Zamonaviy axloqiy tarbiyaning yutuqlari va kamchiliklari

---

Zamonaviy axloqiy tarbiyaning yutuqlari va 
kamchiliklari. 
 
 
 
 
 
Reja: 
 
 
 
1. Zamonaviy axloqiy tarbiya haqida tushuncha. 
2. Zamonaviy axloqiy tarbiyaning yutuqlari. 
3. Zamoviy axloqiy tarbiyaning kamchiliklari. 
\ 

---

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga axloqiy terbiya berishda har xil 
metod va usullardan foydalani-ladi. 
Axloqiy tarbiya metodlari - bolalarning axloqiy tasavvur va bilimlarini 
egallab olishi, ularda mada-niy xulq va ijobiy munosabatlarni, shaxsning axloqiy 
his-tuyg‘ulari va sifatlarini tarbiyalashga qaratilgan faoliyat usulidir. Axloqiy 
tarbiya metodlari quyidagi guruhga bо‘linadi. 
1-guruh: axloqiy tasavvur va bilimlarni, ularni bajarish xohishini 
shakllantirishga qaratilgan metod-lar. 
2-guruh: axloqiy his-tuyg‘ular va munosabatlarni rag‘batlantirishga 
qaratilgan yordamchi metodlar. 
Hamma guruh metodlari axloqiy his-tuyg‘ular va shaxsiy sifatlarni 
tarbiyalashni ta’minlaydi. Shu-ningdek, kо‘rsatmali, og‘zaki metodlar, 
tushuntirishni kо‘rsatish bilan qо‘shib olib borish. Tarbiyachining hikoyasi, о‘qib 
berish, axloqiy mavzularda suhbatlar (rasmga qarab, tajribaga asoslanib, о‘qilganlar 
bо‘yi-cha), kuzatish, rasmlarni namoyish qilish, bolalar ada-biyoti va hayotdagi 
ijobiy misollardan foydalanish asosida olib boriladi. 
Yuqorida keltirilgan hamma metodlar orqali bolalarga axloqiy meyor va 
qoidalar, ijtimoiy hayot voqealari о‘rgatiladi, ularda axloqiy tasavvur va tu-
shunchalar shakllantiriladi. 
Bu metodlarga quyidagi asosiy talablar qо‘yiladi: bolalarning yaxshilik va 
yomonlik tо‘g‘risidagi tasavvur-larini e’tiborga olish, aqliy, xulq-atvor meyorlari-ni 
muhokama qilish uchun maxsus yaratilgan vaziyatda bolalarning о‘zlarini faol 
qatnashtirish, har bir bola-ning his-tuyg‘usiga ehtiyotlik bilan munosabatda bо‘lish. 
Bolani noо‘rin tanqid qilish, uning ustidan kulish, unga nisbatan e’tiborsizlik qilish 
yaramaydi. Hamma metodlardan ma’lum izchillik bilan kompleks ravishda 
foydalaniladi. 
Har bir metod о‘ziga xos bо‘lib, ma’lum vazifani bajaradi. Buni bir qator 
misollar orqali kо‘rib chiqamiz. Tushuntirish kо‘pincha bolalarga yangi axloqiy 
tushuncha, meyor, qoida bayon qilib borilayotganda ish-latiladi. Tushuntirish 
kattalarning jonlya sо‘zi va namunasiga asoslanadi. Masalan: rо‘paradan kelayotgan 

---

tanish kishiga xushmuomalalik bilan salom berish uchun avvalo, bir oz tо‘xtab, u 
kishining yuziga qarab kulim-sirab «Assalomu alaykum» deyish va yana yо‘lida 
davom etish kerak. Tushuntirish va kо‘rsatish tabiiy holda bо‘lishi kerak. Axloqiy 
mavzulardagi suhbatni maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning hamma 
guruhlarida qо‘llash mumkin. Tushuntirish yorqin bо‘lib, bolalarning his-
hayajoniga yetarlicha ta’sir etishi kerak. Bu metodning asosiy vazifasiga quyidagilar 
kiradi: 
— bolalarda ijobiy-axloqiy hislarni uyg‘ota olish, ertak kahramonlariga 
hamdardlik bildirish hamda yutug‘idan quvonish va muvaffaqiyatsizligiga birgala-
shib achinish; 
— bolalarga tushunarsiz bо‘lgan ayrim axloq qoidalarining mazmunini 
ochib berish; 
— axloqiy mavzulardagi hikoyalardan mashg‘ulotlarda, sayrlarda, 
bolalarning о‘z hayoti bilan bog‘liq bо‘lgan joylarda foydalanish. Axloq
mavzulardagi suhbatlar orqali bolalar axloq meyorlari va qoidalarini, ijo-biy xulq 
shakllarini egallabgina qolmay, shu bilan bir qatorda ularda axloq qoidalari va 
meyorlariga nisbatan talab yuzaga keladi. 
Bolalarning axloqiy tajribalarini kengaytirib borish xulqning axloqiy 
sabablarini aniqlab borish kerak. Suhbat jarayonida bolalar о‘z fikr-muloha-zalarini 
aytishlariga keng imkon beriladi. Shunda ular har bir xatti-harakatini ongli ravishda, 
axloq meyorlari va qoidalari doirasida bajarishga urina-dilar. 
Shuningdek, bolalarga badiiy adabiyotlarni о‘qib berish, san’at asarlari va 
amaliy san’at buyumlarini tomosha qilish, musiqa va ashula eshitish bolalarda es-
tetik hisni uyg‘otadi hamda axloqiy qoida va meyor-larni singdirib boradi. 
Amaliy va о‘yin metodlari — о‘yin mashqlar, muam-moli vaziyatlar, 
izlanuvchanlik faoliyati, pedagogik masalalarni yechish, didaktik va harakatli, 
sahnalash-tirilgan о‘yinlar inssenirovka bolalarning hamma faoliyatiga rahbarlikni 
ham shu guruh metodlariga kiritish mumkin. 

