1 – Amaliy mashg’ulot. Mavzu : Standartlashtirish tarixi haqida qisqa ma’lumot. Nazariy qism
Yüklə 30,62 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 – Amaliy mashg’ulot . Mavzu : Standartlashtirish tarixi haqida qisqa ma’lumot . Nazariy qism Standartlashtirish bilan qadimdan insonlar shug‘ullanib kelishgan. Buni eramizdan 6 ming yil oldin Misrlik va SHumerda yozish va sanash paydo bo‘lishi va bunda belgilar, piktogrammalar va boshqa turli xil shakllarni xatlarda ko‘rishimiz mumkin. Bu esa shu davrlardagi standartlashtirishning yaqqol bir ko‘rinishidir. Sonlarni vavilonliklar 4 ming yillarda kashf etishgan va foydalanishgan. Nota ezuvlari ham qadimiy me’yorlashtirilgan til sifatida Gretsiyada eramizdan oldin 200 yillarda paydo bo‘lishi aytishimiz mumkin. Xitoyda eramizdan oldingi 206-220 yillarda xaritalardagi shahar va qishloqlarning shartli belgilari haqiqatdir. Eramizdan oldingi 1700-1600 yillarda Feste saroydagi disklar quyumasini aynan bir xilligi ham standartning bir ko‘rinishidir. Xitoy imperatori Sin SHixuandi (taxminan 2200 yil oldin) soliqlarni yig‘ishda og‘irlik toshlari, o‘lchovlar va tangalarning bir xillashtirgan. U ierogliflarni birxillashtirib, kamon o‘qlarini bir xil uzunligini ta’minlagan. Qadimiy Misrda taxminan bundan 7 ming yil oldin o‘lchash san’ati mavjud bo‘lgan. Misr ehromlarida etalon uzunliklari bo‘lib, piramidalar qurilishida uzunligi 52,6 sm «sarskiy lokot» qabul qilingan. Eramizdan oldingi XVIII asrda qirol Xammurapi standartlashtirilgan og‘irlik va o‘lchovlar to‘g‘risida qonun qabul qilgan. Bir paytda tosh va tarozilar rivojlanish davrida keng qo‘llanilad boshladi. Bunda og‘irlik o‘lchov toshi va o‘lchovlarni keng qullash bilan birgalikda ularni qalbakilashtirishni ham oldini olish uchun hamma tomonlama qonuniy jazolar ishlab chiqildi. Bir necha misollarni shuni ko‘rsatadiki, o‘lchash hajmi me’yoriy-qonunlar bilan tenglashtirilgan. Uzoq o‘tmish tariximizdan ma’lumki, O‘zbekiston tarixiy yodgorlik bino va inshoatlarida qurilishida standartlashtirish faoliyati ham muhim o‘rin tutib, o‘sha paytdagi qurilish ashyolarini birxillashtirish ya’ni peshtoqladagi xandasaviy naqshlar, panjaralar va to‘sinlar hamda poydevor va devorlardagi g‘ishtlarning tarkibiy tuzilishi va o‘lchamlari standart andozalar bilan tenglashtirilgani buning yorqin misolidir. O‘zbekistonda qadimdan mahsulotlar etishtirish, hunarmandchilik mahsulotlari jumladan, kosiblik sohasida poyafzallarning o‘lchamlari, chilangarlikda idish va buyumlarining hajmlari hamda shakllari, temirchilikda yasalgan o‘xshash buyumlarning og‘irlik va boshqa o‘lchamlarini teng qilib yaratilishi standart va andozalardan foydalanganligining isbotdir. O‘zbekiston Respublikasi o‘z istiqlolini qo‘lga kiritganidan so‘ng butun jahonda bir qancha sohalar bo‘yicha aloqalarni o‘rnatishi shu bilan birga iqtisodiy hamkorliklar ham yo‘lga quyib borilmoqda. Iqtisodiyotda tovar ayriboshlash muhim omillardan biri bo‘lib hisoblanibgina qolmay, u aholining turmush tarzini o‘zgartirishiga sabachi bo‘ladi. Mahsulot va tovarlarga bo‘lgan talablarni ortishi va shu bilan birga ularga iste’molchining o‘zgacha talablar asosida yondashish standartlashtirish faoliyatida fan va texnika yutuqlaridan foydalanish bilan amalga oshirilishi standartlashtirishning muhim omillaridan biridir. Standartlashtirish sohasida mahsulot va xizmatlarni davlat standartlari talablari asosida yaratish, standartlashtirish faoliyatini nazorat etish, standartlashtirish ob’ektlari ustidan tekshiruvlar o‘tkazish orqali mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish sohalarini muvofiqlashtirish maqsadida «O‘zstandart» agentligi tashkil etildi. «O‘zstandart» agentligi 1991 yilda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qoshidagi standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohalari bo‘yicha «Davstandart» markazi standartlashtirish faoliyati bilan shug‘ullanib kelgan. «O‘zstandart» agentligi standartlashtishi sohasidagi barcha ishlarni muvofiqlashtirib jumlanadan, 1993 yil 28 dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan loyihasi ishlab chiqilib «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi loyihasi ko‘rib chiqilib va «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. Standart so‘zi inglizcha “Standard” so‘zidan olingan bo‘lib, me’yor, o‘lcham, andoza degan ma’nolarni bildirib me’yoriy hujjat nomi bilan yuritiladi. Standart - bu ko‘pchilik manfaatdor tomonlar kelishuvi asosida ishlab chiqilgan va ma’lum sohalarda eng maqbul darajali