ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û

ÁÓÒ

èñ. [èíý.] Áîêñ÷óíóí àëäûüû çÿðáÿ

íÿòèúÿñèíäÿ ùóøóíó èòèðìÿñè. Äþéöøö íîêàóòëà

óäóçàí áîêñ÷óéà ö÷ àé ìöääÿòèíäÿ éàðûøëàðäà

èøòèðàê åòìÿê ãàäàüàí îëóíóð.

ÍÎÊÄ

ÁÓÍ

èñ.  [èíý.] Áîêñ÷óíóí àëäûüû

çÿðáÿ íÿòèúÿñèíäÿ áàøûíûí ýèúÿëëÿíìÿñè.

Íîêäàóí âÿçèééÿòèíÿ äöøìöø áîêñ÷ó ùàêèì

ñÿêêèç ñàéûíúà þçöíÿ ýÿëèá éàðûøû äàâàì åò-

äèðìÿê èãòèäàðûíäà îëóð.

ÍÎÊÒÖ

´

ÐÍ

[ôð.] Êè÷èê ëèðèê ìóñèãè ÿñÿðè.

Íîêòöðí (ôðàíñûçúà “ýåúÿ ìàùíûñû” ìÿíàñûíû

âåðÿí ñþçäÿí ýþòöðöëìöø) êè÷èê èíñòðóìåíòàë

ÿñÿðäèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè.

ÍÎÃÀÉ

èñ. Øèìàëè Ãàôãàçäà éàøàéàí òöðê

õàëãëàðûíäàí áèðè âÿ ùÿìèí õàëãà ìÿíñóá

îëàí àäàì.

ÍÎËÀ

“Íÿ îëà”, “íÿ îëàéäû” ñþçöíöí êëàñ-

ñèê øåèðäÿ ñóàë ìÿãàìûíäà èøëÿíÿí èõòèñàð

ôîðìàñû. Åé Ôöçóëè, íîëà ýÿð ñàõëàð èñÿì úàíû

ÿçèç; Âàõò îëà, êèì îëà îë øóõè-ñèòÿìêàðÿ ôÿäà.

Ôöçóëè.

ÍÎÌ

èñ. [éóí.] 1. Ãÿäèì Ìèñèðäÿ ìàùàë,

âèëàéÿò.

2. Ìöàñèð Éóíàíûñòàíäà èíçèáàòè-ÿðàçè âà-

ùèäè.

ÍÎÌ

ÁÐÕ

èñ. [éóí.] Íîìóí ùþêìäàðû, áàø-

÷ûñû.

ÍÎÌÅÍÊËÀÒ

ÚÐÀ

[ëàò. íîìåíúëàòóðà –

ñèéàùû, àäëàðûí éàçûëûøû] 1. Ùÿð ùàíñû åëì, èí-

úÿñÿíÿò, òåõíèêà âÿ ñ. ñàùÿñèíäÿ èøëÿíÿí àä-

ëàðûí, òåðìèíëÿðèí ìÿúìóñó, öìóìè ñèéàùûñû.

Úîüðàôè íîìåíêëàòóðà. Òèáá íîìåíêëàòóðàñû.

2. Ìöÿññèñÿ ìöùàñèáàòûíûí à÷äûüû ùåñàáëàð

ñèéàùûñû.

◊ Íîìåíêëàòóð èø÷è – øÿõñÿí éóõàðû òÿø-

êèëàò òÿðÿôèíäÿí âÿçèôÿéÿ òÿéèí âÿ éà òÿñäèã

åäèëÿí èø÷è.

ÍÎÌÈÍ

ÁË

[ëàò. íîìèíàëèñ – àäëû, öñòöíäÿ

àä éàçûëìûø] Ãèéìÿòëè êàüûçëàðäà, êàüûç ïóë

íèøàíëàðûíäà, ñèêêÿëÿðäÿ ýþñòÿðèëÿí íîìèíàë

äÿéÿð.

ÍÎÌÈÍÀÑÈÉÀ

èñ. [ëàò.] 1. Àä, àäâåðìÿ.

2. Ìöñàáèãÿéÿ ÷ûõàðûëàí ñàùÿëÿð.

ÍÎÍ

ÉÒ

èñ. [èòàë.] 1. Äîããóç àëÿò âÿ éà ñÿñ

ö÷öí ìóñèãè ÿñÿðè.

2. Äîããóç èôà÷ûäàí èáàðÿò ìóñèãè àíñàìáëû.

ÍÎÐÊÀ

èñ.  [ðóñ.] Äÿëÿëÿð ôÿñèëÿñèíäÿí

éûðòûúû ìÿìÿëè ùåéâàí úèíñè âÿ îíóí äÿðèñè.

ÍÎÐÄ

èñ. [àëì.] Øèìàë.

Í

ÓÐÌÀ

[ëàò.] 1. Ãàíóíà ñàëûíìûø; ãàéäà,

öñóë. Ùöãóã íîðìàëàðû. // Ùàìû òÿðÿôèíäÿí

ãÿáóë åäèëìèø àäè, ìÿúáóðè ãàéäà, íèçàì.

ßäÿáè äèë íîðìàëàðû. ßõëàã íîðìàëàðû.

2. Ìöÿééÿí åäèëìèø þë÷ö, ìèãäàð, îðòà êÿ-

ìèééÿò. Íîðìàíû éåðèíÿ éåòèðìÿê. Íîðìàäàí

ýåðè ãàëìàã.

◊ Íîðìàéà äöøìÿê – òÿáèè, àäè âÿçèééÿò

àëìàã, àäè ãàéäàéà äöøìÿê.

ÍÎÐÌÀ×Û

èñ. Íîðìàëàøäûðìà èøè èëÿ ìÿø-

üóë îëàí èø÷è. Íîðìà÷û ÿëèíäÿ äÿôòÿð áðèãàäà-

ëàðû ýÿçèá ãåéä ýþòöðöðäö. Ìèð Úÿëàë.

ÍÎÐÌ

ÁË

ñèô.  [ëàò. íîðìàëèñ – äöçõÿòëè]

1. Íîðìàéà óéüóí, íåúÿ ëàçûìñà åëÿ; òÿáèè,

àäè. Íîðìàë òåìïåðàòóð. Íîðìàë àðòûì. – Çÿí-

íèìúÿ ãîðõóñó éîõäóð, èíäè àðòûã öðÿéè íîð-

ìàë (ç.) áèð ñóðÿòëÿ äþéöíìÿêäÿäèð. Ù.Íÿçÿðëè.

2. Ðóùè úÿùÿòäÿí ñàüëàì. Íîðìàë àäàì.

498

ÍÎÕÓÄ

ÍÎÐÌÀË

ÍÎÐÌÀËÀØÄÛÐÛËÌÀ

“Íîðìàëàøäûðûë-

ìàã”äàí ô.èñ.

ÍÎÐÌÀËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ

ô. Íîðìà ãîéóë-

ìàã, íîðìàéà òàáå åäèëìÿê, ùÿää òÿéèí åäèë-

ìÿê.

ÍÎÐÌÀËÀØÄÛÐÛËÌÛØ

ô.ñèô. Íîðìàéà ñà-

ëûíìûø, íîðìàéà òàáå åäèëìèø, éàõóä éàõûí-

ëàøäûðûëìûø.

ÍÎÐÌÀËÀØÄÛÐÌÀ

“Íîðìàëàøäûðìàã”-

äàí ô.èñ.

ÍÎÐÌÀËÀØÄÛÐÌÀÃ

ô. Áèð øåé ö÷öí íîð-

ìà ãîéìàã, íîðìà, ùÿää òÿéèí åòìÿê; íîð-

ìàéà òàáå åòìÿê (á à õ íîðìà).

ÍÎÐÌÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀ

“Íîðìàëëàøäûðûë-

ìàã”äàí ô.èñ.

ÍÎÐÌÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ

ìÿúù.  Íîðìàë

ùàëà ñàëûíìàã, ãàéäàéà ñàëûíìàã, éîëóíà ñà-

ëûíìàã (á à õ íîðìàë).

ÍÎÐÌÀËËÀØÄÛÐÌÀ

“Íîðìàëëàøäûð-

ìàã”äàí ô.èñ.

