Reja: Oʻzbekiston — Rossiya

Rossiya va O’zbekiston ittifoqchilik munosabatlarining o’rnatilishi va rivojlanishi.
REJA:
1.Oʻzbekiston — Rossiya aloqalari uzoq, tarixga ega.
2.16-asrning 2-yarmi, 17—18-asrlarda ikki oʻrtada diplomatok va savdosotiq alokalari faollashgan.
3.Oʻzbekiston Respublikasida 520 ta qoʻshma korxona barpo etilgan. Ular orasida Rossiya sarmoyasi 100 % boʻlgan oʻnlab korxona bor.
4.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Vladimir Putin ikki mamlakat rasmiy delegatsiyalari ishtirokida muzokaralarni davom ettirdila
Xulosa.

Oltin Oʻrda davlati sohibqiron Amir Temur zarbalari ostida barham topganidan keyin Rus davlati bilan Oʻrta Osiyo oʻrtasida elchilik munosabatlari oʻrnatishga harakat boshlandi.1464-yil Rus hukumati oʻz elchilarini bu yerga yubordi. 1490-yil temuriy Sulton Husayn Boyqaroning elchilari Moskvaga bordi. 16-asr oʻrtalarida Rus davlati Ashtarxon (Astraxon) va Kozon xonliklarini bosib olganidan keyin ikkala tomon birbiriga chegaradosh va qoʻshni boʻlib qoldi. Rus davlati ham Buxoro va Xiva xonliklari bilan aloqalardan manfaatdor edi.

Rossiya yilnomalarida koʻrsatilishicha, Buxoro amirligi, Xiva, Qoʻqon xonliklaridan elchilar savdosotiqni koʻpaytirish taklifi bilan Peterburgga borgan. 19-asrning 60-yillaridan Urta Osiyo Rossiya tomonidan bosib olingach, bu yerlar Rossiyaning xom ashyo manbai boʻlib qoldi. Oʻrta Osiyodan paxta, ipak va boshqa yuborish va bu yerga sanoat mollari keltirish yoʻlga qoʻyiddi. 1917-yil oktabr toʻntarishidan keyin Oʻzbekiston — Rossiya alokalari Sovet xukumati siyosati doirasida yagona iktisodiyot rejasiga binoan, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash yoʻlida amalga oshiriddi.
20-asrning 90-yillaridan ikki mamlakat oʻrtasida teng huquqli aloqalar oʻrnatila boshladi. Oʻzbekiston birinchi Prezidenti Islom Karimovning 1998, 2001 va 2004-yillarda Rossiyaga qilgan tashriflari, Rossiya Prezidenti Vladimir Putinning 2000 va 2003-yillarda Oʻzbekistonda boʻlgan vaqtida erishilgan bitimlar va imzolangan hujjatlar ikki mamlakat oʻrtasidagi iqtisodiy, ilmiy va madaniy hamkorlikda huquqiy asosni yaratdi.2003-yil Oʻzbekiston bilan Rossiya oʻrtasida tovar ayirboshlash hajmi 1 mlrd. 149,1 mln. AQSH dollariga yetdi. OʻzR dan Rossiyaga paxta tolasi, yengil avtomobil, mevasabzavot mahsuloti va boshqa yuboriladi. Rossiyadan mexanik va elektr mashinauskuna, transport vositalari, qora metall, plastmassa va undan tayyorlangan mahsulotlar, doridarmon, yogʻoch, kimyo sanoati mahsulotlari va boshqa keltiriladi. Ikki mamlakat ishbilarmonlarining hamkorligi tufayli
