• Основные стратегические варианты

7- bob. BOZOR KONYUNKTURASINI TATBIQ ETISH .... 
92 
7.1. 
Bozor konyunkturasi haqida tushuncha.......................... 
92 
7.2. 
Bozor konyunkturasi holati va kelgusida rivojlanish ko‘rsatkichlari hamda baholash 
uslublari......................... 
93 
7.3. 
Konyunktura 
va 
bozor 
konyunkturasini 
bashorat 
qilish
uslublari............................................................................ 
95 
8- bob. MAQSADLI SEGMENTNI TANLASH.................... 
100 
8.1. 
Bozorni 
segmentlashning 
mohiyati, 
ahamiyati 
va
xususiyatlari...................................................................... 
100 
8.2. 
Bozorni segmentlash turlari.............................................. 
105 
8.3. 
Bozorni segmentlashning asosiy tamoyillari.................... 
106 
8.4. 
Maqsadli bozor segmentlarini tanlash va tovarni
bozordagi mavqei ............................................................. 
107 
9- bob. TOVAR VA TOVAR SIYOSATI.................................. 
114 

---

5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6 
KIRISH 
 
Mamlakatni modernizatsiyalash, demokratik bozor islohotlarini va 
iqtisodiyotni liberallashtirishni yanada chuqurlashtirish sharoitida marketing 
sohasidagi xalqaro andozalarni mamlakatimiz ta’lim tizimida qo‘llash 
bo‘yicha ishlarni olib borish hozirgi kunning eng dolzarb masalasi bo‘lib 
hisoblanadi. 
Marketing - bozorda vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni 
faollashtirish uslublarini, tovarlarni ishlab chiqarish hamda sotish 
muammolarini kompleks, tizimli echish uslublarini, bozorda vujudga 
keladigan o‘zgarishlarga tezda moslashish, iste’molchilarga tabaqali 
yondashish, raqobatbardosh yangi tovarlarni vujudga keltirish va ularni ishlab 
chiqarishni tashkil etish, konyunkturani o‘rganish va prognoz qilish hamda 
ta’sirchan reklamani rivojlantirish masalalarini o‘rganishni o‘z oldiga maqsad 
qilib qo‘ygan. Shuni ta’kidlash lozimki, mustaqillik yillarida amaliyotda 
marketingni qo‘llash va uning tamoyillaridan maqsadli foydalanish 
muammolariga O‘zbekistonda ham katta ahamiyat berilmoqda. Ayniqsa, bu 
borada mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimovning “... marketing 
tadqiqotlarini tashkil etishni, ... ichki va tashqi bozorlarning taraqqiyot 
tamoyillarini yaxshi bilmaslik natijasida korxonalar ... katta zarar 
ko‘rmoqda”
1
, -deb bu tizimdan samarali foydalanish zarurligi haqida 
ta’kidladi. 
Mamlakatimizda yaratilayotgan qulay shart-sharoitlar tadbirkorlik 
subyektlari 
faoliyatini 
yanada 
rivojlantirish 
imkonini 
bermoqda. 
Mamlakatimiz Prezidenti bu borada “... kichik biznes korxonalariga... o‘z 
mahsulotlarini sotishga ko‘maklashadigan, marketing o‘tkazish, sertifikat va 
ruxsatnomalar olishni ta’minlaydigan yaratish uchun barcha zarur ishlarni 
amalga oshirish darkor”
2
, – deb ta’kidlab o‘tganlar. Bu esa o‘z o‘rnida 
marketingning bozor iqtisodiyoti sharoitidagi ahamiyati beqiyos ekanligini 
anglatadi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini tubdan yaxshilash, sotuvchilar 
va xaridorlar uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratish, shu orqali aholining 
talab-ehtiyojini qondirib, ularning turmushi darajasini yanada yuksaltirish, 
marketing faoliyatini amalda keng qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lib, bu esa 
«Marketing» fanining hozirgi davrda dolzarbligidan dalolat beradi. 
1
Karimоv I.А. Kelajakni jasoratli odamlar quradi. - Т.: 7-t. O‘zbekiston, 1999, - 321 bet. 
2
Barcha rеja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, хalqimiz farоvоnligini оshirishga хizmat qiladi. Prеzidеnt
Islоm Karimоvning 2010-yilda mamlakatimizni ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlantirish yakunlari va 2011-yilga mo‘ljallangan eng 
muhim ustuvоr yo‘nalashlarga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi.// Хalq so‘zi, 2011- yil 22- 
yanvar.

