Əlilliyin və uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması,
əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası və sosial müdafiəsi
haqqında
[1]
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU
[2]
Bu Qanun Azərbaycan Respublikasında əlillər və sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqlar barəsində dövlət siyasətini müəyyən edir, əlilliyi və uşaqların sağlamlıq imkanları
məhdudluğunu doğuran səbəblərin aradan qaldırmasına, əlillərin və sağlamlıq imkanları
məhdud uşaqlar reabilitasiyasına, ictimai həyatın bütün sahələrində iştirak etmək üçün
əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlarbütün başqa vətəndaşlarla bərabər imkanlar
almasına, öz fərdi qabiliyyətlərinə və maraqlarına müvafiq surətdə dolğun həyat sürməsinə
kömək göstərən lazımi şəraitin yaradılmasına təminat verir.
[3]
I. ÜMUMİ MÜDDƏALAR
Maddə 1. Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların hüquqi vəziyyətinin
əsasları
Azərbaycan Respublikasında əlillər və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar BMT Baş
Məclisinin qəbul etdiyi əlillərin hüquq bəyannaməsində, Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasında, bu Qanunda və başqa qanunvericilik aktlarında təsbit olunmuş bütün sosial-
iqtisadi, siyasi, şəxsi hüquq və azadlıqlara malikdirlər.
Əlillər və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar barəsində ayrı-seçkilik qadağandır və
qanunla təqib edilir.
[4]
Maddə 2. Əsas anlayışlar
Əlil – anadangəlmə, xəstəlikdən və ya xəsarətdən doğan əqli və ya fiziki qüsurlar
nəticəsində həyat fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafiəyə ehtiyacı olan şəxsdir.
Sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaq — orqanizmin ümumi inkişafının
pozulmasına səbəb olan müxtəlif əqli, ruhi, fiziki qüsurlar və xəstəliklər nəticəsində həyat
fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafiəyə ehtiyacı olan uşaqdır (bundan sonra —
sağlamlıq imkanları məhdud uşaq (18 yaşınadək şəxs).
Şəxsin həyat fəaliyyətinin məhdudlaşması əlilin və sağlamlıq imkanları məhdud uşağın
özünəxidmət, hərəkət, səmtlənmək, ünsiyyət, öz davranışına nəzarət, habelə təhsil almaq, əmək
fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qabiliyyətini və ya imkanlarını tamamilə, yaxud qismən
itirilməsində təzahür edir.
Əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması – əlilliyin,
uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun baş verməsi və ağırlaşması hallarına qarşı
yönəldilmiş tibbi, ekoloji, gigiyenik, texniki təhlükəsizlik, idman və digər tədbirlər sistemidir.
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası – orqanizmin
funksiyasının davamlı pozulması nəticəsində baş verən həyat fəaliyyətinin məhdudlaşmasının
aradan qaldırılmasına, yaxud kompensasiyasına yönəldilmiş tibbi, psixoloji, pedaqoji, idman,
sosial-iqtisadi və digər tədbirlər sistemidir. Reabilitasiyanın başlıca məqsədi əlillərin və
sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial adaptasiyası və sosial statusunun reabilitasiya
olunmasıdır.
Tibbi reabilitasiya – orqanizmdə anadangəlmə, yaxud sonradan baş verən xəstəlik və ya
zədələr nəticəsində pozulmuş funksional qabiliyyətlərin tibbi və digər metodlara
reabilitasiyasına və kompensasiyasına yönəldilmiş tədbirlər sistemidir.
Peşə-əmək reabilitasiyası – əlilin əvvəlki, yaxud yeni peşədə əmək qabiliyyətinin
qaytarılması məqsədi ilə zəifləmiş, yaxud itirilmiş funksiyasının reabilitasiyasına, peşə
seçilməsinə, işə düzəldilməsinə və ya onun yeni peşəyə uyğunlaşdırılmasına yönəldilmiş
tədbirlər sistemidir.