ÍÎÐÌÀËËÀØÄÛÐÌÀÃ

ô.  Íîðìàë ùàëà

ñàëìàã, ãàéäàéà ñàëìàã, àäè ùàëà ñàëìàã

(á à õ íîðìàë).

ÍÎÐÌÀËËÀØÌÀ

“Íîðìàëëàøìàã”äàí

ô.èñ.

ÍÎÐÌÀËËÀØÌÀÃ

ô. Íîðìàë ùàëà (ãàé-

äàéà) äöøìÿê, àäè ùàëûíà äöøìÿê. Âÿçèééÿò

íîðìàëëàøìûøäûð.

ÍÎÐÌÀÍËÀÐ

úÿì ÂÛÛÛ-ÕÛ ÿñðëÿðäÿ Àâ-

ðîïà þëêÿëÿðèíÿ áàñãûíëàð åòìèø øèìàëè ýåðìàí

òàéôàëàðû.

ÍÎÐÌÀÒÈ´Â

[ëàò. íîðìàòèî – ãàéäàéà

ñàëìà] 1. Ùÿð ùàíñû áèð èøèí ýþðöëìÿñè, èúðàñû

ö÷öí ÿñàñ ýþòöðöëÿí íîðìàëàð ýþñòÿðèúèñè. Ïëàí

íîðìàòèâè. Òåõíèêè íîðìàòèâëÿð.

2. Ùÿð ùàíñû áèð øåé ö÷öí íîðìà ìöÿééÿí-

ëÿøäèðÿí, íîðìà ãîéàí. Íîðìàòèâ ãðàììà-

òèêà. Ìÿêòÿá íîðìàòèâëÿðè.

ÍÎÐÂÅ×

èñ.  Ñêàíäèíàâèéà þëêÿëÿðèíäÿí

âÿ õàëãëàðûíäàí áèðèíèí àäû.

ÍÎÑÒÀËÝÈÉÀ

èñ.  [éóí.] Õèôôÿò, ùÿñðÿò,

ãöññÿ.

ÍÎÒ

[ëàò. íîòà – ãåéä, èøàðÿ] 1. Ùÿð ùàíñû

ìóñèãè ñÿñèíèí øÿðòè ãðàôèê èøàðÿñè. Áàñ íîòó.

2. Ìóñèãè âÿ éà ìàùíûäà ñÿñèí þçö. Îõó-

äóãäà ñÿñèíèí ùÿð íîòóíó ýþçëÿìÿê.

3. Ãðàôèê èøàðÿëÿðëÿ éàçûëìûø ìóñèãè ÿñÿð-

ëÿðèíèí ìÿòíè; áåëÿ ìÿòíëÿðäÿí èáàðÿò äÿôòÿð,

êèòàá âÿ ñ. Íîò öçðÿ ÷àëìàã. Íîò ïàïêàñû. –

Ýöëëÿð .. íîò äÿôòÿðèíÿ áàõäû. È.ßôÿíäèéåâ.

Ñÿáðè òÿëÿñìÿäÿí íîò âÿðÿãèíè ÷åâèðäè âÿ ýþç-

ëÿðèíè ìÿúùóë áèð íþãòÿéÿ çèëëÿéèá éåíÿ ÷àë-

ìàüà áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí.

Í

ÓÒÀ

[ëàò. íîòà – èøàðÿ, ìÿçÿììÿò, ìÿê-

òóá] Áèð ùþêóìÿòèí áàøãà ùþêóìÿòÿ ðÿñìè

éàçûëû äèïëîìàòèê ìöðàúèÿòè. Åòèðàç íîòàñû.

Íîòà ìöáàäèëÿñè. – [ßáöëùÿñÿí áÿé:] Îíà

òÿøÿêêöð åòäèì, ñîíðà äà ãûç Àìåðèêà êîí-

ñóëóíà âåðèëÿí íîòàíû îõóäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÍÎÒÀÐÈ

ÁË

ñèô.  [ëàò.] Íîòàðèóñà, ùöãóãè

àêòëàðûí, ñÿíÿäëÿðèí âÿ îíëàðûí ñóðÿòëÿðèíäÿêè

èìçàëàðûí äîüðóëóüóíó âÿ ñ. òÿñäèã åòìÿê

ìÿñÿëÿñèëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Íîòàðèàë êîíòîð.

Íîòàðèàë ñóðÿò.

ÍÎÒÀÐÈ

ÚÑ

[ëàò. íîòàðèóñ – ìèðçÿ, êàòèá]

1. Ìöõòÿëèô ñÿíÿäëÿðè, ùöãóãè àêòëàðû òÿñäèã

åòìÿê âÿçèôÿñè äàøûéàí ðÿñìè øÿõñ. [Êÿðáÿ-

ëàéû Ãóáàä:] ..Áÿé, îëìàçìû êè, áó èøè íî-

òàðèóñ ÿëè èëÿ åéëèéÿê. Ö.Ùàúûáÿéîâ.  Îüëàí

äóðóá, ñàíäûãäàí íîòàðèóñ òÿðÿôèíäÿí ìþùöð-

ëÿíìèø áèð êàüûç ÷ûõàðûá ìöñàôèðèí ãàáàüûíà

ãîéäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

2. Íîòàðèóñ èäàðÿñè, êîíòîðó. Íîòàðèóñà ýåò-

ìÿê. Íîòàðèóñäà ñÿíÿäëÿðè òÿñäèã åëÿòäèðìÿê. –

Àñëàí áÿéèí ÿëèíäÿ íîòàðèóñäàí âåðèëìèø êà-

üûç âàðäûð. À.Øàèã.

ÍÎÒËÓ

ñèô.  Íîòëà èôà åäÿí, íîòëà ÷àëàí.

Íîòëó îðêåñòð. – Àçÿðáàéúàíäà éåíè îïåðà-

íûí éàðàíìàñû èëÿ áèð çàìàíäà äþðäñÿñëè õîð,

íîòëó îðêåñòð, íîòà éàçûëìûø ìóüàìëàð ìåé-

äàíà ýÿëìèøäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÍÎÒÑÓÇ

ñèô. âÿ çÿðô Íîòó îëìàéàí, íîòëà

èôà åäèëìÿéÿí. Íîòñóç ìóñèãè÷èëÿð äÿñòÿñè.

Íîòñóç ÷àëìàã.

ÍÎÂ

èñ. Ñó âÿ ñ. àõûòìàã ö÷öí äÿìèðäÿí,

àüàúäàí, äàøäàí âÿ ñ.-äÿí éàðûìäàèðÿ øÿê-

ëèíäÿ äöçÿëäèëìèø àõûíòû éîëó, ñó éîëó; àðõ,

êàíàë. Àüàú íîâ. Ñàõñû íîâ. – [Ãóðáàí:] Îíó

äÿéèðìàíûí íîâóíäàí ñàëñàí äîíóçëóüóíäàí

äèðè ÷ûõàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Äàõìàíûí ãûðûã

íîâó äà ÷îõäàí ñó ýþðìöð, äàø, òîðïàãëà

äîëìóøäóð. Ìèð Úÿëàë.

ÍÎÂ

ÁÒÎÐ

[ëàò. íîâàòîð – éåíèëèê éàðàäàí]

Ùÿð ùàíñû áèð ôÿàëèééÿò ñàùÿñèíäÿ éåíè, ìö-

òÿðÿããè ôèêèðëÿð, ïðèíñèïëÿð, öñóëëàð èðÿëè ñöðÿí

âÿ ùÿéàòà êå÷èðÿí àäàì; éåíèëèê÷è. Íîâàòîð

øàèð. Èñòåùñàëàò íîâàòîðó. – Àëèì âÿ íîâàòîð-

ëàðûìûç .. ìÿùñóëäàðëûüû äàùà äà àðòûðìàã

éîëëàðûíû àõòàðûðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ.

499

ÍÎÐÌÀËÀØÄÛÐÛËÌÀ

ÍÎÂÀÒÎÐ

ÍÎÂÀÒÎÐËÓÃ

èñ. Íîâàòîðóí ôÿàëèééÿòè;

éåíèëèê÷èëèê; éåíèëèê. Íîâàòîðëóã äåéÿíäÿ, áèç

Ñàáèðèí, Ìîëëà Íÿñðÿääèíèí, ùàáåëÿ áó ýöí

øåðèìèçèí èäåéà èñòèãàìÿòèíè ìöÿééÿí åäÿí ..