ʻzbekiston Respublikasida 520 ta qoʻshma korxona barpo etilgan. Ular orasida Rossiya sarmoyasi 100 % boʻlgan oʻnlab korxona bor. Ular oziq-ovqat, toʻqimachilik, yogʻochni qayta ishlash, doridarmon ishlab chiqarish, mashinasozlik, qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlash sohasida faoliyat yuritadi. Rossiyaning salkam 40 ta kompaniyasi, jumladan, „Aeroflot“, „Avtovaz“, „Zarubejneftgaz“, „LUKoyl“, „Texmashimpeks“ va boshqa oʻz vakolatxonalariga ega. Rossiyada oʻzbek rezidentlari ishtirokida tashkil etilgan 167 korxona, shu jumladan, 72 qoʻshma korxona bor. Oʻzbekiston — Rossiya munosabatlari sohasida, ayniqsa, aviasozliqda avvalgi kooperatsiya aloqalari sakdanib qolgan.Rossiyaning „Gazprom“ aksiyadorlik jamiyatlari birlashmasi bilan „Oʻzbekneftgaz“ milliy xolding kompaniyasi oʻrtasida strategik hamkorlik qilish toʻgʻrisida hamda „Oʻzbekneftgaz“ bilan „LUKoyl“ oʻrtasida mahsulotni taqsimlashga oid bayonnoma tayyorlash hakida imzolangan hujjatlar bu borada muhim voqea boʻldi. Moskva shahri va viloyati, Sankt-Peterburg, Yaroslavl viloyati, Boshqirdiston, Mordoviya, Tatariston respublikalari, Sibir va Ural regionlarining ishbilarmon doiralaridan Oʻzbekiston Respublikasi ga delegatsiyalar kelib turadi, ular Oʻzbekiston Respublikasi xoʻjalik yurituvchi subyektlari bilan oʻzaro manfaatli shartnomalar tuzdi. . Ikki mamlakat fanlar akademiyasilari va ularning institutlari ilmiy aloqalari yoʻlga qoʻyilgan. 2001-yil fevralda Toshkentda ochilgan Rossiya xalqaro ilmiy va madaniy hamkorlik markazi („Roszarubejsentr“)ning vakolatxonasi zimmasiga aniq gumanitar masalalarni hal qilish vazifasi yuklatilgan.
Rasmiy qabullar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shavkat Mirziyoyev 2021-yil 17-mart kuni Rossiyaning favqulodda va muxtor elchisi Vladimir Tyurdenevni mamlakatdagi diplomatik missiyasi yakunlangani munosabati bilan qabul qildi. Rossiyaning Oʻzbekistondagi diplomatik vakolatxonasiga 11 yildan ortiq vaqt mobaynida rahbarlik qilib kelayotgan elchi Vladimir Tyurdenevning ikki tomonlama doʻstlik, strategik sheriklik va ittifoqchilik munosabatlarini mustahkamlash, mamlakatlar oʻrtasidagi koʻp qirrali hamkorlikni kengaytirishga hissa qoʻshgan^[1].
Shavkat Mirziyoyev 2021-yil 5-aprel kuni xalqaro „Innoprom“ sanoat koʻrgazmasida ishtirok etish uchun Toshkent shahrida boʻlib turgan Rossiya sanoat va savdo vaziri Denis Manturov boshchiligidagi delegasiyani qabul qildi. „Innoprom“ Rossiya hukumati tomonidan iqtisodiyotning turli tarmoqlarida texnologiyalar va zamonaviy ishlanmalarni birgalikda ilgari surish maqsadida oʻtkazib kelinayotgan eng yirik koʻrgazma hisoblanadi. Ushbu tadbir Oʻzbekistonda birinchi marta oʻtkazilgan^[2].
Iqtisodiy hamkorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
1992-yilda Toshkentda oʻz vakolatxonasini ochgan Tatariston ayni paytda Oʻzbekiston va Rossiya mintaqalari oʻrtasidagi muvaffaqiyatli sheriklikning namunasidir. 2021-yil yakuniga koʻra, ikki respublika oʻrtasidagi savdo aylanmasi qariyb 200 million dollarni tashkil etgan, bu oʻtgan yilga nisbatan 23,5 foizga koʻpdir.