Sosial reabilitasiya – əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların həyat
səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasını, onlara cəmiyyətin həyatında iştirak etmək üçün digər
vətəndaşlarla bərabər imkanlar yaradılmasını təmin edən tədbirlər sistemidir.
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsi – əlillərin və
sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların həyat fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasının aradan
qaldırılmasını, kompensasiya edilməsini, cəmiyyətin həyatında onlara digər vətəndaşlarla
bərabər imkanlar yaradılmasını nəzərdə tutan iqtisadi, sosial və hüquqi dövlət təminatları
sistemidir.
[5]
Maddə 3. Tibbi-sosial ekspertiza
[6]
Tibbi-sosial ekspertiza orqanizmin funksiyalarının davamlı pozulmaları nəticəsində həyat
fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasının qiymətləndirilməsi əsasında vətəndaşın sosial müdafiə
tədbirlərinə olan ehtiyaclarının müəyyən edilməsidir.
Tibbi-sosial ekspertiza müayinə olunan şəxsin klinik, funksional, sosial, məişət, peşə,
əmək, psixoloji imkanlarının kompleks qiymətləndirilməsi yolu ilə əlillik, uşaqların sağlamlıq
imkanlarının məhdudluğu meyarlarına uyğun olaraq həyata keçirilir.
Tibbi-sosial ekspertiza tibbi-sosial ekspert komissiyaları tərəfindən həyata keçirilir.
Tibbi-sosial ekspert komissiyaları haqqında və əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları
məhdudluğunun müəyyən olunması meyarlarına dair əsasnamələr müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən təsdiq edilir.
[7]
Maddə 3-1. Psixoloji-tibbi-pedaqoji komissiya
Uşaqlarda fiziki çatışmazlıqların, əqli və (və ya) psixi ləngimələrin diaqnostikasının
aparılmasını, bunun əsasında onların xüsusi təhsilə cəlb olunması barədə qərar qəbul
edilməsini, valideynlərinə və ya digər qanuni nümayəndələrinə müvafiq məsləhətlər
verilməsini, mübahisəli məsələlərə baxılmasını müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən
yaradılan və daimi fəaliyyət göstərən psixoloji-tibbi-pedaqoji komissiya həyata keçirir.
Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin valideynlərinin və ya digər qanuni
nümayəndələrinin psixoloji-tibbi-pedaqoji komissiya tərəfindən aparılan müayinədə və
müayinə nəticələrinin müzakirəsində iştirak etmək hüquqları vardır.
[8]
Maddə 4. Əlilliklə və uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğu ilə bağlı tələbatın
müəyyənləşdirilməsi
[9]
Əlilliklə və
uşaqların
sağlamlıq
imkanları
məhdudluğu
ilə bağlı
tələbatın
müəyyənləşdirilməsi qaydası və şərtləri tibbi-sosial ekspert komissiyasının rəyinə əsasən və
əlilin, sağlamlıq imkanları məhdud uşağın peşə və məişət fəaliyyəti, təhsil alma qabiliyyəti
nəzərə alınmaqla təyin edilir. Əlilin, sağlamlıq imkanları məhdud uşağın zəruri sosial
müdafiəsinin növləri və həcmləri tibbi, sosial-əməkreabilitasiyasına və uyğunlaşmasına dair
fərdi proqram şəklində təqdim olunur.
[10]
Maddə 4-1. Şəxsin əlil və 18 yaşınadək sağlamlıq imkanları məhdud olan sayılması
[11]
Şəxs tibbi-sosial ekspert komissiyası tərəfindən ekspert müayinəsindən keçirildikdən
sonra müvafiq rəy çıxarılması yolu ilə əlil və 18 yaşınadək sağlamlıq imkanları məhdud olan
sayılır.
Tibbi-sosial ekspert komissiyasının rəyi uşağın sağlamlıq imkanları məhdudluğunu, əlillik
qrupunu və səbəbini, habelə fərdi reabilitasiya proqramını təsdiq edən rəsmi sənəddir.
Əlilə və ya sağlamlıq imkanları məhdud uşağa nümunəsi Azərbaycan Respublikasının
müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilən vəsiqə verilir.