---

Metodlar axloqiy tasavvur va tushunchalarni mustahkamlashga, bolalarda 
axloqiy tajribani tо‘p-lashga, axloq meyorlari va qoidalarini ongli ravishda egallab 
olishga yordam beradi. 
О‘yin kichik bog‘cha yoshidagi bolalar uchun mashq hisoblanadi va axloqiy 
xо‘lq va odatlarni tarbiya-lashning eng ta’sirli usulidir. Unga qoidalarni mashq 
qildirish — foydali odatlarni qaytarish kabi-lar kiradi. 
Muammoli vaziyat о‘zining ahamiyati jihatidan mashqqa juda yaqin turadi, 
ammo uning о‘ziga xos tomo-ni bolada faollik, ijodkorlik, mustaqillik namoyon 
bо‘lishi uchun sharoit yaratadi. Dastlab hikoya — vaziyat (tugallanmagan hikoya) 
tavsiya etiladi, masalan, birorta hikoya ma’lum yerida tо‘xtatiladi. Tarbiyachi 
bolalarga 
hikoyadagi qahramonlar xulqini baholashni tavsiya eta-di. Bolalarning 
javoblari muhokama etiladi va hikoyadagi ijobiy insoniy xulq haqida bir fikrga 
kelinadi. 
Axloqiy tarbiya metodlaridan tarbiyachi bolalarda ijobiy axloqiy sifatlarni 
mustahkamlash bola xulqidagi saibiy tomonlarni bartaraf etish maqsadida 
foydalaniladi. Bunda tushuntirish, ishontirish, suhbat shakllari qulay bо‘ladi. 
Rag‘batlantirish va jazolash axloqiy tarbiyaning qо‘shimcha metodi bо‘lib, u asosiy 
me-todlarga ta’sir etishning о‘ziga xos vositasi bо‘lib xiz-mat qiladi. Tarbiyachi 
boladagi ijobiy xatti-harakatni faollashtirish yoki bо‘lmasa, bolani yomon 
qiliqlardan qaytarish uchun rag‘batlantirishdan foydalaniladi. 
Bolalar bog‘chasida rag‘batlantirish shakllari: maqtash, ma’qullash, bolaga 
о‘yinda bosh rolni berish. Jazo shakllariga esa tanbeh, ma’qullamaslik, yaxshi 
kurgan о‘yinchog‘ini bermaslik kiradi. Jismoniy jazo qat’iyan man etiladi. Jazoning 
bosh vazifasi yuzaga kelgan nizolarni bartaraf etish, yangisining yuzaga kelishiga 
yо‘l qо‘ymaslik. 
Axloqiy odatlarni tarbiyalashning pedagogik shart-sharoitlari quyidagilardan 
iborat: 

---

1. Axloqiy tarbiya jarayonini insonparvarlashti-rish, ya’ni pedagog va 
bolalarning о‘zaro munosabatlari bolaning shaxsiga nisbatan hurmat bilan qarashga 
asoslanishi kerak. 
2. Pedagogik jarayonni shunday tashkil etish ke-rakki, unda bolaning о‘zi 
ijobiy odatlarni egallab borish, salbiy xususiyatlarni yо‘qotishga intilsin. 
3. Axloqiy tarbiya bolaning ijobiy xulqiga asosla-nib amalga oshirilishi zarur. 
4. Bolani tarbiyalash uchun yaxshi hissiy muhit yara-tish kerak. Jazolash va 
qо‘rqitish bilan ijobiy axloqiy sifatlarni tarbiyalab bо‘lmaydi. 
5. Bolada axloqiy odatlarni shakllantirish uchun undagi ma’lum odatlarga 
asoslanish kerak. 
6. Ijobiy odatlarni yuzaga keltirish uchun qizi-qarli faoliyatlarni tashkil etish 
kerak. Shunday qilib, bolalarning axloqiy tasavvur va tushunchalarni egallab olib, 
uni kundalik odatga aylantirishlari uchun bolalarning kattalar rahbarligidagi 
faoliyatni tashkil etish lozim. Demak, tarbiyachi bola shaxsida ax-loqiy his-
tuyg‘ularni tarbiyalash uchun hamma vosita va metodlarni qо‘llasa, yaxshi xulq 
namunalarini о‘rgatish ancha oson kechadi.