“ Umumiy va tarixiy geologiya” fanidan mustaqil ishi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI Geografiyava tabiiy fanlar fakulteti tabiiy geografiya va gidrometrologiya kafedrasi Geologiya sohasi 1-kurs talabasi Orinbaev Samandarning “ Umumiy va tarixiy geologiya” fanidan MUSTAQIL ISHI

Yerning issiqlik maydoni

• Yer sovuq osmon jismlari jumlasiga kiradi. Kosmik bo‘shliqqa tashqaridan oladiganiga nisbatan kam issiqlik beradi. Uning yuzasiga Quyoshdan kelayotgan ulkan energetik oqim ta’sir etadi. M. D. Xutorskiy ma’lumotlari bo‘yicha u 5,5 • 1024 Dj/yilga teng bo‘lib, o‘zining xususiy issiqliq oqimiga nisbatan 10 ming marta ko‘p. Bu energiyaning 40 % ga yaqini sinib, kosmik bo‘shliqqa qaytadi. Qolgan qismi atmosfera, gidrosfera va biosferani isitishga sarf bo‘ladi. Faqat 2% energiyagina tog‘ jinslarining nurashi, cho‘kindi jinslarning hosil bo‘lishiga sarf bo‘ladi, organik moddalarda va yonuvchi foydali qazilmalarda to‘planadi.

Quyosh energiyasi Yerning eng ustki qatlamining haroratini belgilaydi va u iqlimning sutkalik va fasliy o‘zgarishini ta’minlaydi. Haroratning sutkalik o‘zgarishi 12 m chuqurlikkacha, fasliy o‘zgarishi esa 30 m gacha ta’sir ko‘rsatadi. Tog‘ jinslariga haroratning fasliy o‘zgarishi ta’sir etmaydigan chuqurlikdan pastki sath doimiy harorat qambari yoki neytral qatlam deyiladi. Haroratning fasliy o‘zgarishi ta’sir ko‘rsatuvchi yuza qatlamining butun hajmi geliotermozona deyiladi. Undan pastki qatlamlarda harorat Yerning ichki energetik resurslari bilan belgilanuvchi ichki qismida geotermozona joylashgan. Neytral qatlamning gipsometrik sathida tog‘ jinslarining harorati shu hududning o‘rtacha yillik ko‘rsatkichiga teng. Masalan, u O‘rta Osiyo uchun 200С, Taymir uchun 13°С ga teng. Mintaqaga bog‘liq holda domiy harorat qambari turli chuqurliklarda joylashgan bo‘ladi.

• Quyosh energiyasi Yerning eng ustki qatlamining haroratini belgilaydi va u iqlimning sutkalik va fasliy o‘zgarishini ta’minlaydi. Haroratning sutkalik o‘zgarishi 12 m chuqurlikkacha, fasliy o‘zgarishi esa 30 m gacha ta’sir ko‘rsatadi. Tog‘ jinslariga haroratning fasliy o‘zgarishi ta’sir etmaydigan chuqurlikdan pastki sath doimiy harorat qambari yoki neytral qatlam deyiladi. Haroratning fasliy o‘zgarishi ta’sir ko‘rsatuvchi yuza qatlamining butun hajmi geliotermozona deyiladi. Undan pastki qatlamlarda harorat Yerning ichki energetik resurslari bilan belgilanuvchi ichki qismida geotermozona joylashgan. Neytral qatlamning gipsometrik sathida tog‘ jinslarining harorati shu hududning o‘rtacha yillik ko‘rsatkichiga teng. Masalan, u O‘rta Osiyo uchun 200С, Taymir uchun 13°С ga teng. Mintaqaga bog‘liq holda domiy harorat qambari turli chuqurliklarda joylashgan bo‘ladi.