Zomin tog’ O’rmon qo’riqxonasi reja

ZOMIN TOG’ O’RMON QO’RIQXONASI


Reja:
1. Tarixi
2. Iqlimi
3. Geografiyasi
4. Geologiyasi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Zomin togʻ-oʻrmon davlat qoʻriqxonasi – Jizzax viloyatida joylashgan. Turkiston tizma toglari gʻarbiy qismining shimoliyyon bagʻrida, Koʻlsoy va Gʻoʻralassoy havzalarini ishgʻol etgan. Janubiy Tojikiston bilan chegaradosh. Maydoni 15,5 ming ga, shundan 11,2 ming ga archa oʻrmonzorlari. Dastlab 1926-yilda Gʻoʻralas togʻ-archa qoʻriqxonasi nomi bilan tashkil etilgan. Qoʻriqxonada togʻ oʻrmonlarini va archa biol.sini oʻrganish, archazorlarni koʻpay-tirish, hayvon va oʻsimlik turlarini saqlab qolish ishlari olib boriladi. Relyefining murakkabligi va turli iqlimtuproq sharoitlariga koʻra, qoʻriqxonada 3 oʻsimlik mintaqasi (dasht, oʻrmon, subalp) mavjud. Qoʻriqxona hududi tipik togʻli oʻlka boʻlib, dengiz sathidan 1760–3500 m balandlikda (eng yuqori nuqta – Turalas togʻi 3560,5 m balandlikda). Yillik oʻrtacha v yogʻin miqdori 400 mm dan ortiq. Iqlimi keskin kontinental, maksimal harorat yozda 33°, qishda −35−38°. Qoʻriqxona hududida archazorlarning quyi qismida (1900–2700 m) Zarafshon archasi va qora archa, oʻrta qismida (2100–2800 m) sovur archa, yuqori qismida (2100–3200 m) oʻrik archa usadi. Bulardan eng koʻp uchraydigani sovur archadir. U qora archa va oʻrik archa orasida ham oʻsaveradi. Qoʻriqxonada 180, hatto 400 yoshga kirgan archalar bor. Archadan tashqari Tyanshan chetani, Turkiston qayini; butalardan zirk, naʼmatak, uchqat, irgʻay, tobulgʻi oʻsadi. Qoʻriqxona hayvonot dunyosi xilma-xil. Qoʻriqxonada Respublika Qizil kitobiga kiritilgan turkiston silovsini, oq tirnoqli ayiq, arhar, bars shuningdek, boʻri, boʻrsiq, tulki, jayra, toʻngʻiz va b. yashaydi. Qoʻriqxona hududida oʻsimliklarning 720, turli qushlarning 130, sut emizuvchilarning 37 turi, sudralib yuruvchilardan 8, baliqning bir turi tavsiflangan.

Parrandalardan pushti shaqshaq, toʻrgʻay, miqqiy, zagʻcha, zagʻizgʻon, kaklik, bedana, boltatumshuq, govkaptar, gʻurrak, turkiston ukkisi, boyqush va boshqalar bor. Qoʻriqxonada uning hayvonot va oʻsimliklar dunyosini oʻrganish boʻyicha ilmiy va amaliy ahamiyatga ega boʻlgan tadqiqot ishlari olib boriladi[.
