1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər
verilməsi  o  zaman  Türkiyəni  narahat  edən  əsas  məsələ  idi.  İki  dəfədən 
artıq payın İrana verilməsi rəsmi Ankaranı vadar edir ki, daha böyük pay 
qazanmaq  üçün  deyil,  nəqliyyat  marşrutlarının  ərazisindən  keçirilməsi 
istiqamətində fəaliyyətə başlasın və beləliklə, Türkiyənin regionda enerji 
üzrə  mühüm  yer  tutmasına  nail  olsun.  Bunun  nəticəsi  kimi Azərbaycan 
neftinin  Gürcüstan  vasitəsilə  qardaş  ölkə  ərazisindən  dünya  bazarlarına 
çıxarılmasını müdafiə edən əsas dövlət Türkiyə olur və bu yanaşma BTC-
nin reallaşmasına böyük töhfə verir.
Tranzit  gəlirlərdən  əlavə  BTC  həm  də  ona  görə Türkiyə  üçün  sərfəli 
idi ki, nefti dünya bazarlarına ölkənin həddindən artıq yüklənmiş Bosfor 
boğazından  deyil,  digər  marşrutla  nəql  edəcəkdi.  BTC  layihəsi  ilk  dəfə 
gündəmə  gələndə  bəzi  transmilli  enerji  şirkətləri  bu  təşəbbüsü  siyasi  və 
mürəkkəb sayaraq, bunun əvəzinə Bakı-Supsa marşrutunu genişləndirməklə 
əlavə həcmdə neftin məhz bu yolla nəql olunmasını təklif etmişdilər. Lakin 
Türkiyə  həddindən  artıq  yüklənmiş  Bosfor  boğazından  neftin  keçməsinə 
kəskin etirazını bildirir və onun ətraf mühitə zərərli olduğunu iddia edir. 
Rəsmi  Ankara  bəyan  edir  ki,  boğazda  tanker  tıxacının  yaranmaması 
məqsədilə onların oradan keçməməsinə göstəriş vermə hüququna malikdir 
ki, bu da Bakı-Supsa kəmərini kommersiya baxımından əlverişsiz duruma 
sala  bilər.  Şirkətlər  1936-cı  ilin  “Montreux  Konvensiyasına”
2
  istinadla 
Bosfor  boğazına  çıxış  hüquqlarının  mövcud  olmasına  iddia  etsələr  də, 
ABŞ Türkiyənin mövqeyini və BTC-nin reallaşmasını dəstəkləyir. Bundan 
əlavə,  BTC ABŞ-ın  Xəzər  dənizi  enerji  siyasətində  əsas  mərkəz  nöqtəsi 
olur. ABƏŞ-in prezidenti Terri Adams Bakı-Supsa və Bakı-Novorossiysk 
boru  xətləri  ilə  neftin  nəqli  arzusunda  olmasına  baxmayaraq,  BTC-nin 
reallaşmasını  dəstəkləyir  və  onun  ərsəyə  gəlməsində  böyük  siyasi  rol 
oynayır
3
.  Layihə  ABŞ-ın  siyasi  maraqlarına  tam  cavab  verirdi  və  boru 
xətti nə Xəzər dənizindən Rusiya ərazisi vasitəsilə Qara dənizə, nə də İran 
ərazisindən Türkiyəyə çıxırdı. Bu amil ABŞ üçün olduqca vacib idi. 
Bakının  layihəyə  İran  kimi  mürəkkəb  bir  oyunçunu  gətirməsi  və  ona 
5%  pay  ayırması  təsadüfi  deyildi.  Keçən  əsrin  90-cı  illərinin  əvvəlində 
Xəzər dənizi karbohidrogen resurslarının qərb istiqamətində nəqli İranın da 
milli maraqlarına zidd idi və məhz bu səbəbdən kəskin etiraz sərgiləyirdi. 
İran üçün Xəzər dənizinin delimitasiya məsələsi həll olunmadan və İranın 
2   “Montreux Convention 1936” http://www.globalsecurity.org/military/world/naval-arms-control-1936.
htm (October 20, 2011)
3   Terry Adams (2009) “Baku Oil Diplomacy and ‘Early Oil’ 1994-1998: an External Perspective”, in 
Petersen, Alexandros and Fariz Ismailzade (2009) Azerbaijan in Global Politics: Crafting Foreign Policy 
(Bakı: Azərbaycan Diplomatik Akademiya), s. 225-252.

---