ÿíÿíÿëÿðäÿí þéðÿíìÿê ìÿñÿëÿñèíè èðÿëè ñöðìÿ-

ëèéèê. Ð.Ðçà. [Õÿëèëîâ:] Þçýÿ âàõò úÿñàðÿòäÿí,

íîâàòîðëóãäàí äÿì âóðóðñóíóç. Ì.Ùöñåéí.

ÍÎÂÁÀÙÀÐ

èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Éàçûí ÿââÿëè.

Íîâáàùàð îëñóí, ýöë îëñóí, àðÿäÿ õàð îëìà-

ñóí. Íÿñèìè. Åé ÿíäÿëèá, ñÿíäÿ áó íÿ ãà-

íóíäóð; Ôÿüàí ÷ÿêìÿê íîâáàùàðû ýþðÿíäÿ.

Ã.Çàêèð.

2. ìÿú. Ýÿíúëèê, úàâàíëûã ìÿíàñûíäà. Þì-

ðöíöí ýöëçàðû õÿçàíÿ äþíöá; Íîâáàùàðû ýå-

äÿí áÿñ àüëàìàçìû? Ì.Â.Âèäàäè.

ÍÎÂÁÀÐ

ñèô. [ôàðñ.] 1. Èëê éåòèøÿí ìåéâÿ;

áèðèíúè, òÿçÿ ìåéâÿ. Íîâáàð öçöì. Íîâáàð

éåìèø. – [Éàéëûã öçöì] òåç éåòèøäèéèíÿ ýþðÿ

íîâáàð îëóð, ÷îõ ñåâèëèð, àç òàïûëûð, áàùà ñà-

òûëûð. Ìèð Úÿëàë.

2. ìÿú.  Èëê þâëàä ìÿíàñûíäà. [Àíàíûí]

þìðöíöí íîâáàðû, áÿõòèíèí ÷è÷ÿéè, åâèíèí äè-

ðÿéè, èýèä îüëó Áóüàú èëê äÿôÿ èäè êè, àòàñû èëÿ

îâà ÷ûõìûøäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

ÍÎÂÚÓÃ

èñ. Áàëàúà íîâ.

ÍÎÂ×À

èñ. Áàëàúà íîâ. Ãàð øèääÿòëÿ ÿðè-

éèðäè, íîâ÷àëàð øûðùàøûð àõûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí.

Ãîøàáóëàüûí ñóéó àõûá íîâ÷àéà òþêöëäöêúÿ

ñåëèí ãàáàüûíúà ýÿëÿí äàøëàðûí øàããûëòûñûíû

õàòûðëàäûðäû. Ñ.Ðÿùìàí.

ÍÎÂÄÀÍ

èñ.  [ôàðñ.]  á à õ íîâ÷à.  ßðèéÿí

ãàðûí àõûá ýåòäèéèíè, íîâäàíëàðäàí ñóéóí

òþêöëäöéöíö ýþðäöêúÿ éàç éàäà äöøöðäö.

Ìèð Úÿëàë. Íîâäàíëàðû éàüûø äþéöð .. ïÿíúÿ-

ðÿìè éåë ãûðûð; Áèð ãàïûíûí àðõàñûíäà êþðïÿ

óøàã ùû÷ãûðûð. ß.Úÿìèë. // á à õ íîâ.

ÍÎÂ

ÉËËÀ

[èòàë.] ÿäÿá. Ãûñà, êè÷èê ùåêàéÿ.

“Ïî÷ò ãóòóñó” áÿäèè ôîðìàñû, éàçûëûøû âÿ ñöæå-

òèí éûüúàìëûüû, ìÿíàëûëûüû âÿ øèðèíëèéè åòèáàðû

èëÿ äöíéà ÿäÿáèééàòûíûí ÿí éàõøû íîâåëëàëàðû

èëÿ áèð úÿðýÿäÿ äóðóð. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÎÂÅËËÀ×Û, ÍÎÂÅËËÀÉÀÇÀÍ

èñ. Íî-

âåëëà éàçàí éàçû÷û, íîâåëëà ìöÿëëèôè.

ÍÎÂËÓ

ñèô. Íîâó îëàí.

ÍÎÂÎÊÀÈ´Í

[ëàò. íîâóñ – éåíè âÿ (êî)êàèí]

Êåéëÿøäèðìÿ âÿ áàøãà ìöàëèúÿ ìÿãñÿäëÿðè

ö÷öí èøëÿäèëÿí òèááè ïðåïàðàò.

ÍÎÂÐÓÇ

èñ. [ôàðñ. éåíè ýöí] Áàùàðûí ýèð-

äèéè èëê ýöí (ìàðòûí 22-íÿ óéüóí ýÿëèð). Ùÿð

ýöí à÷ûð êþíëöìö çþâãè-âèñàëûí éåíýèäÿí;

Ýÿð÷è ýöëëÿð à÷ìàüà ùÿð èëäÿ áèð íîâðóç îëóð.

Ôöçóëè. // Ùÿìèí ýöí åäèëÿí áàéðàì. Àõ,

ýþçÿë áàéðàì, àõ ýþçÿë íîâðóç! Àõ ìèí-ìèí

áàëàúà óøàãëàðûí ãÿëáëÿðèíè øàä åäÿí íîâðóç!

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.  Íîâðóç áàéðàìûíäà

ãûç ö÷öí áàéðàì õÿëÿòè, íîâáàð ìåéâÿ, éåìèø

àëûá ýþíäÿðÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè.

ÍÎÂÐÓÇÝÖËÖ

èñ. Èëê áàùàðäà à÷ûëàí ñàðû

÷è÷ÿêëè ÿòèðëè ýöë. Äàüëàð, ÷þëëÿð äèøÿðäè; Íîâ-

ðóçýöëö ýþéÿðäè. À.Ñÿùùÿò. Ñàëàìëàäûã áöë-

áöëö; À÷ûëäû íîâðóçýöëö. Ì.Äèëáàçè.

ÍÎÂÐÓÇÃÀÁÀÜÛ

çÿðô Íîâðóçäàí ÿââÿëêè

ýöíëÿð, íîâðóçà áèð íå÷ÿ ýöí ãàëìûø, íîâðóç

ÿðÿôÿñè. [Íèøàíëû ãûçà] íîâðóçãàáàüû ÷ÿðøÿíáÿ

éåìèøè, íîâðóç áàéðàìûíäà òåë, ïàõëàâà .. âÿ ñ.

ùÿëâèééàò õîí÷àñû, öñòÿ áèð ÿëáÿñÿëèê èïÿê ïàð÷à

ëàáöä ýåäÿúÿêäèð. Ð.ßôÿíäèéåâ. Íîâðóçãà-

áàüû èäè. Áàüûøëàíìàãäàí äàíûøûðäûëàð. Ìèð

Úÿëàë.

ÍÎÉ

ÁÁÐ

[ëàò.] Òÿãâèì èëèíèí îí áèðèíúè

àéû.

ÍÞÊßÐ

èñ. Êå÷ìèøäÿ àüàñûíà õèäìÿò åäÿí

âÿ îíóí øÿõñè òàïøûðûãëàðûíû éåðèíÿ éåòèðÿí åâ

õèäìÿò÷èñè (îüëàí). [ßùìÿä òàúèðáàøû] þçö

ñÿðêàðûíû, ñàðáàíûíû, áèð äÿ íþêÿðëÿðèíè, ýþçÿ-

ýÿëÿí èýèäëÿðèíè ýþòöðöá ÷ûõäû áèð óúà òÿïÿíèí

áàøûíà. “Êîðîüëó”.  Íþêÿð è÷ÿðè äàõèë îëóá,

Áàùàäûðà: – Áèð øÿõñ ñèçè ýþðìÿê èñòÿéèð, –

äåäè. Í.Íÿðèìàíîâ. // íèôð. Áàøãàñûíà ãóëëóã

ýþñòÿðÿí, éàëòàãëûã åäÿí àäàì ùàããûíäà.

