1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

86
Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər
iştirakı olmadan hər hansı bir yatağın istismar olunması və böyük layihələrin 
həyata  keçirilməsi  yolverilməz  idi.  İranın  bu  istiqamətdə  maneçilik 
törətməməsi  üçün  o  zamankı  hakimiyyət  ABƏŞ-də  pay  ayırmaqla  İranı 
layihənin reallaşmasında maraqlı tərəf edir. Lakin Bakının bu planı ABŞ 
hökuməti və şirkətləri tərəfindən müsbət qarşılanmır və onlar ABƏŞ-i tərk 
edəcəklərini bildirərək Bakıya təzyiq göstərirlər. Bunun nəticəsində, 1995-
ci  ilin  əvvəlində Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Neft  Şirkəti  (ARDNŞ, 
ingiliscə “SOCAR”) payının yarısını satmalı olur və “TPAO” bunu alaraq 
payını 6,75%-ə çatdırır
4
. Lakin “TPAO”-nun payının artması neftin xarici 
bazarlara daşınması üçün boru kəmər marşrutu məsələsini həll etmirdi. 
BTC layihəsi ilə Türkiyə ilk dəfə Azərbaycanın enerji sektoruna daxil 
olur və bu əməkdaşlığı 1996-cı ildə “Şahdəniz” qaz yatağının 9% payına 
sahib olması ilə uğurla davam etdirir. Bu cür manevrlər və Azərbaycanın 
artan gəlirləri nəticəsində Türkiyə Azərbaycan üçün enerji investorundan 
daha  çox  enerji  tərəfdaşına  çevrilir.  1999-cu  ildə  Azərbaycan-Türkiyə-
Gürcüstan  tərəfindən  BTC-nin  tikilməsinə  dair  hökumətlərarası  sazişin 
imzalanması  qaz  sahəsində  əməkdaşlıq  üçün  yeni  qapı  açır  və  yeni  İpək 
Yolunun təməlini qoyur. 
Şərq-Qərb  enerji  dəhlizi  Ankara  və  Bakı  arasında  siyasi  və  iqtisadi 
əlaqələri  möhkəmləndirsə  də,  Türkiyənin Azəbaycanda  investisiyalarının 
artımına gətirib çıxarmır. Türkiyə Azərbaycandan ildə 6,6 milyard kubmetr 
qaz idxal edir, lakin buna baxmayaraq türk şirkətləri ölkədə həddən artıq 
passiv rol oynayırlar. “Şahdəniz”də az paya sahib olan “TPAO” şirkəti heç 
vaxt  strateji  məsələlərdə  söz  sahibi  olmayıb.  Vəziyyət  2001-ci  ildə  qaz 
sazişinin yenidən razılaşdırılması zamanı daha da pisləşir. “TPAO” dövlət 
şirkəti olduğundan ABƏŞ-in digər üzvləri onun danışıqlara qatılmamasını 
tələb  edirdilər.  Buna  görə  də  Azərbaycan  qazının  nəqli  məsələsində 
danışıqlara “TPAO” şirkətindən heç kəs xüsusi olaraq cəlb edilməyib.