2022-yilda Rossiya Oʻzbekistonning asosiy sarmoyaviy hamkori boʻlib qoladi^[3]. Koʻp yillar davomida „LUKOIL“, „Gazprom“, „Tatneft“, „chet el“, „KAMAZ“, „Bilayn“ va boshqa yirik rus futbolchilari mamlakat hududida boʻlgan^[4]. 2019-yildan 2022-yil noyabrigacha Rossiya korxonalari soni 1828 tadan 2919 ta sanoat ob'ektiga koʻpaydi. Chet el kapitali ishtirokidagi korxonalarning umumiy sonida Rossiya Federatsiyasining ulushi -19,3% ni tashkil qiladi.^[5]
Bugun Tataristonning yirik ishlab chiqarish korxonalari va kompaniyalari Oʻzbekistonda oʻz faoliyatini rivojlantirmoqda. Masalan, „KAMAZ“ Oʻzavtosanoat bilan birgalikda oʻz mahsulotlari uchun yuk tashuvchi transport vositalari va butlovchi qismlar ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻygan. Neft va gaz sohasida „Tatneft“ni alohida eʼtirof etish mumkin. Bu kompaniyaning respublikada bir nechta yoqilgʻi quyish stantsiyalari va Oʻzbekneftgaz bilan bir qator istiqbolli qoʻshma loyihalari mavjud. Ushbu ishlab chiqarishlarning barchasi Oʻzbekiston manfaati uchun ishlaydi, yangi ish oʻrinlari yaratadi va aholi farovonligini oshiradi.^[6]
2022-yilda Oʻzbekiston va Rossiyaning iqtisodiy hamkorligi yangi bosqichga koʻtarildi. 15-sentyabr kuni mamlakatlar rahbarlari muzokaralar davomida bir qator aniq yoʻnalishlar boʻyicha hamkorlikni rivojlantirishni nazarda tutuvchi keng qamrovli strategik hamkorlik toʻgʻrisida deklaratsiya tuzdilar: siyosiy, harbiy-texnik, huquqiy, savdo-iqtisodiy, atom-energetika, mintaqalararo, transport, madaniy-gumanitar, moliya-bank sohalarida. Bundan tashqari, uchrashuv doirasida mashinasozlik, kimyo, neft-kimyo va geologiyada 4,6 milliard dollarlik investitsiya shartnomalari toʻplami imzolandi. Shuningdek, Rossiya va Oʻzbekiston rahbarlari soʻnggi yillarda ularning hamkorligi „misli koʻrilmagan darajada yuqori darajaga koʻtarilganini“taʼkidladilar. Oʻtgan yil va joriy yilning etti oyi yakunlariga koʻra tovar aylanmasining oʻsishi 30 foizdan oshdi.^[7]
Energetika sohasidagi hamkorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
2018 yil sentabr oyida Rossiya va O'zbekiston respublikada Jizzax viloyatida har biri 1,2 GVt·soat bo'lgan "3+" avlod VVEP-1200 ikkita yadroviy reaktoridan atom elektr stantsiyasini qurish to'g'risida bitim tuzdilar. Do'stona mamlakatlarning ushbu loyihasi hozirda global atom hamjamiyati tomonidan eng xavfsiz deb tan olingan. Rossiya va O'zbekiston 2022 yilda qurilishni boshlashni rejalashtirmoqda. Taxminlarga ko'ra, mamlakat loyihani amalga oshirish uchun taxminan 6 yil sarflaydi. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, atom elektr stantsiyasining ishga tushirilishi elektr tanqisligining pasayishiga yordam beradi.^[8]
