11-MAVZU. MULOHAZA. XULOSA CHIQARISH 168
Induktiv xulosa chiqarish ma’lum ma’noda haqiqatga yaqin xulosa chiqarishdir. Induktiv
xulosaning chinligi quyidagi qoidalarga bog’liq bo’ladi:
1) Asoslarning chinligi; 2) Ular orasidagi aloqadorlikning real mavjudligi. Lekin bundan har
qanday chin asoslardan chin xulosa chiqarish mumkinligi kelib chiqmaydi.
Bu xatolar mantiqning yetarli asos qonunini buzib talqin etishdan kelib chiqadi. Induktiv
xulosa chiqarish 2 yo’l bilan amalga oshiriladi:
a)
To’liq induksiya
b)
Noto’liq induksiya a)
To’liq induksiya shunday induktiv xulosa chiqarish uslubiki, bunda muayyan turkumga mansub predmetlar haqidagi fikr unga mansub barcha predmetlarni beistisno qamrab oladi va ularni chuqur o’rganish orqali chiqariladi . To’liq induksiyada
asoslar yig’indisi xulosaga teng bo’ladi. Buni quyidagi sxemada ifodalash mumkin: S1 – R dir
S2 – R dir
S3 – R dir
S4 – R dir
Demak, S – R dir
Aristotel to’liq induksiyani induktiv sillogizm deb atagan. To’liq induksiya qonunlari Karinskiy
tomonidan o’rganildi. U o’zining «Hodisalar klassifikatsiyasi» asarida «Biz to’liq induksiya yangi
bilim bermaydi, undagi bilim ma’lum predmetlar doirasidan chetga chiqmaydi, degan fikrga
qo’shila olamiz. Bunda yangilik, yangi fikr shundan iborat bo’ladiki, u predmetlar turkumini
o’zicha xarakterlaydi» - deb ko’rsatadi.
To’liq induksiya xulosasining chinligi quydagi talablarning bajarilishini taqozo etadi:
1.
O’rganilayotgan turkumga mansub predmetlar doirasini aniq bilish;
2.
U yoki bu xususiyatning shu sinfdagi har bir predmetga taalluqli ekanligini aniqlash;
3.
Sinfga, turkumga mansub predmetlar chegarasining aniq bo’lmog’i.
To’liq induksiya xulosasi muayyan turkumga mansub ayrim xulosalarni chuqur o’rganish
imkoniyatini yaratib beradi. Odatda to’liq induksiyadan isbot talab etiladigan muhokama
jarayonida foydalaniladi. Masalan: har qanday uchburchak ichki burchaklarining yig’indisi 180*
ga teng. Bunda o’tkir, o’tmas, to’g’ri burchakli uchburchak nazarda tutiladi.
b)
