1. Axborotni himoyalashda kriptografiyaning o‘rni

Raund akslantirishlari Har bir raund shifrlash jarayonlari quyida keltirilgan to‘rtta akslantirishlardan foydalanilgan holda amalga oshiriladi:
1.SubBytes– algoritmda qayd etilgan 16x16 o‘lchamli jadval asosida baytlarni almashtirish, ya’ni S -blok akslantirishlarini amalga oshirish;
2. ShiftRows – algoritmda berilgan jadvalga ko‘ra holat baytlarinimsiklik surish;3 MixColumns– ustun elementlarini aralashtirish, ya’ni algoritmda berilgan matritsa bo‘yicha akslantirishni amalga oshirish; 4.AddRoundKey – raund kalitlarini qo‘shish, ya’ni bloklar mos bitlarni XOR amali bilan qo‘shish.
40.A5/1 shifri kriptografik akslantirishlari
A5/1 oqimli shifrlash algoritmi GSM standartida ma’lumotni maxfiyligini ta’minlash maqsadida foydalanilgan va siljitish registorlariga (SR) asoslangan. Ushbu algoritm 1987 yilda ishlab chiqilgan, yevropa va qo‘shma shtatlarda dastlab foydalanilgan. A5/1 siljitish registorida kiruvchi kalit uzunligi 64 bit bo‘lib, bu bit uchta qismga (19, 22, 23 bitli) ajratilib, registorlarga dastlabki qiymat sifatida beriladi.Ushbu algoritm apparat tarzda amalga oshirishda juda qulay sanalib, algoritm uchta siljitish registoridan foydalaniladi. Ushbu algoritmning ishlash prinsipi 7.2-rasmda keltirilgan. Unga ko‘ra uchta X, Y va Z registorlar (o‘lchamlari mos ravishda, 19, 22 va 23 bit)dan foydalaniladi. Har bir registor uchun boshqarish bitlari mavjud bo‘lib, ular registor qiymatini o‘zgartirishda foydalaniladi (X uchun 9, Y uchun 11 va Z uchun 11 bit).
41.Diffi-Xellman algoritmi
Diffie-Hellman algoritmi kriptografik kalitlarni xavfsiz bo'lmagan kanallar orqali ma'lumotlar uzatish xavfsizligi va yaxlitligini buzmasdan xavfsiz almashish usulidir. U 1976 yilda Martin Xellman va Uitfild Diffi tomonidan ishlab chiqilgan.
42.DES blokli shifrlash algoritmi
DES blokli shifrlash algoritmi 1999 yilgacha AQShda standart shifrlash algoritmlari sifatida ishlatib kelingan.1974 yildan Amerika qo‘shma shtatlarining standart shifrlash algoritmi sifatida qabul qilingan DES shifrlash algoritmi quyidagi :kalit uzunligining kichigligi ( 56 bit);S-blok akslantirishlarining differensial kriptotahlil usuliga bardoshsizligi;va boshqa sabablarga ko‘raeskirgan deb sanaladi. Ayniqsa 1999 yilda DES shifrlash algoritmi yordamida shifrlangan malumotning Internet tarmog‘iga ulangan 300 ta paralel kompyuter tomonidan yigirma to‘rt soat davomida ochilishi haqidagi malumotning tasdiqlanishi bundan keyin mazkur standart algoritmi yordamida malumotlarni kriptografik muhofaza qilish masalasini qaytadan ko‘rib chiqish va yangi standart qabul qilish zaruratini keltirib chiqardi.
43.A5/1 shifrlash algoritmi
A5/1 siljitish registorida kiruvchi kalit uzunligi 64 bit bo‘lib, bu bit uchta qismga (19, 22, 23 bitli) ajratilib, registorlarga dastlabki qiymat sifatida beriladi.Ushbu algoritm apparat tarzda amalga oshirishda juda qulay sanalib, algoritm uchta siljitish registoridan foydalaniladi. Ushbu algoritmning ishlash prinsipi 7.2-rasmda keltirilgan. Unga ko‘ra uchta X, Y va Z registorlar (o‘lchamlari mos ravishda, 19, 22 va 23 bit)dan foydalaniladi. Har bir registor uchun boshqarish bitlari mavjud bo‘lib, ular registor qiymatini o‘zgartirishda foydalaniladi (X uchun 9, Y uchun 11 va Z uchun 11 bit).
44.RSA algoritmi
RSA algoritmi
Ochiq kalitli kriptotizimlarni bir tomonli funksiyalar ko‘rinishi bo‘yicha farqlash mumkin. Bularning ichida RSA, El-Gamal va Mak-Elis tizimlarini alohida tilga olish o‘rinli. Hozirda eng samarali va kеng tarqalgan ochiq kalitli shifrlash algoritmi sifatida RSA algoritmini ko‘rsatish mumkin.
1976 yilda Uitfild Diffi va Martin Xellmanlar tomonidan chop etilgan “Kriptografiyada yangi yo‘nalish” deb nomlangan maqola kriptografik tizimlar haqidagi tasavvurlarni o‘zgartirib yubordi, ochiq kalitli kriptografiya paydo bo‘lishiga zamin yaratdi. Bu maqolani o‘rganib chiqqan Massachusets texnologiyalar instituti olimlari Ronald Rivest, Adi Shamir va Leonard Adleman 1977 yilda RSA algoritmini yaratdilar.
RSA nomi algoritmni yaratuvchilari familiyalarining birinchi harflaridan olingan. Algoritm modul arifmеtikasining darajaga ko‘tarish amalidan foydalanishga asoslangan. 1977 yil avgust oyida Scientific American jurnalida RSA kriptotizimini yoritib berishdi va shu algoritm bilan shifrlangan quyidagi iborani ochishni o‘quvchilarga taklif etishdi
45.Diskret logarifmlash muammosi.
Diskret logarifm muammosi: Tub con puchun, chekli maydon Z_p* da hosil qiluvchi (generator) element ahamda bÎ Z_p* berilgan bo‘lsa, shunday 0 x p-2bo‘lgan butun x son topilsinki, unda a^x ºb (mod p) bo‘lsin, bu yerda x – daraja ko‘rsatkichi.
DSA ERI standarti
1991 yilda NIST (National Institute of Standard and Technology) tomonidan DSA (Digital Signature Algorithm) algoritmiga asoslangan DSS (Digital Signature Standard) ERI standarti yaratildi. Ushbu algoritm chekli maydonda diskret logarifmlash muammosiga asoslangan. Xesh funksiya sifatida SHA1 standartidan foydalanilgan.
Faktorlash va EECh gruppasida diskret logarifmlash murakkabliklarini taqqoslama tahlili EEChlarning bahslashuvdan holi afzalliklarini namoyon etdi taqqoslama ma’lumotlar keltirilgan (ma’lumotlar tub maydonda diskret logarifmlash muammosi uchun ham oson hisoblanadi). XXI asrning boshidan boshlab nosimmetrik kriptografiyaning an’anaga aylanib qolgan kriptotizimlardan bardoshliligi EECh gruppasida diskret logarifmlash muammosining murakkabligiga asoslangan tizimlarga o‘tish boshlangani ko‘zga tashlandi