Yorugʻlikning yutilishi

Yorug`likning yutilishi va sochilishi
Reja:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Asosiy qism
   

2. Yoruglik yutilishi
3.Yorug`likning sochilishi

3. 
   Xulosa
   

Yorugʻlikning yutilishi - muhitdan oʻtayotgan yorugʻlik intensivligining yorugʻlikning muhitdagi zarralar bilan oʻzaro taʼsiri natijasida kamayishi. Bunda, odatda, muxit isishi, ionlanishi yoki atom va molekulalari gʻalayonlanishi mumkin. Yutilgan yoruglik kvanti yutuvchi muxit elektronlari bilan oʻzaro taʼsirlashib, energiyasini ularga uzatadi. Demak, yorugʻlik yutilsa, uning intensivligi kamayadi; intensivlik kamayishi quyidagicha ifodalanadi: Yutish koeffitsiyenta yutilgan yorugʻlik chastotasi bogʻliq, lekin uning intensivligiga va demak, yutuvchi muhit qatlamining qalinligiga bogʻliq emas. Yutish koeffitsiyenta yorugʻlik chastotasi (toʻlqin uzunligi)ga bogʻliq. Atom yoki molekulalari oʻzaro taʼsirlashmaydigan muhit (past bosimda gaz yoki metall bugʻlari) uchun yutish koeffitsiyenti baʼzi toʻlqin uzunliklarda nolga teng boʻladi. Metallda erkin elektronlar mavjudligi sababli, metallarning yutish koeffitsiyenti juda katta, yupqa qatlami ham yorugʻlikni deyarli toʻla yutadi. Yorugʻlik taʼsirida erkin elektronlarning harakatchanligi kuchayadi, katta chastotali tok hosil qiladi. Natijada yorugʻlik energiyasi metallning ichki energiyasiga aylanishi tufayli, intensivligi tez kamayadi. Yarimoʻtkazgichlar yorugʻlikni metallardan kamroq, dielektriklar yarimoʻtkazgichlardan ham kamroq yutadi. Dielektriklarda barcha elektronlar bogʻlangan. Bogʻlangan elektronlarning majburiy tebranish chastotasi katta, amplitudasi kichik, demak, yutish koeffitsiyenti ham kichik boʻladi.Jismlar tuzilishini oʻrganishda hodisasidan foydalaniladi  Buger qonuni. Elektromagnit to`lqin m moddadan o`tganda to`lqin energiyasining bir qismi elektronlar tebranishini uyg`otishga sarf bo`ladi.Bu energiya qisman elektronlar uyg`otgan ikkilamchi to`lqin tarzida nurlanishga qaytadi; qisman esa moddaning ichki energiyasiga aylanadi. Shunday qilib yorug`lik moddadan o`tganda uning intensivligi kamayadi-yorug`lik moddada yutiladi Yorug`likning yutuvchi qatlamga kirish paytdagi intensivligiga teng bo`lsa moddaning qalinlikdagi qatlamidan o`tgan yorug`lik Buger qonuni deb ataladi. Bu qonunga asosan yorug`lik intensivligi yutuvchi moddada eksponensial kamayadi. Elektromagnit to’lqin moddadan otgan tolqin energiyasining bir qismi elektronlar tebranishini uygotishga boladi. Yoruglik moddadan otganda uning intensivligi kamayadi – yoruglik moddada yutiladi. Elektronlarning majburiy tebranishi va yorug’likning yutilishi rezonans chastotada ayniqsa intensiv boladi. yoruglik intensivligining dl masofada ozgarishi shu masofada va shu intensivlik kattaligiga proporsional. Yorug’likning yutuvchi qatlamaga kirish paytida intensivligi 0 ga teng bolsin. Moddaning qalinlikdagi qatlamidan o’tgan yorug’likning intensivligini topaylik. Buning uchun ifodani o’zgaruvchilarga ajratib, so’ng integrallaymiz . Bu qonunga asosan yorug’lik intensivligi yutuvchi moddada eksponensial kamayadi. . Yutilish koeffisenti to’lqin uzunligiga bog’liq. Atom yoki molekulalari deyarli o’zaro ta‟sirlashmaydigan holatdagi moddalarga yutilish koeffisenti ko’pchilik to’lqin uzunliklari uchun nolga yaqin va faqat juda qisqa spektral sohalarda keskin bo’gan maksimumlarga ega. Bu maksimumlar atom ichidagi elektronlar tebranishlarining rezonans chastotalariga mos keladi. Atom massasi elektron massasidan bir necha o’n ming marta katta bo’lgani sababli molekulyar chastotalar atom chastotalaridan ancha kichik bo’ladi. Ular spektrning infraqizil sohasiga to’g’ri keladi. Qattiq jismlar, suyuqliklar va gazlar yuqori bosimda anch ayutilishi polosasiga ega bo’ladi. gazlarning bosimi orta borgan sari yutilish maksimumlari avval juda ingichka bo’lib, so’ng kengayib boradi. Metallar yorug’lik uchun shaffof emas Bu holni metallardagi erkin elektronlarning mavjudligi yuzaga keltirgan.Yorug’lik to’lqinining elektr maydoni ta‟sirida erkin elektronlar harakatga keladi - metallarda Joul‟-Lens issiqligini vujudga keltiruvchi tez o’zgaruvchan toklar hosil bo’ladi. natijada, yorug’lik to’lqinlarining energiyasi tez kamayib, metallarning ichki energiyasiga aylanadi. Bir jinsli muhitda ikkilamchi to’lqinlar birlamchi to’lqinlarning tarqalishi yo’nalishidan boshqa hamma yo’nalishda bir-birini butunlay so’ndiradi. Shuning uchun yorug’likning yo’nalishlari bo’yicha qayta taqsimlanishi , ya‟ni yorug’likning sochilishi yuzaga kelmaydi. Birliik vaqt ichida yuz birligi orqali o’tayotgan yorug’lik oqimi , ya‟ni
I = F/S Yorug’lik oqimining zichligi yoki yorug’lik intensivligi deyiladi.Yorug’lik intensivligi Vt / m2 hisobida o’lchanadi. Yorug’lik intensivligiyorug’lik tarqalayotgan muhitning sindirish ko’rsatkichi n ga va yorug’lik to’lqin amplitudasining kvadratiga proporsional Yung tajribasida M1 va M2 tirqishlardan chiqayotgan yorug’lik to’lqinlarning ustma-ust tushishi natijasida yorug’lik interferensiyasi ro’y beradi. Boshqacha qilib aytganda, M1 va M2 tirqishlar yorug’lik manbalari vazifasini o’taydi. U holda quyidagi savol tug’iladi: xonada ikki elektr lampa yorug’lik tarqatib turgan bo’lsa, xonaning yoritilgan sohalaridagi yorug’lik intensivligi ayrim lampalar tufayli vujudga keluvchi intensivliklar yig’indisiga teng bo’ladi, ya‟ni yorug’lik intensivligining maksimum va minimumlari kuzatilmaydi. Yung tajribasini muhokama qilayotganimizda M1 va M2 tirqishlardan chiqayotgan yorug’lik to’lqinlarining chastotalarini bir xil, fazalarining farqi esa o’zgarmas deb hisoblaganimizni eslaylik bu shartlar bajarilganda
qo’shiluvchi yorug’lik to’lqinlar kogerent to’lqinlar deyiladi.