ÍÞÊßÐ×ß

èñ.  Áàëàúà íþêÿð, íþêÿð÷èëèê

åäÿí áàëàúà îüëàí óøàüû. [Ãîúà:] Íþêÿð÷ÿ-

ìèç áèð úàì áóüëàíà-áóüëàíà áèøìèø ñöä ýÿ-

òèðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó.

ÍÞÊßÐ×ÈËÈÊ

èñ.  Íþêÿð îëìà, íþêÿðëèê

åòìÿ. Íþêÿð÷èëèê åòìÿ. – [Ðÿùèì Ëåéëàéà:]

Ìÿí àòàìû, àíàìû óíóäóá áó ãàïûäà ñÿíäÿí

þòðö íþêÿð÷èëèéè ãÿáóë åéëÿìèøÿì. Í.Âÿçèðîâ.

Áÿõòèéàð áöòöí þìðöíö þçýÿëÿðèí ãàïûñûíäà

íþêÿð÷èëèêëÿ êå÷èðäèéèíäÿí íÿ äöíéà, íÿ äÿ àõè-

ðÿò èøëÿðèíäÿí áèð õÿáÿðè îëìóøäó. Ñ.Ùöñåéí.

// ìÿú. Éàëòàãëàíìà, õèäìÿò ýþñòÿðìÿ, þçöíö

íþêÿð êèìè àïàðìà.

ÍÞÊßÐËÈÊ

èñ. Íþêÿðèí èøè, âÿçèôÿñè; íþ-

êÿð÷èëèê.

ÍÞÃÑÀÍ

èñ.  [ÿð.] 1. ×àòûøìàéàí úÿùÿò,

÷àòûøìàçëûã. Íþãñàíëàðû àðàäàí ãàëäûðìàã. –

Íþãñàíà ýþç éóììàã îíóí þìðöíö óçàòìàã

äåìÿêäèð. Ì.Èáðàùèìîâ.

500

ÍÎÂÀÒÎÐËÓÃ

ÍÞÃÑÀÍ

2. Ãöñóð, ãÿáàùÿò, åéèá, íàãèñëèê. Îíóí

íþãñàíû íÿäÿäèð? – Èíäè ñÿíèí þçöí òÿñÿââöð

åò, þç íþãñàíûíû ãàðøûíà ãîéóá ñÿíÿ òàïøûðû-

ëàí âÿçèôÿ èëÿ ìöãàéèñÿ åò? Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

[Èñêÿíäÿð:] Äèøè, åðêÿê áèð úàíäûð; Áóíëàðà

òÿê éàøàìàã íþãñàíäûð. À.Øàèã.

3. äàí.  Ãåéðè-êàìèëëèê, åéèá, çÿäÿ. Áó

ìàëûí íþãñàíû âàð.

ÍÞÃÑÀÍËÛ

ñèô. 1. Íþãñàíû îëàí, ãöñóðëó,

åéèáëè, êÿñèðëè, ñÿùâëè. Íþãñàíëû êèòàá. Íþã-

ñàíëû éàçû. – Øàýèðäëÿðèí éàçû íèòãëÿðè ÷îõ íþã-

ñàíëûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ.

2. Ãåéðè-êàìèë, åéèáëè, çÿäÿëè, ÷àòûøìàéàí

úÿùÿòè îëàí. Íþãñàíëû ìàë.

ÍÞÃÑÀÍËÛËÛÃ

èñ.  Íþãñàíëû øåéèí ùàëû,

ãåéðè-êàìèëëèê.

ÍÞÃÑÀÍÑÛÇ

ñèô.  Ùå÷ áèð íþãñàíû, åéáè,

êÿñèðè îëìàéàí; êÿñèðñèç, ãöñóðñóç. Íþãñàí-

ñûç èø. Íþãñàíñûç éàçû.

ÍÞÃÑÀÍÑÛÇËÛÃ

èñ. Íþãñàíñûç øåéèí ùàëû;

ãöñóðñóçëóã, êÿñèðñèçëèê.

ÍÞÃÒÅÉÈ-ÍßÇßР

èñ. [ÿð.] Ìöÿééÿí áèð

ìÿñÿëÿ ùàããûíäà ôèêèð, ýþðöø, ìöëàùèçÿ, áà-

õûø; áàõûì. 

Áó íþãòåéè-íÿçÿðäÿí –  áó

áàõûìäàí. ...íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí – ..áàõû-

ìûíäàí. Ùöãóãè íþãòåéè-íÿçÿðäÿí áó ñÿíÿä

ñàõòàäûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÞÃÒß

èñ. 1. Ãÿëÿì, êàðàíäàø, èéíÿ âÿ ñ.

áó êèìè øåéëÿðèí óúóíóí áèð éåðÿ áàòìàñûí-

äàí, éà òîõóíìàñûíäàí ãàëàí ýèðäÿ õàëúûã, èç,

ëÿêÿ. Íþãòÿëÿð øÿêëèíäÿ ýöëëÿð âóðìàã. Õÿòò

íþãòÿëÿðäÿí èáàðÿòäèð. // ìÿú.  Çîðëà ñå÷èëÿ

áèëÿí, íþãòÿéÿ îõøàéàí êè÷èê øåé ùàããûíäà.

[Äÿðâèø:] Àüàðòûíûí îðòàñûíäà áèð ãàðà íþãòÿ

ýþðäöì, ãî÷à êèøè éöéöðäö, îðàäàí áàüûðäû.

À.Äèâàíáÿéîüëó. Áèðäÿí ùÿð òÿééàðÿäÿí áèð-

èêè íþãòÿ àéðûëûá àüûð-àüûð éåðÿ åíìÿéÿ áàø-

ëàäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Íþãòÿ êèìè – ÷îõ

êè÷èê, ýöúëÿ ñå÷èëÿ áèëÿí. Åâëÿð óçàãäà íþãòÿ

êèìè ãàðàëûðäû. – Ìÿëÿéÿ åëÿ ýÿëäè êè, àðâàäûí

ýþçöíöí àüû ùÿääèíäÿí àðòûã áþéöéöá, ãàðàñû

èñÿ òÿí îðòàäà, áàëàúà áèð íþãòÿ êèìè èøûëäàéûð.

È.Øûõëû.

2. ãðàì. Úöìëÿíè àéûðàí, ùÿì÷èíèí ñþçëÿðè

èõòèñàð øÿêëèíäÿ éàçäûãäà (âÿ è.à. âÿ ñ.) ãîéó-

ëàí äóðüó èøàðÿñè (.). // ßðÿá ÿëèôáàñûíäà áÿçè

ùÿðôëÿðèí àëòûíà, éà öñòöíÿ ãîéóëàí êè÷èê èøàðÿ

(ìÿñ.: ).

3. Ðèéàçèééàòûí, ùàáåëÿ ìåõàíèêà âÿ ôèçè-

êàíûí ÿñàñ àíëàéûøû; þë÷öñö îëìàéàí éåð, õÿòò

êÿñèéèíèí ùöäóäó. Õÿòëÿðèí êÿñèøäèéè íþãòÿ.

Äàéàã íþãòÿñè. – ×îõ êè÷èê úèñìèí ùÿðÿêÿòè-

íèí þéðÿíèëìÿñèíèí àñàíëûüû áóíäàí èáàðÿò-

äèð êè, îíóí àéðû-àéðû íþãòÿëÿðèíèí ùÿðÿêÿòëÿðè

áèð-áèðèíäÿí ÷îõ àç ôÿðãëÿíèð. Ç.Õÿëèëîâ.

4. Ôÿçàäà âÿ éà áèð øåéèí öçÿðèíäÿ ìöÿé-

éÿí éåð. Äàü ñèëñèëÿñèíèí ÿí óúà íþãòÿñè.

5. Áèð èø ýþðöëÿí, éà áèð øåéèí éåðëÿøäèéè

éåð, ìÿíòÿãÿ. Òèúàðÿò íþãòÿñè (ìàüàçà âÿ ñ.).

Àòÿø íþãòÿñè (ïóëåìéîò, òîï âÿ ñ.). – Ôèøÿíý

àòûëàíäà Ôÿðùàä äöøìÿíèí àòÿø íþãòÿñèíè

ýþðäö. ß.Âÿëèéåâ. // Ìþâãå, éåð. Áèð íþã-

òÿéÿ éûüûëìàã (úÿì îëìàã). Î íþãòÿéÿ ÷àòàí

êèìè äóðäóã.