[12]
Maddə 5. Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsi ilə bağlı
tədbirlərin maliyyələşdirilməsi
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsi ilə bağlı
tədbirlər məcburi dövlət sosial sığorta haqları və dövlət büdcəsi vəsaiti hesabına müvafiq
Dövlət Proqramına uyğun olaraqmaliyyələşdirilir. Dövlət Proqramı hər il müvafiq icra
hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilir.
[13]
Maddə 6. Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsini təmin
edən dövlət orqanları
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsinin təmin olunması
sahəsində dövlət idarəetməsini müvafiq icra hakimiyyəti orqanları həyata keçirirlər.
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların respublika ictimai təşkilatlarının
nümayəndələri müvafiq icra hakimiyyəti orqanları kollegiya üzvü olurlar.
Müvafiq icra hakimiyyəti orqanları, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqların ictimai təşkilatları ilə birlikdə əlillər və sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqlar barəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsinə dair uzunmüddətli və qısamüddətli
proqramları işləyib hazırlayır, habelə onların yerinə yetirilməsinə nəzarət edir.
Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı və əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqların ictimai təşkilatları əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiə
və digər problemlərinə dair təkliflər verirlər. Dövlət əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqların sosial müdafiəsi sahəsində təşkilatların xarici ölkələrlə əməkdaşlığının inkişafına
kömək göstərir.
[14]
Maddə 7. Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsinə dair
dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində müəssisələrin, idarələrin və təşkilatların iştirakı
Müəssisələr, idarələr və təşkilatlar əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqların problemlərinə dair dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində iştirak edirlər.
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial təminatını yaxşılaşdırmaq
məqsədilə müəssisə, idarə və təşkilatların öz vəsaiti hesabına onların həyatının sığortası və
bədbəxt hadisələrdən sığortası təmin edilir.
Müəssisələrin, idarələrin və təşkilatların əlillər üçün mallar istehsal etməyə və onlara
xidmət göstərməyə, habelə əlillər üçün sosial-mədəni obyektlərə və idman qurğularına
avadanlıq almağa, bunları saxlamağa yönəldilən mənfəəti dövlət büdcəsinə ayırmaların bütün
növlərindən azad edilir.
Əlillərdən ötrü texniki və başqa vasitələr istehsalında ixtisaslaşan müəssisələr, təşkilatlar
və kooperativlər üçün Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi, habelə müvafiq icra
hakimiyyətiorqanlarının qərarları ilə müəyyənləşdirilən qaydada və şərtlərlə güzəştlər təyin
edilir.
[15]
Maddə 8. Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların hüquq, azadlıq və qanuni
mənafelərinin qorunması
Azərbaycan Respublikasında əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların hüquq,
azadlıq və qanuni mənafelərinin qorunması məhkəmə qaydasında və ya qanunda
müəyyənləşdirilmiş başqa qaydada dövlət tərəfindən təmin olunur.
Respublika vətəndaşı onun əlil və ya 18 yaşınadək sağlamlıq imkanları məhdud sayılıb-
sayılmaması haqqında tibbi-sosial ekspert komissiyasının qərarından müvafiq icra hakimiyyəti
orqanına, habelə rayon (şəhər) xalq məhkəməsinə şikayət edə bilər.
[16]
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların bu Qanunla müəyyən edilmiş
hüquqlarının pozulmasında təqsiri olan vəzifəli şəxslər və başqa vətəndaşlar qanunvericiliklə
müəyyən edilmiş qaydada və hədlərdə maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti
daşıyırlar.