Tarixi
Zomin togʻ-oʻrmon davlat qoʻriqxonasi
Zomin qoʻriqxonasining zamonaviy relyefini birinchi marta 1860-yillarda rus tabiatshunosi va geografi O. P. Fedchenko rafiqasi, botanik va rassom O. O. Fedchenko bilan birgalikda oʻrgangan. Oʻshanda ham tadqiqotchilar ushbu mintaqaning floristik boyligi va oʻziga xosligiga eʼtibor qaratdilar. Biroq, hozirgi qoʻriqlanadigan hududning oʻsimliklarining birinchi tavsifi faqat 1916-yilda qilingan. Bu ish Rossiya Qishloq xoʻjaligi vazirligining Migratsiya departamenti xodimi O. E. fon Knorring tomonidan amalga oshirildi. XX asr boshlarida bu hududda oʻrmon xoʻjaligi ishlari boshlandi, xususan, Zomin oʻrmon dachasi tashkil etildi. 1925-yilda batafsil oʻrmon xoʻjaligi amalga oshirildi va 1926-yilda 8500 gektar maydonga ega Gurala qoʻriqxonasi tashkil etildi. Ushbu tabiatni muhofaza qilish muassasasi 1926–1929 va 1934–1951-yillarda tanaffuslar bilan ishlagan[2].
Gurala qoʻriqxonasi mavjudligi tufayli Turkiston tizmasining tabiati har tomonlama oʻrganildi. Biroq tabiatni muhofaza qilish muassasasi tugatilgandan soʻng Zomin atrofida tartibsiz daraxtlar kesish, togʻ yaylovlarida chorva mollarini intensiv boqish boshlandi. Yongʻinlar va brakonerlik keng tarqalgan boʻlib, bu Pomir-Olayning ushbu qismidagi tabiiy komplekslarning mavjudligini umuman xavf ostiga qoʻydi. Shuning uchun 1959-yilda belgilangan hududda xavfsizlik rejimini tiklashga qaror qilindi. 1960-yil 20-iyunda Zomin davlat togʻ va archa qoʻriqxonasi tashkil etildi, uning nomi ixtisoslashuvdan dalolat beradi, undagi asosiy muhofaza obyekti gulchilik jihatidan eng qimmatli va noyob boʻlgan archa oʻrmonlarining togʻ massivlari boʻlgan. Yangi qoʻriqxonaning maydoni Gʻoʻralas maydonidan deyarli ikki baravar katta boʻlib, u 15,6 ming gektarga teng edi, 1983-yilda u 26,840 gektarga koʻtarildi[3]. 1978-yilda qoʻriqxona chegaralari yaqinida tashkil etilgan Oʻzbekiston SSR xalq istirohat bogʻi qoʻriqlanadigan hududga qimmatbaho qoʻshimcha boʻldi. Katta maydon (31500 ga) boʻlganligi uchun bufer zona vazifasini bajaradi[4]. Zomin qoʻriqxonasi tashkil etilgan vaqtda Oʻzbekiston SSR Oʻrmon xoʻjaligi vazirligi tasarrufida boʻlgan, Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, Tabiatni muhofaza qilish davlat qoʻmitasi tasarrufida boʻlgan.
Iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zomin qoʻriqxonasi keskin kontinental iqlimi boʻlgan zonada joylashgan, biroq uning hududi oʻrta va baland togʻ kamarlarida joylashgani bois qoʻriqlanadigan zonaning oʻzi iqlimi baland togʻ deb hisoblanishi kerak. Bu mintaqada qish oʻrtacha sovuq, tez-tez erishi bilan, havo harorati +15 ° C gacha koʻtarilishi mumkin. Bahor shiddatli va yomgʻirli (aprelda yillik yogʻingarchilikning 1/4 qismi tushadi). Yoz uzoq, oʻrtacha issiq, juda quruq. Kuz nisbatan quruq va issiq.
Qoʻriqxonaga eng yaqin joylashgan Qulsoy gidrometeorologiya stansiyasida oʻrtacha yillik harorat +4,8 °C. Eng sovuq oy yanvarning oʻrtacha harorati −5,9°, eng issiq oy iyul oyining oʻrtacha temperaturasi atigi +15,9°. Eng yuqori harorat mos ravishda −32 ° C va + 33 ° C ga teng. Faol haroratlar yigʻindisi 2260 ° S ni tashkil qiladi. Ayozsiz davr 126 kun, vegetatsiya esa 240 kun davom etadi[5].