Harbiy-texnik hamkorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Harbiy-texnik hamkorlik rivojlanmoqda. Ushbu sohadagi asosiy ikki tomonlama hujjat Rossiya Federatsiyasi va Oʻzbekiston Respublikasi oʻrtasida harbiy va harbiy-texnik sohalarda har tomonlama hamkorlikni yanada chuqurlashtirish toʻgʻrisidagi shartnoma boʻlib, 1999-yil dekabr oyida 2001-yil may oyida imzolangan. chegara masalalari boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisida davlatlararo shartnoma, oʻsha yilning oktyabr oyida Rossiya havo kuchlari, havo mudofaasi qoʻshinlari va Oʻzbekiston havo kuchlarini ikki mamlakat havo hududi xavfsizligini taʼminlash uchun birgalikda ishlatish toʻgʻrisida davlatlararo bitim tuzildi. 2001-yil iyun oyida harbiy-texnik hamkorlikni muvofiqlashtirish maqsadida Rossiya-Oʻzbekiston ishchi guruhi tuzildi. 2007-yil may oyida uning sakkizinchi yigʻilishi Moskvada boʻlib oʻtdi.^[9]
2021-yil 27-aprelda Oʻzbekiston Mudofaa vazirlari Bahodir Qurbonov va Rossiya Sergey Shoygu 2021—2025-yillarda harbiy sohada strategik sheriklik dasturini imzoladilar. Bunday dastur birinchi marta hamkorlikning erishilgan sur’atini qoʻllab-quvvatlash maqsadida ishlab chiqilgan. Uchrashuv doirasida Vazirlar xalqaro va mintaqaviy xavfsizlik, harbiy va harbiy-texnik hamkorlik masalalarini muhokama qildilar. Bundan tashqari, Sergey Shoygu Oʻzbekistonga fashizm ustidan qozonilgan gʻalabaga mamlakat xalqining qoʻshgan hissasi toʻgʻrisida arxiv hujjatlarini taqdim etdi.^[10]
Gumanitar hamkorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiya va Oʻzbekiston gumanitar sohada yaqindan hamkorlik qilmoqda. Ularning munosabatlari 1993-yil 19-martdagi madaniyat, fan va texnika, taʼlim, sogʻliqni saqlash, axborot, sport va turizm sohasidagi hukumatlararo hamkorlik shartnomasi asosida rivojlanadi.
1998-yil 6-maydagi axborot-madaniy markazlarni tashkil etish va ularning faoliyati shartlari toʻgʻrisidagi hukumatlararo bitimga muvofiq, Oʻzbekistonda Rossiya fan va madaniyat markazi ishga tushirildi. Markaz negizida Oʻzbekistonda rus tilini oʻrganish boʻyicha ilmiy-uslubiy, madaniy-maʼrifiy va maʼrifiy tadbirlar oʻtkazilmoqda.
Rossiya taʼlim va fan vazirligi va Oʻzbekiston oliy va Oʻrta maxsus taʼlim vazirligi oʻrtasida 2005-yildagi hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim tufayli Oʻzbekiston umumtaʼlim maktablari bitiruvchilari har yili Rossiya universitetlariga oʻqishga yuboriladi. Oʻzbekiston abituriyentlari, shuningdek, Moskva davlat universiteti filiallarida oliy maʼlumot olish imkoniyatiga ega.M. V. Lomonosov, Rossiya iqtisodiy akademiyasi.G. V. Plexanov, Rossiya davlat neft va gaz universiteti.I. M. Gubkina.^[11]
2020-yilda „sinf!“ rus-oʻzbek gumanitar loyihasi ishga tushirildi."Oʻzbekistondagi maktablarda rus tili va umumtaʼlim fanlarini rus tilida oʻqitish sifatini oshirishga qaratilgan. Loyihani amalga oshirish toʻgʻrisidagi memorandum 2020-yil oktyabr oyida Rossiya Xalq taʼlimi vazirligi, Oʻzbekiston xalq taʼlimi vazirligi va Alisher Usmonovning „sanʼat, fan, sport“xayriya jamgʻarmasi tomonidan imzolandi. Loyiha doirasida 2-11-sinf oʻquvchilari uchun rus tilini chet tili sifatida oʻqitish boʻyicha oʻquv-uslubiy majmua ishlab chiqildi. Oʻquv qoʻllanmalari A. I. Gertsen nomidagi Rossiya davlat pedagogika universiteti mutaxassislari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi xalq taʼlimi vazirligi huzuridagi Respublika taʼlim markazi bilan birgalikda tuzilgan. 2022-yilda „sinf!“Oʻzbekistonga 153 nafar rossiyalik mutaxassis yuborildi: 104 nafar rus tili oʻqituvchisi, 35 nafar kimyo, biologiya, fizika va matematika fan oʻqituvchilari, 14 nafar malaka oshirish kurslarining metodistlari.^[12]