[17]
II. ƏLİLLİYİN, UŞAQLARIN SAĞLAMLIQ İMKANLARI
MƏHDUDLUĞUNUN QARŞISININ ALINMASI VƏ ƏLİLLƏRİN, SAĞLAMLIQ
İMKANLARI MƏHDUD UŞAQLARINREABİLİTASİYASI
[18]
Maddə 9. Əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması
və əlillərin, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası sahəsində dövlət siyasəti
Əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması və əlillərin,
sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası sahəsində dövlət siyasəti sağlamlığın
mühafizəsi, əlillərin, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiya vasitələrinə və
xidmətlərinə olan ehtiyaclarının ödənilməsi üçün hüquqi, iqtisadi, sosial şəraitin
yaradılmasında ifadə olunur və əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun baş
verməsi, yaxud ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasını, habelə respublika əlilliyi, uşaqların
sağlamlıq imkanları məhdudluğunun reabilitasiya sisteminin yaradılmasını və inkişafını təmin
edən dövlət proqramları vasitəsilə həyata keçirilir.
Əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması və əlillərin,
sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası haqqında dövlət proqramlarına uyğun
olaraq müvafiq icra hakimiyyəti orqanları öz səlahiyyətləri daxilində əlillərin, sağlamlıq
imkanları məhdud uşaqların ictimai təşkilatları nümayəndələrinin iştirakı ilə tədbirlər sistemi
hazırlayıb həyata keçirirlər.
Maddə 10. Əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının
alınması və əlillərin, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası haqqında dövlət
proqramlarının müəyyənləşdirilməsi
Əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması və əlillərin,
sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası haqqında dövlət proqramları, həmçinin
əlillərin, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların fərdi reabilitasiya proqramı dövlət
büdcəsinin vəsaiti hesabına maliyyələşdirilir.
[19]
Maddə 11. Sağlam həyat tərzinin təbliği
Dövlət əlilliyin, uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması
məqsədilə cəmiyyətin əsas nailiyyəti kimi sağlam həyat tərzinin təbliğini təmin edir. Bu zaman
xəstələrin sağalmasına çəkilən xərclərlə yanaşı, sağlam vətəndaşların öz səhhətlərini qorumağa
yönəldilmiş səylərini həvəsləndirən tədbirlər görülür.
Əlillərin, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların bədən tərbiyəsi və idmanı Azərbaycan
Respublikasının müvafiq qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir.
[20]
Maddə 12. İşçilərin təhlükəsiz əmək şəraiti ilə təmin olunması
Mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün müəssisə, idarə və təşkilatlar işçilərə
müəyyən olunmuş standartlara uyğun təhlükəsiz əmək şəraiti yaradır və onların əmək
qabiliyyətinin aşağı düşməsinə, sağlamlığına vurulmuş ziyana görə qanunvericiliyə uyğun
məsuliyyət daşıyır, müalicə və reabilitasiya xərclərini ödəyirlər.
Maddə 13. Uşaqlar arasında sağlamlıq imkanları məhdudluğunun profilaktikası
[21]
Uşaqlarda əqli inkişafın gizli qüsurlarını, hiss üzvlərinin, hərəkət sisteminin
pozulmalarını erkən aşkar etmək məqsədilə səhiyyə müəssisələri bir yaşa qədər bütün
uşaqların ixtisaslaşdırılmış uşaq diaqnostika mərkəzlərində və uşaq poliklinikalarında müayinə
olunmasını və dispanser müşahidəyə götürülməsini təmin edirlər.
[22]
Uşaqların erkən, habelə sonrakı yaş hədlərində psixoloji-tibbi-pedaqoji müayinəsini
aparmaq, inkişaf xüsusiyyətlərini aşkarlamaqla diaqnozunu müəyyənləşdirmək psixoloji-tibbi-
pedaqoji komissiyanın vəzifələrindən biridir.
Səhhətində, fiziki, yaxud əqli inkişafında hər hansı pozulma olan uşaqlara dövlət
tərəfindən lazımi tibbi, pedaqoji, psixoloji, defektoloji və digər kömək göstərilir. Bu cür
köməyin metodları, forması, həcmi və müddəti fərdi reabilitasiya proqramı müəyyən edilir.
Maddə 14. Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların fərdi reabilitasiya
proqramı
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların tibbi, peşə və sosial reabilitasiyası
müvafiq icra hakimiyyəti orqanları və əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların
ictimai təşkilatlarının nümayəndələrinin iştirakı ilə tibbi-sosial ekspert komissiyasının rəyi
əsasında müəyyənləşdirilmiş fərdi reabilitasiya proqramı üzrə həyata keçirilir.
