁₀=2 mm.
6. Namunaning xilma-xillik koeffitsienti K_N tog‘ jinsi tarkibining 60% iga to‘g‘ri keladigan bo‘lak kattaligi d₆₀ va amaldagi diametr d_l munosabatlari orqali quyidagicha aniqlanadi:
(4)

Grafik (2-rasm)dan topamiz d₆₀=10 mm

Mustaqil yechish uchun masalalar.
Quyidagi sharoitlarda tog‘ jinslarining xilma-xillik koeffitsienti va amaldagi diametrini aniqlang. Donadorlik tarkibi grafigi chizing:

• 
  berilgan material (namuna)ning massasi G=10 kg;
  
• 
  namunaning sitoda qolgan massa ko‘rsatkichi G₁ (kg) 3-jadvalda keltirilgan.
  

3-jadval

Sito teshiklari diametri, mm	Sitoda qolgan tog‘ jinsining massasi G (variantlar bo‘yicha)
	1	2	3	4	5
50	1,5	1,3	1,2	1,4	1,6
20	1,5	1,7	1,8	1,6	1,4
10	1,5	1,5	1,7	1,4	1,5
5	2,5	2,5	2,3	2,3	2,2
2	2,0	1,5	1,3	2,1	2,1
1	0,5	1,0	1,2	0,6	0,7
0,5	0,3	0,4	0,4	0,2	0,3
Bo‘lakning eng katta diametri, mm	65	63	60	62	64