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zomin qoʻriqxonasi Oʻzbekistonning eng janubiy qismida, Jizzax viloyatining Baxmal (11037 ga) va Zomin (15533 ga) tumanlarida joylashgan. Eng yaqin aholi punktlari – Baxmal va Zominning yirik qishloqlari qoʻriqlanadigan hudud chegaralaridan mos ravishda 50 va 60 km uzoqlikda joylashgan[6].
Geologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Togʻ yonbagʻirlarida Zomin qoʻriqxonasi joylashgan Turkiston tizmasi paleogenda shakllangan, ya'ni Pamir-Olayning eng katta antiklinal burmalaridan biridir. Bu potentsial yuqori seysmik faollik zonasi. Qoʻriqxona hududida 4 ballgacha boʻlgan zilzilalar kam uchraydi va bu yerda soʻnggi ming yil ichida 8 magnitudali ikkita zilzila sodir boʻlgan. Paleozoy erasining metamorfik jinslari – slanetslar, qumtoshlar, ohaktoshlar qoʻriqlanadigan hududning aksariyat qismida keng tarqalgan. Mezozoy va kaynozoy yotqiziqlari kamroq uchraydi[7].
O'zbekistondagi eng qadimiy tabiat qo'riqxonasi.
Zomin Turkiston tog’ tizmalari bag’ridagi eng xushmanzara maskanlardan. Dengiz sathidan to’rt ming metr balandlikda joylashgan noyob ekotizimga ega Zomin xalq bog’i va Zomin davlat qo’riqxonasida o’simliklarning 700 dan ziyod, kam uchraydigan yovvoyi hayvonlarning esa 150 turi mavjud.
Zomin o’rmon xo’jaligida archa, bodom, pista, tog’ teragi kabi daraxtlar ko’chatlari parvarishlanib, mamlakatimizning boshqa hududlariga yetkazib berilmoqda.
Go’zal tog’ tabiatidan bahra olish, archazorlar qo’ynidagi Zomin sanatoriysida sog’lig’ini mustahkamlash uchun bu yerga mamlakatimizning barcha hududlaridan sayyohlar, dam oluvchilar uzluksiz kelib turadi. So’nggi yillarda bu xushmanzara hudud xorijlik sayyohlar e’tiborini ham torta boshladi. Uning o’ziga xos ekzotik tabiati, xilma-xil landshafti, flora va faunasi, O’riklisoy sharsharasi, 700 yoshli Boboyong’oq kabi tabiat yodgorliklari, tarixiy maskanlar sayyohlarda katta qiziqish uyg’otmoqda.
O‘zbekistonning yana bir milliy g‘ururi - yaqinlarda “O‘zbek Shveytsariyasi” nomini olgan mamlakatning asosiy kurorti - Zomin milliy tabiat parkidir. Bu hudud azaldan o‘ziga xos tabiati va shifobaxsh havosi bilan mashhur.
Maydoni 25 gektardan ortiq bo‘lgan bu milliy park, Jizzax viloyatining Zomin tumanidagi Turkiston tog‘ tizmasining shimolida joylashgan. Park, birinchi bo‘lib XIX asrning 60-yillarida rus olimi va biologi A.P.Fedchenko tomonidan o‘rganilgan. 1960 yilda esa va noyob archa o‘rmonlari va ularning noyob hayvonot dunyosini saqlab qolish maqsadida qo‘riqxonaning o‘zi tashkil etilgan.
Parkning rel’yefi, bitta yaqqol tog‘ tizmasini tashkil etadi. Eng baland tizma, dengiz sathidan 3500 metrga yetadi. Janubda, park hududi Turkiston tizmasining chuqur, tor daralari bilan ajratib turuvchi yon bag‘irlar bilan o‘ralgan. Shimolda qo‘riqxona qoyalari archa o‘rmonlari bilan qoplangan ancha yumshoqroq relyefga ega.
