“ Ijtimoiy fanlar

15-MAVZU. AXLOQIY MADANIYAT VA QADRIYATLAR 
222 
biriga badarg’a qildi uning nomini matbuotda yoki kitoblarda qayd etlhshinl taqiqladi. Vaholanki, 
u hammadan izzatliroq yashashi mumkm edi. Saxarov yuksak axloq yo'lini tanladi - olimlik bur 
chi
 
odobi talablarini bajarish har qanday boylik, izzat-ikromdan baland qo’ydi. Buyuk olim
kashfiyoti insonning eng oliy huquqi bo‘lmish yashash huquqiga rahna solishi mumkinligi va 
qisman solayotgani uchun uni amalda qo’llanilishiga qarshi kurashdi. U sho‘rolar hukumati va 
mafkurachilari tomonidan o'zining Vatan mudofaasi quvvatini susaytirishga harakat qilgan salkam 
xiyonatkor fuqaro deb e’lon etilishiga, boshiga behisob tuhmatlar, ta’na-dashnomlar 
yog‘dirilishiga sabot bilan chidadi, ahdidan qaytmadi, yovuzlik saltanati qo‘lida o‘z olimlik 
iste’dodining qo‘g‘irchoq bo’lishiga, harbiy murvatga aylanishiga yo‘l qo‘ymadi. Oxir-oqibatda u 
inson huquqlarining jahon tan olgan eng buyuk himoyachilaridan biri sifatida butun insoniyat 
tahsiniga sazovor bo‘ldi. Bunday misollarni ko‘plab keltirish mumkin.
Bulardan tashqari, muallimlik odobi, huquq-tartibot xodimlari odobi, muhandis odobi singari 
birqancha kasbiy odob turlari borki, ular ham jamiyatda axloqiy munosabatlar silsilasida muhim 
ahamiyatga ega. Shuni aytish kerakki, barcha kasbiy odob qonun-qoidalarining ta ’sir doirasi, 
miqyosi bir xil emas. Ba’zi bir kasbiy odobning buzilishi oddiy odobsizlik doirasidan chiqib, 
axloqsizlikka aylanib ketadi. Masalan, rahbarlik odobidagi ba’ zi nuqtalarga to‘xtalaylik. Rahbar 
quyi lavozimdagilarga mensimay, qo‘pol munosabatda bo'lishi, o'ziga ishonib topshirilgan hudud 
yoki tashkilotdagi oddiy odamlar arz-dodiga, orzu-istaklariga
to'ralarcha qarashi odobsizlikka kirsa, uning shaxsiy boylik orttirishi yo‘lida korrupsiya vositasida 
mamlakat, viloyat yoki tashkilot manfaatlarini qurbon qilishi axloqsizlik, nafaqat rahbarlik 
kasbiga, balki Vatanga ham xiyonat tarzida baholanishi mumkin. Ba’zan kasbiy odobning kasbiy 
axloq deb atalishi ham ana shundan. Rahbarlikning axloqiy jihatlari, rahbar borasida Islom 
Karimovning mana bu fikrlari bag‘oyat ibratlidir: «Oddiy odamlarning rahbarlarga munosabati 
ikki fuqaro o‘rtasidagi munosabatgina emas. Ayni paytda u jamiyatda qaror topadigan ma’naviy-
ruhiy, siyosiy-axloqiy muhitni ham yaratadi. Haqiqiy rahbar odamlarning ko'ngliga yo‘l topib, 
ularni ezgulikka, yaxshilikka, yaratishga da’vat etadi»
51
. Yuqorida keltirilganlardan ko‘rinib 
turibdiki, kasbiy odob muammosi, ba’zilar o’ylaganidek, axloqshunoslikning mayda 
masalalaridan emas. Uni har tomonlama o ‘rganish, kasbiy erkinlik va kasbiy burch munosabatini 
tadqiq etish XXI asr axloqshunosligida muhim o ‘rin egallayajak. Zero, kasbiy odob shaxs va 
jamiyat axloqiy hayotida o ‘zini amaliy axloq tarzida namoyon etuvchi ma’naviy hodisa sifatida 
baholanishi lozim.