---

7 
Marketingning ta’rifi turlicha bo‘lib, ulardan ko‘pchiligi marketing-
xaridorlarning aniq guruhlari ehtiyojlarini qondirish, bozor muammolarini 
yechishga har tomonlama yondashish, ehtiyojlarni ayirboshlash yordamida 
qondirishga qaratilgan faoliyat turi ekanligini ifodalaydi, shuningdek, boshqa 
bir qancha umumiy qoidalarni qamrab oladi. 
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, marketing 
haqidagi barcha ta’riflar mazmuni, umuman olganda, xaridor va iste’mol 
sohasini yaxlit tadqiq qilishga borib taqaladi. Bu esa, bozor iqtisodiyotidagi 
raqobat kurashi sharoitida, korxona ishi sifati bo‘yicha o‘z raqobatchilariga 
nisbatan, iste’molchilarning ehtiyojini qondirishga yo‘naltirilgan faoliyatda, 
doimo ustunlikka erishishni taqozo etadi.
Marketing - bozorda vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni 
faollashtirish uslublarini, tovarlarni ishlab chiqarish hamda sotish 
muammolarini yaxlit, tizimli yechish uslublarini, bozorda vujudga keladigan 
o‘zgarishlarga tezkorlikda moslashish, iste’molchilarga tabaqali yondashish, 
raqobatbardosh yangi tovarlarni vujudga keltirish va ularni ishlab chiqarishni 
tashkil etish, konyunkturani o‘rganish va bashorat qilish hamda ta’sirchan 
reklamani rivojlantirish masalalarini o‘rganishni o‘z oldiga maqsad qilib 
qo‘ygan. «Marketing» fani korxonalar (firmalar)ni bozorda iqtisodiy 
maqsadlarga erishish quroli (ya’ni, foyda oladigan bozorlar hissasiga erishish) 
sifatida qarashga alohida e’tibor beradi. 
Mamlakatimizda marketing haqidagi dastlabki maqolalar o‘tgan asrning 
oltmishinchi yillari o‘rtalarida paydo bo‘ldi. To‘g‘ri, u paytdagi barcha 
maqolalar tanqidiy ruhda yozilgan edi. Lekin marketingni fan tariqasida 
o‘rganish XX-asrning saksoninchi yillari oxirida boshlandi. Bozor hamda 
tovar-pul munosabatlari asta-sekin rivojlanishi, ayniqsa, oliy ta’lim 
muassasalarining professor-o‘qituvchilaridan bu yo‘nalishda faol harakat 
qilishni talab etdi. Shu sababli, iqtisodiyot yo‘nalishlari uchun 
mutaxassisliklar tayyorlaydigan oliy o‘quv yurtlari birinchilar qatorida 
«Marketing» fanini o‘rganishga kirishdilar. 
«Marketing»ni o‘rganish hamda o‘qitish imkoniyatlarini ko‘rib chiqish 
bilanoq, biz bir qancha muammolarga duch kelamiz. Jumladan, «Marketing» 
fani rivojlangan mamlakatlarda qay darajada o‘rganilayotgan bo‘lsa, shunday 
qabul qilishga urinib ko‘ramiz. Tabiiyki u holda, biz turli to‘siqlarga duch 
kelamiz. Darhaqiqat, iqtisodiyotimiz, salohiyatimiz hamda sharoitlarimiz hali 
marketingni u darajada qabul qila olmaydi. Chunki, O‘zbekistonda bozor 
munosabatlari so‘nggi davrlarda rivojlana boshladi. Shuning uchun ham biz 
«Marketing» fani rivojlanishining boshlang‘ich bosqichlariga ko‘proq e’tibor 
qaratib, uning shunday bosqichlarini topishimiz kerakki, ular mamlakatimiz 
iqtisodiy faoliyati darjasiga ko‘proq javob bersin.

---

8 
Yurtdoshlarimiz, shu jumladan, ko‘pgina mutaxassislar marketingdan 
faqat bozor tovarlarga mo‘l-ko‘l bo‘lgandagina unumli foydalanish mumkin, 
deb hisoblaydilar. Tabiiyki u, bozor normal sharoitda bo‘lganda samaralidir. 
Lekin, «Marketing» fanining bozor munosabatlari endigina rivojlanayotgan 
paytdagi ahamiyati juda katta.
Iqtisodiyot, biznes va tijorat sohasi bo‘yicha tayyorlanayotgan 
mutaxassisliklar uchun «Marketing» - bozor faoliyatining uslubiy asoslarini 
o‘rgatadigan asosiy fan. Marketing, avvalo, uni o‘rganuvchilarni bozor 
faoliyati tizimi sifatida jalb etadi. U korxonalarning bozordagi harakati va 
holatini o‘rganadi. Marketing - faol assortiment siyosatini, narx, oldi-sotdi, 
reklama, iste’molchilarni o‘rganish, tomonlar bilan munosabatlarga kirishish, 
tijorat tavakkalchiligi va raqobatchilarni o‘rganadigan fandir. 
«Marketing» fani shu bilan bir qatorda iste’molchi xulqini 
modellashtirish, tovar sifatini, uning raqobatbardoshligini, rag‘batlantirishni, 
reklama va bozorni chuqur o‘rganadi.
«Marketing» fani bozorning xo‘jalik faoliyati sohasi, tashqi muhiti, ya’ni 
ularni u yerda namoyon bo‘lib, harakat qiladigan joyi sifatida ko‘radi. Shu 
tufayli barchamiz bozorni xo‘jalik faoliyatimizning hal qiluvchi sohasi 
sifatida qabul qilib, u yerda harakat qila olish qobiliyatiga ega bo‘lishimiz 
kerak. 
Shuni qayd etish lozimki, «Marketing» bo‘yicha xorijiy tajribani 
korxonalarimiz va tashkilotlarimiz amaliyotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tatbiq etish 
biroz cheklangan. Korxonalarimizda marketing funksiyalarini to‘liq, ya’ni 
korxonalarimiz va rivojlangan xorijiy mamlakatlar firmalari faoliyati 
o‘rtasidagi farqlar bo‘yicha tatbiq etish mumkin emas, balki bu boradagi
masalaga iqtisodiyotimizning o‘ziga xos xususiyatlari, mahalliy shar-
sharoitlarni hisobga olgan holda yondashish zarur. 
Mazkur darslik “Marketing” fanining o‘quv dasturi asosida yozildi. 
Undagi nazariy xulosalarni bevosita amaliyot bilan bog‘liq holda yoritishga 
harakat qilindi. «Marketing» fani keng qirrali oliy ma’lumotli zamonaviy 
raqobatbardosh iqtisodchilarni shakllantiradigan asosiy mutaxassislik 
fanlaridan biri hisoblanadi. Marketingning bosh vazifasi iste’molchilarning 
talab-istaklariga mos holda marketingning asosiy uslub va tamoyillarini 
o‘rgatishdan iborat. 

---

9