Milliy parkning iqlimi keskin kontinental bo‘lib, fasllarning almashishlari yaqqol seziladi. Bahorda o‘rmonlar yam-yashil. Yomg‘irning ko‘p qismi aprel, oktyabr va yanvar oylariga to‘g‘ri keladi. Iyul va avgust oylarida harorat +32 darajagacha ko‘tariladi, yanvarda esa -30 gacha pasayishi mumkin.
Haroratning keskin o‘zgarishi tufayli qo‘riqxonada sovuqqa chidamli daraxtlar va butalar ko‘p o‘sadi. Flora vakillari orasida efir moyli, meva va reza mevali, sarg‘ish kabi shifobaxsh xususiyatlarga ega dorivor o‘simliklar uchraydi. Zomin chakalakzorlari bo‘ylab yurib, siz na’matak, yalpiz, hashaki no‘xot, tarxun, piyoz, chinnigullar, do‘lana, yorongul va boshqa ko‘p narsalarni terib olishingiz mumkin.
Boy o‘simliklar olami, turli xil hayvonot dunyosini ham nazarda tutadi. Parkda bo‘ri, burgut, chittak, quyon, turkiston agamasi, turkiston boyo‘g‘lisi, qorayaloq, ko‘l qurbaqasi, toshli savsar va boshqa ko‘plab hayvonlar va qushlar yashaydi. O‘rmonzorlar orasida, turkiston yelisi, o‘rmon olmaxoni va hattoki oq tirnoqli ayiq ham yashiringan.
Qo‘riqxonada, uning noyob tabiatidan tashqari Qizil otaksoy maydonidagi g‘alati shakldagi ulkan qizil toshlar, qadimiy Boboyong‘oq yong‘oq daraxti, Peshag‘or g‘ori, “Xujay serob-ota” ziyoratgohi kabi ko‘plab tabiiy va tarixiy diqqatga sazovor joylar ham mavjud.
Bundan tashqari, yil davomida Zominda shifobaxsh dam olish ham mumkin. Parkdan unchalik uzoq bo‘lmagan joyda, Zomin sanatoriyasi joylashgan. Dam olish zonasida ko‘p yillar davomida barcha o‘zbekistonliklar uchun sevimli dam olish maskaniga aylangan ko‘plab pansionatlar, sanatoriylar, dam olish uylari va bolalar oromgohlari mavjud. Zomin milliy tabiat bog‘i hududida uchta bo‘ri bolasi dunyoga keldi, deb xabar qildi O‘zbekiston Tabiat resurslari vazirligi matbuot xizmati.
Qo‘riqxona xodimlari yovvoyi hayvonlarni bahorgi sanoqdan o‘tkazish jarayonida yangi tug‘ilgan bo‘ri bolalarini suratga olishdi.
Zomin davlat tog‘-archa qo‘riqxonasi Jizzax viloyatining Zomin va Baxmal tumanlari hududida joylashgan. Uning maydoni qariyb 27 ming gektarni tashkil qiladi.
22-may kuni Zarafshon milliy tabiat bog‘ida ikki kiyik bolasi ham dunyoga kelgan edi, hozirda ular kuzatuv ostida.
Buxoro bug‘usi (Cervus elaphus bactrianus) — sut emizuvchilarning bug‘ular oilasiga mansub kenja turi, jufttuyoqlilar oilasi. Bu tur yo‘qolib ketish arafasida turgan kichik tur sifatida O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga va Xalqaro tabiatni muhofaza qilish ittifoqi Qizil ro‘yxatiga kiritilgan.