6. Éåð, úÿùÿò, ñÿìò. Äöíéàíûí ùå÷ áèð íþã-

òÿñèíäÿ, ùå÷ áèð òàéôà àðàñûíäà øåéòàí î ãÿ-

äÿð ìîääà äåéèë êè, áèç ìöñÿëìàíëàðûí àðà-

ñûíäàäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Áèç] ..àëÿìè-

èñëàìûí áÿçè íþãòÿëÿðèíäÿ ìöøàùèäÿ îëóíàí

òÿðÿããèëÿðè ýþðöá øàä îëäóã. Ô.Êþ÷ÿðëè. // “Áèð”

ñþçö èëÿ éåíÿ ìöÿééÿí éåð áèëäèðèð. Áèð íþã-

òÿéÿ áàõìàã. Áèð íþãòÿäÿ äóðìàã. – Éîëäàø-

ëàð íÿçÿðëÿðèíè áèð íþãòÿéÿ äèêèá, äÿðèí áèð

õÿéàëà äàëìûøäûëàð. Ù.Íÿçÿðëè.

7. Ìÿú. ìÿíàäà òÿðêèáëÿðäÿ: ãÿëáèíèí èíúÿ

íþãòÿñè, ðóùóíóí ùÿññàñ íþãòÿñè âÿ ñ. øÿê-

ëèíäÿ èøëÿíèð. Òåëëè èõòèéàðñûç áèð àù ÷ÿêäè.

Ìöÿëëèì îíóí ðóùóíóí ÿí ùÿññàñ íþãòÿñèíÿ

òîõóíìóøäó. Ñ.Ùöñåéí. [Ãöäðÿò] àäàìëàðûí

ÿùâàëè-ðóùèééÿñèíäÿêè çÿèô íþãòÿëÿðèí .. ýèçëè

ãàëäûüûíà òÿÿññöô åäèá, Ôèêðÿòèí ñþçöíö éàðûäà

êÿñäèéèíÿ ïåøìàí îëäó. Ì.Ùöñåéí.

8. ôèç. Ùÿð ùàíñû ìàääÿíèí áèð ùàëäàí (àãðå-

ãàò âÿçèééÿòèíäÿí) áàøãà ùàëà êå÷ìÿñèíè ýþñ-

òÿðÿí òåìïåðàòóð ùÿääè. Ãàéíàìà íþãòÿñè.

Äîíìà íþãòÿñè.

9. ìóñ. Ùÿää, äÿðÿúÿ. “Ñèìàéè-øÿìñ” áöòöí

ÿñÿðèí (øóðóí) ÿí éöêñÿê íþãòÿñèäèð. Ö.Ùàúû-

áÿéîâ.

◊ Íþãòÿ ãîéìàã – áèòèðìÿê, ãóðòàðìàã,

òàìàìëàìàã, àõûðà ÷àòäûðìàã. Áóðàäà íþãòÿ

ãîé! – Ýþçëÿðèíäÿí àõàí éàø; Îíóí hèúðàí

êèòàáûíà íþãòÿ ãîéäó, ãàïàíäû. Á.Âàùàáçàäÿ.

ÍÞÃÒßÁßÍÞÃÒß

çÿðô [ÿð. íþãòÿ âÿ ôàðñ.

...áÿ...] Òàìàìèëÿ, îëäóüó êèìè, åéíÿí, ùå÷

áèð êÿëìÿ áóðàõìàäàí, êÿëìÿñè-êÿëìÿñèíÿ,

501

ÍÞÃÑÀÍËÛ

ÍÞÃÒßÁßÍÞÃÒß

ñþçáÿñþç, áöòöí òÿôÿððöàòû èëÿ. Íþãòÿáÿíþãòÿ

äàíûøìàã. Íþãòÿáÿíþãòÿ éàçûá âåðìÿê. – Éà-

çûëñà íþãòÿáÿíþãòÿ, äåéèëñÿ ùÿðôáÿùÿðô; Ãóð-

òàðìàç ùÿøðÿ ãÿäÿð ùàëö-ìàúÿðàñû ýöëöí.

Õ.Íàòÿâàí. [Áÿé:] Î äà áèçÿ ìÿëóìäóð êè,

ìÿðùóìóí àäû áó ñààò ãóáåðíàòîðóí ùöçó-

ðóíäà íþãòÿáÿíþãòÿ éàçûëûáäûð. Ìèð Úÿëàë.

ÍÞÃÒßÚß

çÿðô  Ñîí äÿðÿúÿ àç, îëäóãúà

àç; çÿððÿúÿ. Äÿùÿíèí ñèððèíè ñîðäóì, äåäè,

éîõäàí íÿ äåéèì; Ñåééèäèí íþãòÿúÿ éîõ ÿãëè,

íÿ íàäàí ýþðöíöð. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÍÞÃÒßËßÌß

“Íþãòÿëÿìÿê”äÿí ô. èñ.

ÍÞÃÒßËßÌßÊ

ô. Íþãòÿ âÿ éà íþãòÿëÿð

ãîéìàã, íþãòÿ äöçìÿê.

ÍÞÃÒßÑÈ-ÍÞÃÒßÑÈÍß

á à õ íþãòÿáÿ-

íþãòÿ.

ÍÞÌÐß

[ëàò. íóìåðóñ – ÿäÿä] 1. Áèð øå-

éèí åéíè úèíñëè øåéëÿð ñûðàñûíäà ñûðà ñàéû. Åâèí

íþìðÿñè. Èíâåíòàð íþìðÿñè. Áèëåòèí íþìðÿñè.

2. Öçÿðèíäÿ ñûðà íþìðÿñè éàçûëìûø (ïÿòÿ,

êàüûç ïàð÷àñû âÿ ñ.) ùÿð ùàíñû áèð øåéèí, õöñó-

ñÿí, ïàëòàðûí, àéàããàáûíûí âÿ ñ.-íèí þë÷öñöíö

ýþñòÿðÿí ðÿãÿì. 21 íþìðÿëè úîðàá. 50 íþì-

ðÿëè ïàëòî. 5 íþìðÿëè ÿëúÿê.

3. Ñûðà íþìðÿñè èëÿ ýþñòÿðèëìèø ùÿð ùàíñû áèð

øåé. Ìÿúìóÿíèí ìàðò íþìðÿñè. Ãÿçåòèí íþâ-

áÿòè íþìðÿñè. – Ìÿëóì îëäó êè, áèç äîããóç

àéûí ìöääÿòèíäÿ îòóç äîããóç íþìðÿ “Ìîëëà

Íÿñðÿääèí” æóðíàëû éàçìûøûã. Ú.Ìÿììÿä-

ãóëóçàäÿ.

4. Ìåùìàíõàíàäà, ùàìàìäà âÿ ñ.-äÿ àéðû-

àéðû îòàãëàð. Àõûðäà äåäèëÿð êè, ùàìàìëàðûí

áèðèíäÿ íþìðÿëÿð âàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Îòåë

ñàùèáè âÿ îíóí äàëûñûíúà áèð ÿúíÿáè íþìðÿéÿ

ýèðäèëÿð. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ.

5. Ùÿð ùàíñû áèð òàìàøàíûí, êîíñåðòèí âÿ

ñ.-íèí òÿðêèá ùèññÿëÿðèíäÿí ùÿð áèðè. Êîíñåð-

òèí ñèðê íþìðÿñè áàøëàíäû. – Äèêòîð ãîúàìàí

èôà÷ûíûí àäûíû õöñóñè áèð ìÿùÿááÿòëÿ ÷ÿêÿðÿê

êîíñåðòèí íþâáÿòè íþìðÿñèíè åëàí åäèð.

ß.Áÿäÿëáÿéëè.

6. ìÿú. äàí. Ýþçëÿíèëìÿç ãÿðèáÿ ùÿðÿêÿò,

èø, îéóí, ùîããà; êÿëÿê. Îíóí áó íþìðÿñè

êå÷ìÿäè. – ..Éîõ áàëàì, äåéÿñÿí, íþìðÿéíÿí

áóíó áàøà âåðìÿê îëìàéàúàã. ß.ßáöëùÿñÿí.

