1-amaliy mashg’ulot Kirish. Chizma geometriya fanining tibbiyotda qo‘llanishi. Monj usuli. Nuqtaning koordinatalari bo‘yicha epyuri. Chizmalar to’plami uchun titul varag’i yaratish. Chizmachilik asboblari va ulardan foydalanish

---

1-amaliy mashg’ulot 
Kirish. Chizma geometriya fanining tibbiyotda qo‘llanishi. Monj usuli. 
Nuqtaning koordinatalari bo‘yicha epyuri. Chizmalar to’plami uchun titul 
varag’i yaratish. 
Chizmachilik asboblari va ulardan foydalanish. 
Chizmachilik asboblariga gotovalnya, chizg’ich, uchburchakliklar, lekalolar, 
reysshina, transportir kabilar kiradi. Chizmachilik ashyolariga chizma qog‘ozi, 
qalam, chizg’ich, tush, qadoqlar kiradi. Chizmachilik jihozlariga chizma stollari, 
chizma taxtalari, chizma mashinalari, shaxsiy kompyuter kabilar kiradi. 
Qalamlar va ularni ishga tayyorlash. Chizmachilikda ishlatiladigan 
qalamlar “Konstruktor” nomi bilan ataladi. Grafitining tarkibiga qarab ular uch 
ko‘rinishga ega - yumshoq, qattiq va o‘rtacha yumshoq (qattiq) qalamlarga 
bo’linadi. 
Yumshoq qalamlar yumshoqligining ortishiga qarab M, 2M, 3M va hokazo. 
Qattiq qalamlar qattiqligining ortishiga binoan T, 2T, 3T va hokazo. O‘rtacha 
qalamlar TM bilan belgilanadi. 
Horijiy mamlakatlarda tayyorlanadigan “KOH-I-NOOR” qalamlarning 
yumshoqlari B, 2B, 3B va hokazo, qattiqlari H, 2H, 3H va hokazo, o‘rtachasi HB 
bilan belgilanadi. 
Hozirgi vaqtda turli yo‘g‘onliklardagi grafit sterjenli sangali qalamlar 
sotilmoqda. Chizmalar chizishda ulardan samarali foydalanish mumkin. 
Ingichkaroq sterjenlardan foydalanib ingichka (yordamchi) chiziqlarni, yo'g'onroq 
sterjenlardan kontur va boshqa chiziqlarni chizish mumkin. 
Chizg'ich. Chizma chizishda chizg’ichning millimetrlangan qirrasidan 
foydalaniladi. Uning xuddi shu qirrasi yaxshi holda saqlanishi lozim. 
Uchburchakliklar. Uchburchaklik chizg'ichlar yog'ochdan, selluloiddan, 
plastmassadan tayyorlanadi. Chizmachilik darslari uchun 45°x45°x90° va 

---

30
o
x60°x90° burchakli ikkita uchburchaklik bo’lishi kerak. Uchburchaklikning 
to‘g‘ri (90°) burchagi aniq yasalganligini tekshirish uchun, uning bir tomonini 
chizg'ichning to‘g‘ri qirrasiga qo‘yib, vertikal kateti bo'yicha chiziq chiziladi. Keyin 
chizg‘ichning vaziyatini o‘zgartirmasdan, uchburchaklikni aylantirib qo'yiladi. 
Shunda uchburchaklikning kateti oldingi chizilgan chiziqqa ustma-ust tushsa, 90° li 
burchak aniq yasalgan bo’ladi. Agar ustma-ust tushmasa, 90° li burchak xato 
yasalgan hisoblanadi. Uchburchaklikning 90° li burchagini qum qog'ozga ishqalansa 
to‘g‘irlash lozim bo'ladi. 
O'chirg'ich (rezinka). Chizmalarni chizishda xato va ortiqcha chiziqlarni 
o‘chirishda yumshoq o‘chirg‘ichlardan foydalaniladi. O‘chirg‘ich diogonali 
bo'yicha ikkiga qirqib ishlatilsa, ba’zi joylardagi ortiqcha chiziqlarni osongina 
o'chirsa bo'ladi. 
Gotovalnya (chizmachilik asboblari to'plami). Aylanalarni chizadigan, 
chizmalarni o'lchaydigan, chizmalarni tushlaydigan va boshqa ishlarni bajarish 
uchun qo'llaniladigan asboblar to'plamiga gotovalnya deyiladi. 
Chizmachilik sirkuli. Sirkullar chizadigan va o'lchaydigan bo'ladi. Chizish 
sirkuli aylana va uning yoylarini chizishda ishlatiladi. Sirkulning asosiy qismlari - 
uzun oyog'i va katta oyog'i hamda qisqichi hisoblanadi. Aylana yoki aylananing 
yoylari chizishga kirishishdan oldin sirkulning grafit sterjenini va ignasining uchlari 
baravar qilib olish kerak. 

---

O'lchagich yoki rejalash sirkuli. Chizmada o'lchash chizg'ichiga va 
chizg'ichdan chizmaga o'lchash hamda ko'chirish uchun rejalash sirkulidan 
foydalaniladi. Sirkulga qalamli moslama o'rniga ignali moslama o'rnatilsa, rejalash 
sirkuli hosil bo'ladi. Rejalash sirkulidan foydalanishda uning ignalik uchlarini 
barobar qilib olish zarur. 
Chizma qog'ozi. Chizma qog'ozi yuqori sifatli В markali va oddiy О markali 
qog‘ozlar ishlab chiqariladi. Ikkala turdagi qog'ozning o'ng silliq va teskari g‘adir - 
budir tomonlari bo’ladi. Chizmalar qog‘ozning o‘ng tomoniga chiziladi. Qog‘ozning 
orqa tomoniga akvarel bo‘yoqlarda rasm bajariladi. 
В markali qog‘oz uzoq vaqt saqlanidagan muhim chizmalarni chizish uchun 
mo’ljallangan va u О markaliga nisbatan qattiqroq va qalinroq bo’ladi.