2022-yil 28-oktabr kuni uchinchi Oʻzbekiston-Rossiya taʼlim forumi doirasida 20 dan ortiq Oʻzbekiston va Rossiya universitetlari hamkorlik shartnomalarini imzoladilar. Imzolangan hujjatlar orasida Lomonosov nomidagi Moskva davlat universiteti bilan tuzilgan shartnomalar ayniqsa istiqbolli hisoblanadi. Bu Toshkent davlat yuridik universiteti bilan oʻzaro anglashuv memorandumi va 2022—2024-yillarda Oʻzbekiston maktabgacha taʼlim vazirligi bilan oʻzaro anglashuv memorandumini amalga oshirish boʻyicha yoʻl xaritasi. Bundan tashqari, universitetlararo hamkorlik doirasida Moskva davlat universiteti, Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston milliy universiteti, Berdax nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti va Samarqand davlat universiteti oʻrtasida hamkorlik shartnomalari imzolandi.^[13] Rossiya (ruscha: Россия), Rossiya Federatsiyasi (ruscha: Российская Федерация) — Yevropaning sharqida, Osiyoning shimolida joylashgan mamlakat. Maydoni jihatidan dunyoda eng katta mamlakat. Quruqlikdagi chegarasi 22125,3 km, dengiz chegarasi 38807,5 km. Rossiya hududi 3 okean havzasiga qarashli 12 dengiz, jumladan, Boltiq, Qora va Azov (Atlantika okeani), Barens, Oq, Kara, Laptevlar, Sharqiy Sibir va Chukotka (Shim. Muz okeani), Bering, Oxota, Yapon dengizlari (Tinch okean), shuningdek, hech bir okeanga tutashmagan Kaspiy dengizi bilan oʻralgan. Maydoni 17,1 mln. km². Aholisi 145,3 mln. kishi (2002). Poytaxti – Moskva shahri. Maʼmuriy jihatdan 89 subʼyekt: 21 respublika Adigeya, Boshqirdiston, Buryatiya, Dogʻiston, Ingushiya, Kabarda-Balkariya, Kareliya, Komi, Mariy El, Mordoviya, Oltoy, Saxa (Yakutiya), Tatariston, Tuva, Udmurtiya, Haqasiya, Checheniston, Chuvashiya, Shimoliy Osetiya, Qalmoq, Qorachoy Cherkasiya, 6 oʻlka (Krasnodar, Krasnoyarsk, Oltoy, Primorye, Stavropol, Xabarovsk), 49 viloyat (Amur, Arxangelsk, Astraxon, Belgorod, Bryansk, Vladimir, Volgograd, Vologda, Voronej, Ivanovo, Irkutsk, Kaliningrad, Kaluga, Kamchatka, Kemerovo, Kirov, Kostroma, Kurgan, Kursk, Leningrad, Lipetsk, Magadan, Moskva, Murmansk, Nijniy Novgorod, Novgorod, Novosibirsk, Omsk, Orenburg, Oryol, Penza, Perm, Pskov, Rostov, Ryazan, Samara, Saratov, Saxalin, Sverdlovsk, Smolensk, Tambov, Tver, Tomsk, Tula, Tyumen, Ulyanovsk, Chelyabinsk, Chita, Yaroslavl), 2 federal shahar (Moskva, Sankt-Peterburg), 1 muxtor viloyat (Yahudiylar), 10 muxtor okrug [Aga Buryatlari, KomiPermyaklar, Koryaklar, Nenetslar, Taymir (Dolgan Nenets), Ust Ordinskiy Buryatlari, XantiMansi, Chukotka, Evenklar, YamalNenets]ga boʻlinadi. Rossiyada 1091 shahar, 1922 shaharcha bor. 2000-yil Markaziy, Shimoliy-Gʻarbiy, Janubiy Volga boʻyi, Ural, Sibir, Uzoq Sharq, federal okruglari tashkil etildi.