Tabiat resurslari vazirligi tomonidan Buxoro bug‘ulari tarqalish joylari va ularning populyatsiyasi monitoringi olib borilib, Quyi Amudaryo davlat biosfera rezervati hamda Qizilqum davlat to‘qay-qum qo‘riqxonasida ushbu noyob turni muhofaza qilish va ko‘paytirish choralarini ko‘rmoqda. Hisor davlat qo‘riqxonasi O‘zbekistonning janubiy-sharqiy qismida, Qashqadaryo viloyatining Shaxrisabz, Yakkabog‘ va Qamashi tumanlari hududida, Hisor tog‘ tizmasining g‘arbiy yonbag‘irlarida, dengiz satxidan 1750 m dan 4366 m gacha balandlikda joylashgan.
Qo‘riqxona janubiy-sharqda Surxondaryo viloyati, sharqda Tojikiston Respublikasi bilan chegaradosh.
Hisor davlat qo‘riqxonasi 1983 yilda Qashqadaryo viloyatidagi ikki mustaqil Miroqi va Qizilsuv qo‘riqxonalarini birlashtirish natijasida O‘zbekiston Ministrlar Sovetining 09.09.1983 y. № 521 sonli qaroriga asosan tashkil etilgan.
Umumiy yer maydoni 80986,1 ga. Shundan, 2000 gektar ekoturizm uchun ajratilgan qo‘riqlanma zona hisoblanadi. Qo‘riqxona 4 ta bo‘limga bulingan:
- G‘elon bo‘limi yer maydoni - 18838,1 ga.
- Miraki bo‘limi, yer maydoni - 11821,0 ga.
- Tanxozdaryo bo‘limi yer maydoni - 20233,0 ga.
- Qizilsuv bo‘limii yer maydoni - 30094,0 ga.
Qo‘riqxona hududi 17 ta sarxad, 54 ta aylanish bulakchasi (kvartallardan) iborat.
Hisor davlat qo‘riqxonasi Pomir-Oloy tog‘ tizimiga kiradigan Hisor tizmasining shimoliy-g‘arbiy kismida joylashgan.
Uning butun hududi yagona massiv sifatida sharqdan g‘arbga 37 km, shimoldan janubga 90 km ga cho‘zilgan.
Tog‘ yotqiziqlari ichida paleozoy jinslari ko‘p uchraydi.
Cho‘qqilarining balandligi 2500 metrdan 4421 metrgacha. Jumladan, Xazrati Sulton tog‘i - 4266 m, Xo‘ja-kirshavor - 4303 m, To‘rtqo‘ylik – 4366 m, Bibi-O‘lmas tog‘i – 4349 m.
O‘zbekistonning eng baland nuqtasi ham qo‘riqxonaning To‘rtqo‘ylik tog‘idagi dengiz sathidan 4421 metr balandlikda joylashgan nomsiz cho‘qqidir. Qo‘riqxona hududida mezazoy-kay­nazoy davri yotqiziqlarida karst jarayonlari keng tarkalgan va o‘ralar, daralar, tokcha va g‘orlar ko‘plab uchraydi. Ushbu tog‘ daryolari va soylari chukur daralarni (kononlar) hosil qiladi.
Hisor davlat qo‘riqxonasi hududida balandligi 4500 metrgacha bo‘lgan cho‘qqilar: Hazrati Sulton, Xo‘ja qirshivor, To‘rtqo‘ylik, Bibi O‘lmas, Nomsiz cho‘qqilari joylashgan bo‘lib, ular Surxondaryodagi Xo‘japirpir ota, Xo‘japiryak hamda Osmon talash cho‘qqilari bilan yonma-yon qad ko‘targan, ularning soni jami yettita.
Mazku tog‘ cho‘qqilarining etagida turgan odam cho‘qqiga yaqin bo‘lgan boshqa ikki yoki uchta cho‘qqini albatta ko‘ra oladi. Shuning uchun ularni «etti aka-uka», deyishadi.
Mamlakatimizning eng baland cho‘qqisi – Nomsiz cho‘qqi. Bu cho‘qqiga hozirgi kungacha ham hech kim chiqolmagan. Shuning uchun unga hozirgi kungacha nom qo‘yilmagan. Uning balandligi dengiz sathidan 4421 metrni tashkil qiladi.
