Wo’zbekistan Respublikasi’ baylani’s, informatsiyalasti’ri’w ha’m

Wo’zbekistan Respublikasi’ baylani’s, informatsiyalasti’ri’w ha’m


telekomunikatsiya texnologiyalari’ ma’mleketlik kommiteti.


Tashkent informatsiyali’q texnologiyalari’ universiteti.
No’kis filiali’. Kompyuter injeniringi fakulteti.
Kompyuter injeniringi jo’nelisi.
Filosofiya pa’ninen
tayarlang’an


Wo’z betinshe jumi’s


Tema: Biliwde empirizm ha’m ratsionalizm.


Wori’nlag’an: Xayratdinov. Sh


Qabi’llag’an: Yesbergenova.S


No’kis 2014-ji’l


Joba:

1. 
   Biliw mashqalasinin’ filosofiyada sheshiliwi.
   
2. 
   Biliw protsesinin’ basqishlari, biliwdin’ obekti ha’m subekti.
   
3. 
   Biliwde empirizm ha’m ratsionalizm.
   
4. 
   Ilimiy biliwdin’ empiric ha’m teoriyaliq da’rejesinde qollanilatug’in usillar.
   
5. 
   Biliwdin’ maqseti, predmeti, da’rejeleri ha’m formalari.
   
6. 
   Juwmaqlaw.
   

Biliw mashqalasinin’ filosofiyada
sheshiliwi
Du’nyada biliw ma’selesi ha’r dayim filosoflardin’ diqqat orayinda bolip kelgen. A’yyemgi filosoflar, tiykarinan Orayliq Aziya oyshillari (Farabiy, Beruniy, Ibn Sina ha’m basilar) da a’lemdi biliw ha’m haqiyqatqa erisiw mu’mkin ekenligin aytip o’tken edi. Sonin’ menen birge filosofiya ta’riyxonda ta’biyat ha’m ja’miyettin’ rawajlaniw nizamliqlarin biliw mu’mkin ekenligin biykarlawshi, gu’man qiliwshi ta’liymatlar bolip, olar agnostitsizm ha’m skeptitsizimler bolip esaplanadi.
Insaniyat, sotsialliq a’meliyat ha’m ilimiy jetiskenliginin’ ilgerilep bariwi bunday ta’liymatlardi hawag’a ushirmaqta.
Biliw – materialliq ha’m ruwxiy barliqtin’ insan miyinde uliwmalastirilg’an, abstraktlasqan halinda belgili bir maqsetke qaratilg’an jaqsi sa’wleleniwidur.
Ilimiy texnika rawajlaniwinin’ qizig’an bir da’wirinde pa’nnin’ tuwridan-tuwri islep shig’ariwshi ku’sh sipatindag’I ro’li bag’an sayin ko’birek ko’zge taslanip atirg’an ha’zirgi bir da’wirde du’nyani biliw quramali dialektik protses bolip, insan an’inin’ bilmeslikten biliwlikke, toliq ha’m aniq biliwge qaray ha’reket etiwi ta’biyiy mu’ta’jlikke aylanip barmaqta. Atap aytqanda, insanlar o’zlerinin’ ku’ndelikl o’mirinde obektiv barliq – ta’biyat ha’m ja’miyettegi na’rse ha’m ha’diyselerdin’ «sirlarin» pa’n jetiskenliklerinen paydalang’an halda ashpaqta ha’m olardan o’zlerinin’ o’miri ha’m turmislarinda paydalanbaqta.
Bilimge qaratilg’an insan jumislari utimli usillardi qollaw filosofiya ta’riyxinda u’lken a’hmiyetke iye. Sol sebepli da filosofiyanin’ biliw ma’seleleri ha’m mashqalalari menen shug’illaniwshi arnawli tarawi – gnoseologiya ju’zege keldi. Gnoseologiya grekshe so’z bolip, «gneso»-biliw, «logos»-teoriya, yag’niy biliw teoriyasi, biliw tuwrisindag’I ma’nilerin an’latadi. Gnoseologiya uliwma biliw haqqindag’I ta’liymat bolsa, episistemotologiya tiykarinan ilimiy biliw haqqindag’I pa’n bolip esaplanadi. Ol tiykarinan ilimiy biliw teoriyasi menen shug’illanadi.
Gnoseologiya ha'm ontologiya bir-biri menen u'ziliksiz baylanisli. Ontologiya barliq haqqindag’I uliwma ta’liymat bolip, barliqtin’ fundamental tiykarlarin, uliwma mazmunin ha’m bar boliw kategoriyalarin u’yreniwshi filosofiyani biliw sipatinda gnoseologiya ma’seleleri ushin tiykar, Derek bolip eaplanadi.
Filosofiyaliq biliwdin’ o’z nizamliqlari talaplari bar. Insang’a say bolg’an xarakter bul bilimdi, ta’jriybelerdi shuqirlastiriw, ko’birek biliwge ha’reket etiwdur. Filosofiyaliq bilim du’nyani ken’irek, teren’irek biliwden ibarat. Du’znyani biliwge u’mitizlik (pessimism) penen qaraytug’in ag’im filosofiyada agnostsizm dep ataladi.
Biliw ha’m bilim. Biliwdin’ ma’nisi, quraliw ha’m rawajlaniw nizamliqlari, qa’siyetlerin u’yreniw filosofiya ta’riyxinda a’hmiyetli orin iyelep kelmekte. Insan o’z bilimi arqali barliq, ta’biyat, ja’miyetti ha’m aqirinda, o’z-o’zin o’zgertedi. Biliwge qaratilg’an insan barlig’in ha’m oni a’melge asiriwdin’ en’ utimli usillarin qollaw filosofiya ta’riyxinda a’hmiyetli oring’a iye. Insan biliwi ku’ta ko’p qirli, quramali ha’m qarama – qarsiliqlarg’a bay bolg’an protses. Gnoseologiya tiykarinan, biliwdin’ filosofiyaliq mashqalalarin sheshiw menen shug’illanadi. Ha’r bir ta’riyxiy da’wir ja’miyettin’ rawajlaniw mu’ta’jliklerinen kelip shig’ip, gnoseologiya aldina waziypalar qoyadi.
Atap aytqanda XVII a’sir ortalarinda evropaliq filosoflar ilimiy biliwdin’ a’hmyeti, haqiyqiy ilimiy biliwler payda etiwdin’ usillarin u’yreniw, ilimiy haqiyqat miyzanin aniqlaw menen shug’illanadi. Ta’jriybege tiykarlang’an bilim g’ana haqiyqiy bilimdur, degen ideyani alg’a su’rgen.
XVIII a’sir ulamalari ilimiy biliwde insan aqli imkaniyatlarina, ratsional biliwdin’ empirik biliwge salistrg’anda u’stin ekenligine ayriqsha toqtalip o’tti. Ulli nemets filosofi I.Kant biliw na’tiyjelerinin’ haqiyqiylig’I tuwrisinda emes, ba’lkim insannin’ biliw qa’biletleri haqqinda tartisiwlar ju’rgizdi. Gnoseologiya aldinda insan a’lemdi bile aladima? Degen ma’sele keskin qoyildi. Insannin’ biliw imkaniyatlarina gu’ma’n menen qaraytug’in filosoflar agnostikler dep ataladi.