“ Talqin va tadqiqotlar ” ilmiy-uslubiy jurnali

“
Talqin va tadqiqotlar
”
 ilmiy-uslubiy jurnali
 

 
 
 
 
 
№15
 
47 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Eshitmaydigan va zaif eshituvchi bola maxsus o‘rgatib 
borilmasa, u gapira olmaydi, atrofdagilar bilan muomalada esa chegaralangan 
miqdordagi imo-ishoralardan foydalanadi. Bolalar kundalik hayotida kattalarga taqlid 
qilgan holda oddiy amaliy faoliyat turlarini bajara oladilar, turli buyumlarning 
funksional vazifalarini o‘zlashtiradilar va ulardan to‘g‘ri foydalanadilar, o‘z-o‘ziga 
xizmat ko‘rsatish malakasini egallab oladilar. Bunday bolalarga maxsus ta’lim berish 
shart-sharoitlari yaratilmagan holda, ular o‘zgalar nutqini idrok eta olmasligi 
oqibatida sensor va aqliy rivojlanishi so‘zlashuv nutqning ta’sirisiz kechadi. Shunday 
qilib, eshitish qobiliyatining pasayishi va nutqiy rivojlanishning buzilishi oqibatida 
bolaning rivojlanishi to‘xtamasa-da, ancha cheklanib qoladi. 
Demak, bolalarning risoladagidek rivojlanishi uchun, me’yorda eshitadigan 
bolalardan-da ko‘proq maxsus ta’lim-tarbiya sharoitlarini yaratish talab etiladi. 
Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarga ilk yoshdan boshlab maxsus ta’lim-tarbiya 
berilgan holda, ularning umumiy rivojlanishidagi orqada qolishning oldini olish, 
mavjud nuqsonlarni korreksiyalash va ularning har tomonlama kamol topishini 
ta’minlash mumkin bo‘ladi. Pedagogikada tarbiya qonuniyatlari to‘g‘risidagi fan 
sifatida hodisalarning keng doirasi qamrab olinadi va turli sharoitda ta’lim-tarbiyani 
tashkil etish masalalari ishlab chiqiladi. Maktabgacha surdopedagogika fani 
pedagogika fanining umumiy qonuniyatlariga asoslangan holda rivojlanadi. 
Maktabga surdopedagogikaning ilmiy-metodologik negizini falsafa tashkil etadi, 
zero, falsafa tarbiyaning maqsad va vazifalarini o‘rganish metodologiyasini 
belgilaydi, tarbiya masalasiga ilmiy asoslangan holda yondashish imkoniyatini 
beradi. Ma’lumot va ta’lim nazariyasi bo‘lgan didaktika surdopedagogika fanlari 
tizimiga kiradi. Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish mohiyati, 
qonuniyatlari, tamoyillari va istiqbollarini o‘rganish didaktikaning vazifasiga kiradi. 
Shu asosda ta’limning maqsadi, mazmuni, prinsiplari, metodlari, tashkiliy shakllari 
va vositalari ishlab chiqiladi. 
Surdopedagogika fani didaktik masalalarni ishlab chiqishda, masalan, axloqiy 
tarbiya masalalarini o‘rganishda, estetik tarbiyaning maqsadi, yo‘llari va usullarini 
belgilashda etika faniga asoslanadi. Maktabgacha surdopedagogika fani umumiy, 
maktabgacha va maxsus psixologiya fanlari bilan bevosita bog‘liqdir. 
Psixologiya, insonning psixik rivojlanish qonuniyatlarini filogenez va 
ontogenezda o‘rganuvchi fan sifatida, insonning rivojlanishi, tarbiyalanishi va atrof-
muhit bilan o‘zaro munosabatlari chog‘ida shakllanadigan psixik jarayonlar (idrok, 
sezgi, tafakkur, xotira, tasavvur, his-tuyg‘u, iroda va hokazo)ni o‘rganadi. 
Surdopedagogika ulardan foydalanib, eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar ta’limining 
mazmuni va metodlarini ishlab chiqadi. 
Maktabgacha surdopedagogika fanida psixologlar L.S.Vigotskiy, I.M.Solovev, 
T.V.Rozanovalarning, ilmiy nazariyalariga ko‘ra psixik va jismoniy rivojlanishidagi 

---