tartiblashtirishga yo‘naltirilgan hamda faoliyatning har xil turlariga yoki natijalariga tegishli bo‘lgan umumiy va takror qo‘llaniladigan qoidalar, umumiy qonun-qoidalar, tavsiflar, talablar va usullar belgilangan va tan olingan idora tomonidan tasdiqlangan me’yoriy hujjatdir. Standartlar fan, texnika va tajribalarning umumlashtirilgan natijalariga asoslangan va jamiyat uchun yuqori darajadagi foydaga erishishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Standartlar darajasiga qarab, xalqaro, mintaqaviy davlatlararo, milliy va korxona miqyosida faoliyat ko‘rsatadi. Davlat standartlari mahsulotni ishlab chiqish va uni ishlab chiqarishga qo‘yish bosqichida yangi mahsulotlarning yuqori sifatli turlarini yaratish va o‘zlashtirishni tezlashtirishga, ishlab chiqaruvchi, tayyorlovchi va iste’molchi oralaridagi munosabatlarni yaxshilashga yo‘naltirilgan. Standartlashtirish tizimi yangi buyumga o‘z vaqtida yuqori sifatli loyiha - konstruktorlik hujjatlar berish, korxonaning yangi mahsulotini berilgan sifat ko‘rsatkichlariga asosan tayyorlashni va kerak bo‘lsa mahsulotning ishlab chiqarishdan olib tashlashni belgilaydi. Standartlashtirish mahsulot muomalada bo‘lganida va sotish bosqichlarida mahsulotni joylashtirish (upakovka) da yaxshi tartib va sharoitlar yaratishga, yuklashga va joylashtirishga, saqlashga, omborlarda mahsulot sifatini buzilmay saqlashga, transportda olib yurishda, buyumni tarqatish, sotish tashkilotlariga talablar belgilaydi. Standartlashtirishning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: − mahsulotlar, ishlar va xizmatlarning (keyingi o‘rinlarida mahsulotlar deb yuritiladi) aholining hayoti, salomatligi va mol-mulki, atrof-muhit uchun xavfsizligi, resurslarni tejash masalalarida iste’molchilarning va davlatning manfaatlarini himoya qilish; − mahsulotlarning o‘zaro bir-birining o‘rnini bosishi va bir-biriga monandligini ta’minlash; − fan va texnika taraqqiyoti darajasiga, shuningdek, aholi va xalq xo‘jaligining ehtiyojlariga muvofiq mahsulotlarning sifati hamda raqobatbardoshligini oshirish; − resurslarning barcha turlarini tejashga, ishlab chiqarishning texnikaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilashga ko‘maklashish; − ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy dasturlar va loyihalarni amalga oshirish; 5 − tabiiy va texnogen falokatlar va boshqa favqulotda vaziyatlar yuzaga kelishi, havf- xatarni hisobga olgan holda xalq xo‘jaligi ob’ektlarining xavfsizligini ta’minlash; − iste’molchilarni ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar nomenklaturasi va sifati to‘g‘risidagi to‘liq va ishonarli axborot bilan ta’minlash; − ishlab chiqaruvchi (sotuvchi, ijro etuvchi) ma’lum qilgan mahsulot sifati to‘g‘risidagi ko‘rsatkichlarini tasdiqlash. Standartlar darajasiga qarab, xalqaro, mintakaviy davlatlararo, milliy va korxona mikyosida faoliyat kursatadi. Davlat standartlari mahsulotni ishlab chiqish va uni ishlab chiqarishga qo‘yish bosqichida yangi mahsulotlarning yuqori sifatli turlarini yaratish va o‘zlashtirishni tezlashtirishga, ishlab chiqaruvchi, tayyorlovchi va isteʼmolchi oralaridagi munosabatlarni yaxshilashga yunaltirilgan. Standartlashtirish tizimi yangi buyumga o‘z vaqtida yuqori sifatli loyixa - konstruktorlik hujjatlar berish, korxonaning yangi mahsulotini berilgan sifat ko‘rsatkichlariga asosan tayyorlashni va kerak bo‘lsa mahsulotning ishlab chiqarishdan olib tashlashni belgilaydi. Standartlashtirish mahsulot muomalada bo‘lganida va sotish bosqichlarida mahsulotni joylashtirish (upakovka) da yaxshi tartib va sharoitlar yaratishga, yuklashga va joylashtirishga, saqlashga, omborlarda mahsulot sifatini buzilmay saqlashga, transportda olib yurishda, buyumni tarkatish, sotish tashkilotlariga talablar belgilaydi. Standartlashtirish iqtisod, texnologiya va fundamental fanlar singari asosiy yo‘nalishlarni bir – biriga bog‘lovchi vosita hamdir. Ko‘pgina texnika jixatidan ilg‘or mamlakatlarda standartlashtirish masalalariga o‘suvchi qiziqish qayd kilinmokda, uning asosi bo‘lgan standartlashtirishning nazariyasiga ham katta eʼtibor berilmoqda. Standartlashtirishni texnika taraqqiyotida, ishlab chiqarishda eng ratsional joriy qilish, mahsulot sifatini yaxshilash, mehnat harajatlarini va moddiy resurslarni taʼsirchan vositalaridan biri sifatida kurilmokda. Nazorat savollari : 1. Standartlashtirish tarixi haqida tushuncha bering ? 2. Standart deganda nimani tushunasiz ? 3. Standartlashtirish nima uchun zarur va muhim hisoblanadi ? Yüklə 30,62 Kb. Dostları ilə paylaş:
|