Nomsiz cho‘qqi Hisor davlat qo‘riqxonasining G‘ilon bo‘limida joylashgan.
Abadiy muzliklar mavjud bo‘lgan ushbu cho‘qqilardan To‘palangdaryo va Oqsuv daryolari boshlanadi. Bu yerda ancha yirik Botirboy muzligi joylashgan, uning maydoni 1600 gektar. Oqsoy daryosining yuqori irmog‘i va uzunligi 9-10 km bo‘lgan Xoliqdod soyi Botirboy muzligidan boshlanadi.
Hisor tog‘ tizmasi dengiz va okeanlardan o‘zoqda joylash­gan, shu sababli qo‘riqxona hududi tez o‘zgaruvchan iqlim sharoitiga ega va meteorologik ko‘rsatkichlar tez-tez o‘zgarib turadi.
Kuz va qish oylarida yillik yog‘inning 64% yog‘ishi kuzatiladi. May oydan sentyabr oyigacha yog‘inlarning kamligi yoki umuman bo‘lmasligi o‘simliklar vegetatsiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Qo‘riqxona hududining turli geografik kesimdagi relefda joylashishi bu yerda shamol yo‘nalishini o‘zgarishiga sabab bo‘ladi, ya’ni kechasi tog‘dan pastlikka qarab, kunduzlari esa pastlikdan yuqoriga shamol esishi kuzatiladi.
Qo‘riqxona hududidagi daryolar Surxondaryo viloyati va Tojikiston Respublikasida joylashgan Severtsev hamda Botirboy muzliklaridan (3155 gektar) boshlanadi. Ularning eng yiriklari Oqsuv, Tanxoz va Qizildaryo daryolari hisoblanadi. Daryolar kor, muz, yer osti suvlari va yog‘inlardan to‘yinadi, ularnining o‘zanlarida katta-kichik sharsharalar mavjud.
Oqsuv daryosining asosiy irmoklaridan biri hisoblangan Tamshush daryosi dengiz satxidan 3500 metr balandlikda joylashgan Xo‘jaqulbars koyalaridan boshlanib, qor, yomg‘ir va buloklar suvlaridan to‘yinadi. Qo‘koshsoy, Zardolisoy, Shoyurti, Layloqcha, Maydanak, Yurtikalon kabi 32 ta katta-kichik soylar suvidan tashkil topadi va Oqsuv daryosiga ko‘shiladi
Tanxozdaryoning uzunligi 104 km., suv yig‘adigan maydoni 459 kv.km.ni tashkil etib, u dengiz satxidan 2200-3500 metr balandlikda joylashgan Otatush, Ulug‘dara, Chot, Xo‘jagardon, Sarituz, Qarankul, Okdaryo, Qashkabulok kabi 27 ta katta-kichik soy suvlari hisobiga hosil bo‘ladi. Ushbu daryo o‘zani bo‘ylab Qorakamar, Almati, Kosatarosh, Sho‘rxasan, Kamar. Ommag‘on, Xitoy, Hazara va boshka qishloqlar joylashgan.
Hududning sersuv manbalaridan biri Qizilsuv daryosi dengiz satxidan 4000- 4300 metr balandlikda joylashgan Avg‘oyi-kalon dovonidan boshlanadi, uning uzunligi 110 km.ni, suv yig‘adigan maydonining satxi esa 650 kv.km.ni tashkil etadi. U tog‘ cho‘qqilaridagi qorlarning erishi xamda Kizilbulok, katta-kichik Qal’asoy, Oqsuv, Shilhazor, Avg‘oyi-kalon kabi soylar suvidan xosil bo‘ladi.