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların fərdi reabilitasiya proqramı
reabilitasiya tədbirlərini, habelə sosial yardımın növlərinin konkret həcmini, növünü və icrası
müddətini müəyyən edir.
Fərdi reabilitasiya proqramının müvafiq dövlət təşkilatları, eyni zamanda müəssisələr,
idarələr və təşkilatlar tərəfindən icrası məcburidir.
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların fərdi reabilitasiya proqramında
nəzərdə tutulan reabilitasiya tədbirlərinin həcmi əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqların reabilitasiyası üzrə dövlət proqramında müəyyən edilmiş minimum həddən aşağı ola
bilməz.
Maddə 14-1. Əlillərə və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara tibbi xidmət
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində müəyyən edilmiş qaydada əlillərin və
sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların dövlət tibb müəssisələrində büdcə vəsaiti hesabına
pulsuz ixtisaslı tibbi xidmətdən istifadə etmək və sanatoriya-kurort müalicəsi ilə növbədə təmin
olunmaq hüququ vardır.
[23]
Maddə 14-2. Reabilitasiya müəssisələri (mərkəzləri)
[24]
Reabilitasiya tədbirləri əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların fərdi
reabilitasiya proqramına və reabilitasiya tədbirləri üzrə dövlət proqramına uyğun olaraq
reabilitasiya müəssisələri tərəfindən həyata keçirilir. Bu müəssisələrin yönümü reabilitasiyanın
əsas istiqamətlərinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilir. Dövlət reabilitasiya müəssisələri ilə yanaşı
qeyri-dövlət reabilitasiya müəssisələri də yaradıla bilər.
[25]
Dövlət reabilitasiya müəssisələrinin fəaliyyəti müvafiq qaydada təsdiq olunan nümunəvi
əsasnamələr və onların nizamnamələri ilə tənzimlənir.
Sağlamlıq imkanları məhdud (mürəkkəb və ağır çatışmazlıqları olan) şəxslərin təlimi və
(və ya) tərbiyəsi ilə əlaqədar müxtəlif profilli reabilitasiya mərkəzləri yaradılır. Reabilitasiya
mərkəzlərinin əsas vəzifəsi həmin şəxslərdə ünsiyyət, özünəxidmət və sadə əmək vərdişlərini
formalaşdırmaq, çatışmazlıqların korreksiyasını və fərdi təhsil proqramları üzrə məşğələləri
təşkil etməkdir.
[26]
III. ƏLİLLƏRİN VƏ SAĞLAMLIQ İMKANLARI MƏHDUD UŞAQLARIN TƏRBİYƏSİ,
TƏHSİLİ VƏ PEŞƏ HAZIRLIĞI
Maddə 15. Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsil alması və peşə
hazırlığı keçməsi üçün şəraitin təmin edilməsi
[27]
Dövlət əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsil alması və peşə hazırlığı
keçməsi üçün lazımi şəraitin yaradılmasına təminat verir.
Müvafiq icra hakimiyyəti orqanları sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların və 18 yaşından
yuxarı əlillərin məktəbəqədər təhsilini, dərsdənkənar vaxtlarda tərbiyəsini, psixoloji-tibbi-
pedaqoji və ya tibbi-sosial ekspert komissiyasının qərarına əsasən tədris proqramları üzrə
məktəbəqədər, ümumi, ilk peşə-ixtisas, orta ixtisas və ali təhsil almasını Azərbaycan,
Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulan qaydada təmin edirlər.
[28]
Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsili və peşə hazırlığı müxtəlif
formalarda, o cümlədən evdə təhsil və fərdi təhsil formalarında həyata keçirilir.
[29]
Dövlət əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təlim və peşə hazırlığı üçün
xüsusi olaraq pedaqoji kadrlar hazırlanmasını təmin edir.
Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsilinin təşkili qanunvericilik aktları ilə
tənzimlənir.
Dostları ilə paylaş: |