“ Ijtimoiy fanlar

15-MAVZU. AXLOQIY MADANIYAT VA QADRIYATLAR 
221 
qaramay, umuman olganda, etiket shaxsni muayyan tartib-qoidaga, qanday ichki ruhiy sharoitda 
bo‘lmasin, bosiqlikka, muloyimlikka va sabr-toqatga o ‘rgatishi bilan ahamiyatlidir.
3. Kasbiy odob 
Axloqiy madaniyat kasbiy odobda ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. Chunki inson voyaga yetib, bir 
kasbning boshini tutgach, o ‘z kasbi doirasida odamlar bilan muntazam munosabatda boladi. Bu 
munosabat, bir tomondan, hamkasabalar davrasida ro‘y bersa, ikkinchi jihatdan, u kasb talabiga 
binoan uchrashadigan turli toifadagi odamlar bilan yuzaga keladi. Ayni paytda, kasbiy odob 
axloqiy madaniyatning eng yuksak shakllaridan biri; uning jamiyat axloqiy hayotidagi o‘rni 
yuksak. Shu bois kasbiy odobga bafurjaroq to‘xtalish joiz. Har bir jamiyatda muayyan guruhlar 
borki, egallagan kasblari ularni boshqa jamiyatdoshlariga nisbatan imtiyozli darajaga olib chiqadi. 
Ko'pchilik jamiyat a ’zolarining hayot-mamotlari, salomatligi, ma’naviy sog’lomligi, huquqiy 
himoyasi, ilmiy salohiyatining namoyon bo‘lishi kabi omillar o ‘shanday imtiyozli kasb 
egalarining kasbiy burch mas’uliyatini qay darajada his etishlariga, halollik va vijdon yuzasidan 
ish ko'rishlariga bog'liqligi hammaga ma’lum. Chunonchi, tabobat xodimini, jarrohni olaylik. 
Deylik, u har bir operatsiya kunida bir necha kishini hayotga qaytaradi; yuzlab odamlar uning 
yordamiga muhtoj, unga umid va ishonch, ilinj bilan qaraydilar. Bordi-yu, shaxsiy manfaat yo‘lida 
jarroh o z bemoriga xiyonat qilsa-chi, ya’ni, uni qasddan halok etsachi? Kim uni shunday 
qilmasligini kafolatlaydi? Yoki jurnalistni olaylik. U shaxsiy manfaati yo’lida, kasbining 
kamyobligidan foydalanib, begunoh kishilami ma naviy azobga qo'yishi, atayin jamiyat oldida 
sharmanda qilishi va shuning hisobiga o‘zining ba’zi bir muammolarini hal qilib olishi mumkin 
emasmi? Mumkin. Zero, to haqiqat yuzaga chiqquncha
nohaq tanqidga uchragan shaxsning adoi tamom bo‘lishi hech gap emas. Xo‘sh, jumalistning 
shunday qilmasligini kim kafolatlaydi? Shu bois boshqalarning qo‘lidan kelmaydigan ishlarni 
bajara oladiganlar faoliyatida o‘zboshimchalik, manfaatparastlik, xudbinlik va kasbni suiiste mol 
qilish singari illatlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun, shuningdek, ular axloqiy darajasini yuksak 
bosqichda turishini ta ’minlash maqsadida ko‘p hollarda o‘zaro qoidalar majmui yaratilgan. Bu 
qoidalar majmui, odatda, qasamyod yoki me’yorlar ko’ rinishini olgan. Uni buzish o‘ta odobsizlik 
va axloqsizlik, hatto jamiyatga hiyonat tarzida baholanadi. Bunday qasamyodlar juda uzoq tarixga 
ega. Misol tariqasida hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan Qadimgi Yunon hakimi
Hippokrat (milodgacha V-IV asrlar) tomonidan qisqa va lo’nda shaklda tuzilgan, tabobat 
xodimlari kasbiy odobi qonun-qoidalan jamlangan mashhur «Hippokrat qasami»ni keltirish 
mumkin Tarixda o‘z dushmanini davolagan tabiblar ham ko’p uchraydi. Chunonchi qadimgi hind 
eposi «Ramayana»da (II asr) behush yotgan Lakshman boshida turgan devlar shohining xos tabibi 
kechinmalari, shu jihatdan muhim. Tabib oldida ikki yo‘l bor edi. b n saltanat dushmanini muhtoj 
bemor sifatida davolash, ikkinchi yo’l davolashdan bosh tortish bilan uni o'limga mahkum etish. 
Tabib uzoq mulohazadan so‘ng tabiblik odobi qoidalariga bo‘ysunishni - Lakshmanni davolash
afzal ko'radi. Zero, kasbiy odob qonun-qoidalan talabiga ko’ra, bemor to‘shagi ustidagi tabib 
uchun do‘st yoki dushman degan tushunchalar o’z ma’nosini yo‘qotadi, uning qoshida faqat tibbiy 
yordamga intizor shafqatga muhtoj, zaif inson yotadi. Davolanib hayotga qaytgan Lakshman 
devlar mamlakatining tengsiz buyuk valiahdi Indiijidni jangda halok etadi hamda tabib fuqaro 
bo’lgan Lanka, davlatining tanazzuliga yo‘l ochadi. Lekin kitobxon tabibni yoki sotqin demaydi, 
aksincha, uning ma’ naviy jasoratiga, halolligiga, kasbiy burchiga sodiqligiga hayrat bilan 
tasannolar o’qiydi. Yoki mashhur rus olimi akademik Andrey Saxarovnning taqdirini olaylik. 
Buyuk nazariyotchi, fizik, termoyadro sohasida tengi yo’q mutaxassis, vodorod bombasining 
asosiy kashfiyotchisi Vatan mudofaasini mustahkamlashdagi xizmatlan uchun o’nlab orden va 
medallar sohibi, ikki marta Sotsialistik Mehnat Qahramoni obroli, badavlat bu insonga nima 
yetishmasdi? Nega u - ommaviy qirg‘in qurollari, jumladan, o’zi yaratgan vodorod bombasi
sinovlariga ochiq bayonotlar bilan qarshi chiqishga ahd qildi. Natijada qatag‘onlarga asoslangan 
sho‘rolar tuzumi uni ilmiy jamoatchilikdan ajratib, poytaxtdan olisdagi Rossiya shaharlaridan 

---