1- dars. Mavzu: Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari

Vosita:Elektron resurslar, darslik, plakatlar, tarqatma materiallar.
Usui: Tayyor prezentatsiya va slayd material- lari asosida.
Nazorat: Og'zaki, savol-javob, muhokama, kuzatish.
Baholash: Rag'batlantirish, 5 ballik reyting tizimi asosida.

Kutiladigan natijalar	O'quvchilarda Paskal dasturlash tilining standart funksiyalariva algebraik ifodalarni yozish qoidalari bilan tanishadi. Trunc(x)-x ning butun qismi, Round (x)-x ni yaxlitlash, Odd (x)-x — toq son bo'lsa«rost» kabi funksiyalar bilanishlashni o’rganadi.
Kelgusi rejalar (tahlil, o'zgarishlar)	O'qituvchi o'z faoliyatining tahlili asosida yoki hamkasblarining dars tahlili asosida key- ingi darslariga o'zgartirishlar kiritadi va re- jalashtiradi

Darsning borishi va vaqt taqsimoti

	Dars bosqichlari	Vaqt
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O'tilganlarni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzu ustida ishlash	14 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	13 daqiqa
5	Uyga vazifa	3 daqiqa

Tashkiliy qism.Salomlashish, o’quvchilarni darsga jalb qilish,sinf xonasining tozaligi, davomatni aniqlash. O’quvchilarni dunyo bo’ylab informatika fani yangiliklaridan boxabar qilish.
O’tilgan mavzuni takrorlash:
1. Hayotdau chraydigan jadvalko'rinishidagi miqdorlarga misollar keltiring.
2. Chiziqli massiv qanday o'lchovlarda bo'ladi?
3. Massivda indeks nima uchun zarur?
4. Massiv elementlarining indekslari qanday qiymatlar qabul qilishi mumkin?
5. Jadval ko'rinishidagi miqdorlarning turlarini qanday ajratish mumkin?


Yangi mavzu bayoni:

Funksiya tushunchasi matematika fanidan ma'lum.Funksiyalarning xususiyatlariga qarab turli sinflarga ajratilgan. Masalan, chiziqli, kvadrat, trigonometrik va hokazo. Shunday funksiyalarning ba'zilaridan Paskal dasturlash tilida ham foydalaniladi. Paskalda funksiyalardan foydalanish qulay bo'lishi uchun ba'zi funksiyalar dastur translyatori ta'minotiga kiritilgan. Dastur translyatori ta'minotiga kiritilgan funksiyalar standart funksiyalar deyiladi.Bu funksiyalarning ko'pchiligi sizga MS Excel dasturi orqali tanish.Shu bilan birga Paskalda aniq bir amallarni bajarishga mo'ljallangan standart protseduralar ham ishlatiladi. Quyidagi jadvalda Paskalning ba'zi standart funksiyalarini izohi bilan keltirilgan:

Funksiya nomi	Argument turi	Qiymat turi	Izoh
Matematik funksiyalar
Abs(x)	butun/haqiqiy	butun/ haqiqiy	x ning absolut qiymati (moduli) — |x|
Sin(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning sinusi (radian o'.b.) -sinx
Cos(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning kosinusi (radian o'.b.) -cosx
Arctan(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning arktangensi — arctgx
Sqrt(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning kvadrat ildizi — (x > 0)
Sqr(x)	butun/haqiqiy	butun/ haqiqiy	x ning kvadrati — x^z
Exp(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	e* (e = 2.718282... )
Ln(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning natural logarifmi (x > 0)
Frac(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning kasr qismi {x}
Int(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning butun qismi [x]
Random	—	haqiqiy	[0, 1) oraliqdagi tasodifiy son
Random(x)	Word	Word	[0, x) oraliqdagi tasodifiy son
O'zgaruvchilar turlni o'zgartiruvchi funksiyalar
Trunc (x)	haqiqiy	Longlnt	x ning butun qismi
	haqiqiy	Longlnt	x ni yaxlitlaydi
	butun	mantiqiy	x — toq son bo'lsa«rost» qiymat oladi
Chr (x)	Byte	Char	x ning o'nlik ASCII kodiga mos belgi
Ord (m)	Char	Byte	*m' belgining o'nlik ASCII kodi
Matematik protseduralar
Ins (x)	butun	butun	x ni qiymatni 1 gaoshiradi (x:=x+l)
Dec (x)	butun	butun	x ni qiymatni 1 gaoshiradi (x:=x+l)

Matematik formulalarda ko'p ishlatiladigan n sonini ifodalash uchun Paskalda maxsus Pi o'zgarmas (konstanta) ajratilgan (Pi=3.1415...).

Paskal dasturlash tilida algebraik ifodalar arifmetik amallar yordamida bog'langan o'zgarmaslar, o'zgaruvchilar va funksiyalardan tashkil topadi. Algebraik ifodalar bir satrda yoziladi, ya'ni satrdan pastga tushirib yoki yuqoriga ko'tarib yozish mumkin emas. Masalan, 3ab² ifoda Paskalda
3*a*sqr(b) yoki 3*a*b*b kabi, ifoda a/sqr(b) yoki a/(b*b) kabi yoziladi.

Ifodalarni yozishda amallarni bajarish tartibini ko'rsatish uchun faqat oddiy qavslar qo'llaniladi. Qavs ichidagi amallarni bajarish chapdan o'ngga qarab, matematikada qabul qilingan tartibni saqlangan holda ketma- ket amalga oshiriladi:

• funksiyalar qiymatlari hisoblanadi;
• ko'paytirish yoki bo'lish amali bajariladi;
• qo'shish yoki ayirish amali bajariladi.
Masalan, —-— arifmetik ifodani Paskaldagi yozilishi (a+b)/c kabi
bo'lib, uni hisoblashda dastlab qavs ichidagi amal, ya'ni a+b bajariladi, so'ngra natija c ga bo'linadi. Amallar bajarilish tartibi ham qavslar yordamida
tartiblanadi:
2- misol. R va H o'zgaruvchilarning ma'lum qiymatlarida ifodaning qiymati hisoblansin:
Bu ifoda Paskalda Pi*sqr(r)*h/3 kabi yoziladi. Bunda amallar quyidagi tartibda bajariladi:
Pi*sqr(r)*h/3 1.sqr(r) 2. Pi*sqr(r)
3. Pi*sqr(r)*h 4. Pi*sqi{r)*h/3
Albatta, ikkita arifmetik amal ketma-ket kelganda ifodani qavs bilan yozish mumkin. Masalan: 5*(-l) yoki a+(-b).
Ba'zi hollarda Paskal dasturlash tilida yozilgan ifodani odatdagi mate­matik ko'rinishda yozish talab etiladi. Masalan, Paskal dasturlash tilida yozilgan 0.5*(sin(x)+cos(x)) ifoda matematik ko'rinishda quyidagicha bo'ladi:
(sinx + cosx).
Paskalning standart funksiyalari barcha matematik amallarni o'z ichiga olmagan. Shu sababli ba'zi matematik amallarni Paskalning bir nechta standart funksiyasi orqali yoki bitta standart funksiyani bir necha marta qo'llash orqali ifodalashga to'g'ri keladi. Masalan, Paskalda sonni ixtiyoriy darajaga ko'tarish funksiyasi yo'q. Shuning uchun a³ ifodani Paskalda a*a*a yoki sqr(a)*a kabi, a⁴ ifodani esa a*a*a*a yoki sqr(sqr(a)) yoki sqr(a)*sqr(a) kabi yozish mumkin.