[Øàùèí:] Ìÿíèì îðèæèíàë áèð íþìðÿì âàð, î äà

êàñà ðÿãñèäèð. Êàñàëàðû ñó èëÿ äîëäóðóá áèð

ïîäíîñà äöçöðÿì âÿ áàøûìà ãîéóá ðÿãñ åëÿ-

éèðÿì. Ñ.Ðÿùìàí.

◊ Íþìðÿ ýÿëìÿê – àëäàòìàã, ùèéëÿ èøëÿò-

ìÿê, êÿëÿê ýÿëìÿê. Éîëäàøûíà íþìðÿ ýÿëìÿê.

ÍÞÌÐßÁÀÇ

ñèô.  [ëàò. íóìåðóñ âÿ ôàðñ.

...áàç] äàí.  Ùèéëÿýÿð, ôûðûëäàã÷û, êÿëÿêáàç.

Íþìðÿáàç àäàì.

ÍÞÌÐßËßÌß

“Íþìðÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÞÌÐßËßÌßÊ

ô. Øåéëÿðÿ ñûðà öçðÿ ðÿ-

ãÿì éàçìàã, íþìðÿ ãîéìàã. Êèòàáëàðû íþì-

ðÿëÿìÿê. Éåðëÿðè íþìðÿëÿìÿê (òåàòðäà, êèíîäà

âÿ ñ.-äÿ).

ÍÞÌÐßËßÍÌßÊ

ìÿúù.  Íþìðÿ éàçûë-

ìàã, íþìðÿ ãîéóëìàã. Ãàïûëàð íþìðÿëÿíèá.

ÍÞÌÐßËßÍÌÈØ

ô.ñèô.  Íþìðÿ éàçûëìûø,

íþìðÿ âóðóëìóø. Íþìðÿëÿíìèø ñÿíÿäëÿð.

Íþìðÿëÿíìèø éåðëÿð.

ÍÞÌÐßËÈ

ñèô. Íþìðÿñè îëàí, íþìðÿ éà-

çûëìûø, íþìðÿ âóðóëìóø. Íþìðÿëè ãàïû. Íþì-

ðÿëè ìàøûí. – Ãàðû äàèìà áåø íþìðÿëè éóì-

øàã âàãîíà ìèíÿðäè.. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÍÞÌÐßÑÈÇ

ñèô. Íþìðÿñè îëìàéàí, íþìðÿ

âóðóëìàìûø, íþìðÿ ãîéóëìàìûø. Íþìðÿñèç

îòàã. Íþìðÿñèç ñèéàùû. – Íþìðÿñèç êàìåðà áó

ùàé-êöéäÿí óçàã èäè. Ìèð Úÿëàë.

ÍÞØ

“Íþøöí” ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ èøëÿíÿí

èõòèñàð ôîðìàñû. Ñþç ñþçÿ ìåùðèáàíäû; Ãàø

ýþçÿ ìåùðèáàíäû; Î êè äöøìÿíÿ äîñòäó; Íþø

áèçÿ ìåùðèáàíäû? (Áàéàòû). [Ïèðÿëè:] Íþø ìÿí

ýåúÿáÿýöíäöç þçöìö îäà, àëîâà àòûðàì?

Ì.Ùöñåéí.

ÍÞØÖÍ

“Íÿ ö÷öí” ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ

èøëÿíÿí òÿùðèô åäèëìèø ôîðìàñû. Åé ýþçöì, íÿ

äÿéèá êþâðÿê êþíëöíÿ? Åé øèðèí ýöôòàðûì, íþ-

øöí àüëàäûí? Ì.Ï.Âàãèô. [Ìÿøÿäè Ïöñòÿ áàúû:]

Àé Õåéðàíñà áàúû, Èíàéÿòè íþøöí åâëÿíäèðìèð-

ñÿí? Ù.Ñàðàáñêè.

ÍÞÂ

èñ.  [ÿð.] 1. Äöðëö, úöð, òÿùÿð, ÷åøèä.

Áó íþâ øåé ýþðìÿìèøÿì. – Çÿìàíè-ùèúðäÿ

ýàù àüëàéûá, ýàù ýöëöðÿì; Áó åøã àëÿìèíèí

þçýÿ íþâ ùàëÿòè âàð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Áèð íþâ –

áèðòÿùÿð, íÿ éàõøû, íÿ ïèñ, îðòà, áàáàò. [Ìÿ-

úèä:] ..Áèð íþâ äîëàíûðûã. Í.Âÿçèðîâ. [Ìîëëà

Úöìÿ:] Ìÿùÿððÿìëèê ýÿëèíúÿéÿäÿê ýÿðÿê áèð

íþâ äîëàíàã. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó íþâ – áó

ãàéäàäà, áó úöð, áó öñóëäà. Èñëàì óøàüû éàòñûí

àéàüûíäà ôàëàããà; Áó íþâ èäè òÿëèì; Âóðñóí

áóëàðûí áàøûíà ùÿì ìèðçÿ òàðàããà. Ì.ß.Ñàáèð.

Î íþâ (èëÿ) – î úöð, î òÿùÿð, î ãàéäàäà, åëÿ.

Íÿ ýÿðÿêäèð áèçÿ î íþâ ñþùáÿòëÿð; Åøèäèç ïÿíä-

ëÿð, íÿñèùÿòëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Íèôðÿò åäèá úöìëÿ

502

ÍÞÃÒßÚß

ÍÞÂ

ãà÷ûðäû îíäàí; Î íþâ èëÿ êè, ãà÷àðëàð òàóí-

äàí. À.Ñÿùùÿò.

2. áèîë. Ñèñòåìàòèêàäà: úèíñèí òÿðêèáèíÿ äà-

õèë îëàí âÿ þç ÿñàñûíäàí êÿñêèí ÿëàìÿòëÿðëÿ

ôÿðãëÿíìÿéÿí àéðûúà ãðóï. Áàëûüûí íþâëÿðè.

Ãóø íþâëÿðè. – Êÿíäèí àøàüûñûíäà òåç-éåòèøÿí

ãûðìûçû àëìà íþâëÿðè âàð. Ñ.Ðÿùìàí. Éàéëàã-

ëàðäàí ÿí éàõøû, ÿí ÷îõ ÷è÷ÿê, áþúÿê íþâëÿðèíè

[Áàùàð] òîïëàéàðäû. Á.Áàéðàìîâ.

3. Áèð øåéèí áàøãà áèð øÿêëè, âàðèàíòû, òèïè.

Éåíè òÿëèì íþâö.

4. ãðàì. Ôåèëäÿ: ùÿðÿêÿòèí èúðàñûíûí ñÿúèé-

éÿñèíè ýþñòÿðÿí ãðàììàòèê êàòåãîðèéà. Ìÿ-

ëóì íþâ. Ìÿúùóë íþâ.

◊ Íþâè-áÿøÿð êþùí.  – èíñàí íÿñëè, èíàí

úèíñè, èíñàíëàð. Áÿíè-íþâè-áÿøÿð –  á à õ áÿíè-

àäÿì (“áÿíè”äÿ). [Òàéáóéíóç þêöç] ùÿì þç

úèíñëÿðèíèí âÿ ùÿì äÿ áÿíè-íþâè-áÿøÿðèí íÿ-

çÿðèíäÿ ùþðìÿòäÿí äöøöáäöð. Ô.Êþ÷ÿðëè.

ÍÞÂÀÐÀÑÛ

ñèô. áèîë. Ìöõòÿëèô áèòêè âÿ éà

ùåéâàí íþâëÿðè àðàñûíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí. Íþâ-

àðàñû úöòëÿøìÿ.

ÍÞÂÁß

èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð èøèí èúðà-

ñûíäà àðäûúûëëûã, ñûðà ãàéäàñû. Ìÿñÿëÿëÿðè íþâ-

áÿéÿ ãîéìàã. Íþâáÿéÿ ðèàéÿò åòìÿê.

Áè-

ðèíúè (èëê) íþâáÿäÿ – ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, ùà-

ìûäàí ãàáàã. Òðåñòè êÿñèðäÿí ãóðòàðìàã ö÷öí

áèðèíúè íþâáÿäÿ ìöøàâèðÿ âÿ íèòãëÿðè èõòèñàðà

ñàëìàã ëàçûìäûð. Ì.Ùöñåéí.