Hisor ko‘riqxonasi hududida katta-kichik 10 ga yaqin ko‘llar bor. Jumladan, G‘ilon bo‘limida 3 ta, Miraki bo‘limida Z ta, Tanxzdaryo bo‘limida 1 ta va Qizilsuv bo‘limida Z ta ko‘l mavjud. Bugungi kunga qadar ular to‘liq o‘rganilmagan, faqatgina ko‘llarning dengiz satxidan balandligi, sathining eni va bo‘yi aniqlangan xolos.
Ko‘riqxona xududidan boshlanib Qashkadaryo viloyati bo‘ylab okayotgan Okdaryo, Tanxozdaryo va Qizildaryolar Qashqadaryo vohasi xududi axolisining 35-40% ini ichimlik suvi bilan ta’minlaydi. Daryolarning hayotbaxsh suvi Kitob, Shaxrisabz, Yakkabog‘, Chiroqchi, Qamashi, G‘uzor, Qarshi, Koson tumanlarida kishlok xo‘jaligi maxsulotlarini yetishtirishda, bog‘lar barpo etishda va boshqa xo‘jalik tarmoqlarida foydalaniladi.

Xulosa
Qo‘riqxonalar o‘simliklar va hayvonlaming ayrim turlarini yoki ekotizimni himoya qilish uchun moijallangan tabiatning hech kim tegmagan hududlaridir.
Davlat qo‘riqxonalari doimiy ilmiy-tadqiqot o’tkazuvchi xodimlar va qo‘riqxona tashkil qilingan vaqtdan buyon yigib kelinadigan (ayrim hollarda 30- 40 yil davomida) hujjatli materiallarga ega. Bundan tashqari, qo‘riqxona sharoiti ekologik izlanishlar o‘tkazish uchun qulaydir.
Qo‘riqxonalar dastlab tashkil qilinganda ilmiy ishlar tabiiy sharoitlami o‘rganish, fauna va florani ro’yxatga ohshdan iborat edi, xolos. Hozirgi vaqtda ayrim qo ‘ riqxonalarda j onivorlar va о‘simliklarning yo‘qolib borayotgan turlarini tiklash va saqlab qolish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.
Respublikamiz hayotida qo‘riqxonalarning о‘mi juda kattadir. Ular ajoyib va betakror landshaftlarni saqlab qolmoqda. Masalan, Zarafshon qo‘riqxonasi to ‘qayzorlar, hayvonot olamining noyob vakillari - Buxoro kiyigi, Seversov qo‘yi yoki Qizilqum qo'yi, tog‘ echkisi, oq qoplon va boshqa yo‘qolib ketayotgan hayvonlami saqlab qolish maqsadida tashkil qilingan.
O‘zbekiston hududida Chotqol biosfera qo‘riqxonasi mavjud. U 1995 yilda Jahon biosfera qo‘riqxonalari tizimigakiritilgan. Qo‘riqxona g'arbiy Tyan-shon tog'li ekotizimni saqlab qolish maqsadida tashkil qilingan. Chotqol qo‘riqxonasi 1947 yilda tashkil qilingan va Toshkent viloyati hududida joylashgan.
Qo'riqxonalarimiz - tabiiy zahiralarimizning oltin fondi va kelgusi avlodlar uchun eng yaxshi sovg‘a desak ham bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar

1.G‘ulomov P.N. O‘zbekistonda tabiatdan foydalanishning geografik asoslari. -T.: Universitet, 1990.

2.Xolmirzayev A. Tabiatdan foydalanish iqtisodiyoti.– T.,O‘zMU, 2001 y.
3.Qayumov A., Raximov A.K., Yakubov U.Sh. Tabiatni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish: o‘quv qo‘llanma.: Ma’sul muharrir Yu.G‘.
4.Maxmudov; O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: “Fanvatexnologiya”, 2011.– 156 b.
5.Qayumov A., Rasulov M., Umarov S, Yakubov U. Tabiatdan foydalanish iqtisodiyoti. –Toshkent, UzMU, 2005.