2. Áó ãàéäàäà (áèð-áèðèíèí àðäûíúà) äóðàðàã

áèð øåé ýþçëÿéÿí àäàìëàð ñûðàñû. Áèëåò ö÷öí

íþâáÿ. Êèíî êàññàñûíäà áþéöê íþâáÿ âàð. –

Àüà, ñÿáð åëÿ, ùÿëÿ âàõòà âàð âÿ áèçÿ íþâáÿ

éåòèøìÿìèø áèëåò âåðìÿçëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

Íþâáÿéÿ äóðìàã – áèð øåé ö÷öí áèðè

äèýÿðèíèí àðõàñûíäà úÿðýÿ èëÿ äóðìàã. Øàèð-

ëÿðè ñàëàìëàìàã ö÷öí ãûçëàð, ýÿëèíëÿð áèð-

áèðèíèí äàëûíúà úÿðýÿ èëÿ íþâáÿéÿ äóðìóøäó.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Áó ñûðàäà òóòóëàí éåð. Íþâ-

áÿñèíè áàøãàñûíà âåðìÿê. Íþâáÿäÿí ÷ûõìàã.

Íþâáÿ êèìèíäèð?

3. Èøëÿéÿí, îõóéàí, èñòèðàùÿò åäÿí áèð ãðóï

àäàìûí äèýÿð ãðóïó ÿâÿç åòäèéè çàìàí, âàõò.

Îíëàðäàí Ñèòàðÿ áèðèíúè íþâáÿäÿ, Ìåùïàðÿ

èêèíúè íþâáÿäÿ ìÿêòÿáÿ ýåäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

[Äîñòëàð] èíäèúÿ íþâáÿäÿí ÷ûõûá èñòèðàùÿò åò-

ìÿéÿ ýåäèðäèëÿð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

4. Êåøèê, ãàðîâóë. Íþâáÿ ÷ÿêìÿê. Íþâáÿäÿ

îëìàã. – Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñè ýöíëÿðèíäÿ

êÿíäèí úàâàíëàðû [Ãàðàòÿïÿäÿ] íþâáÿ ÷ÿêèá

Àðàçûí î òàéûíû ýþçëÿäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. [Ôÿð-

ùàä:] Áèçèì ãîúà áèð ùÿôòÿäèð ùÿð ýåúÿ äÿíèçäÿ

íþâáÿ ÷ÿêèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

5. Ùÿð ùàíñû áèð õÿñòÿëèéèí ìöÿééÿí âàõò-

ëàðäà þçöíö ýþñòÿðìÿñè âÿ éà ýöúëÿíìÿñè.

6. “Èëÿ” ãîøìàñû èëÿ éåíÿ ñûðà, àðäûúûëëûã áèë-

äèðèð. Íþâáÿ èëÿ è÷ÿðè ýèðìÿê. Íþâáÿ èëÿ øàýèðä-

ëÿðè äèíäèðìÿê. – Øÿùÿðäÿ áèð íå÷ÿ øèðèí ãóéó

âàðäû êè, áóíà äà êåøèê÷è ãîéóëìóøäó, íþâáÿ

èëÿ õàëãà ñó ïàéëàíûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÞÂÁßÄßÍÊßÍÀÐ

ñèô. Íþâáÿäÿ íÿçÿð-

äÿ òóòóëìàéàí, âàõòû, ìöääÿòè ãàáàãúàäàí

ìöÿééÿí îëìàéàí.

ÍÞÂÁßËßÍÌß

“Íþâáÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÞÂÁßËßÍÌßÊ

á à õ íþâáÿëÿøìÿê.

ÍÞÂÁßËßØÌß

“Íþâáÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÞÂÁßËßØÌßÊ

ô. Íþâáÿ èëÿ áèðè äèýÿðèíè

ÿâÿç åòìÿê, àðäûúûë äÿéèøèëìÿê, áèð-áèðèíèí

àðäûíúà ýÿëìÿê. Äàñòàí øåèðëÿ íÿñðèí íþâáÿ-

ëÿøìÿñè ïðèíñèïèíÿ ÿñàñëàíûð.

ÍÞÂÁßËÈ

ñèô.  Íþâáÿ èëÿ îëàí, íþâáÿéÿ

ÿñàñëàíàí. 

Íþâáÿëè ÿêèí – ÿêèí÷èëèêäÿ:

äÿíëè áèòêèëÿðèí, îòëàðûí àðäûúûë ñóðÿòäÿ ÿâÿç-

ëÿíìÿñè öñóëó.

ÍÞÂÁßÍÞÂ

ñèô. Úöðáÿúöð, ùÿð úöð, ìöõ-

òÿëèô. Ñöôðÿäÿ íþâáÿíþâ éåìÿêëÿð âàð. Îíóí

íþâáÿíþâ ïàëòàðëàðû âàð. – Ùàúûíûí ñÿðâÿòè

ùàããûíäà íþâáÿíþâ ùåêàéÿëÿð ñþéëÿíèðäè âÿ

îíóí áàíêëàðäà îëàí ïóëóíóí ãÿäÿðèíè ìèë-

éîí ùåñàá åäèðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÞÂÁßÑÈÇ

çÿðô Íþâáÿ ýþçëÿìÿäÿí, íþâ-

áÿäÿíõàðèú, íþâáÿäÿíêÿíàð. Íþâáÿñèç è÷ÿðè

ýèðìÿê. Íþâáÿñèç áèëåò àëìàã.

ÍÞÂÁßÒ

á à õ íþâáÿ. Áèð ýöí íþâáÿò Ìèð-

çÿéÿ ýÿëìèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Ýÿëèíëÿð áèð-

áèð îéíàäûëàð, ýþé÷ÿê ãûçëàð ñöçäöëÿð, íþâáÿò

ýÿëèíÿ ýÿëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÞÂÁßÒ×È

èñ. 1. Íþâáÿäÿ äóðóá ãàðîâóë

÷ÿêÿí; êåøèê÷è, ãàðîâóë÷ó. Íþâáÿò÷è ïîñòó. –

Ñàðõàí äÿìèðéîë ñòàíñèéàñû íþâáÿò÷èñèíèí åâèí-

äÿí ÷ûõûá àøàüû åíäè. Ì.Ùöñåéí. Òÿïÿíèí ëàï

öñòöíÿ ÷àòàðêÿí íþâáÿò÷èäÿí áèð ÿñÿð ýþðìÿäè.

Ù.Íÿçÿðëè.

2. ñèô. Íþâáÿ èëÿ ùÿð ùàíñû áèð õèäìÿòè âÿ-

çèôÿíè éåðèíÿ éåòèðÿí. Íþâáÿò÷è ùÿêèì. Íþâ-

áÿò÷è ìöÿëëèì. Íþâáÿò÷è ÿñýÿð. – ..ßââÿë íþâ-

áÿò÷è ÿñýÿð; Áèð ãÿäÿð ùåéðÿò åäèð. Ð.Ðçà. // Èñ.

ìÿíàñûíäà.  Êå÷èðäèéè ùÿéÿúàíû íþâáÿò÷èéÿ

503

ÍÞÂÀÐÀÑÛ

ÍÞÂÁßÒ×È

ñåçäèðìÿìÿê ö÷öí æèëåòèíèí úèáèíäÿí çÿíúèðëè

ñààòûíû ÷ûõàðäûá áàõäû âÿ àñòàúà àääûìëàðëà

äÿùëèçÿ éàõûíëàøäû. È.Øõëû.

ÍÞÂÁßÒ×ÈËÈÊ

èñ. 1. Íþâáÿäÿ îëìà, íþâ-

áÿäÿ äóðìà. Íþâáÿò÷èëèéèíè áèòèðìÿê.

2. Íþâáÿò÷èíèí âÿçèôÿñè, èøè.

ÍÞÂÁßÒÈ

ñèô. [ÿð.] 1. Íþâáÿäÿ îëàí, íþâáÿ

öçðÿ, áèðèíúè, ÿí éàõûí îëàí. Íþâáÿòè ìÿñÿëÿ.

Íþâáÿòè âÿçèôÿ. – Äèêòîð, ãîúàìàí èôà÷ûíûí

àäûíû õöñóñè áèð ìÿùÿááÿòëÿ ÷ÿêÿðÿê êîíñåð-

òèí íþâáÿòè íþìðÿñèíè åëàí åäèð. ß.Áÿáÿëáÿéëè.

2. Ìöÿééÿí åäèëìèø âàõòäà àðäûúûë îëàðàã

áàø âåðÿí, ìöÿééÿí àðäûúûëëûãëà îëàí, íþâáÿ

öçðÿ èúðà åäèëÿí, ñûðà èëÿ ýåäÿí. Íþâáÿòè ìÿ-

çóíèééÿò. Ìÿúìóÿíèí íþâáÿòè íþìðÿñè. Íþâ-

áÿòè ÷àüûðûø. – Óëäóçóí ùÿéàòûíäàêû áó ãÿðèáÿ

ýåúÿäÿí ö÷ ýöí ñîíðà, î, íþâáÿòè äþéöø÷öíö

àòÿø àëòûíäàí ÷ûõàðûðêÿí áèðäÿí îíóí ãîëëàðû

ñóñòàëäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Íþâáÿòè ìÿøüÿëÿ-

ëÿðäÿí áèðè èäè. ß.Âÿëèéåâ.

3. äàí.  Âàõòáàâàõò áàø âåðÿí, ìåéäàíà

÷ûõàí (èø, ùÿðÿêÿò). Áó îíóí íþâáÿòè îéóí-

ëàðûíäàí áèðèäèð.

ÍÞÂÚÀÂÀÍ

ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ.] Éåíèéåòìÿ,

ýÿíú.  Þëöì ùÿãäèð, ÿììà íþâúàâàí þëìÿê

íÿ ìöøêöëäöð. Ì.Â.Âèäàäè. Ýþçëÿðèíäè íÿð-

ýèñ, ãàøëàðûíäû éàé; Ùå÷ íþâúàâàí îëà áèëìÿç

ñÿíÿ òàé. Ã.Çàêèð.

ÍÞÂÙß

èñ.  [ÿð.] Ùàâà èëÿ þëöéÿ îõóíàí

ùöçíëö øåèð, ìàòÿì íÿüìÿñè; ìÿðñèéÿ. Íþâùÿ

áàøëàíäû. – Ùöñåéíÿëè ñèíÿñèíè à÷ûá áàøëàäû

íþâùÿíèí ùàâàñû èëÿ øàðò-øàðò ñèíÿñèíÿ ÷ûðï-

ìàüà. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÞÂÙßÕÀÍ

èñ. [ÿð. íþâùÿ âÿ ôàðñ. ...õàí]

Íþâùÿ îõóéàí, íþâùÿ äåéÿí: ìÿðñèéÿõàí.

Ìÿøÿäè Êàçûì àüà ìèíáÿðèí äèáèíäÿ íþâùÿ âÿ

ôÿðä îõóìàã ö÷öí Òÿáðèçèí ýþçÿë ñÿñëè ýÿíú

íþâùÿõàíëàðûíû äÿâÿò åòìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÍÞÂÙßÕÀÍËÛÃ

èñ. Íþâùÿõàíûí èøè, ïåøÿñè;

ìÿðñèéÿõàíëûã. Ùàúûëàð úöìëÿ íþâùÿõàíëûãäà;

Ìÿøÿäèëÿðñÿ úàíôÿøàíëûãäà. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÍÞÂËßØÄÈÐÈËÌß

“Íþâëÿøäèðèëìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÍÞÂËßØÄÈÐÈËÌßÊ

ìÿúù. Íþâëÿðÿ àéðûë-

ìàã, íþâëÿð öçðÿ ñå÷èëìÿê.

ÍÞÂËßØÄÈÐÌß

“Íþâëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÞÂËßØÄÈÐÌßÊ

ô.  Íþâëÿðÿ àéûðìàã.

Òàõûëû íþâëÿøäèðìÿê.

ÍÞÂ-ÍÞÂ

á à õ íþâáÿíþâ. Õöëàñÿ, ãàëàí

éöç îí áåø êàüûç äà áó ìÿçìóíäà íþâ-íþâ

èôòèðà âÿ éàëàí! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êèòàá

äà íþâ-íþâäöð èíñàíëàð êèìè; Áÿäñèôÿò, àúûäèë

îëóð áèð ÷îõó. Ñ.Âóðüóí.

ÍÞÂÐÀÃ

èñ. [ÿð. “ðþâíÿã” ñþçöíöí òÿùðèô

ôîðìàñû] Áÿçÿê, éàðàøûã, ëÿòàôÿò, ýþçÿëëèê,

ïàðëàãëûã. Ãàð òóòóá Øàù äàüûíû; Äîí âóðóá

íþâðàüûíû; ×ÿêèëèá òöëÿê òÿðëàí; Ñàð àëûá îâëà-

üûíû. (Áàéàòû). // Ìÿú. ìÿíàäà. Ýöë áöñàòû, ýöë

ÿíäàìû, ýöë öçö; Ìÿíèì ö÷öí ùÿð íþâðàüû øè-

ðèíäèð. Àøûã ßëÿñýÿð.

◊ Íþâðàã äþíìÿê – çÿìàíÿ äÿéèøìÿê,

ÿââÿëêè èøëÿðäÿí èç ãàëìàìàã. [Ãàðû:] Íþâ-

ðàã ýþð íåúÿ äþíöá, à ãûç, ãÿäèì ÿééàìëàð-

äà ÷àïãûí÷ûëûüà, þçö äÿ ùàðäà, ÷þëäÿ, êÿíä-

êÿñÿêäÿ ýåúÿ ÷ûõàðäûëàð. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÍÞÂÐßÑ

ñèô. [ôàðñ.] 1. Éåíè éåòèøìèø, òÿçÿ,

íîâáàð. Íþâðÿñ ìåéâÿ.

2. Á à õ íþâðÿñòÿ.  Äÿùð âÿãô åòìèø ìÿíè

íþâðÿñ úàâàíëàð åøãèíÿ. Ôöçóëè.

ÍÞÂÐßÑÈÄß

[ôàðñ.] 1. Á à õ íþâðÿñòÿ.

Íþâðÿñèäÿ, îí ö÷, îí äþðä éàøûíäà; Åéá îë-

ìàéà êèðïèéèíäÿ, ãàøûíäà. Ì.Ï.Âàãèô. Ìÿýÿð

ùå÷ äöøöíìÿç ãÿáàùÿòèíè? Ýåäèá íþâðÿñèäÿ

úÿâàíÿ ñåâÿð. Ã.Çàêèð.

ÍÞÂÐßÑÒß

ñèô. [ôàðñ.] Ùÿääè-áöëóüà éåò-

ìèø, úàâàí, ýÿíú. Íþâðÿñòÿ ãûç. Íþâðÿñòÿ îü-

ëàí. – Îíäà ýþðöðñÿí éûõûëûá éàíáàéàí; Áèð

íå÷ÿ íþâðÿñòÿ úàâàí ëàéáàëàé. Ì.ß.Ñàáèð.

[Èñêÿíäÿð áÿé:] Õàëà, ñÿí íÿ äèðèáàø ãàðûñàí?

Ìÿíÿ íÿ âåðÿðñÿí, ñÿíÿ áèð åëÿ äàâà âåðèì êè,

íþâðÿñòÿ úàâàí îëàñàí? Í.Âÿçèðîâ.

ÍÞÉÖÒ

èñ. äàí. á à õ íåôò. [Ãà÷àé:] Ö÷

ýöíäöð Ìèðçÿ Úÿìèë íþéöò âåðìèð, ñòàíñèéàäà

äà òàïìûðûã. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÓÁÈÉÀËÛ

èñ. Íèë ÷àéû (Àôðèêà) ñàùèëëÿðèíäÿ

éàøàéàí õàëã âÿ ùÿìèí õàëãà ìÿíñóá îëàí

àäàì.

ÍÓÙ

èñ. [ÿð.] Ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí áèðèíèí àäû.

Íóùóí ýÿìèñè.

ÍÓÃÀ

èñ. [ôð.] Øÿêÿð âÿ ãîçäàí ùàçûðëàí-

ìûø øèðíèééàò íþâö; ãÿííàäû ìÿìóëàòû.

ÍÓÌÈÇÌ